Μετάβαση στο περιεχόμενο

Γινόμενο Κωσύ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Στα μαθηματικά, και πιο συγκεκριμένα στη μαθηματική ανάλυση, το γινόμενο Κωσύ[1] είναι η διακριτή συνέλιξη δύο άπειρων σειρών. Πήρε το όνομά του από τον Γάλλο μαθηματικό Ωγκυστέν-Λουί Κωσύ.

Το γινόμενο Κωσύ μπορεί να εφαρμοστεί σε άπειρες σειρές[2][3] ή δυναμοσειρές[4][5].Όταν εφαρμόζεται σε πεπερασμένες ακολουθίες[6] ή πεπερασμένες σειρές, αυτό μπορεί να θεωρηθεί απλώς ως μια ειδική περίπτωση ενός γινομένου σειρών με πεπερασμένο αριθμό μη μηδενικών συντελεστών (βλ. διακριτή συνέλιξη).

Τα ζητήματα σύγκλισης εξετάζονται στην επόμενη ενότητα.

Γινόμενο Κωσύ δύο άπειρων σειρών

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Έστω και δύο άπειρες σειρές με σύνθετους όρους. Το γινόμενο Κωσύ αυτών των δύο άπειρων σειρών ορίζεται από μια διακριτή συνέλιξη ως εξής:

    όπου     .

Γινόμενο Κωσύ δύο δυναμοσειρών

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Θεωρήστε τις ακόλουθες δύο δυναμοσειρές

    και    

με μιγαδικούς συντελεστές και . Το γινόμενο Κωσύ αυτών των δύο δυναμοσειρών ορίζεται από μια διακριτή συνέλιξη ως εξής:

    όπου     .

Σύγκλιση και θεώρημα Μέρτενς

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Έστω (an)n≥0 και (bn)n≥0 πραγματικές ή μιγαδικές ακολουθίες.[7] αποδείχθηκε από τον Φραντς Μέρτενς ότι, αν οι σειρές συγκλίνουν στο A και συγκλίνουν στο B, και τουλάχιστον μία από αυτές συγκλίνει απόλυτα, τότε το γινόμενο Κωσύ τους συγκλίνει στο AB.[8] Το θεώρημα εξακολουθεί να ισχύει σε μια άλγεβρα Μπάναχ (βλέπε πρώτη γραμμή της ακόλουθης απόδειξης).

Δεν αρκεί και οι δύο σειρές να είναι συγκλίνουσες- αν και οι δύο σειρές είναι υπό συνθήκη συγκλίνουσες, το γινόμενο Κωσύ δεν χρειάζεται να συγκλίνει προς το γινόμενο των δύο σειρών, όπως δείχνει το ακόλουθο παράδειγμα:

Εξετάστε τις δύο εναλλασσόμενες σειρές με

οι οποίες συγκλίνουν μόνο υπό όρους (η απόκλιση της σειράς των απόλυτων τιμών προκύπτει από το τεστ άμεσης σύγκρισης και την απόκλιση της αρμονικής σειράς). Οι όροι του γινομένου Κωσύ τους δίνονται ως εξής

για κάθε ακέραιο n ≥ 0. Αφού για κάθε k ∈ {0, 1, ... , n} έχουμε τις ανισότητες k + 1 ≤ n + 1 και n - k + 1 ≤ n + 1, προκύπτει για την τετραγωνική ρίζα στον παρονομαστή ότι (k + 1)(n - k + 1)} ≤ n +1, επομένως, επειδή υπάρχουν n + 1 αθροίσματα,

για κάθε ακέραιο n ≥ 0. Επομένως, το cn δεν συγκλίνει στο μηδέν καθώς n → ∞ επομένως η σειρά του (cn)n≥0 αποκλίνει με τον όρο test.

Απόδειξη του θεωρήματος Μέρτενς

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Για απλοποίηση, θα το αποδείξουμε για μιγαδικούς αριθμούς. Ωστόσο, η απόδειξη που πρόκειται να δώσουμε είναι τυπικά πανομοιότυπη για μια αυθαίρετη άλγεβρα Μπάναχ (δεν απαιτείται καν αντιμεταθετικότητα ή συσχετιστικότητα).

Υποθέστε χωρίς απώλεια γενικότητας ότι η σειρά συγκλίνει απόλυτα. Ορίζουμε τα μερικά αθροίσματα

με

τότε

με αναδιάταξη, επομένως

 

 

 

 

(1)

Δεδομένου ε > 0. ότι το συγκλίνει απόλυτα και ότι το Bn συγκλίνει στο B καθώς το n → ∞ υπάρχει ένας ακέραιος N τέτοιος ώστε, για όλους τους ακέραιους nN,

 

 

 

 

(2)

(αυτό είναι το μόνο σημείο όπου χρησιμοποιείται η απόλυτη σύγκλιση). Εφόσον η σειρά του (an)n≥0 συγκλίνει, το μεμονωμένο an πρέπει να συγκλίνει στο 0 με τον έλεγχο του όρου. Συνεπώς, υπάρχει ένας ακέραιος M τέτοιος ώστε, για όλους τους ακέραιους nM,

 

 

 

 

(3)

Επίσης, δεδομένου ότι η An συγκλίνει στην A καθώς n → ∞, υπάρχει ένας ακέραιος L τέτοιος ώστε, για όλους τους ακέραιους nL,

 

 

 

 

(4)

Στη συνέχεια, για όλους τους ακέραιους n ≥ max{L, M + N}, χρησιμοποιήστε την αναπαράσταση (1) για Cn, χωρίστε το άθροισμα σε δύο μέρη, χρησιμοποιήστε την τριγωνική ανισότητα για την απόλυτη τιμή, και τέλος χρησιμοποιήστε τις τρεις εκτιμήσεις (2), (3) και (4) για να δείξετε ότι

Σύμφωνα με τον ορισμό της συγκλίνουσας σειράς, CnAB όπως απαιτείται.

Θεώρημα του Σεζάρο

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε περιπτώσεις όπου οι δύο ακολουθίες είναι συγκλίνουσες αλλά όχι απόλυτα συγκλίνουσες, το γινόμενο Κωσύ εξακολουθεί να είναι αθροιστικό του Σεζάρο[9]: Ειδικότερα:

Αν , είναι πραγματικές ακολουθίες με and τότε

Αυτό μπορεί να γενικευτεί στην περίπτωση που οι δύο ακολουθίες δεν είναι συγκλίνουσες αλλά απλώς αθροιστικές του Σεζάρο:

Για και , ας υποθέσουμε ότι η ακολουθία είναι αθροιζόμενη με άθροισμα A και είναι αθροιζόμενη με άθροισμα B. Τότε το γινόμενό τους Κωσύ είναι αθροιζόμενο με άθροισμα AB.

  • Για ορισμένα , let και . Τότε

από τον ορισμό και τον διωνυμικό τύπο. Δεδομένου ότι, τυπικά και δείξαμε ότι . Δεδομένου ότι το όριο του γινομένου Κωσύ δύο απολύτως συγκλίνουσας σειράς είναι ίσο με το γινόμενο των ορίων αυτών των σειρών, έχουμε αποδείξει τον τύπο for all .

  • Ως δεύτερο παράδειγμα, έστω για όλα τα . Τότε για όλα τα οπότε το γινόμενο Κωσύ δεν συγκλίνει.

Όλα τα παραπάνω ισχύουν για ακολουθίες στο (μιγαδικοί αριθμοί). Το γινόμενο Κωσύ μπορεί να οριστεί για σειρές στους χώρους (Ευκλείδειοι χώροι) όπου ο πολλαπλασιασμός είναι το εσωτερικό γινόμενο. Σε αυτή την περίπτωση, έχουμε το αποτέλεσμα ότι αν δύο σειρές συγκλίνουν απόλυτα, τότε το γινόμενο Κωσύ τους συγκλίνει απόλυτα στο εσωτερικό γινόμενο των ορίων.

Γινόµενο πεπερασµένου αριθµού άπειρων σειρών

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Έστω τέτοιο ώστε (στην πραγματικότητα τα παρακάτω ισχύουν και για αλλά η δήλωση γίνεται τετριμμένη σε αυτή την περίπτωση) και έστω άπειρες σειρές με μιγαδικούς συντελεστές, από τις οποίες όλες εκτός από την th συγκλίνουν απόλυτα, και η th συγκλίνει. Τότε το όριο

υπάρχει και έχουμε:

Επειδή

η δήλωση μπορεί να αποδειχθεί με επαγωγή επί του : Η περίπτωση για είναι πανομοιότυπη με τον ισχυρισμό για το γινόμενο Κωσύ. Αυτή είναι η επαγωγική μας βάση.

Το βήμα επαγωγής έχει ως εξής: Έστω ότι ο ισχυρισμός είναι αληθής για ένα τέτοιο ώστε, και έστω να είναι άπειρες σειρές με μιγαδικούς συντελεστές, από τις οποίες όλες εκτός από την -th συγκλίνουν απόλυτα και η -οστή συγκλίνει. Εφαρμόζουμε πρώτα την υπόθεση επαγωγής στη σειρά . Λαμβάνουμε ότι η σειρά

συγκλίνει, και επομένως, σύμφωνα με την τριγωνική ανισότητα και το κριτήριο του σάντουιτς, η σειρά

συγκλίνει, και ως εκ τούτου η σειρά

συγκλίνει απόλυτα. Επομένως, με την υπόθεση της επαγωγής, με αυτό που απέδειξε ο Mertens και με τη μετονομασία των μεταβλητών, έχουμε:

Επομένως, ο τύπος ισχύει και για το .

Σχέση με τη συνέλιξη συναρτήσεων

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μια πεπερασμένη ακολουθία μπορεί να θεωρηθεί ως μια άπειρη ακολουθία με μόνο πεπερασμένους μη μηδενικούς όρους, ή με άλλα λόγια ως μια συνάρτηση με πεπερασμένη υποστήριξη. Για οποιεσδήποτε μιγαδικής αξίας συναρτήσεις f, g στο με πεπερασμένη υποστήριξη, μπορούμε να πάρουμε τη συνέλιξή τους:

Τότε είναι το ίδιο πράγμα με το γινόμενο Κωσύ του και .

Γενικότερα, δεδομένου ενός μονοειδούς S, μπορεί κανείς να σχηματίσει την άλγεβρα ημι-ομάδων του S, με τον πολλαπλασιασμό να δίνεται από τη συνέλιξη. Αν πάρουμε, επί παραδείγματι, , τότε ο πολλαπλασιασμός στο είναι μια γενίκευση του γινομένου Κωσύ σε υψηλότερη διάσταση.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. Weisstein, Eric W. «Cauchy Product». mathworld.wolfram.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2025. 
  2. Canuto & Tabacco 2015, σελ. 20.
  3. Bloch 2011, σελ. 463.
  4. Canuto & Tabacco 2015, σελ. 53.
  5. Mathonline, Cauchy Product of Power Series.
  6. Weisstein, Cauchy Product.
  7. «The theorem of Mertens about the Cauchy product of innite series». studylib.net (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2025. 
  8. Rudin, Walter (1976). Principles of Mathematical Analysis. McGraw-Hill. σελ. 74. 
  9. Hardy, Godfrey H. (2000). Divergent series (2. , (textually unaltered) ed., repr έκδοση). Providence, RI: AMS Chelsea Publ. ISBN 978-0-8218-2649-2. 
  • Canuto, Claudio; Tabacco, Anita (2015), Mathematical Analysis II (2nd έκδοση), Springer .
  • Ghorpade, Sudhir R.; Limaye, Balmohan V. (2006), A Course in Calculus and Real Analysis, Springer .
  • Hijab, Omar (2011), Introduction to Calculus and Classical Analysis (3rd έκδοση), Springer .
  • Montesinos, Vicente; Zizler, Peter; Zizler, Václav (2015), An Introduction to Modern Analysis, Springer .
  • Oberguggenberger, Michael; Ostermann, Alexander (2011), Analysis for Computer Scientists, Springer .
  • Pugh, Charles C. (2015), Real Mathematical Analysis (2nd έκδοση), Springer .