Διά Χριστόν σαλότητα

Ρωσική εικόνα με τον Βασίλειο τον Μέγα και τον Άγιο Βασίλειο τον διά Χριστόν σαλό

Η διά Χριστόν σαλότητα, δηλαδή η «τρέλα για τον Χριστό», αναφέρεται σε μία ειδική κατηγορία Αγίων στο σώμα της Εκκλησίας, οι οποίοι ενεργώντας με παράξενο ζηλωτικό τρόπο και μακριά από τα συνήθη τυπικά ηθικά σχήματα, κατάφεραν να επιτύχουν την αγιότητα και συνάμα να επαναφέρουν πλήθος κόσμου μέσα στους κόλπους της Εκκλησίας. Το παράδειγμα αυτό πολλές φορές υπήρξε σκανδαλιστικό για πιστούς και μη στην ιστορία της Εκκλησίας, αλλά η Εκκλησία μέσω των αγίων αυτών είδε την έκφραση και τη φανέρωση ενός ξεχωριστού χαρίσματος του Αγίου Πνεύματος, μία από τις οξύτερες μορφές του προφητικού κηρύγματος.

Οι «διά Χριστόν σαλοί» - «τρελοί», είναι συνήθως μοναχοί, οι οποίοι αφήνουν την ησυχία των μοναστηριών τους και κατεβαίνουν στις πόλεις λειτουργώντας με πράξεις παράλογες και ανόητες, οι οποίες όμως έχουν βαθύτερο νόημα και σκοπό ώστε να καταδείξουν την αλήθεια που βρίσκεται πίσω από τα προσχήματα και τους τύπους του κόσμου. Δεν έχουν πρόβλημα να μπουν για παράδειγμα σε ταβέρνες, σε πορνεία, να συναναστραφούν κακόφημες συντροφιές, μοιάζοντας να συσσωματώνονται με το παράδειγμα των ανυπόληπτων της κοινωνίας. Τη στιγμή αυτή είναι όμως που ο σαλός μοναχός φανερώνει την αλήθεια της σωτηρίας, πάντα με τρόπο που αρμόζει στο επίπεδο των συναναστραφέντων. Εξού και αστειεύεται, επιτιμά τους αμαρτωλούς, θαυματουργεί, διαβάζει τα μυστικά των ανθρώπων, χλευάζει δημόσια τα κρυφά παραπτώματά τους με τρόπο που μόνο ο ένοχος μπορεί να αντιληφθεί, τη στιγμή που και ο ίδιος στα μάτια τους τους φαντάζει πολύ αμαρτωλός, όντας φαινομενικά στο ίδιο επίπεδο αμαρτωλότητας. Γι' αυτό και καταλύει προκλητικά νηστείες, επισκέπτεται πορνεία, ομιλεί με διεφθαρμένους, εμπαίζοντας τελικά τα προσχήματα του κόσμου τούτου, λίγο πριν, επιστρέψει τη νύχτα με το αληθινό προσωπείο πια της αγιότητας, στην προσευχή και την άσκηση. Εξού και ο σαλός άγιος για την εκκλησία είναι ο Άγιος στην πλέον ακραία μορφή άσκησης, την έσχατη αυταπάρνηση την πλήρη απέκδυση του εγώ.

Οι σαλοί κατά βάση έρχονται σε εποχές έντονης εκκοσμίκευσης του χριστιανικού βίου. Εμφανίζονται την εποχή που τα συμβατικά κριτήρια της κοινωνίας μετρούν την ηθική του Χριστού με τα μέτρα της κοινωνικής ευπρέπειας και όχι με το ευαγγελικό ήθος. Έρχονται να θυμίσουν πόσο ασυμβίβαστη είναι η σωτηρία του ανθρώπου όταν αυτή θέλει να ικανοποιεί την κοινωνική υπόληψη και να καταγγείλει την υποκρισία της συμβατικής ζωής. Ο ίδιος λοιπόν απορρίπτει τον μανδύα της αγιότητας, γνωρίζοντας ότι η ατομική ηθική δημιουργεί αυτοϊκανοποίηση, αποφασίζοντας να άρει τον σταυρό της Εκκλησίας στους ώμους του, για να σωθούν αμαρτωλοί και βασανισμένοι άνθρωποι. Γνωρίζει δε, πως αυτό μπορεί να γίνει με τη φανέρωση των πλαστών προσωπείων της συμβατικής ευπρέπειας που αφανίζει την προσωπική ετερότητα και ελευθερία, κονιορτοποιώντας το υποκριτικό καθιερωμένο ύφος και τις απατηλές αξιολογήσεις. Αυτή τη μορφή άσκησης, δεν την επιλέγουν όμως οι ίδιοι, αλλά επιλέγονται από τον ίδιο τον Θεό να την πράξουν. Οι ίδιοι αποφασίζουν να δεχτούν αδιαμαρτύρητα την κλήση αυτή αλλά και τις αμαρτίες που τους προσάπτουν, αμαρτίες κοινές και κρύφιες μέσα στην κοινωνία, έτσι ώστε να ξεσκεπάσουν στην κοινωνία το ψευδές προσωπείο της.

Τελικά οι άγιοι αυτοί, μέτοχοι της βασιλείας του Θεού, υπερβαίνουν τη διάσπαση την ανθρώπινης οντότητας που προέρχεται από την αμαρτία και την κάνουν γεγονός κοινωνίας και αγάπης. Αποφασίζουν να καταδείξουν το ευαγγελικό ήθος, το οποίο δεν επιθυμεί την κατάλυση του νόμου, αλλά την υπέρβαση του νόμου στα πλαίσια της βασιλείας του Θεού. Έτσι και κερδίζουν την εμπιστοσύνη των αμαρτωλών, των δυστυχισμένων και των ανυπόληπτων, οδηγώντας τους στη σωτηρία.

Όροι που έχουν χρησιμοποιηθεί για τους σαλούς

Σε βίους Αγίων που έχουν χαρακτηρισθεί σαλοί, έχουν χρησιμοποιηθεί στη διάρκεια των αιώνων στην ελληνική γλώσσα όροι όπως «έξηχος», «παρατετραμμένος», «παράφρων», «μωρός» και «σαλός», ενώ στα σύγχρονα ελληνικά κείμενα έχουν επικρατήσει οι δυο τελευταίοι όροι («μωρός» και «σαλός»). Η έκφραση των «διά Χριστόν σαλών» βασίστηκε στην επιστολή Α΄ προς Κορινθίους, όπου αναφέρεται «ἡμεῖς μωροὶ διὰ Χριστόν, ὑμεῖς δὲ φρόνιμοι ἐν Χριστῷ· ἡμεῖς ἀσθενεῖς, ὑμεῖς δὲ ἰσχυροί· ὑμεῖς ἔνδοξοι, ἡμεῖς δὲ ἄτιμοι.». Στη ρωσική γλώσσα, όπου είναι και περισσότεροι οι αναγνωρισμένοι άγιοι, ο αντίστοιχος όρος είναι «γιουρόντιβι Χριστά ράντι» (юродивый Христа ради).

Σαλοί άγιοι

Αναφέρεται ότι υπάρχουν 36 αναγνωρισμένοι Ρώσοι σαλοί και 6 Έλληνες

Χαρακτηριστικά παραδείγματα σαλών αγίων:

• Συμεών Εμέσης, 6ος αιώνας
• Ανδρέας ο διά Χριστόν σαλός, 10ος αιώνας
• Θωμάς ο διά Χριστόν σαλός
• Λουκάς Εφέσου
• Ιωάννης ο σαλός
• Άγιος Βασίλειος ο διά Χριστόν σαλός, 16ος αιώνας
• Ιωάννης Μόσχας, 16ος αιώνας
• Προκόπιος ο Ρώσος
• Ξένια της Αγίας Πετρούπολης
• Στάρετς Θεόφιλος ο διά Χριστόν σαλός
• Συμεών ο διά Χριστόν σαλός
• Νικόλαος ο διά Χριστόν σαλός του Μεγάλου Νόβγκοροντ
• Άγιος Γαβριήλ ο δια Χριστόν Σαλός και Ομολογητής

Πηγές

• Χ. Γιανναράς: Η ελευθερία του ήθους, Ίκαρος, Αθήνα 2002 (Τρίτη αναθεωρημένη έκδοση)