Εθνική Εταιρεία

Το όνομα Εθνική Εταιρία έφερε μυστική οργάνωση, κυρίως από στρατιωτικούς, που συστάθηκε στην Αθήνα τον Μάιο του 1894, (κατ΄ άλλους από 15 χαμηλόβαθμους αξιωματικούς στις 12 Νοεμβρίου του 1894), με την πρώτη τότε απλή επωνυμία "Εταιρεία" όπου και στις 4 Σεπτεμβρίου του 1895 τροποποιήθηκε το καταστατικό της και μετονομάσθηκε σε "Εθνική Εταιρεία", με κύριο σκοπό την αναζωπύρωση του εθνικού φρονήματος, την επαγρύπνηση επί των συμφερόντων των αλύτρωτων Ελλήνων και με απώτερο στόχο την προπαρασκευή της απελευθέρωσής των. Βαθμιαία μεταβλήθηκε σε κράτος εν κράτει και έπαιξε ιδιαίτερα αρνητικό ρόλο κατά τα γεγονότα πριν τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897.

Οργάνωση

Η Εθνική Εταιρία οργανώθηκε κατά το σύστημα της Φιλικής Εταιρίας σε συνδυασμό με το αυστηρό απόρρητο τυπικό των Τεκτόνων, απέκτησε δε μέσα σε δύο χρόνια τεράστια ισχύ με την μύηση της πλειονότητας των Αξιωματικών τόσο του στρατού ξηράς όσο και του Ναυτικού καθώς και πολλών πολιτευτών και μεγάλου μέρους δημοσιοϋπαλληλικού και δικαστικού ακόμα κλάδου.
Χάρις του μυστηρίου που την περιέβαλλε και την "αόρατη δύναμη" της υπέρτατης Αρχής της, (όπως έλεγαν τότε), η "Εταιρία" αυτή επεκτάθηκε και εκτός των τότε συνόρων, στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού εξασφαλίζοντας έτσι τεράστια οικονομικά μέσα αλλά και ασφαλώς εξίσου μεγάλη ηθική επιρροή. Την Άνοιξη του 1896 η Εθνική Εταιρία αριθμούσε ήδη 56 παραρτήματα σε διάφορες ελληνικές πόλεις της τότε Ελλάδας, (που σημαίνει σχεδόν σε όλες), με 83 υποοργανώσεις στις ελληνικές κοινότητες του εξωτερικού, ενώ ο συνολικός αριθμός των μελών της υπολογίζονταν σε 3000 ενεργά μέλη. Με την υποστήριξη όμως και άλλων παρεμφερών πατριωτικών ομίλων καθώς και πολιτικών προσώπων ιδίως της αντιπολίτευσης, όπως π.χ. το προσωπικό κόμμα του Ράλλη, άσκησε εντονότατη πίεση και κριτική στη τότε κυβέρνηση του Δεληγιάννη.
Έτσι η Εταιρία αυτή μεταβλήθηκε σιγά - σιγά σε "κράτος εν κράτει" ενώ οι δραστηριότητές της επεκτάθηκαν εκτός της Κρήτης στη Μακεδονία και την Ήπειρο. Ενίσχυσε δε ηθικά και υλικά την Κρητική Επανάσταση του 1896 και πράγματι αντέταξε κατά της διείσδυσης της Βουλγαρικής Εξαρχίας στη Μακεδονία, (που ήταν τμήμα ακόμη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας), πολλά αντιανταρτικά σώματα.

Πρώτη εμφάνιση

Η πρώτη επίσημη εμφάνισή της, και μάλιστα με διεθνή τότε αντίκτυπο, ήταν το πανελλήνιο μνημόσυνο που οργάνωσε την Κυριακή 1 Νοεμβρίου του 1896 για τη μνήμη Ελλήνων πατριωτών που είχαν σκοτωθεί σε διάφορες ανεπιτυχείς μέχρι τότε εξεγέρσεις στη Μακεδονία και Ήπειρο. Το μνημόσυνο αυτό τελέσθηκε σε όλες τις εκκλησίες της ελληνικής επικράτειας και όχι μόνο, αλλά και όπου υπήρχε τότε απόδημος Ελληνισμός όπως στην Αλεξάνδρεια, τη Βενετία, τη Βιέννη, την Κριμαία, το Λονδίνο, ακόμα και στη Νέα Υόρκη. Την ημέρα εκείνη οι ιερείς διάβασαν ειδική επιμνημόσυνη προσευχή όπου όλο το εκκλησίασμα έλαβε μέρος γονατιστό και με ευλάβεια.

Δράση

Και ενώ μέχρι εδώ, για έναν στρατιωτικό ιστορικό ερευνητή ουδέν μεμπτό κρίνεται, ως ανάλογο των σύγχρονων ψυχολογικών μέτρων σε επικείμενη πολεμική εμπλοκή, από το παραπάνω γεγονός και μετά και ειδικότερα από τον Ιανουάριο του 1897 η δράση της Εθνικής Εταιρείας άρχιζε να παίρνει χαρακτήρα ακόμα και διοίκησης του κράτους με σαφή αντικυβερνητικό και αντικαθεστωτικό χαρακτήρα μη ελεγχόμενο αφενός, αλλά και να προβάλλεται ως πραγματικό εμπόδιο στις απόρρητες διασυμμαχικές δεσμεύσεις με τις οποίες κινούνταν η ελληνική διπλωματία. Η τότε Κυβέρνηση Θ. Δηλιγιάννη βρισκόμενη σε αδυναμία γνώσης της πλήρους έκτασής της οργάνωσης αυτής, αλλά και προ του επαπειλούμενου κινδύνου εμφυλίου, μη προβλέψιμου μεγέθους, εκ του δεσμευτικού όρκου που είχαν δώσει τα μέλη της, σε περίπτωση που θα επιχειρούσε να την πλήξη, προτίμησε να υποκύψει και να υιοθετήσει έστω και μερικώς την υποδεικνυόμενη απ΄ αυτή πολιτική στο Κρητικό ζήτημα που είχε προκύψει περισσότερο έντονα το ίδιο έτος. Έτσι απέστειλε ναυτική μοίρα υπό την ηγεσία του ναυάρχου Α. Ράινεκ και του Πρίγκιπα Γεωργίου, καθώς και μικτό ένοπλο απόσπασμα υπό τον Τιμολέοντα Βάσσο με τα οποία και επέβαλε την κατάληψη της Κρήτης και στη συνέχεια την γενική επιστράτευση, αποτέλεσμα των οποίων ήταν η έκρηξη του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897.

Τα μεσάνυκτα της 28ης Μαρτίου του 1897 2.600 εξοπλισμένοι από την οργάνωση αυτή άτακτοι διέσχισαν την ελληνοτουρκική μεθόριο στο "Μέτωπο Θεσσαλίας" και επετέθηκαν κατά των τουρκικών θέσεων προσφέροντας έτσι στις τουρκικές μεραρχίες ίσως την αφορμή για τη κήρυξη του πολέμου. Απ΄ ότι όμως ιστορικά αποδείχτηκε το πέρασμα αυτό των ατάκτων δεν ήταν η αφορμή δεδομένου ότι ο Τούρκος αρχιστράτηγος Ετέμ Πασάς έλαβε σχετική εντολή από τον Σουλτάνο, και έδωσε διαταγή επίθεσης μία εβδομάδα μετά την υπό του ίδιου καταστολή των ατάκτων. (Δείτε σχετικά εισβολή των ατάκτων).

Η αποτυχία όμως του πολέμου και η υποχώρηση που ακολούθησαν, ή καταστροφή όπως χαρακτηρίσθηκε τότε, υπήρξαν αρκετά όχι μόνο να μειώσουν το γόητρο της Εθνικής Εταιρίας, η οποία και θεωρήθηκε ως ο κύριος αίτιος του ατυχούς εκείνου πολέμου, αλλά και να καταστεί ο "αποδιοπομπαίος τράγος" όπου το κύρος της στους κόλπους του λαού είχε καταρρακωθεί. Ο καταμερισμός των ευθυνών της, ανατέθηκε σε ανακριτική επιτροπή της Βουλής, η οποία όμως λόγω διάλυσης του Σώματος δεν έφερε σε πέρας τη αποστολή της (με πιθανό λόγο τον μεγάλο αριθμό εμπλοκής πολιτικών προσώπων).

Διάλυση

Έτσι η Εθνική Εταιρία διαλύθηκε το 1899 αφού παρέδωσε, στο Εθνικό Σκοπευτήριο, όλο το υπό κατοχή της πολεμικό υλικό που κατείχε, καθώς και το ποσόν των τότε 300.000 δραχμών εκ της περιουσίας που παρουσίασε ότι διέθετε.
Η "Εθνική Εταιρία", προϊόν νοσηρού πατριωτισμού, παρασύρθηκε αλόγιστα σε ρομαντικούς ενθουσιασμούς της εποχής της, υπερτίμησε τις ηθικές αλλά και υλικές πραγματικές δυνάμεις του Έθνους και έσυρε την Ελλάδα σε επιζήμια πολεμική εμπλοκή, χάριν συμφερόντων ξένων δυνάμεων.

Ο όρκος των μελών

• Παρατίθεται ο όρκος των μελών της Εθνικής Εταιρίας, (εμφανείς το πνεύμα και οι σκοποί), που έδιναν κατά την ένταξή τους σ΄ αυτήν:

Ορκίζομαι

εις το ιερόν ευαγγέλιον

Πίστιν εις την αγαπητήν Πατρίδα

και εις το μεγαλείον της

και ότι η δόξα της θα είναι

ο παντοτεινός λογισμός μου.

Ορκίζομαι

να φυλάξω μυστικάς μέχρι του τάφου μου

τας ενεργείας της Εταιρίας

και να μη ζητώ ποτέ να μάθω

ούτε ποιοί την Κυβερνούν

ούτε πως Κυβερνάται

Ορκίζομαι

να χύσω το αίμα μου,

αν διαταχθώ, προς απελευθέρωσιν

των σκλαβωμένων αδελφών μου

και να προσφέρω ότι δύναμαι, χάριν του

Αγίου σκοπού της "Εθνικής Εταιρίας".

Σχόλια

• Ο Ιωάννης Μεταξάς αναφέρει στο ημερολόγιό του το πανελλήνιο εκείνο μνημόσυνο ευνοϊκά, συμπληρώνοντας αποκαλυπτικά:

"Όλη η Ελλάς χθες γονατισμένη, παρεκάλει τον Θεόν δια την Μακεδονίαν. Μνημόσυνα παντού. Ο ανεξάρτητος τύπος δίνει εις το γεγονός την πολιτικήν του διάστασιν. Ο κυβερνητικός τύπος σιωπά. Η Εταιρία μας επεβλήθη και παρουσιάζεται ακαταγώνιστος. Πρέπει τώρα να εργασθούμε διότι την Άνοιξη το κίνημα θα επεκταθεί." (Ηερομηνία εγγραφής 21 Οκτωβρίου 1896, - παλ. ημερολόγιο).

• Γενικά με την Εταιρεία και τη σχέση της με τ΄ Ανάκτορα ο δημοσιογράφος Στέφανος Στεφάνου έγραφε στην εφημερίδα "Ελεύθερον Βήμα" στις 16 Μαρτίου 1927, (30 χρόνια μετά, όταν είχε εκπέσει η Βασιλεία, χωρίς ν΄ αναφέρει στοιχεία ή πηγές): "Η Εθνική Εταιρεία υπήρξεν ένας τεράστιος οργανισμός. Η σπουδαιοτέρα των ανευθύνων οργανώσεων από της εποχής της ιδρύσεως του ελληνικού κράτους. Επήγασεν εκ νοσηρού πατριωτισμού. Απέβη κολοσσιαία δύναμις. Κατέστησεν την κυβέρνησιν της χώρας υποχείριον των σκοπών της και το Στέμμα αιχμάλωτον των σχεδίων της. Επίστευε δηλαδή μάλλον ότι είχε αιχμαλωτίσει το Στέμμα, χωρίς να υποπτεύεται ότι το Στέμμα εγνώριζε κάλλιστα τον τρόπον και τον σκοπόν της συστάσεώς της και χωρίς να φαντάζεται ότι εξυπηρετούσε τα σχέδια του Στέμματος, το οποίον ενόμιζε τάχα ότι έτρεμε...". Ιστορικά η άποψη αυτή είναι ανακριβής, δεν βρέθηκε κανένα στοιχείο που να συνηγορεί περί αυτού. Χαρακτηριστική η εποχή που δημοσιεύτηκε, με προφανείς τους λόγους.
• Ο Κορδάτος στο έργο του "Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδος" τομ. 4ος σ.561 εκφράζει την άποψη πως: "Είναι όχι πιθανό, αλλά βέβαιο, ότι πίσω από τα ηγετικά στελέχη της Εθνικής Εταιρείας ήταν πράκτορες της Γερμανίας. Αυτοί πιθανόν άμεσα ή έμεσα είχαν πλησιάσει και τον Δ. Ράλλη και του ενέπνευσαν την πολεμοκαπηλεία". Η άποψη αυτή που βασίζεται κυρίως στην αποδεδειγμένα τότε προσπάθεια της Γερμανίας, δια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, να καταστεί κυρίαρχη δύναμη στη Μεσόγειο, κρίνεται με πολλά νεότερα στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας αναμφισβήτητα αληθής.

Δείτε επίσης

• Ελληνισμός (εταιρία)
• Μακεδονική αλληλεγγύη

Πηγές

• Κ. Παπαρρηγόπουλος "Επίτομος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους" σελ.864-865
• "Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου" τομ.6ος, σελ.384.
• "Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια" τομ.Θ΄, σελ.724-725.
• "Κ. Rose "1987 - Με τους Έλληνες στη Θεσσαλία" (μεταφρ. "With thw Greeks in Thessaly", London 1897).
• D. Dakin "Η Ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923" (μεταφρ. Α. Ξανθόπουλου), ΜΙΕΤ Αθήνα 1984. σελ.229.