Αργιά (Φιλώτι Νάξου)

Τα Αργιά ή Αριά είναι περιοχή πολύ κοντά στο Φιλώτι της Νάξου. Πριν πάρα πολλά χρόνια υπήρχε στην περιοχή οικισμός, ο οποίος καταστράφηκε από πειρατές Σαρακηνούς ή τούρκους επιδρομείς. Όσοι Αργιώτες επέζησαν μετοίκησαν στο Φιλώτι και ο οικισμός εγκαταλείφθηκε. Η περιοχή σε καμιά περίπτωση δεν έχασε το ενδιαφέρον, γιατί αν και ημιορεινή είναι καλλιεργήσιμη και γόνιμη καθώς δέχεται τα νερά που στραγγίζουν από το Ζα (το μεγαλύτερο βουνό της Νάξου). Εξάλλου στην περιοχή υπάρχει πηγή, γνωστή σαν «βρύση των Αριών». Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι ότι κοντά αλλά λίγο ψηλότερα βρίσκεται η «σπηλιά του Ζα».

Ιστορία

Βρύση των Αργιών

Ο οικισμός φέρεται να δημιουργήθηκε αρχές του 9ου με το πρώτο μισό του 10ου αιώνα, στην περιοχή που βρίσκεται 50-100 μέτρα βορειοδυτικά της σημερινής θέσης του εξωκλησιού της Παναγίας των Αργιών σε υψόμετρο περίπου 370 μ., από κατοίκους παραθαλάσσιων οικισμών της Νάξου. Την εποχή εκείνη, λόγω του ότι η Κρήτη ήταν υπό την κυριαρχία των Αράβων (Εμιράτο της Κρήτης), η Νάξος υπέφερε από επιθέσεις Σαρακηνών πειρατών. Κάτω από αυτή την απειλή πολλοί κάτοικοι εγκατέλειπαν τις παραθαλάσσιες περιοχές για να εγκατασταθούν σε ορεινότερες και περισσότερο ασφαλείς. Ανατολικά και ψηλότερα του οικισμού, σε απόσταση ενός χιλιομέτρου περίπου, υπάρχει το "σπήλαιο του Ζα", όπου σύμφωνα με την παράδοση έβρισκαν καταφύγιο οι κάτοικοι της περιοχής όταν δέχονταν επιθέσεις. Εξάλλου η περιοχή του σπηλαίου λέγεται μέχρι και σήμερα Καταφυό (Καταφύγιο). Μέτα την επανακατάληψη της Κρήτης το 961 από τον Νικηφόρο Φωκά για περίπου 150 χρόνια επικρατεί ειρήνη στο Αιγαίο και στη Νάξο. Μετά το 1100 στα μικρασιατικά παράλια εγκαθίστανται τούρκοι που δημιουργούν ανεξάρτητα εμιράτα και εξαπολύουν πειρατικές επιθέσεις εναντίων των νησιών του Αιγαίου. Σε μια τέτοια επίθεση το έτος 1344, όταν δούκας της Νάξου ήταν ο Ιωάννης Α' Σανούδος (1341 - 1361), η Νάξος υπέστη μεγάλες καταστροφές από τον Ουμούρ Μπέη, εμίρη του Αϊδινίου της Μ.Ασίας. Από την επίθεση αυτή αιχμαλωτίστηκαν 6.000 κάτοικοι και σύμφωνα με την τοπική ιστορική παράδοση καταστράφηκε ο οικισμός. Πιστεύεται ότι το κοντινό χωριό Φιλώτι διασώθηκε επειδή ήταν φράγκικο φέουδο. Πριν από την καταστροφή τα Αργιά είχαν περίπου 300 κατοίκους και το γειτονικό χωριό Φιλώτι περίπου 200. Όσοι κάτοικοι κατάφεραν να διαφύγουν εγκαταστάθηκαν στο Φιλώτι και ο οικισμός εγκαταλείφθηκε.

Λιγότερο πιθανή θεωρείται η άποψη του ιστορικού Περικλή Ζερλέντη, που αποδίδει την καταστροφή του οικισμού σε Σαρακηνούς πειρατές το έτος 961.

Σώζεται ακόμα από εκείνα τα χρόνια μισογκρεμισμένο το λιθόκτιστο εκκλησάκι της Παναγίας των Αργιών. Είναι μονόχωρος καμαροσκεπής ναός, που μετατράπηκε κατά τον 10ο - 11ο αἰ. σε τρουλλαίο. Υπάρχουν ακόμα τμήματα τοιχογραφιών του 13ου αιώνα. Ακριβώς δίπλα του έχει κτιστεί νεότερο, πάλι αφιερωμένο στην Παναγία.

Βρύση των Αργιών

Η Βρύση των Αργιών ή Βρύση στ' Αριά, όπως είναι γνωστή στη Νάξο, είναι μια παλιά λιθόχτιστη πηγή (το έτος 1928 είναι χαραγμένο πάνω στο μάρμαρο) με τρεχούμενο γάργαρο νερό, ακόμα και σε περιόδους ξηρασίας. Στο χώρο υπάρχουν δύο πανύψηλα, αιωνόβια σκιερά πλατάνια, που μαζί με τη θέα δημιουργούν ένα ειδυλλιακό φυσικό περιβάλλον για ξεκούραση. Βρίσκεται ανατολικά του παλιού οικισμού σε υψόμετρο περίπου 500 μ. Υπάρχει αυτοκινητόδρομος, 2 χλμ από το Φιλώτι, που φτάνει μέχρι την πηγή και κάνει εύκολη την πρόσβαση, αλλά και μονοπάτι, από τους παλιούς καιρούς, για την ικανοποίηση των πεζοπόρων.

Για τούς επίμονους της πεζοπορίας το μονοπάτι συνεχίζει, αλλά γίνεται πιο δύσκολο και πιό ανηφορικό, για να καταλήξει, μετά από περίπου 700 μέτρα, στη "σπηλιά του Ζα".

Σπηλιά του Ζα

Η σπηλιά του Ζα ή σπηλιά στ' Αργιά ή Σπηλιώτησσα (όπως συνηθίζουν να την αποκαλούν οι ντόπιοι) είναι γνωστό σπήλαιο στη Νάξο στο οποίο μας οδηγεί μονοπάτι από τη "βρύση των Αργιών" σε υψόμετρο περίπου 600 μ. Λίγο πριν τη σπηλιά υπάρχει μικρή πηγή γνωστή σαν η «πηγή του Καταφυού (Καταφυγιού)». Η ονομασία «Καταφυού» ταιριάζει και με τις παλιές αφηγήσεις που θέλουν το σπήλαιο να ήταν καταφύγιο για τους κατοίκους του οικισμού σε εχθρικές επιδρομές. Για πρώτη φορά εξερευνήθηκε το 1962 από την Άννα Πετροχείλου, Ι. Ιωάννου και τον Μ. Μπαρδάνη μέλη της Εθνικής Σπηλαιολογικής Εταιρίας. Σύμφωνα με αυτή την εξερεύνηση, η μέτρηση του σπηλαίου σε ευθεία γραμμή ανέρχεται στα 115 μ , το μεγαλύτερο βάθος από το επίπεδο της εισόδου ανέρχεται στα 10 μ , το δε ψηλότερο σημείο από το επίπεδο της εισόδου τα 15 μ . Καταλαμβάνει έκταση περίπου 4100 τ.μ. Δεν είναι πλούσιο σε σταλακτίτες και το εσωτερικό του είναι γεμάτο βράχους, που δείχνει να έχουν αποσπασθεί από την οροφή. Από τα ευρήματα των ανασκαφών που ακολούθησαν τα έτη 1985-6 και 1994 εμφανίζεται το σπήλαιο να έχει συνεχή ανθρώπινη παρουσία από τη νεότερη νεολιθική περίοδο έως την κλασική και ρωμαϊκή εποχή.

Σήμερα το σπήλαιο είναι ανοιχτό στους επισκέπτες, που όμως λόγω του ότι δεν υπάρχει κάποια υποδομή ή αξιοποίηση πρέπει να διαθέτουν φακούς και εξερευνητική διάθεση.

Φωτογραφίες από τη βρύση των Αριών

• 
  Η πηγή
• 
  Ο χώρος στη βρύση των Αργιών
• 
  Ο Ζας από τη βρύση των Αργιών
• 
  Δειλινό στη βρύση των Αργιών

Φωτογραφίες από τη σπηλιά του Ζα

• 
  Σπηλιά του Ζα
• 
  Από το εσωτερικό της σπηλιάς του Ζα
• 
  Από το εσωτερικό της σπηλιάς του Ζα
• 
  Φωτογραφία του 1919 (του Frederic Boissonnas)

Φωτογραφίες ευρημάτων από τη σπηλιά του Ζα

• 
  Νεολιθικά ευρήματα από τη σπηλιά του Ζα: κοσμήματα, πήλινα αγγεία, εργαλεία. Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου.
• 
  Χρυσή πλάκα με τρύπες, που βρέθηκαν στο σπήλαιο του Ζα στη Νάξο, την ύστερη νεολιθική, 4300-3200 π.Χ. (σύμφωνα με άλλα στοιχεία 5300-3200 π.Χ.). Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου.
• 
  Δύο φυλλόσχημες αιχμές λόγχης από οψιανό. Νεότερη Νεολιθική περίοδος, 4300 - 3200 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου.
• 
  Δύο χάλκινοι πέλεκεις. Νεότερη Νεολιθική περίοδος, 4300 - 3200 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου.
• 
  Πήλινο αγγείο από το σπήλαιο Ζας στη Νάξο, την ύστερη Νεολιθική περίοδο, 5300 - 3200 π.Χ. Αρχαιολογικό Μουσείο Νάξου.

Βιβλιογραφικές πηγές

• Εμμανουήλ Ιακ. Ψαρράς ‘’ΦΙΛΩΤΙ’’ τόμος Α’ , έκδοση Συλλόγου Φιλωτιτών Νάξου 1986
• Αντώνης Γ. Τζιώτης "ΦΙΛΩΤΙ ΝΑΞΟΥ" Αθήνα 2006
• Ησαΐας Ιωάννης. Το Φιλώτι και το ιστορικό εκκλησιαστικό μνημείο της Παναγίας της Φιλωτίτισσας. Αθήνα 2012.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• (Video στο youtube) Σπήλαιο του Ζα σε παρουσίαση από Μανόλη Λυκουρόπουλο (video 8')
• Ιστορικά στοιχεία του σπηλαίου του Ζα στη Νάξο από Μανόλη Λυκουρόπουλο (video 9')
• (Video στο youtube) Παρουσίαση της "βρύσης των Αριών" από Μανόλη Λυκουρόπουλο (είναι στα 7:55 έως 9:56 λεπτά του video)
• Φωτογραφίες από τη βρύση των Αργιών και τη σπηλιά του Ζα (Τσέχικο site)
• Σπήλαιο του Ζα, σκίτσο το Άγγλου περιηγητή Christopher Wordsworth το 1882 από el.travelogues.gr. Αρχειοθετήθηκε 14/04/2018. Ανακτήθηκε 14/04/2018.
• Σπήλαιο του Ζα, φωτογραφία του Ελβετού φωτογράφου François Frédéric Boissonnas το 1919 από el.travelogues.gr. Αρχειοθετήθηκε 14/04/2018. Ανακτήθηκε 14/04/2018.