Φλαμινία οδός

Βία Φλαμίνια
Είδος	Ρωμαϊκή οδός και αρχαία ρωμαϊκή κατασκευή
Γεωγραφικές συντεταγμένες	42°43′49″N 12°35′13″E
Διοικητική υπαγωγή	Ρώμη
Χώρα	Ιταλία
	Πολυμέσα
	δεδομένα (π)

Η Φλαμινία Οδός, λατιν.: Via Flaminia, ήταν μία αρχαία ρωμαϊκή οδός, που ξεκινούσε από τη Ρώμη, περνούσε επάνω από τα Απέννινα Όρη και οδηγούσε στο Ariminum (Ρίμινι) στην ακτή της Αδριατικής Θάλασσας. Λόγω της τραχύτητας των βουνών, η Φλαμινία Οδός ήταν η κύρια επιλογή, που είχαν οι Ρωμαίοι για ταξίδια μεταξύ της Ετρουρίας, του Λατίου, της Καμπανίας και της Κοιλάδας του Πάδου. Το τμήμα που διασχίζει τη βόρεια Ρώμη είναι εκείνο, όπου ο Κωνσταντίνος Α΄ είδε το περίφημο όραμά του με τον Σταυρό, που οδήγησε στη μεταστροφή του στον Χριστιανισμό και στον εκχριστιανισμό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. ^[1]

Σήμερα η ίδια διαδρομή, που εξακολουθεί να ονομάζεται με το ίδιο όνομα για μεγάλο μέρος της απόστασής της, παραλληλίζεται ή επικαλύπτεται από τη Στράντα Στατάλε (SS) 3, που ονομάζεται επίσης Στράντα Ρετζιονάλε (SR) 3 στο Λάτσιο και την Ούμπρια, και τη Στράντα Προβιντσιάλε (SP) 3 στο Μάρκε. Φεύγει από τη Ρώμη, ανεβαίνει στο Βαλ Τέβερε ("Κοιλάδα του Τίβερη") και στα βουνά στο Καστέλο ντελε Φορμίσε, ανεβαίνει στο Γκουάλντο Ταντίνο, συνεχίζει επάνω από το χάσμα στο Πάσο Σέτζια, 575 μ. στο Κάγκλι. Από εκεί κατηφορίζει τις υδάτινες οδούς της ανατολικής πλαγιάς μεταξύ των Απεννίνων της Τοσκάνης-Αιμιλίας και των Απεννίνων της Ούμπρια μέχρι το Φάνο στην ακτή και πηγαίνει βόρεια, παράλληλα με τον αυτοκινητόδρομο Α14 προς το Ρίμινι.

Αυτή η διαδρομή, που κάποτε ήταν βολική για τους Ρωμαίους πολίτες και άλλους ταξιδιώτες, είναι πλέον με μεγάλη κυκλοφοριακή κίνηση μεταξύ της βόρειας Ιταλίας και της πρωτεύουσας της Ρώμης. Παραμένει επαρχιακός δρόμος, ενώ η κυκλοφορία διέρχεται με σιδηρόδρομο και αουτοστράντα μέσα από δεκάδες τούνελ μεταξύ Φλωρεντίας και Μπολόνια: είναι μία πιο σύντομη, πιο άμεση διαδρομή κάτω από τις κορυφογραμμές και σχεδόν απρόσιτα περάσματα.

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Οδός κατασκευάστηκε από τον Γάιο Φλαμίνιο κατά τη διάρκεια της τιμητείας του (220 π.Χ.). Οι πηγές αναφέρουν συχνές βελτιώσεις, που έγιναν σε αυτήν κατά την αυτοκρατορική περίοδο. Ο Αύγουστος καθιέρωσε μία γενική αποκατάσταση των δρόμων της Ιταλίας, αναθέτοντας την επίβλεψη διαφορετικών περιοχών σε διάφορους Συγκλητικούς. Κράτησε τη Φλαμινία για τον εαυτό του, όπου ξαναέκτισε όλες τις γέφυρες εκτός από τη Μιλβία Γέφυρα, με την οποία η Οδός περνά τον Τίβερη, 3 χλμ. βόρεια της Ρώμης (αυτή κτίστηκε από τον Mάρκο Αιμίλιο Σκάουρο το 109 π.Χ.) και έναν άγνωστο Πονς Μινούκιο. Αψίδες θριάμβου ανεγέρθηκαν προς τιμήν του στην πρώην γέφυρα και στο Ariminum, από τις οποίες η δεύτερη σώζεται μέχρι σήμερα. Ο Βεσπασιανός κατασκεύασε μία νέα σήραγγα μέσω του περάσματος της Intercisa (Φούρλo) το 77 μ.Χ. και ο Τραϊανός, όπως δείχνουν οι επιγραφές, επισκεύασε αρκετές γέφυρες κατά μήκος του δρόμου.

Στον Μεσαίωνα ήταν γνωστή ως οδός της Ραβέννας, καθώς οδηγούσε στην πιο σημαντική τότε πόλη της Ραβέννας. Μετά το τέλος του Εξαρχάτου της Ραβέννας, έπεσε σε αχρηστία κατά την περίοδο των Λομβαρδών, αλλά ανακατασκευάστηκε εν μέρει την εποχή της Αναγέννησης και συνέχισε να έχει στρατιωτική σημασία μέχρι την εποχή του Ναπολέοντα Α΄ και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όπως η SS 3 (Strada Statale 3), παραμένει ένας από τους κύριους αυτοκινητόδρομους από τη Ρώμη προς τις ακτές της Αδριατικής.

Η σημασία της αρχαίας Φλαμινίας οδού είναι διπλή. Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής επέκτασης τον 3ο και 2ο α. π.Χ. η Φλαμινία, που είχε τη φθηνότερη θαλάσσια οδό, έγινε κύριος άξονας μεταφοράς, με τον οποίο το σιτάρι από την Κοιλάδα του Πάδου τροφοδοτούσε τη Ρώμη και την κεντρική Ιταλία. Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής παρακμής η Φλαμινία ήταν η κύρια οδός, που οδηγούσε στην καρδιά της Ιταλίας. Καταλήφθηκε από τον Ιούλιο Καίσαρα στην αρχή του εμφυλίου πολέμου, αλλά και από διάφορες γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις και Βυζαντινούς στρατηγούς.

Ως εκ τούτου, ένας αριθμός σημαντικών μαχών διεξήχθη στη -ή κοντά στη- Φλαμινία Οδό, για παράδειγμα στο Sentinum (κοντά στο σύγχρονο Σασοφεράτο) και κοντά στο Tadinum (το σύγχρονο Γκουάλντο Ταντίνο). Η περίφημη μάχη του Κωνσταντίνου Α΄ στη Μιλβία Γέφυρα έλαβε χώρα επίσης κατά μήκος της Οδού, μετά το όραμά του με τον Σταυρό (που οδήγησε στη μεταστροφή του -και της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας- στον Χριστιανισμό). ^[1]

Κατά τον πρώιμο Μεσαίωνα ο δρόμος, που ελεγχόταν από την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, ήταν μία πολιτισμική επιρροή και αποτελούσε μεγάλο μέρος αυτού, που οι ιστορικοί αποκαλούν «βυζαντινό διάδρομο».

Αρχαία διαδρομή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Φλαμινία Οδός ξεκινά από την Πόρτα ντελ Πόπολο στα Αυρηλιανά Τείχη της Ρώμης: η τωρινή Βία ντελ Κόρσο (αρχαία Βία Λάτα), η οποία συνδέει το Καπιτώλιο με την Πόρτα, μπορεί να θεωρηθεί το αστικό τμήμα της Φλαμινίας Οδού. Στη συνέχεια ο δρόμος κατευθύνεται προς τα βόρεια· σημαντικά υπολείμματα τού πεζοδρομίου του σώζονται κάτω από τον σύγχρονο δρόμο, περνώντας ελαφρώς ανατολικά από την τοποθεσία των Ετρούσκων Falerii (Τσιβιτά Καστελλάνα), διασχίζοντας τον Τίβερη στην Ούμπρια επάνω από μία γέφυρα, μερικά υπολείμματα της οποίας μπορεί κάποιος ακόμη να δει, το "Πίλε ντ' Αουγκούστο». Από εκεί προχωρά προς το Ocriculum (Oρτίκολι) και τη Narnia (Νάρνι), όπου διέσχιζε τον ποταμό Νέρα από την Πόντε ντ'Αουγκούστο, τη μεγαλύτερη ρωμαϊκή γέφυρα που κτίστηκε ποτέ, μία υπέροχη τετράτοξη κατασκευή, την οποία αναφέρει ο Mαρτιάλης ^[2] και της οποίας ένα τόξο στέκεται ακόμη. Συνέχιζε και ακολουθούσε αρχικά ο σύγχρονος δρόμος προς το Casuentum (Σαν Τζέμινι), που περνά επάνω από δύο καλά διατηρημένες αρχαίες γέφυρες, μέσω της Carsulae, στο Vicus Martis Tudertium (κοντά στη σύγχρονη Mάσα Μαρτάνα), στη συνέχεια στη Mevania (Μπεβάνια) και από εκεί στο Forum Flaminii (Σ. Τζιοβάννι Προφιάμα). Αργότερα υιοθετήθηκε μία πιο κυκλική διαδρομή από τη Narnia στο Forum Flaminii, αυξάνοντας την απόσταση κατά 12 ρωμαϊκά μίλια (18 χλμ.) και περνώντας από το Interamna Nahars ( Tέρνι), το Spoletium (Σπολέτο) και το Fulginium (Φολίνιο), από το οποίο ένας κλάδος αποκλίνει προς την Perusia (Περούτζια). ^[3]

Από το Forum Flaminii, όπου ενώνοντο ξανά οι δύο κλάδοι, η Φλαμινία προχωρούσε στη Nuceria Camellaria (Nότσερα Ούμπρια), από όπου ένας δρόμος διακλάδωσης πήγαινε προς τη Septempeda και από εκεί είτε προς Ανκόνα είτε προς Tolentinum (Toλεντίνο), το Urbs Salvia (Ουρμπισάλια) και το Helvillum (τοποθεσία αβέβαιη, πιθανώς Σιτζίλο, αλλά ίσως Φοσάτο ντι Βίκο), για να διασχίσει την κύρια κορυφογραμμή των Απεννίνων, έναν ναό του Jupiter Appeninus που στέκεται στην -ή κοντά στην- κορυφή του περάσματος, σύμφωνα με έναν αρχαίο συγγραφέα. Από εκεί κατέβaine στο Cales (Kάγκλι), όπου έστριβε βορειοανατολικά ακολουθώντας τα φαράγγια του ποταμού Μπουράνο.

Το στενότερο πέρασμα διέσχιζε μία σήραγγα λαξευμένη στον συμπαγή βράχο: μία πρώτη σήραγγα, που δείχνει να είναι του 3ου αι. π.Χ., αντικαταστάθηκε από μία παρακείμενη σήραγγα από τον Βεσπασιανό. Αυτό είναι το σύγχρονο Γκόλα ντελ Φούρλο, το αρχαίο όνομα του οποίου, Intercisa, σημαίνει "κόψιμο" σε σχέση με αυτές τις σήραγγες. Ο σύγχρονος δρόμος 2 λωρίδων, SS 3 Φλαμίνια, χρησιμοποιεί ακόμη τη σήραγγα του Βεσπασιανού, και η αφιερωματική επιγραφή του Αυτοκράτορα είναι ακόμη στη θέση της. Διακρίνονται επίσης υπολείμματα της προηγούμενης σήραγγας.

Η Φλαμινία αναδυόταν από τα φαράγγια των Απεννίνων στο Forum Sempronii (Φοσσομπρόνε) και έφτανε στις ακτές της Αδριατικής στο Fanum Fortunae (Φάνο). Από εκεί, διέσχιζε βορειοδυτικά μέσω του Pisaurum (Πέζαρο) μέχρι το Αriminum (Ρίμινι). Η συνολική απόσταση από τη Ρώμη ήταν 210 ρωμαϊκά μίλια, 296 χλμ. από τον παλαιότερο δρόμο και 222 ρωμαϊκά μίλια, 328 χλμ. από τον νεότερο. Ο δρόμος έδωσε το όνομά του σε μία νομική περιφέρεια της Ιταλίας από τον 2ο αι. και μετά, την πρώην επικράτεια των Σενόνες, η οποία αρχικά συνδέθηκε με την Ούμπρια (με την οποία μάλιστα υπό τον Αύγουστο είχε σχηματίσει την VI περιοχή της Ιταλίας, που ονομαζόταν Ούμβρια και Αγρός Γαλατικός (Umbria et Ager Gallicus), η οποία όμως μετά τον Κωνσταντίνο Α΄ διοικούνταν πάντα με το Πικηνόν (Picenum).

Μέσω μικρής Φλαμινίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Via Flaminia minor ή Via Flaminia Militare ήταν μία πιο δυτική διαδρομή, που κατασκευάστηκε από τον Γάιο Φλαμίνιο (γιο του πρώην Γάιου Φλαμίνιου) το 187 π.Χ. από τη Bononia (Μπολόνια) στο Arretium (Αρέτσο). Σταδιακά έπεσε σε αχρηστία και εξαφανίστηκε μετά τον Μεσαίωνα. Η ακριβής διαδρομή της είναι άγνωστη, αν και το 1977 οι Φράνκο Σάντι και Τσέζαρε Αγκοστίνι ισχυρίστηκαν ότι βρήκαν υπολείμματα, ακόμη ανεπιβεβαίωτα. ^[4]

Σωζόμενα τμήματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα σωζόμενα υπολείμματα του δρόμου αποτελούνται από εδώ και εκεί κομμάτια πεζοδρομίου (το μεγαλύτερο είναι ένα διακοπτόμενο τμήμα περίπου 800 μ. μήκους στο Ρινιάνο Φλαμίνιο στο βόρειο Λάτσιο), αλλά για το μεγαλύτερο μέρος των γεφυρών, που αναφέρονται εδώ με σειρά από τη Ρώμη:

Από τη Ρώμη στο Νάρνι:
- η Μιλβία Γέφυρα (Ponte Milvio)
- το Πίλε ντι Αουγκούστο
- Πόντε Σανγκουινάρο, βόρεια του Νάρνι
- η μεγάλη γέφυρα στο Νάρνι
Κατά μήκος του δυτικού κλάδου:
- Πόντε Καλντάρο, καταστράφηκε στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.
- Πόντε Καλαμόνε και οι δύο πριν από το Σαντζέμινι
- Πόντε Φονάϊα κοντά στην Aκουασπάρτα
- μία γέφυρα λίγο έξω από την Ακουασπάρτα, στην οποία ήταν κτισμένη η εκκλησία του Σαν Τζιοβάννι ντε Μπούτρις
- Πόντε ντελ Ντιάβολο στην Καβαλάρα κοντά στο Μπαστάρντο
Κατά μήκος του ανατολικού κλάδου:
- Πόντε Σανγκουινάρο στο Σπολέτο
- λιγοστά υπολείμματα γέφυρας στο Ποντεμπάρι

Μετά την επανένταξη των υποκαταστημάτων στο Σ. Τζιοβάννι Προφιάμα:
- δομή που μοιάζει με γέφυρα στο Πιέβε Φονόνικα
- Λε Σπούνγκε κοντά στο Nόκερα Ούμπρια
- τρεις γέφυρες στον δήμο Φοσάτο ντι Βίκο (μία από τις οποίες, ωστόσο, ανήκει κανονικά σε ένα παρακλάδι από τον κύριο κορμό της Φλαμινίας)
- Πόντε Σπιάνο στο Κοστατσιάρο
- μία επιβλητική γέφυρα στη Βίλα Στσίρκα, που ανατινάχθηκε στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο
- πέντε γέφυρες στον δήμο Καντιάνο, κοντά στο Ποντεντάτσο και το Ποντεριτσιόλι
- Πόντε Μάλιο (ή Mάνλιο) στο Κάγκλι, που φαίνεται να είναι εν μέρει προ-ρωμαϊκής (Ουμβριανικής) κατασκευής
- Σήραγγα στο πέρασμα Φούρλο

Άλλα αξιοσημείωτα ρωμαϊκά απομεινάρια κατά μήκος του δρόμου, εκτός από αυτά εντός των μεμονωμένων πόλεων, περιλαμβάνουν ένα ζευγάρι πυργωτών τάφων μεταξύ Μπεβάνια και Φολίνιο, και κατά μήκος του ανατολικού κλάδου της Φλαμινία· ειδικότερα, στην περιοχή μεταξύ Σπολέτο και Τρέβι, πολλές μικρές ρωμανικές εκκλησίες, εν μέρει κτισμένες από επαναχρησιμοποιημένη ρωμαϊκή πέτρα ( spolia), συμπεριλαμβανομένων μερικών επιγραφών, σηματοδοτούν την ευθεία του δρόμου αρκετά καθαρά. Ένα μικρό τμήμα του δρόμου παραμένει στα ερείπια του Καρσούλαε, όπου περνά μέσα από την εντυπωσιακή Αψίδα του Τραϊανού.