Δόγμα Μπρέζνιεφ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ανατολικό Μπλοκ

Το Δόγμα Μπρέζνιεφ ήταν σοβιετική εξωτερική πολιτική που διακήρυξε ότι οποιαδήποτε απειλή για τη σοσιαλιστική κυριαρχία σε οποιοδήποτε κράτος του σοβιετικού μπλοκ στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη ήταν απειλή για όλα, και ως εκ τούτου δικαιολογούσε την παρέμβαση άλλων σοσιαλιστικών κρατών. Διακηρύχθηκε για να δικαιολογήσει τη σοβιετική κατοχή της Τσεχοσλοβακίας νωρίτερα το 1968, με την ανατροπή της μεταρρυθμιστικής κυβέρνησης εκεί. Οι αναφορές στο «σοσιαλισμό» σήμαιναν έλεγχο από τα κομμουνιστικά κόμματα που ήταν πιστά στο Κρεμλίνο.[1] Ο Σοβιετικός ηγέτης Μιχαήλ Γκορμπατσώφ αποκήρυξε το δόγμα στα τέλη της δεκαετίας του 1980, καθώς το Κρεμλίνο αποδέχτηκε την ειρηνική ανατροπή της κομμουνιστικής κυριαρχίας σε όλα τα κράτη-δορυφόρους του στην Ανατολική Ευρώπη.[2]

Η πολιτική περιγράφηκε αρχικά και πιο ξεκάθαρα από τον Σεργκέι Κοβαλιόφ σε ένα άρθρο της Πράβντα στις 26 Σεπτεμβρίου 1968 με τίτλο «Η κυριαρχία και οι διεθνείς υποχρεώσεις των σοσιαλιστικών χωρών».[3] Ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ το επανέλαβε σε μια ομιλία του στο πέμπτο συνέδριο του Πολωνικού Κόμματος Ενωμένων Εργατών στις 13 Νοεμβρίου 1968, όπου δήλωσε: «Όταν δυνάμεις που είναι εχθρικές προς τον σοσιαλισμό προσπαθούν να στρέψουν την ανάπτυξη κάποιας σοσιαλιστικής χώρας προς τον καπιταλισμό, δεν γίνεται μόνο πρόβλημα της ενδιαφερόμενης χώρας, αλλά κοινό πρόβλημα και ανησυχία όλων των σοσιαλιστικών χωρών».[4]

Αυτό το δόγμα ανακοινώθηκε για να δικαιολογήσει αναδρομικά την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία τον Αύγουστο του 1968 που τερμάτισε την Άνοιξη της Πράγας, μαζί με προηγούμενες σοβιετικές στρατιωτικές επεμβάσεις, όπως η εισβολή στην Ουγγαρία το 1956. Αυτές οι επεμβάσεις είχαν σκοπό να βάλουν ένα τέλος στις προσπάθειες φιλελευθεροποίησης και τις εξεγέρσεις που είχαν τη δυνατότητα να διακυβεύσουν τη σοβιετική ηγεμονία στο εσωτερικό του Ανατολικού Μπλοκ, το οποίο θεωρήθηκε από τη Σοβιετική Ένωση ως ουσιαστικό, αμυντικό και στρατηγικό απόθεμα σε περίπτωση που επρόκειτο να ξεσπάσουν εχθροπραξίες με το ΝΑΤΟ.

Στην πράξη, η πολιτική σήμαινε ότι επιτρεπόταν μόνο περιορισμένη ανεξαρτησία των κομμουνιστικών κομμάτων των κρατών-δορυφόρων και ότι σε κανένα δεν θα επιτρεπόταν να διακυβεύσει τη συνοχή του Ανατολικού Μπλοκ με οποιονδήποτε τρόπο. Δηλαδή, καμία χώρα δεν θα μπορούσε να εγκαταλείψει το Σύμφωνο της Βαρσοβίας ή να διαταράξει το μονοπώλιο εξουσίας ενός κυβερνώντος κομμουνιστικού κόμματος. Έννοια σε αυτό το δόγμα ήταν ότι η ηγεσία της Σοβιετικής Ένωσης επιφύλασσε, για τον εαυτό της, την εξουσία να ορίσει τον «σοσιαλισμό» και τον «καπιταλισμό». Μετά την ανακοίνωση του Δόγματος Μπρέζνιεφ, υπογράφηκαν πολυάριθμες συνθήκες μεταξύ της Σοβιετικής Ένωσης και των κρατών-δορυφόρων της για να επαναβεβαιωθούν αυτά τα σημεία και να εξασφαλιστεί περαιτέρω η διακρατική συνεργασία. Οι αρχές του δόγματος ήταν τόσο ευρείες που οι Σοβιετικοί το χρησιμοποίησαν ακόμη και για να δικαιολογήσουν τη στρατιωτική τους επέμβαση στο κομμουνιστικό (αλλά όχι στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας) έθνος του Αφγανιστάν το 1979. Το Δόγμα Μπρέζνιεφ παρέμεινε σε ισχύ έως ότου έληξε με τη σοβιετική αντίδραση στην πολωνική κρίση του 1980-1981.[5]

Ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ αρνήθηκε να χρησιμοποιήσει στρατιωτική βία όταν η Πολωνία διεξήγαγε ελεύθερες εκλογές το 1989 και η Αλληλεγγύη νίκησε το Πολωνικό Κόμμα Ενωμένων Εργατών.[6] Αντικαταστάθηκε από το επιτηδευμένο όνομα Δόγμα Σινάτρα το 1989, παραπέμποντας στο τραγούδι του Φρανκ Σινάτρα «My Way». Η άρνηση να παρέμβει στη χειραφέτηση των κρατών-δορυφόρων της Ανατολικής Ευρώπης και το Πανευρωπαϊκό Πικνίκ οδήγησε στη συνέχεια στην πτώση του Σιδηρούν Παραπετάσματος και στην εν πολλοίς ειρηνική κατάρρευση του Ανατολικού Μπλοκ.[7][8]

Προέλευση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ενότητα αυτή είναι κενή, ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ανολοκλήρωτη. Η βοήθειά σας είναι καλοδεχούμενη!

Διαμόρφωση του Δόγματος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Μπρέζνιεφ συνειδητοποίησε την ανάγκη για μια μετατόπιση από την ιδέα του Νικίτα Χρουστσόφ για «διαφορετικά μονοπάτια προς το σοσιαλισμό» προς μια ιδέα που ενθάρρυνε ένα πιο ενοποιημένο όραμα σε όλο το σοσιαλιστικό στρατόπεδο.[9] «Η οικονομική ολοκλήρωση, η πολιτική εξυγίανση, η επιστροφή στην ιδεολογική ορθοδοξία και η διακομματική συνεργασία έγιναν τα νέα σύνθημα των σχέσεων του σοβιετικού μπλοκ».[10] Στις 12 Νοεμβρίου 1968, ο Μπρέζνιεφ δήλωσε ότι «όταν εξωτερικές και εσωτερικές δυνάμεις εχθρικές προς τον σοσιαλισμό προσπαθούν να στρέψουν την ανάπτυξη μιας δεδομένης σοσιαλιστικής χώρας προς την κατεύθυνση… του καπιταλιστικού συστήματος… αυτό δεν είναι πλέον απλώς ένα πρόβλημα για το λαό της χώρας, αλλά κοινό πρόβλημα, ανησυχία όλων των σοσιαλιστικών χωρών». Η δήλωση του Μπρέζνιεφ στο πέμπτο συνέδριο του Πολωνικού Κόμματος Ενωμένων Εργατών κατέταξε ουσιαστικά το ζήτημα της κυριαρχίας ως λιγότερο σημαντικό από τη διατήρηση του διεθνούς σοσιαλισμού.[11] Ενώ κανένα νέο δόγμα δεν είχε ανακοινωθεί επίσημα, ήταν σαφές ότι η σοβιετική επέμβαση ήταν επικείμενη εάν η Μόσχα αντιλαμβανόταν ότι οποιαδήποτε χώρα κινδυνεύει να θέσει σε κίνδυνο την ακεραιότητα του σοσιαλισμού.

Δόγμα Μπρέζνιεφ στην πράξη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ασαφής, ευρεία φύση του Δόγματος Μπρέζνιεφ επέτρεπε την εφαρμογή σε οποιαδήποτε διεθνή κατάσταση η ΕΣΣΔ έκρινε σκόπιμο. Αυτό είναι ξεκάθαρα εμφανές όχι μόνο μέσω της Άνοιξης της Πράγας το 1968 και της έμμεσης πίεσης στην Πολωνία από το 1980-1981, αλλά και στη σοβιετική εμπλοκή στο Αφγανιστάν από τη δεκαετία του 1970.[12] Οποιαδήποτε περίπτωση που έκανε την ΕΣΣΔ να αμφισβητήσει εάν μια χώρα γινόταν ή όχι κίνδυνος για τον διεθνή σοσιαλισμό, η χρήση στρατιωτικής επέμβασης ήταν, στα σοβιετικά μάτια, όχι μόνο δικαιολογημένη, αλλά αναγκαία.[13]

Αφγανιστάν 1979[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κύριο λήμμα: Σοβιετικός πόλεμος στο Αφγανιστάν
Η ενότητα αυτή είναι κενή, ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ανολοκλήρωτη. Η βοήθειά σας είναι καλοδεχούμενη!

Αποκήρυξη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο μακροχρόνιος αγώνας του πολέμου στο Αφγανιστάν έκανε τους Σοβιετικούς να συνειδητοποιήσουν ότι η εμβέλεια και η επιρροή τους ήταν στην πραγματικότητα περιορισμένη. «Ο πόλεμος στο Αφγανιστάν είχε δείξει ότι ο σοσιαλιστικός διεθνισμός και τα σοβιετικά εθνικά συμφέροντα δεν ήταν πάντα συμβατά».[13] Οι εντάσεις μεταξύ της ΕΣΣΔ και της Τσεχοσλοβακίας από το 1968, καθώς και της Πολωνίας το 1980, απέδειξαν την αναποτελεσματικότητα που υπήρχαν στο Δόγμα Μπρέζνιεφ. Η Κρίση Αλληλεγγύης στην Πολωνία επιλύθηκε χωρίς εξωτερική παρέμβαση, αφήνοντας ουσιαστικά νεκρό το Δόγμα Μπρέζνιεφ. Αν και το Κρεμλίνο ήθελε να διατηρήσει τον σοσιαλισμό στους δορυφόρους του, η απόφαση ήταν να μην παρέμβει. Η Γκλάσνοστ και η Περεστρόικα του Γκορμπατσώφ άνοιξαν τελικά την πόρτα για τις χώρες και τις δημοκρατίες του Σοβιετικού Μπλοκ να κάνουν μεταρρυθμίσεις χωρίς να φοβούνται τη σοβιετική παρέμβαση. Όταν η Ανατολική Γερμανία ζήτησε απεγνωσμένα τα σοβιετικά στρατεύματα να καταπνίξουν την αυξανόμενη αναταραχή το 1989, ο Γκορμπατσώφ αρνήθηκε κατηγορηματικά.[14]

Σε άλλες κομμουνιστικές χώρες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Σοβιετική Ένωση δεν ήταν η μόνη κομμουνιστική χώρα που παρενέβη στρατιωτικά σε άλλες χώρες. Το Βιετνάμ καθαίρεσε τους Ερυθρούς Χμερ στον Καμποτζιανό-Βιετναμέζικο Πόλεμο του 1978, τον οποίο ακολούθησε μια εκδίκηση της κινεζικής εισβολής στο Βιετνάμ στον Σινοβιετναμέζικο Πόλεμο του 1979.[15]

Κριτικές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δόγμα Μπρέζνιεφ ως παραβίαση του ΟΗΕ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αυτό το δόγμα ήταν ακόμη ένα πρόβλημα κατά την άποψη των Ηνωμένων Εθνών. Το πρώτο πρόβλημα του ΟΗΕ ήταν ότι επιτρέπει τη χρήση βίας. Πρόκειται για σαφή παραβίαση του Άρθρου 2, Κεφάλαιο 4 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, το οποίο ορίζει: «Όλα τα μέλη πρέπει να απέχουν στις διεθνείς τους σχέσεις από την απειλή ή τη χρήση βίας κατά της εδαφικής ακεραιότητας της πολιτικής ανεξαρτησίας οποιουδήποτε κράτους ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο δεν συνάδει με τους Σκοπούς των Ηνωμένων Εθνών». Όταν το διεθνές δίκαιο έρχεται σε αντίθεση με τον Χάρτη, ο Χάρτης έχει προηγούμενο. Αυτό είναι που κάνει το Δόγμα Μπρέζνιεφ παράνομο.[16]

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Stephen G. Glazer, "The Brezhnev Doctrine." ‘’International Lawyer’’ Vol. 5#1. 1971 pp 169–179. online
  2. ↑ Bruce W. Jentleson and Thomas G. Paterson, eds. Encyclopedia of US foreign relations. (1997) 1: 180–181.
  3. ↑ Navrátil, Jaromír, επιμ. (1998). The Prague Spring 1968: A National Security Archive Documents Reader. Central European University Press. σελίδες 502–503. ISBN 9639116157. 
  4. ↑ Schwartz, Harry (5 Αυγούστου 1975). «The Khrushchev/ Brezhnev Doctrine at Helsinki». The New York Times. https://www.nytimes.com/1975/08/05/archives/the-khrushchevbrezhnev-doctrine-at-helsinki.html. Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2021. 
  5. ↑ Loth, Wilfried (2001). «Moscow, Prague and Warsaw: Overcoming the Brezhnev Doctrine». Cold War History 1 (2): 103–118. doi:10.1080/713999924. 
  6. ↑ Hunt 2009, σελ. 945
  7. ↑ "Der 19. August 1989 war ein Test für Gorbatschows" (German – 19 August 1989 was a test for Gorbachev), στο: FAZ 19 Αυγούστου 2009.
  8. ↑ Thomas Roser: DDR-Massenflucht: Ein Picknick hebt die Welt aus den Angeln (German - Mass exodus of the GDR: A picnic clears the world) στο: Die Presse 16 Αυγούστου 2018.
  9. ↑ Ouimet, Matthew J. (2003). The Rise and Fall of the Brezhnev Doctrine in Soviet Foreign Policy. Τσάπελ Χιλ και Λονδίνο: The University of North Carolina Press. σελίδες 60–61. ISBN 0-8078-2740-1. 
  10. ↑ Ouimet, Matthew J. (2003). The Rise and Fall of the Brezhnev Doctrine in Soviet Foreign Policy. Τσάπελ Χιλ και Λονδίνο: The University of North Carolina Press. σελίδες 65. ISBN 0-8078-2740-1. 
  11. ↑ Ouimet, Matthew J. (2003). The Rise and Fall of the Brezhnev Doctrine in Soviet Foreign Policy. Τσάπελ Χιλ και Λονδίνο: The University of North Carolina Press. σελίδες 67. ISBN 0-8078-2740-1. 
  12. ↑ Ouimet, Matthew J. (2003). The Rise and Fall of the Brezhnev Doctrine in Soviet Foreign Policy. Τσάπελ Χιλ και Λονδίνο: The University of North Carolina Press. σελίδες 88–97. ISBN 0-8078-2740-1. 
  13. ↑ 13,0 13,1 Ouimet, Matthew J. (2003). The Rise and Fall of the Brezhnev Doctrine in Soviet Foreign Policy. Τσάπελ Χιλ και Λονδίνο: The University of North Carolina Press. σελίδες 97–98. ISBN 0-8078-2740-1. 
  14. ↑ Matthew J. Ouimet (2003). The Rise and Fall of the Brezhnev Doctrine in Soviet Foreign Policy. Univ of North Carolina Press. σελίδες 243–45. ISBN 9780807854112. 
  15. ↑ Harff, Barbara. "Cambodia: revolution, genocide, intervention." στο Revolutions of the Late Twentieth Century, (Routledge, 2019) σελ. 218-234.
  16. ↑ Glazer, Stephen G (1971). The Brezhnev Doctrine. The International Lawyer. σελίδες 169–179. 

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Freedman, Lawrence και Jeffrey Michaels. «Το Σοβιετικό Δόγμα από τον Μπρέζνιεφ στον Γκορμπατσόφ». στο The Evolution of Nuclear Strategy (Palgrave Macmillan, Λονδίνο, 2019) σελ. 527–542.
  • Χαντ, Λιν. The Making of the West: Peoples and Cultures (Bedford/St. Martin's, Βοστώνη και Λονδίνο. 2009).
  • Jones, Robert A. Η σοβιετική έννοια της «περιορισμένης κυριαρχίας» από τον Λένιν στον Γκορμπατσόφ: Το Δόγμα Μπρέζνιεφ (Springer, 2016).
  • Kemp-Welch, Anthony. «Πολωνία και το Δόγμα Μπρέζνιεφ (1968–1989)». Wolność i Solidarność 10 (2017): 155–223. online στα αγγλικά
  • Κράμερ, Μαρκ. «Το Κρεμλίνο, η Άνοιξη της Πράγας και το Δόγμα Μπρέζνιεφ». στο Promises of 1968 (2010) σελ: 285–370. Σε σύνδεση
  • Lesaffer, Randall. «Δόγμα Μπρέζνιεφ». στο The Encyclopedia of Diplomacy (2018) σελ: 1–5.
  • Λοτ, Γουίλφριντ. «Μόσχα, Πράγα και Βαρσοβία: Ξεπερνώντας το Δόγμα Μπρέζνιεφ». Cold War History 1.2 (2001): 103–118.
  • Mitchell, R. Judson. «Το δόγμα Μπρέζνιεφ και η κομμουνιστική ιδεολογία». The Review of Politics 34.2 (1972): 190–209. Σε σύνδεση
  • Ouimet, Matthew: The Rise and Fall of the Brezhnev Doctrine in σοβιετική εξωτερική πολιτική . University of North Carolina Press, Τσάπελ Χιλ και Λονδίνο. 2003.
  • Pravda, 25 Σεπτεμβρίου 1968. μετάφραση Novosti, σοβιετικό πρακτορείο τύπου. Ανατύπωση στο LS Stavrianos, The Epic of Man (Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall, 1971), σελ. 465–466.
  • Βαλέντα, Τζίρι. «Σοβιετική λήψη αποφάσεων για το Αφγανιστάν, 1979». Σοβιετική λήψη αποφάσεων για την εθνική ασφάλεια (Routledge, 2021) σελ. 218–236.
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Δόγμα_Μπρέζνιεφ&oldid=9555489"