Μετάβαση στο περιεχόμενο

Γίρι Βάις

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Γίρι Βάις
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Jiří Weiss (Τσεχικά)
Γέννηση29  Μαρτίου 1913[1][2][3]
Πράγα[4][5][6]
Θάνατος9  Απριλίου 2004[1][2][3] ή 10  Απριλίου 2004[5][7]
Σάντα Μόνικα[8]
Τόπος ταφήςΝέο Εβραϊκό Κοιμητήριο
ΕθνικότηταΤσέχοι[6]
Χώρα πολιτογράφησηςΤσεχία
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςΤσεχικά
ΣπουδέςFaculty of Law, Charles University in Prague[9]
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητασκηνοθέτης κινηματογράφου[10]
σεναριογράφος[7]
σκηνοθέτης[7]
συγγραφέας[7]
ΕργοδότηςΚολέγιο Χάντερ
Περίοδος ακμής1935
Στρατιωτική σταδιοδρομία
Βαθμός/στρατόςεξόριστος τσεχοσλοβακικός στρατός
Αξιώματα και βραβεύσεις
Βραβεύσειςκρατικό βραβείο Κλέμεντ Γκότβαλντ
Golden Shell (1960)
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Γίρι Βάις (τσεχ. Jiří Weiss, 29 Μαρτίου 1913 – 9 Απριλίου 2004) ήταν Τσεχοσλοβάκος σκηνοθέτης του κινηματογράφου, σεναριογράφος, θεατρικός συγγραφέας και εκπαιδευτικός.[11]

Ο Βάις γεννήθηκε σε εύπορη οκογένεια Εβραίων της Πράγας[12], γιος του Έμιλ και της Μάρτα (το γένος Φούχσοβα)[13][14] με τον Έμιλ να έχει μια ποτοποιία. Από έφηβος ο Γίρι είχε ασπασθεί τον κομμουνισμό, γεγονός που τον έφερνε συνεχώς σε αντιπαράθεση με τους καπιταλιστές γονείς του. Είχε φιλικές σχέσεις με την ανεψιά του Φραντς Κάφκα, τη Μαριάνε Πολάκοβα, και χάρη σε εκείνη μπόρεσε και διάβασε τα έργα του τότε άγνωστου συγγραφέα από τη δεκαετία του 1920.[12]

Ο Βάις ήθελε να σπουδάσει σε σχολή κινηματογράφου, αλλά οι γονείς του ήθελαν να σπουδάσει στη νομική σχολή. Τότε, όντας ακόμα ανήλικος, άφησε το σπιτικό του και πήγε να μείνει σε έναν φίλο του, πιάνοντας δουλειά ως γραφέας στη διαφήμιση.[15] Ο πατέρας του όμως, που μπορούσε ακόμα να πάρει αποφάσεις για λογαριασμό του, έβαλε και τον έκλεισαν σε ψυχιατρική κλινική. Ο Βάις δεν ξαναμίλησε ποτέ στον πατέρα του από τότε.[12] Μετά από μερικά χρόνια άρχισε να εργάζεται ως γραφέας για το γραφείο της Metro-Goldwyn-Mayer στην Πράγα.[12] Τότε έγραψε και το πρώτο βιβλίο του, μια ιστορία για παιδιά. Γνώρισε και σχετίσθηκε με σημαντικούς διανοούμενους της Αριστεράς στην Πράγα, όπως με τους Βλάντισλαβ Βάντσουρα και Ίβαν Όλμπραχτ. Το 1934 ο Βάντσουρα του πρότεινε να είναι ο βοηθός φωτογράφου σε μια ταινία του.[12]

Ο Βάις σκηνοθέτησε τις πρώτες δύο ταινίες του (μικρού μήκους) με δανεισμένες κάμερες.[12] Η δεύτερη (με τίτλο «Άνθρωποι στον ήλιο», 1935) προβλήθηκε ως μέρος προγράμματος σε κινηματογράφο της Πράγας και εξυμνήθηκε από τους κριτικούς, ενώ βραβεύθηκε με 10 χιλιάδες κορόνες από το τμήμα κινηματογράφου του Υπουργείου Εμπορίου της Τσεχοσλοβακίας. Ο Βάις συνέχισε με ντοκιμαντέρ μικρού μήκους και βρισκόταν στα μέσα του μοντάζ του μεγάλου μήκους ντοκιμαντέρ για την επέτειο των 20 ετών της Τσεχοσλοβακίας με τίτλο «20 χρόνια Ελευθερίας», αλλά μετά τη Συμφωνία του Μονάχου η ταινία ματαιώθηκε.[16] Μερικούς μήνες αργότερα, όταν η χώρα καταλήφθηκε από τη ναζιστική Γερμανία το 1939, ο Βάις κατόρθωσε και διέφυγε στην Αγγλία με όλο το υλικό της ταινίας: Το χρησιμοποίησε προκειμένου να δημιουργήσει ντοκιμαντέρ με τον νέο τίτλο «Ο βιασμός της Τσεχοσλοβακίας», για το οποίο ο Τσέχος διπλωμάτης Γιαν Μάζαρικ εξασφάλισε χρηματοδότηση από τους Άγγλους φίλους του.[12] Ο Βάις κατατάχθηκε εθελοντικά στον βρετανικό στρατό, όπου του ανατέθηκε το γύρισμα ντοκιμαντέρ για την πολεμική προσπάθεια. Επίσης συνεργάσθηκε με την εξόριστη εκεί κυβέρνηση της χώρας του. Το 1945 πέταξε με τη Μοίρα 311 της RAF που ήταν επανδωμένη με Τσεχοσλοβάκους και γύρισε ένα ντοκιμαντέρ για αυτή με τίτλο Night and Day.[17] Προς το τέλος του πολέμου ενσωματώθηκε σε επιτελική μονάδα ως εικονολήπτης για να απαθανατίσει την απελευθέρωση της Γαλλίας, του Βελγίου και της Ολλανδίας. Ο Βάις ήταν παρών στην απελευθέρωση του Στρατοπέδου συγκεντρώσεως Μπούχενβαλντ[12] και οι σχετικές σκηνές που τράβηξε χρησιμοποιήθηκαν από τον Αλέν Ρενέ στην ταινία του ντοκιμαντέρ Νύχτα και ομίχλη (1956). Στον βρετανικό στρατό έφθασε στον βαθμό του λοχαγού.

Στις 13 Μαΐου 1945 επέστρεψε στην Πράγα, όπου συνειδητοποίησε ότι οι γονείς του και όλη η οικογένεια είχαν δολοφονηθεί στο Ολοκαύτωμα.[18] Το 1947 κινηματογράφησε την πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους με υπόθεση και ηθοποιούς, τη Γέφυρα. Τότε ακόμα ο Βάις ήταν αφοσιωμένος κομμουνιστής, αλλά αποστασιοποιήθηκε μετά από διώξεις κάποιων διανοητών στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Από το 1955 μέχρι το 1965 γύρισε τις καλύτερες ταινίες του, μεταξύ των οποίων η Vlčí jáma (= «λυκοπαγίδα», 1957), Ο Ρωμαίος, η Ιουλιέτα και τα σκοτάδια (1959) και η τσεχο-βρετανική συμπαραγωγή Ενενήντα βαθμοί υπό σκιά (1965).[19]

Μετά την Εισβολή του Συμφώνου της Βαρσοβίας στην Τσεχοσλοβακία το 1968, ο Βάις έφυγε και πάλι από τη χώρα του και έζησε αρκετό καιρό στο Δυτικό Βερολίνο, όπου δίδαξε σε κινηματογραφική σχολή. Αργότερα εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ[17], όπου δίδαξε επίσης σε σχολές κινηματογράφου, πρώτα στο Κολέγιο Χάντερ της Νέας Υόρκης και κατόπιν στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια (Σάντα Μπάρμπαρα).[11] Το 1986 έγινε Αμερικανός πολίτης.[18] Συνέχισε να γράφει σενάρια, αλλά κανένα δεν έγινε ταινία. Την ίδια δεκαετία συνέγραψε και δύο θεατρικά έργα, τα The Jewish War (1986) και Berenice (1990). Το 1991 κατόρθωσε να εξασφαλίσει χρηματοδότηση και γύρισε την τελευταία ταινία του, το Η Μάρθα και εγώ με πρωταγωνιστή τον Μισέλ Πικολί[20], που μπόρεσε να ενταχθεί στο διαγωνιστικό τμήμα του 47ου Φεστιβάλ της Βενετίας. Νωρίτερα, το 1985, είχε γνωρίσει έναν νεαρό φοιτητή του κινηματογράφου και έγινε ο μέντοράς του: ήταν ο Ελληνοαμερικανός Αλεξάντερ Πέιν.[21] Το 1995 ο Βάις έγραψε απομνημονεύματα με τον τίτλο Bílý Mercedes. Πέθανε στη Σάντα Μόνικα σε ηλικία 91 ετών.

Ως προς την προσωπική ζωή του, ο Γίρι Βάις είχε νυμφευθεί τρεις φορές και είχε αποκτήσει δύο τέκνα, αμφότερα με την πρώτη του σύζυγο, τη Μαρτίνα.


  1. 1 2 Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. 119452294. Ανακτήθηκε στις 21  Ιουλίου 2015.
  2. 1 2 (Αγγλικά) ISFDB. 251407. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  3. 1 2 filmportal.de. 90442f54f2ac42c5aa3efb3862ffcb1d. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  4. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 15  Δεκεμβρίου 2014.
  5. 1 2 Τσεχική Εθνική Βάση Δεδομένων Καθιερωμένων Όρων. jk01151541. Ανακτήθηκε στις 23  Νοεμβρίου 2019.
  6. 1 2 «Databáze Vojenského historického archivu» Ανακτήθηκε στις 30  Νοεμβρίου 2020.
  7. 1 2 3 4 The Fine Art Archive. cs.isabart.org/person/62798. Ανακτήθηκε στις 1  Απριλίου 2021.
  8. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 31  Δεκεμβρίου 2014.
  9. ↑ «Studenti pražských univerzit 1882–1945» 1414983427519109.
  10. ↑ (Τσεχικά) Olomouc City Library regional database. tritius.kmol.cz/authority/865070. Ανακτήθηκε στις 26  Σεπτεμβρίου 2024.
  11. 1 2 «Jiri Weiss, 91; Czech Filmmaker, Author and Playwright». LA times. 26 May 2004. https://www.latimes.com/archives/la-xpm-2004-may-26-me-weiss26-story.html. Ανακτήθηκε στις 3 March 2020.
  12. 1 2 3 4 5 6 7 8 Weiss, Jiří (1995). Bílý Mercedes (στα Τσεχικά). Victoria Publishing. ISBN 80-7187-061-7.
  13. ↑ «Marta Weissová». holocaust.cz. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2021.
  14. ↑ «Emil Weiss». holocaust.cz. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2021.
  15. ↑ «Jiří Weiss - Životopis». FDb (στα Σλοβακικά). Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020.
  16. ↑ Antonín Liehm (1974). Closely Watched Films. Routledge. σελ. 59. ISBN 9781315620954.
  17. 1 2 «Jiří Weiss». Česko-Slovenská filmová databáze (στα Τσεχικά). Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020.
  18. 1 2 «A Woman Who Loved Enough / Jiri Weiss' offbeat Holocaust drama». SF Gate. 4 Ιουνίου 1995.
  19. ↑ Bednařík, Petr (2003). Arizace ceské kinematografie (στα Τσεχικά) (1η έκδοση). Πράγα: Karolinum. σελ. 131. ISBN 9788024606194. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2021.
  20. ↑ «Orbituary: Jiri Weiss». Guardian. 27 Μαΐου 2004. Ανακτήθηκε στις 3 Μαρτίου 2020.
  21. ↑ Frédéric Strauss. «Alexander Payne». Ciné Cimes (στα Γαλλικά). Télérama. Ανακτήθηκε στις 12 Οκτωβρίου 2021.
  • Το ομώνυμο λήμμα στη Νέα Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια «Χάρη Πάτση», τόμ. 7


Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Γίρι_Βάις&oldid=11307490"