Κρατήρ

Κρατήρ
πατήστε για μεγαλύτερη εικόνα
Συντομογραφία	Crt
Λατινικό όνομα	Crater
Γενική	Crateris
Έκταση	282,4 τετ. μοίρες (0,685 %) Κατάταξη 53ος
Αριθμός άστρων (μέγεθος ≤ 6,5)	33
Πλήρως ορατός σε γεωγραφικά πλάτη μεταξύ 65°N - 90°S

Κρατήρ (Λατινικά: Crater, συντομογραφία: Crt) είναι αστερισμός που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και είναι ένας από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση. Ο Κρατήρ βρίσκεται ολόκληρος στο νότιο ημισφαίριο της ουράνιας σφαίρας, αλλά είναι στο σύνολό του ορατός από την Ελλάδα. Συνορεύει με τους εξής 5 αστερισμούς: Λέοντα, Εξάντα, Ύδρα, Κόρακα και Παρθένο. Είναι δυσδιάκριτος αστερισμός, αφού όλοι οι αστέρες του είναι αμυδρότεροι του τρίτου μεγέθους.

Ονομασίες και ιστορία

Αρχικώς στην αρχαία Ελλάδα αντιπροσώπευε τον Κάνθαρον (ποτήρι με πόδι) του Απόλλωνα, αλλά επεκράτησε η ονομασία Κρατήρ, δηλαδή ανοικτό αγγείο όπου γινόταν η ανάμιξη (κράσις) του οίνου με νερό για να γίνει «κρασί». Μερικές άλλες ελληνικές ονομασίες ήταν Κάλπη, Αργείον, Υδρείον και Υδρία. Αντιστοίχως και στους Ρωμαίους: Urna, Calix, Scyphus ή, πιο ποιητικά, Poculum. Ο Μανίλιος τον χαρακτηρίζει "gratus Iaccho Crater", συνεπώς οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν και τη σημερινή διεθνή ονομασία (αμετάφραστη μεταγραφή του ελληνικού ονόματος) για τον Κρατήρα. Ως ιδιοκτήτες του σκεύους έχουν υποτεθεί και οι Βάκχος, Ηρακλής, Αχιλλέας, Διδώ, Δημοφώντας και Μήδεια.

Ο J.F. Hewitt συνέδεε τον Κρατήρα με το κύπελλο soma της πανάρχαιας Ινδίας και με τη Mummu Tiamut των Ακκαδίων, τη μάνα του ουρανού και της γης, τέκνο της Tia-mut, της μητέρας (mut) των ζώντων όντων (tia).

Οι Άραβες αποκαλούσαν τον Κρατήρα Al Ma'laf (το παράπηγμα), αλλά όταν δέχθηκαν την ελληνική επιρροή τον ονόμασαν Al Batiyah, το περσικό Badiye και το Al Batinah του Al Achsasi, που όλα σημαίνουν πήλινο δοχείο για την αποθήκευση υγρών. Μία άλλη τους ονομασία, η Al Kas (= ρηχή λεκάνη) έδωσε το Alhas των Αλφόνσειων Πινάκων και τα Alker, Elkis, Alkes. Το τελευταίο κατέληξε σήμερα ως ιδιαίτερο όνομα του αστέρα α (άλφα) Κρατήρος. Οι Αλφόνσειοι Πίνακες δίνουν και το εκλατινισμένο όνομα Patera, Vas και Vas aquarium. Αντιστοίχως οι Εβραίοι ήξεραν τον Κρατήρα ως Cos, δηλαδή κύπελλο. Οι παράδοξοι τίτλοι Elvarad και Pharmaz του Τζιοβάνι Ριτσιόλι παραμένουν ανεξήγητοι. Ο κρατήρας ως αστρική μορφή φαίνεται να ήταν άγνωστος στην αρχαία Αίγυπτο, μολονότι ο Βρετανός αστρονόμος και ναύαρχος William H. Smyth (1788-1865) μας πληροφορεί για ένα μικρό αρχαίο αγγείο της συλλογής Warwick με επιγραφή μεταφραζόμενη ως εξής:

«Οι σοφοί αρχαίοι γνώριζαν πως, όταν ο Κρατήρ άρχιζε να φαίνεται,
τότε η γόνιμη πλημμύρα του Νείλου είχε φθάσει στο μέγιστο ύψος της»

Τα κυριότερα άστρα του Κρατήρος μαζί με τον χ Ύδρας και άλλα άστρα αυτής ήταν ο δέκατος σεληνιακός οίκος (sieu) των Κινέζων, ο Yh, Yih ή Yen (= οι Πτέρυγες), αλλά ολόκληρος ο αστερισμός ίσως ήταν ο «Ουράνιος Σκύλος» που τόξευσε ο θεός Chang, ο θεός του ένατου σεληνιακού οίκου.

Κατά τις ιουδαιοχριστιανικές αναπαραστάσεις των ουράνιων μορφών (κυρίως 17ος αι. μ.Χ.) ο Καίσιος έθεσε ως Κρατήρα το κύπελλο του Ιωσήφ που βρέθηκε μέσα στον σάκο του Βενιαμίν, είτε μία από τις πέτρινες υδρίες της Κανά, είτε το άγιο Δισκοπότηρο του Μυστικού Δείπνου. Αλλά ο Ιούλιος Σίλερ έλεγε ότι μαζί με ένα τμήμα του Κόρακος ήταν η Κιβωτός της Διαθήκης.

Οι φωτεινότεροι αστέρες

Ο Αργκελάντερ απέδιδε στον Κρατήρα 14 αστέρες ορατούς με γυμνό μάτι, ενώ ο Heis 35.

• Ο αστέρας α Κρατήρος δεν είναι και ο φωτεινότερος του αστερισμού. Είναι γνωστός με το ιδιαίτερο όνομα Αλκές (Alkes), όπου και παραπέμπουμε.
• Ο αστέρας β Κρατήρος έχει φαινόμενο μέγεθος 4,48 και ο φασματικός τύπος του είναι A2 III.
• Ο γ έχει φαινόμενο μέγεθος 4,08 και φασματικό τύπο A5 V.
• Ο δ είναι ο φωτεινότερος του αστερισμού, με φαιν.μέγεθος 3,56 και φασμ.τύπο G8 III-IV.

Αξιοσημείωτα στον αστερισμό

• Ο αστέρας δέκατου μεγέθους BD-10°3166, φασματικού τύπου G4V, έχει ένα εξωηλιακό πλανήτη να περιφέρεται γύρω του σε κυκλική τροχιά ακτίνας μόλις 6,9 εκατομμυρίων χιλιομέτρων. Μία περιφορά συμπληρώνεται σε 3 γήινες ημέρες, 11 ώρες και 41 λεπτά. Η ακριβής μάζα του πλανήτη είναι άγνωστη, αλλά πάντως μεγαλύτερη από 160 φορές τη μάζα της Γης.

• Υπάρχουν αρκετοί αλλά αμυδροί γαλαξίες, με τους NGC 3887 και NGC 3962 να είναι οι φωτεινότεροι με φαινόμενα μεγέθη 10,6 και 10,7 αντιστοίχως.

Διαδικτυακοί Τόποι

Ερατοσθένης, Καταστερισμοί ή Αστροθεσίαι: Κρατήρ