Ατμόσφαιρα του Άρη

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ατμόσφαιρα του Άρη
Εικόνα του Άρη με ορατή αμμοθύελα που λήφθηκε από το Διαστημικό τηλεσκόπιο Χαμπλ την 28 Οκτ.2005
Σύσταση [1]
Διοξείδιο του άνθρακα (CO2)95,97%
Αργό (Ar)1,93%
Άζωτο1,89 %
Οξυγόνο0,146 %
Μονοξείδιο του άνθρακα (CO)0,0557 %

Η Ατμόσφαιρα του Άρη αποτελείται κυρίως από διοξείδιο του άνθρακα. Η ατμοσφαιρική πίεση στην επιφάνεια είναι κατά μέσο όρο 600 πασκάλ που ισούται με το  0,6% της μέσης Γήινης πίεσης στο επίπεδο της θάλασσας των 101,3 χιλιοπασκάλ. Η πίεση κυμαίνεται από την ελάχιστη 30 πασκάλ στην κορυφή του Όρους Όλυμπος σε έως πάνω από 1.155 πασκάλ στα βάθη της Ελλάς Πλανίτια. Αυτή η πίεση είναι πολύ χαμηλότερη της οριακής Αρμστρονγκ για το απροστάτευτο ανθρώπινο σώμα. Η Άρειανή ατμοσφαιρική μάζα των 25 τερατόνων είναι συγκρίσιμη με της Γης των 5148 τερατόνων· ο Άρης έχει κλίμακα ύψους ίση με 11,1 χλμ [2] και η Γη 8,5 χιλιόμετρα.[3]

Η Αρειανή ατμόσφαιρα αποτελείται από 96% διοξείδιο του άνθρακα, 1,9% αργό, 1,9% άζωτο και περιέχει ίχνη ελεύθερου οξυγόνου, μονοξείδιου του άνθρακα, νερού και μεθανίου μεταξύ άλλων αερίων, για μια μέση γραμμομοριακή μάζα ίση με 43.34 g/mol.[4][5] Το 2003 ανιχνεύτηκαν ίχνη μεθανίου [6][7] που ίσως είναι προϊόντα ζωής ή παράγονται από γεωχημικές διαδικασίες, ηφαιστειακή ή υδροθερμική δραστηριότητα.[8]

Η ατμόσφαιρα είναι σκονισμένη και, ως αποτέλεσμα, χρωματίζει τον Αρειανό ουρανό με ένα ανοιχτό καφετί προς το πορτοκαλί-κόκκινο χρώμα όταν βλέπεται από την επιφάνεια. Τα δεδομένα των ρόβερ εξερεύνησης του Άρη δείχνουν αιωρούμενα σωματιδία διαμέτρου 1,5 μικρομέτρων.[9]

Την 16 Δεκεμβρίου 2014, το NASA ανέφερε ότι ανίχνευσε μια ασυνήθιστη αύξηση, και στη συνέχεια μείωση, στις ποσότητες μεθανίου στην ατμόσφαιρα του πλανήτη Άρη. Οργανικές χημικές ουσίες εντοπίστηκαν σε δείγματα σκόνης που εξόρυξε το ρόβερ Curiosity(μτφρ: περιέργεια) από ένα βράχο. Σύμφωνα με μελέτες της αναλογίας δευτερίου προς υδρογόνο, πολύ από το νερό του Αρειανού κρατήρα Γκέιλ χάθηκε κατά την αρχαιότητα, προτού σχηματιστεί ο πυθμένας λίμνης στον κρατήρα· στη συνέχεια μεγάλες ποσότητες νερού εξακολούθησαν να χάνονται.[10][11][12]

Την 18 Μαρτίου 2015, το NASA ανέφερε ότι ανίχνευσε ένα σχετικά ακατανόητο σέλας και ένα ανεξήγητο σύννεφο σκόνης στην Αρειανή ατμόσφαιρα.[13]

Η προέλευση του Αρειανού μεθανίου που ανιχνεύτηκε παραμένει μυστήριο.

Την 4 Απριλίου 2015, το NASA ανακοίνωσε τα αποτελέσματα μελετών, από μετρήσεις του Αναλυτή Αρειανών Δειγμάτων (SAM) του ρόβερ Περιέργεια, στην ατμόσφαιρα με χρήση ισοτόπων ξένου και αργού. Τα αποτελέσματα υποστήριζαν  "έντονη" απώλεια ατμόσφαιρας στην πρώιμη ιστορία του Άρη και είναι συνεπή με ατμοσφαιρική υπογραφή που βρέθηκε σε κομμάτια ατμόσφαιρας παγιδευμένα σε Αρειανούς μετεωρίτες στη Γη.[14] Υποστηρίχθηκαν περαιτέρω από τα αποτελέσματα του όρμπιτερ MAVEN σε τροχιά γύρω από τον Άρη, ότι ο ηλιακός άνεμος ευθύνεται για την απογύμνωση του Άρη από την ατμόσφαιρα του με την πάροδο των ετών.[15]

Τον Σεπτέμβριο 2017, το NASA ανέφερε ότι τα επίπεδα ακτινοβολίας στην Αρειανή επιφάνεια διπλασιάστηκαν βραχυπρόθεσμα, και συσχετίζονται με ένα σέλας κατά 25 φορές φωτεινότερο από κάθε προηγούμενο, λόγω μεγάλης και αναπάντεχης ηλιακής καταιγίδας στα μέσα του μήνα.[16]

Την 1η Ιουνίου 2018, οι επιστήμονες του NASA ανίχνευσαν ίχνη αμμοθύελλας στον Άρη, που ίσως δυσχεράνει το τροφοδούμενο με ηλιακή ενέργεια ρόβερ Ευκαιρία, εμποδίζοντας τη διέλευση της ηλιακής ακτινοβολίας. Από την 12 Ιουνίου πρόκειται για την χειρότερη καταιγίδα που καταγράφηκε ποτέ στην επιφάνεια του πλανήτη, και κάλυψε περιοχή έκτασης περίπου όσο η Βόρεια Αμερική και η Ρωσία μαζί (1/4 του πλανήτη). Την 13 Ιουνίου, το ρόβερ Ευκαιρία αναφέρθηκε ότι αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα επικοινωνίας λόγω της αμμοθύελας[17] σε τηλεδιάσκεψη.[18][19][20][21] τον Ιούλιο 2018, οι ερευνητές δήλωσαν ότι η μεγαλύτερη ενιαία πηγή χώματος στον πλανήτη Άρη προέρχεται από το Σχηματισμό Μέδουσα Φόσσα.[22]

Την 7 Ιουνίου 2018, το NASA ανακοίνωσε περιοδική, εποχιακή μεταβολή στα επίπεδα ατμοσφαιρικού μεθανίου.

Δομή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύγκριση Πιέσεων
Τοποθεσία Πίεση
Κορυφή Όρους Όλυμπος 0,03 χιλιοπασκάλ
Άρης (μέση) 0,6 χιλιοπασκάλ
Πυθμένας Ελλάς Πλανίτια 1,16 χιλιοπασκάλ
Όριο Άρμστρονγκ 6,25 χιλιοπασκάλ
Κορυφή όρους Έβερεστ [23] 33,7 χιλιοπασκάλ
Γη (επίπεδο θάλασσας) 101,3 χιλιοπασκάλ

Η Αρειανή ατμόσφαιρα αποτελείται από τα ακόλουθα στρώματα:

  • Εξώσφαιρα: Αρχίζει σε ύψος μεγαλύτερο από 200 χλμ., και από αυτήν την περιοχή τα τελευταία κομμάτια ατμόσφαιρας συγχωνεύονται με το κενό του διαστήματος. Δεν υπάρχει ευδιάκριτο όριο για το τέρμα της ατμόσφαιρας, η μετάβαση είναι σταδιακή.
  • Ανώτερη ατμόσφαιρα, ή θερμόσφαιρα: Σε αυτά τα υψόμετρα οι υψηλές θερμοκρασίες οφείλονται σε θέρμανση από τον Ήλιο. Τα ατμοσφαιρικά αέρια αραιώνονται και διαχωρίζονται, αντί να σχηματίζουν ομοιογενή μίγματα όπως στα χαμηλότερα στρώματα της ατμόσφαιρας.
  • Μέση ατμόσφαιρα: Σε αυτά τα υψόμετρα ρέει ο Αρειανός αεροχείμαρρος.
  • Ατμόσφαιρα: Η σχετικά θερμή περιοχή θερμαίνεται από το έδαφος και με μεταγωγή θερμότητας από αερομεταφορούμενα σωματίδια σκόνης.
Ο ηλιακός άνεμος σπρώχνει τα ιόντα από την ανώτερη Αρειανή ατμόσφαιρα προς το διάστημα
(βίντεο (01:13); 5 Νοεμβρίου 2015)

Υπάρχουν, επίσης, μία περίπλοκη ιονόσφαιρα,[24] και ένα εποχιακό στρώμα όζοντος πάνω από το νότιο πόλο.[25] Το 2015 το διαστημόπλοιο MAVEN έδειξε ότι υπάρχει ουσιαστική πολυεπίπεδη δομή εξίσου στις πυκνότητες ουδέτερων αερίων και ιόντων.[26]

Οι πρώτες αναλύσεις από τα όρμπιτερ MAVEN[27] και ExoMars Trace Gas, έδειξαν μεγάλη μεταβλητότητα στις ατμοσφαιρική θερμοκρασία και πυκνότητα, με τη μέση πυκνότητα να είναι χαμηλότερη από όσο αναμενόταν.[28]

Παρατηρήσεις και μετρήσεις από τη Γη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παράθεση των συστάσεων ατμόσφαιρας της Αφροδίτης, του Άρη και της Γης.

Το 1864, ο Γουίλιαμ Ρούτερ Ντόους παρατήρησε "ότι η ροδοκόκκινη απόχρωση του πλανήτη δεν οφείλεται σε ιδιαιτερότητα της ατμόσφαιρας εφόσον η ερυθρότητα είναι εντονότερη κοντά στο κέντρο, όπου η ατμόσφαιρα είναι αραιότερη."[29] Φασματοσκοπικές παρατηρήσεις της περιόδου 1860 -1870[30][31] δεν απέκλειαν την πιθανότητα η ατμόσφαιρα του Άρη να είναι παρόμοια με της Γης. Το 1894, όμως, με φασματική ανάλυση και άλλες ποιοτικές παρατηρήσεις του Γουίλιαμ Γουάλας Κάμπελ δείχθηκε ότι ο Άρης μοιάζει με το Φεγγάρι, που δεν έχει σημαντική ατμόσφαιρα.

Το 1926, οι φωτογραφικές παρατηρήσεις του Γουίλιαμ Χάμοντ Ράιτ από το Αστεροσκοπείο Λικ επέτρεψαν στον Χάουαρντ Ντόναλντ Μένζελ να βρεί ποσοτικές αποδείξεις για την Αρειανή ατμόσφαιρα .[32][33]

Σύσταση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παράθεση των αερίων που βρίσκονται σε αφθονία στον Αρη

Διοξείδιο του άνθρακα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Αρειανή ατμόσφαιρα αποτελείται κατά 95,9% από διοξείδιο του άνθρακα (CO2). Έκαστος πόλος είναι σκοτεινός κατά τη διάρκεια του ημισφαιρικού χειμώνα του, και η επιφάνεια ψύχεται τόσο που το 25% του ατμοσφαιρικού CO2 συμπυκνώνεται στα πολικά καλύμματα προς πάγο CO2 (ξηρός πάγος). Κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού που ο πόλος φωτίζεται από τον ήλιο, ο πάγος CO2 εξαχνώνεται προς την ατμόσφαιρα. Αυτή η διαδικασία οδηγεί σε σημαντική ετήσια μεταβολή στην ατμοσφαιρική πίεση και την σύσταση της ατμόσφαιρας γύρω από τους Αρειανούς πόλους.

Αργό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι αναλογίες ισοτόπων αργού υπογράφουν την ατμοσφαιρικής απώλεια του Άρη.[34][35]

Η Αρειανή ατμόσφαιρα περιέχει ποσότητες από το ευγενές αέριο αργό, που δεν μετατρέπεται σε πάγο και ως εκ τούτου, η ολική ποσότητά του στην ατμόσφαιρα του πλανήτη παραμένει σταθερή. Υπάρχουν τοπικές και εποχιακές διακυμάνσεις στη σχετική συγκέντρωση του Αργού προς το διοξείδιο του άνθρακα, για παράδειγμα το φθινόπωρο αυξάνεται πάνω από το νότιο πόλο και διαχέεται κατά την επερχόμενη άνοιξη.[36]

Νερό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κατά το καλοκαίρι που το διοξείδιο του άνθρακα εξαχνώνεται προς την ατμόσφαιρα, αφήνει ίχνη από νερό. Οι εποχιακοί άνεμοι που μεταφέρουν μεγάλες ποσότητες χώματος και υδρατμών δημιουργούν παγετούς και μεγάλους θύσανους όμοιων με της Γης, και φωτογραφήθηκαν από το ρόβερ Ευκαιρία το 2004.[37] Την 31 Ιουλίου 2008 οι επιστήμονες του NASA που εργάζονται στην αποστολή Φοίνιξ επιβεβαίωσαν ότι βρέθηκαν υπόγεια ύδατα στην περιοχή του Αρειανού βόρειου πόλου.

Το μεθάνιο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πτητικά αέρια στον Άρη.

Ίχνη μεθανίου (CH4)  εντοπίστηκαν για πρώτη φορά στην Αρειανή ατμόσφαιρα από μια ομάδα του NASA στο Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Γκόνταρντ το 2003.[38] Το Μάρτιο 2004 το όρμπιτερ Άρης Εξπρές και επίγειες παρατηρήσεις τριών ομάδων έδειξαν ότι η παρουσία του μεθανίου στην ατμόσφαιρα ανέρχεται σε περιεκτικότητα 10 ppb (μέρη ανά δισεκατομμύριο).[39][40][41] Οι μετρήσεις της περιόδου 2003 - 2006 έδειξαν τοπική και εποχιακή διακύμανση στην ατμοσφαιρική περιεκτικότητα μεθανίου.[42]

Το μεθάνιο θα καταστρεφόταν ταχέως από την υπεριώδη ακτινοβολία και τις χημικές αντιδράσεις με άλλα αέρια, άρα η παρουσία του στην ατμόσφαιρα ίσως οφείλεται σε αειφόρο πηγή. Τα φωτοχημικά πρότυπα μόνα τους δεν εξηγούν την μεταβλητότητα στα επίπεδα μεθανίου.[43][44] Προτάθηκε ότι το μεθάνιο ίσως αναπληρώνεται από τους μετεωρίτες που εισέρχονται στην ατμόσφαιρά του,[45] αλλά οι ερευνητές του Ιμπίριαλ Κόλετζ του Λονδίνου έδειξαν ότι η εισροή μεθανίου με αυτόν τον τρόπο θα ήταν ανεπαρκής.[46]

Πιθανές πηγές μεθανίου και καταβόθρες στον Άρη

Η καταστροφή του μεθανίου θα διαρκούσε 0,6 ~4 γήινα χρόνια,[47][48] κατά τα οποία το μεθάνιο θα διαχεόταν στην ατμόσφαιρα παντού στον πλανήτη. Η διάρκεια ζωής μεθανίου που καταστρέφεται αποκλειστικά από υπεριώδη ακτινοβολία θα ήταν ~350 χρόνια, και εφόσον εξαφανίζεται ταχύτερα  ("καταβόθρα") σημαίνει ότι υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που συνεργούν, και μάλιστα είναι κατά 100 με 600 φορές αποτελεσματικότεροι από την ακτινοβολία. Ταχεία καταστροφή σημαίνει εξίσου ενεργή αειφόρο πηγή.[49] Το 2014 συμπέραναν ότι οι μεγάλες καταβόθρες μεθανίου δεν υπόκεινται σε ατμοσφαιρική οξείδωση.[50] Ίσως το μεθάνιο δεν καταναλώνεται, και απλά συμπυκνώνεται και εξαχνώνεται εποχιακά από κλαθρικά.[51] Ή ίσως το μεθάνιο αντιδρά με τον χαλαζία (SiO
2
) του χώματος και ολιβίνη προς σχηματισμό ομοιοπολικών δεσμών Si–CH
3
.[52] Το Αρειανό μεθάνιο ίσως προέρχεται από  μη-βιολογικές διεργασίες, όπως αλληλεπιδράσεις νερού-βράχων, ραδιόλυση του νερού, και σχηματισμό σιδηροπυρίτη, που παράγουν H2 , που θα μπορούσε στη συνέχεια να χρησιμοποιηθεί για σύνθεση μεθανίου και άλλων υδρογονανθράκων μέσω σύνθεσης Fischer–Tropsch με CO και CO2.[53] Επίσης, αποδείχθηκε ότι το μεθάνιο θα μπορούσε να παραχθεί με μια διαδικασία που περιλαμβάνει νερό, διοξείδιο του άνθρακα, και το ορυκτό ολιβίνη που είναι κοινό στον Άρη.[54] Οι συνθήκες που απαιτούνται για την αντίδραση (δηλ. υψηλή θερμοκρασία και πίεση) δεν υπάρχουν στην επιφάνεια, αλλά ίσως υπάρχουν στο φλοιό.[55][56] Ο σερπεντινίτης είναι παραπροϊόν της αντίδρασής του και ανίχνευση του ορυκτού σημαίνει ότι διενεργείται η αντίδραση. Σε αναλογία με τη Γη, υπάρχει η δυνατότητα παραγωγής σε χαμηλές θερμοκρασίες και εκπνοής του μεθανίου από σερπεντινοποιημένους βράχους στον Άρη.[57] Εναλλακτικά, ίσως το αρχαίο μεθάνιο παγιδεύτηκε σε ενυδατωμένους κρύσταλλους από τους οποίους απελευθερώνεται σταδιακά.[58] Με την προϋπόθεση ότι το πρώιμο Αρειανό περιβάλλον ήταν κρύο, μία κρυόσφαιρα θα παγίδευε το μεθάνιο των κλαθρικών σε σταθερή μορφή στο βάθος, από όπου θα απεδεσμευόταν σταδιακά.[59]

Το ρόβερ Περιέργεια ανίχνευσε περιοδική εποχιακή μεταβολή στο ατμοσφαιρικό μεθάνιο.

Με πειράματα σε συνθετική Αρειανή ατμόσφαιρα βρέθηκε ότι κατά την αλληλεπίδραση ηλεκτρικού φορτίου με παγωμένο νερό ίσως προκύψουν εκροές μεθανίου. Μια πιθανή πηγή ηλεκτρικών φορτίων είναι τα ηλεκτρισμένα σωματίδια σκόνης από τις αμμοθύελες και τους ανεμοστρόβιλους, ενώ πάγος υπάρχει σε τάφρους ή στο μόνιμο στρώμα του πάγου. Η ηλεκτρική εκκένωση ιονίζει το αέριο CO2 και τα μόρια νερού και τα υποπροϊόντα της αντίδρασης συνδυάζονται προς παραγωγή μεθανίου. Τα αποτελέσματα δείχνουν ότι παλλόμενες ηλεκτρικές εκκενώσεες πάνω σε δείγματα πάγου στην Αρειανή ατμόσφαιρα παράγουν περίπου 1.41×1016 μόρια μεθανίου ανά joule εφαρμοσμένης ενέργειας.[60][61]

Μία πιθανή πηγή μεθανίου θα ήταν μικροοργανισμοί, όπως τα μεθανογόνα, αλλά δεν υπάρχουν αποδείξεις για την παρουσία των οργανισμών αυτών στον Άρη. Στους Γήινους ωκεανούς η βιολογική παραγωγή μεθανίου συνοδεύεται από αιθάνιο, ενώ το ηφαιστειακό μεθάνιο συνοδεύεται από διοξείδιο του θείου. Εφόσον δε βρέθηκαν ίχνη από διοξείδιο του θείου στην αρειανή ατμόσφαιρα είναι απίθανο η προέλευση του μεθανίου να είναι ηφαιστειακή δραστηριότητα.[62][63]

Το 2011 με επίγεια φασματοσκοπία υπερύθρου υψηλής ανάλυσης για ίχνη ειδών (όπως μεθάνιο) στον Άρη, επιτεύχθηκαν ανώτατα όρια ευαισθησίας: μεθάνιο (<7 ppbv), αιθάνιο (<0.2 ppbv), μεθανόλη (<19 ppbv) και άλλα (H2CO, C2H2, C2H4, N2O, NH3, HCN, CH3Cl, HCl, HO2 – όλα τα όρια σε ppbv επίπεδα).[64] Τα δεδομένα αποκτήθηκαν σε 6ετή περίοδο από διαφορετικές εποχές και τοποθεσίες του Άρη, που σημαίνει ότι αν υπάρχουν οργανικές ουσίες στην ατμόσφαιρα θα ήταν σπάνια ή αμελητέα.

Μετρήσεις μεθανίου στην ατμόσφαιρα του Άρη από ρόβερ Curiosity rover.

Τον Αύγουστο 2012 το ρόβερ Περιέργεια προσεδαφίστηκε στον Άρη. Διαθέτει υπεραναλυτικά όργανα για ακριβείς μετρήσεις, όπως για διάκριση μεταξύ των διαφόρων ισοτοπολόγων μεθανίου.[65] Το 2012, οι πρώτες μετρήσεις με το Ρυθμιζόμενο Φασματοφωτόμετρο Λέιζερ (TLS) έδειξαν ότι η παρουσία μεθανίου στο χώρο προσγείωσης ήταν 0 - 5 ppb,[66][67][68][69][70] και αργότερα υπολογίστηκε μία βασική γραμμή 0,3 - 0,7 ppb.[71] Το 2013 δεν βρέθηκε μεθάνιο πέρα από τη βασική γραμμή.[72][73][74]  Το 2014 ανιχνεύθηκε δεκαπλάσια αύξηση ('οξεία') στο ατμοσφαιρικό μεθάνιο κάποια στιγμή την περίοδο 2013 - 2014. Τέσσερις μετρήσεις έδειξαν κατά μέσο όρο 7.2 ppb, που σημαίνει παρουσία άγνωστης πηγής μεθανίου στον Άρη.[75]

Η αναλογία επιπέδων υδρογόνου/μεθανίου στον Άρη είναι δείκτης της πιθανότητας ζωής στον Άρη.[76][77] Σύμφωνα με τους επιστήμονες, "...χαμηλοί λόγοι H2/CH4  (λιγότερο από 40) σημαίνουν παρουσία ενεργητικής ζωής."

Την 7 Ιουνίου 2018, το NASA ανακοίνωσε περιοδική εποχιακή μεταβολή στο ατμοσφαιρικό μεθάνιο.[78][79][80][81][82][83][84][85]

Διοξείδιο του θείου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το ατμοσφαιρικό διοξείδιο του θείου θεωρείται δείκτης της τρέχουσας ηφαιστειακής δραστηριότητας. Είναι θέμα ενδιαφέροντος στις συζητήσεις για το Αρειανό μεθάνιο, που αν παραγόταν από ηφαίστεια (όπως γίνεται εν μέρει στη Γη) θα έπρεπε να βρίσκονται και μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του θείου. Κατόπιν αναζητήσεων με Τηλεσκόπιο Υπερύθρου δε βρέθηκε διοξείδιο του θείου στον Άρη, αλλά προσδιορίστηκε το αυστηρά ανώτατο όριο για την ατμοσφαιρική συγκέντρωση ίσο με 0,2 ppb. Τον Μάρτιο 2013 βρέθηκαν ίχνη διοξειδίου σε δείγματα εδάφους από το Ρόκνεστ Άρη που αναλύθηκαν από το ρόβερ Περιέργεια.[86]

Περιστροφή του Άρη κοντά στην αντίθεση. Το εκλειπτικό νότιο είναι πάνω.

Οξυγόνο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 2016 το Στρατοσφαιρικό Αστεροσκοπείο για Υπέρυθρη Αστρονομία (SOFIA) ανίχνευσε ατομικό οξυγόνο στην ατμόσφαιρα του Άρη,[87] για πρώτη φορά σε σαράντα χρόνια.

Αναφορές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. Mahaffy, P. R.; Webster, C. R.; Atreya, S. K.; Franz, H.; Wong, M.; Conrad, P. G.; Harpold, D.; Jones, J. J. και άλλοι. (2013). «Abundance and Isotopic Composition of Gases in the Martian Atmosphere from the Curiosity Rover». Science 341 (6143): 263. doi:10.1126/science.1237966. PMID 23869014. Bibcode2013Sci...341..263M. 
  2. «Mars Fact Sheet». nssdc.gsfc.nasa.gov (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2018. 
  3. «Earth Fact Sheet». nssdc.gsfc.nasa.gov. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2018. 
  4. Robbins, Stuart J.· και άλλοι. (14 Σεπτεμβρίου 2006). «Elemental composition of Mars' atmosphere». Case Western Reserve University Department of Astronomy. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Ιουνίου 2011. Ανακτήθηκε στις 5 Απριλίου 2012. 
  5. Seiff, A.; Kirk, D. (1977). «Structure of the atmosphere of Mars in summer at mid-latitudes». Journal of Geophysical Research 82 (28): 4364–4378. doi:10.1029/js082i028p04364. Bibcode1977JGR....82.4364S. 
  6. Interplanetary Whodunit – Methane on Mars, David Tenenbaum, Astrobiology Magazine, NASA, July 20, 2005. (Note: part one of a four-part series.)
  7. Mumma, M. J.; Novak, R. E.; DiSanti, M. A.; Bonev, B. P. (2003). «A Sensitive Search for Methane on Mars». Bulletin of the American Astronomical Society 35: 937. Bibcode2003DPS....35.1418M. 
  8. «Making Sense of Mars Methane (June 2008)». Astrobio.net. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2016. 
  9. Lemmon, M. T.; Wolff, M. J.; Smith, M. D.; Clancy, R. T.; Banfield, D.; Landis, G. A.; Ghosh, A.; Smith, P. H. και άλλοι. (2004). «Atmospheric Imaging Results from the Mars Exploration Rovers: Spirit and Opportunity». Science 306 (5702): 1753. doi:10.1126/science.1104474. PMID 15576613. Bibcode2004Sci...306.1753L. 
  10. Webster, Guy· Neal-Jones, Nancy· Brown, Dwayne (16 Δεκεμβρίου 2014). «NASA Rover Finds Active and Ancient Organic Chemistry on Mars». NASA. Ανακτήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2014. 
  11. Chang, Kenneth (16 December 2014). «'A Great Moment': Rover Finds Clue That Mars May Harbor Life». The New York Times. https://www.nytimes.com/2014/12/17/science/a-new-clue-in-the-search-for-life-on-mars.html. Ανακτήθηκε στις 16 December 2014. 
  12. Mahaffy, P.R. (16 December 2014). «Mars Atmosphere – The imprint of atmospheric evolution in the D/H of Hesperian clay minerals on Mars». Science 347 (6220): 412–414. doi:10.1126/science.1260291. PMID 25515119. Bibcode2015Sci...347..412M. http://science.sciencemag.org/content/early/2014/12/15/science.1260291. Ανακτήθηκε στις 16 December 2014. 
  13. Brown, Dwayne· Neal-Jones, Nancy· Steigerwald, Bill· Scoitt, Jim (18 Μαρτίου 2015). «RELEASE 15-045 NASA Spacecraft Detects Aurora and Mysterious Dust Cloud around Mars». Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2015. 
  14. Brown, Dwayne· Neal-Jones, Nancy (31 Μαρτίου 2015). «RELEASE 15-055 Curiosity Sniffs Out History of Martian Atmosphere». NASA. Ανακτήθηκε στις 4 Απριλίου 2015. 
  15. Carlisle, Camille M. (9 November 2015). «Mars Losing Gas to Solar Wind». Sky and Telescope. http://www.skyandtelescope.com/astronomy-news/mars-losing-gas-to-solar-wind-0911201523/. Ανακτήθηκε στις 2015-11-09. 
  16. Scott, Jim (30 Σεπτεμβρίου 2017). «Large solar storm sparks global aurora and doubles radiation levels on the martian surface». Phys.org. Ανακτήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2017. 
  17. Malik, Tariq (13 Ιουνίου 2018). «As Massive Storm Rages on Mars, Opportunity Rover Falls Silent - Dust clouds blotting out the sun could be the end of the solar-powered probe». Scientific American. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2018. 
  18. Wall, Mike (12 Ιουνίου 2018). «NASA's Curiosity Rover Is Tracking a Huge Dust Storm on Mars (Photo)». Space.com. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2018. 
  19. Good, Andrew· Brown, Dwayne· Wendell, JoAnna (12 Ιουνίου 2018). «NASA to Hold Media Teleconference on Martian Dust Storm, Mars Opportunity Rover». NASA. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2018. 
  20. Good, Andrew (13 Ιουνίου 2018). «NASA Encounters the Perfect Storm for Science». NASA. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2018. 
  21. NASA Staff (13 Ιουνίου 2018). «Mars Dust Storm News - Teleconference - audio (065:22)». NASA. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2018. 
  22. Ojha, Lujendra; Lewis, Kevin; Karunatillake, Suniti; Schmidt, Mariek (20 July 2018). «The Medusae Fossae Formation as the single largest source of dust on Mars». Nature Communications 9 (2867 (2018)). https://www.nature.com/articles/s41467-018-05291-5. Ανακτήθηκε στις 25 July 2018. 
  23. West, J. B. (1999). «Barometric pressures on Mt. Everest: New data and physiological significance». Journal of Applied Physiology 86 (3): 1062–6. PMID 10066724. http://jap.physiology.org/content/86/3/1062. 
  24. New views of the Martian ionosphere. ESA (15 November 2012)
  25. A seasonal ozone layer over the Martian south pole. ESA (29 September 2013)
  26. Mahaffy, P. R.; Benna, M.; Elrod, M.; Bougher, S. W. (2015). «EARLY COMPOSITION, STRUCTURE, AND ISOTOPE MEASUREMENTS IN THE UPPER ATMOSPHERE OF MARS FROM MAVEN'S NEUTRAL GAS AND ION MASS SPECTROMETER (NGIMS)». Στο: Jakosky, B., επιμ (PDF). 46th Lunar and Planetary Science Conference. http://www.hou.usra.edu/meetings/lpsc2015/pdf/1981.pdf. 
  27. Mars Thermospheric Temperature Sensitivity to Solar EUV Forcing from the MAVEN EUV Monitor. Thiemann, Ed; Eparvier, Francis; Andersson, Laila; Pilinski, Marcin; Chamberlin, Phillip; Fowler, Christopher; MAVEN Extreme Ultraviolet Monitor Team, MAVEN Langmuir Probe and Waves Team. American Astronomical Society, DPS meeting #49, id.510.04. Bibliographic Code: 2017DPS....4951004T
  28. ExoMars Trace Gas Orbiter provides atmospheric data during Aerobraking into its final orbit. Svedhem, Hakan; Vago, Jorge L.; Bruinsma, Sean; Müller-Wodarg, Ingo; ExoMars 2016 Team. American Astronomical Society, DPS meeting #49, id.418.01. Bibliographic Code: 2017DPS....4941801S. Published October 2017.
  29. Dawes, W.R. (1865). «Physical Observations of Mars Near the Opposition in 1864». Astronomical Register 3: 220.1. Bibcode1865AReg....3..220D. 
  30. Campbell, W.W. (1894). «Concerning an Atmosphere on Mars». Publications of the Astronomical Society of the Pacific 6: 273. doi:10.1086/120876. Bibcode1894PASP....6..273C. 
  31. Janssen, Huggins, Secchi, Vogel, and Maunder
  32. Wright, W. H. (1925). «Photographs of Mars made with light of different colors». Lick Observatory bulletin. 
  33. Menzel, D. H. (1926). «The Atmosphere of Mars». Astrophysical Journal 61: 48. doi:10.1086/142949. Bibcode1926ApJ....63...48M. 
  34. Webster, Guy (8 Απριλίου 2013). «Remaining Martian Atmosphere Still Dynamic». NASA. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2013. 
  35. Wall, Mike (8 Απριλίου 2013). «Most of Mars' Atmosphere Is Lost in Space». Space.com. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2013. 
  36. Forgot, Francois. «Alien Weather at the Poles of Mars» (PDF). Science. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2007. 
  37. Clouds – December 13, 2004 NASA Press release. URL accessed March 17, 2006.
  38. Naeye, Robert (28 Σεπτεμβρίου 2004). «Mars Methane Boosts Chances for Life». Sky & Telescope. Ανακτήθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 2014. 
  39. Krasnopolskya, V. A.; Maillard, J. P.; Owen, T. C. (2004). «Detection of methane in the Martian atmosphere: evidence for life?». Icarus 172 (2): 537–547. doi:10.1016/j.icarus.2004.07.004. Bibcode2004Icar..172..537K. 
  40. Formisano, V.; Atreya, S.; Encrenaz, T.; Ignatiev, N.; Giuranna, M. (2004). «Detection of Methane in the Atmosphere of Mars». Science 306 (5702): 1758–1761. doi:10.1126/science.1101732. PMID 15514118. Bibcode2004Sci...306.1758F. 
  41. ESA Press release. «Mars Express confirms methane in the Martian atmosphere». ESA. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Φεβρουαρίου 2006. Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2006. 
  42. Mars methane rises and falls with the seasons. Eric Hand, Science, 5 January 2018: Vol. 359, Issue 6371, pp. 16-17 doi:10.1126/science.359.6371.16
  43. Urquhart, James (5 Αυγούστου 2009). «Martian methane breaks the rules». Royal Society of Chemistry. Ανακτήθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 2014. 
  44. Burns, Judith (5 August 2009). «Martian methane mystery deepens». BBC News. http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8186314.stm. Ανακτήθηκε στις 20 December 2014. 
  45. Keppler, Frank; Vigano, Ivan; MacLeod, Andy; Ott, Ulrich; Früchtl, Marion; Röckmann, Thomas (Jun 2012). «Ultraviolet-radiation-induced methane emissions from meteorites and the Martian atmosphere». Nature 486 (7401): 93–6. doi:10.1038/nature11203. PMID 22678286. Bibcode2012Natur.486...93K. «Published online 30 May 2012». 
  46. Court, Richard; Sephton, Mark (8 December 2009). «Life on Mars theory boosted by new methane study». Imperial College London. http://www3.imperial.ac.uk/newsandeventspggrp/imperialcollege/newssummary/news_8-12-2009-10-5-57#fni-2. Ανακτήθηκε στις 9 December 2009. 
  47. Mumma, Michael J. (10 February 2009). «Strong Release of Methane on Mars in Northern Summer 2003». Science 323 (5917): 1041–1045. doi:10.1126/science.1165243. PMID 19150811. Bibcode2009Sci...323.1041M. http://images.spaceref.com/news/2009/Mumma_et_al_Methane_Mars_wSOM_accepted2.pdf. 
  48. Franck, Lefèvre; Forget, François (6 August 2009). «Observed variations of methane on Mars unexplained by known atmospheric chemistry and physics». Nature 460 (7256): 720–723. doi:10.1038/nature08228. PMID 19661912. Bibcode2009Natur.460..720L. https://archive.org/details/sim_nature-uk_2009-08-06_460_7256/page/720. 
  49. Burns, Judith (5 August 2009). «Martian methane mystery deepens». BBC News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 August 2009. https://web.archive.org/web/20090806100554/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/8186314.stm. Ανακτήθηκε στις 7 August 2009. 
  50. Aoki, Shohei; Guiranna, Marco; Kasaba, Yasumasa; Nakagawa, Hiromu; Sindoni, Giuseppe (1 January 2015). «Search for hydrogen peroxide in the Martian atmosphere by the Planetary Fourier Spectrometer onboard Mars Express». Icarus 245: 177–183. doi:10.1016/j.icarus.2014.09.034. Bibcode2015Icar..245..177A. 
  51. Zahnle, Kevin; Freedman, Richard; Catling, David (2010). Is there Methane on Mars? – 41st Lunar and Planetary Science Conference. http://www.lpi.usra.edu/meetings/lpsc2010/pdf/2456.pdf. Ανακτήθηκε στις 26 July 2010. 
  52. Jensen, Svend J. Knak; Skibsted, Jørgen; Jakobsen, Hans J.; Kate, Inge L. ten; Gunnlaugsson, Haraldur P.; Merrison, Jonathan P.; Finster, Kai; Bak, Ebbe και άλλοι. (2014). «A sink for methane on Mars? The answer is blowing in the wind». Icarus 236: 24–27. doi:10.1016/j.icarus.2014.03.036. Bibcode2014Icar..236...24K. 
  53. Mumma, Michael (2010). «Astrobiology Science Conference 2010». Greenbelt, MD: Goddard Space Flight Center. 
  54. Oze, C.; Sharma, M. (2005). «Have olivine, will gas: Serpentinization and the abiogenic production of methane on Mars». Geophys. Res. Lett. 32 (10): L10203. doi:10.1029/2005GL022691. Bibcode2005GeoRL..3210203O. http://www.agu.org/journals/gl/gl0510/2005GL022691/. 
  55. Rincon, Paul (26 March 2009). «Mars domes may be 'mud volcanoes'». BBC News. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 March 2009. https://web.archive.org/web/20090329182832/http://news.bbc.co.uk/2/hi/science/nature/7966437.stm. Ανακτήθηκε στις 2 April 2009. 
  56. Team Finds New Hope for Life in Martian Crust. Astrobiology.com. Western University. June 16, 2014.
  57. Etiope, Giuseppe; Ehlmannc, Bethany L.; Schoell, Martin (2013). «Low temperature production and exhalation of methane from serpentinized rocks on Earth: A potential analog for methane production on Mars». Icarus 224 (2): 276–285. doi:10.1016/j.icarus.2012.05.009. Bibcode2013Icar..224..276E. «Online 14 May 2012». 
  58. Thomas, Caroline (January 2009). «Variability of the methane trapping in Martian subsurface clathrate hydrates». Planetary and Space Science 57 (1): 42–47. doi:10.1016/j.pss.2008.10.003. Bibcode2009P&SS...57...42T. 
  59. Lasue, Jeremie; Quesnel, Yoann; Langlais, Benoit; Chassefière, Eric (1 November 2015). «Methane storage capacity of the early martian cryosphere». Icarus 260: 205–214. doi:10.1016/j.icarus.2015.07.010. Bibcode2015Icar..260..205L. 
  60. Atkinson, Nancy. «Could Dust Devils Create Methane in Mars' Atmosphere?». Universe Today. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2016. 
  61. Robledo-Martinez, A.; Sobral, H.; Ruiz-Meza, A. (2012). «Electrical discharges as a possible source of methane on Mars: lab simulation». Geophys. Res. Lett. 39 (17): L17202. doi:10.1029/2012gl053255. Bibcode2012GeoRL..3917202R. 
  62. Krasnopolsky, Vladimir A (2012). «Search for methane and upper limits to ethane and SO2 on Mars». Icarus 217: 144–152. doi:10.1016/j.icarus.2011.10.019. Bibcode2012Icar..217..144K. 
  63. Encrenaz, T.; Greathouse, T. K.; Richter, M. J.; Lacy, J. H.; Fouchet, T.; Bézard, B.; Lefèvre, F.; Forget, F. και άλλοι. (2011). «A stringent upper limit to SO2 in the Martian atmosphere». Astronomy and Astrophysics 530: 37. doi:10.1051/0004-6361/201116820. Bibcode2011A&A...530A..37E. 
  64. Villanueva, G. L.; Mumma, M. J.; Novak, R. E.; Radeva, Y. L.; Käufl, H. U.; Smette, A.; Tokunaga, A.; Khayat, A. και άλλοι. (2013). «A sensitive search for organics (CH4, CH3OH, H2CO, C2H6, C2H2, C2H4), hydroperoxyl (HO2), nitrogen compounds (N2O, NH3, HCN) and chlorine species (HCl, CH3Cl) on Mars using ground-based high-resolution infrared spectroscopy». Icarus 223 (1): 11–27. doi:10.1016/j.icarus.2012.11.013. Bibcode2013Icar..223...11V. 
  65. Calvin, Wendy (2007) (PDF). Report from the 2013 Mars Science Orbiter (MSO) – Second Science Analysis Group. Mars Exploration Program Analysis Group (MEPAG), σελ. 16. http://mepag.jpl.nasa.gov/reports/MSO_SAG2_Report_MEPAG_29may1.pdf. Ανακτήθηκε στις 9 November 2009. 
  66. «Mars Curiosity Rover News Telecon -November 2, 2012». 
  67. Kerr, Richard A. (2 Νοεμβρίου 2012). «Curiosity Finds Methane on Mars, or Not». Science. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Νοεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2012. 
  68. Wall, Mike (2 Νοεμβρίου 2012). «Curiosity Rover Finds No Methane on Mars — Yet». Space.com. Ανακτήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2012. 
  69. Chang, Kenneth (2 November 2012). «Hope of Methane on Mars Fades». The New York Times. https://www.nytimes.com/2012/11/03/science/space/hopes-for-methane-on-mars-deflated.html. Ανακτήθηκε στις 3 November 2012. 
  70. Mann, Adam (18 Ιουλίου 2013). «Mars Rover Finds Good News for Past Life, Bad News for Current Life on Mars». Wired. Ανακτήθηκε στις 19 Ιουλίου 2013. 
  71. On Mars, atmospheric methane—a sign of life on Earth—changes mysteriously with the seasons. Eric Hand, Science Magazine. 3 January 2018.
  72. Webster, Christopher R.; Mahaffy, Paul R.; Atreya, Sushil K.; Flesch, Gregory J.; Farley, Kenneth A. (19 September 2013). «Low Upper Limit to Methane Abundance on Mars». Science 342 (6156): 355–357. doi:10.1126/science.1242902. PMID 24051245. Bibcode2013Sci...342..355W. http://www.sciencemag.org/content/early/2013/09/18/science.1242902.abstract. Ανακτήθηκε στις 19 September 2013. 
  73. Cho, Adrian (19 September 2013). Mars Rover Finds No Evidence of Burps and Farts. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 September 2013. https://archive.today/20130920191355/http://news.sciencemag.org/space/2013/09/mars-rover-finds-no-evidence-burps-and-farts. Ανακτήθηκε στις 19 September 2013. 
  74. Chang, Kenneth (19 September 2013). «Mars Rover Comes Up Empty in Search for Methane». The New York Times. https://www.nytimes.com/2013/09/20/science/space/mars-rover-comes-up-empty-in-search-for-methane.html. Ανακτήθηκε στις 19 September 2013. 
  75. Webster, Christopher R. (23 January 2015). «Mars methane detection and variability at Gale crater». Science 347 (6220): 415–417. doi:10.1126/science.1261713. PMID 25515120. Bibcode2015Sci...347..415W. http://www.sciencemag.org/content/347/6220/415.short. Ανακτήθηκε στις 2015-04-15. 
  76. Oze, Christopher; Jones, Camille; Goldsmith, Jonas I.; Rosenbauer, Robert J. (7 June 2012). «Differentiating biotic from abiotic methane genesis in hydrothermally active planetary surfaces». PNAS 109 (25): 9750–9754. doi:10.1073/pnas.1205223109. PMID 22679287. PMC 3382529. Bibcode2012PNAS..109.9750O. http://www.pnas.org/content/109/25/9750.abstract. Ανακτήθηκε στις 27 June 2012. 
  77. Staff (25 Ιουνίου 2012). «Mars Life Could Leave Traces in Red Planet's Air: Study». Space.com. Ανακτήθηκε στις 27 Ιουνίου 2012. 
  78. Brown, Dwayne· Wendel, JoAnna· Steigerwald, Bill· Jones, Nancy· Good, Andrew (7 Ιουνίου 2018). «Release 18-050 - NASA Finds Ancient Organic Material, Mysterious Methane on Mars». NASA. Ανακτήθηκε στις 7 Ιουνίου 2018. 
  79. NASA (7 Ιουνίου 2018). «Ancient Organics Discovered on Mars - video (03:17)». NASA. Ανακτήθηκε στις 7 Ιουνίου 2018. 
  80. Wall, Mike (7 Ιουνίου 2018). «Curiosity Rover Finds Ancient 'Building Blocks for Life' on Mars». Space.com. Ανακτήθηκε στις 7 Ιουνίου 2018. 
  81. Chang, Kenneth (7 June 2018). «Life on Mars? Rover’s Latest Discovery Puts It ‘On the Table’ - The identification of organic molecules in rocks on the red planet does not necessarily point to life there, past or present, but does indicate that some of the building blocks were present.». The New York Times. https://www.nytimes.com/2018/06/07/science/mars-nasa-life.html. Ανακτήθηκε στις 8 June 2018. 
  82. Voosen, Paul (7 June 2018). «NASA rover hits organic pay dirt on Mars». Science. http://www.sciencemag.org/news/2018/06/nasa-rover-hits-organic-pay-dirt-mars. Ανακτήθηκε στις 7 June 2018. 
  83. ten Kate, Inge Loes (8 June 2018). «Organic molecules on Mars». Science 360 (6393): 1068–1069. doi:10.1126/science.aat2662. Bibcode2018Sci...360.1068T. http://science.sciencemag.org/content/360/6393/1068. Ανακτήθηκε στις 8 June 2018. 
  84. Webster, Christopher R. et al. (8 June 2018). «Background levels of methane in Mars’ atmosphere show strong seasonal variations». Science 360 (6393): 1093–1096. doi:10.1126/science.aaaq0131. http://science.sciencemag.org/content/360/6393/1093. Ανακτήθηκε στις 8 June 2018. 
  85. Eigenbrode, Jennifer L. et al. (8 June 2018). «Organic matter preserved in 3-billion-year-old mudstones at Gale crater, Mars». Science 360 (6393): 1096–1101. doi:10.1126/science.aaas9185. http://science.sciencemag.org/content/360/6393/1096. Ανακτήθηκε στις 8 June 2018. 
  86. McAdam, A. C.; Franz, H.; Archer, P. D.; Freissinet, C.; Sutter, B.; Glavin, D. P.; Eigenbrode, J. L.; Bower, H.; Stern, J.; Mahaffy, P. R.; Morris, R. V.; Ming, D. W.; Rampe, E.; Brunner, A. E.; Steele, A.; Navarro-González, R.; Bish, D. L.; Blake, D.; Wray, J.; Grotzinger, J.; MSL Science Team (2013). "Insights into the Sulfur Mineralogy of Martian Soil at Rocknest, Gale Crater, Enabled by Evolved Gas Analyses". 44th Lunar and Planetary Science Conference, held March 18–22, 2013 in The Woodlands, Texas. LPI Contribution No. 1719, p. 1751
  87. Flying Observatory Detects Atomic Oxygen in Martian Atmosphere | NASA