Αποστολή με αερόστατο στην Αρκτική του Σ. Α. Αντρέε (1897)

Οι Σ. Α. Αντρέε και Κνουτ Φρένκελ με το αερόστατο επί παγόβουνου, σε φωτογραφία του τρίτου μέλους της αποστολής, Νιλς Στρίντμπεργκ. Το εκτεθειμένο φιλμ της φωτογραφίας καθώς και άλλα από την αποτυχημένη αποστολή του 1897 ανακτήθηκαν το 1930.

Η αρκτική αποστολή με αερόστατο του Σάλομον Α. Αντρέε το 1897 ήταν μία απόπειρα προσέγγισης του Βορείου Πόλου στην οποία σκοτώθηκαν και τα τρία μέλη της αποστολής. Ο Σ. Α. Αντρέε (1854–97), ο πρώτος Σουηδός αεροναυτικός, πρότεινε τη διεξαγωγή ενός ταξιδιού με αερόστατο υδρογόνου από το αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ προς τη Ρωσία ή τον Καναδά, στο οποίο θα πετούσε στη διαδρομή του ακριβώς πάνω από τον Βόρειο Πόλο. Το σχέδιο έγινε αποδεκτό με πατριωτικό ενθουσιασμό στη Σουηδία, μία χώρα του βορρά η οποία είχε μείνει πίσω στον αγώνα για τον Βόρειο Πόλο.

Ο Αντρέε αγνόησε πολλές πρώιμες ενδείξεις σχετικές με τους κινδύνους που υπήρχαν στο σχέδιο του αεροστάτου του. Η ικανότητά του να κατευθύνει το αερόστατο σε κάποιο βαθμό ήταν απαραίτητη για ένα ασφαλές ταξίδι και υπήρχαν πολλές αποδείξεις ότι η τεχνική με σκοινιά έλκυσης που εφηύρε ο Αντρέε ήταν αναποτελεσματική. Ωστόσο στοιχημάτισε στην επιτυχία της αποστολής σε αυτά τα σχοινιά. Ακόμη, το πολικό αερόστατο Örnen (Αετός) παραδόθηκε απευθείας στο Σβάλμπαρντ από τον κατασκευαστή του στο Παρίσι χωρίς να δοκιμαστεί. Όταν οι μετρήσεις έδειξαν πως είχε περισσότερες διαρροές από ότι αναμενόταν, ο Αντρέε αρνήθηκε να ομολογήσει τις ανησυχητικές επιπτώσεις. Οι περισσότεροι σύγχρονοι μελετητές της αποστολής διακρίνουν αισιοδοξία στον Αντρέε, πίστη στη δύναμη της τεχνολογίας και αδιαφορία για τις δυνάμεις της φύσης ως κύριους παράγοντες της σειράς των γεγονότων που οδήγησαν στο θάνατό του ιδίου και των δύο συντρόφων του Νιλς Στρίντμπεργκ (1872–97) και Κνουτ Φρένκελ (1870–97).

Αφού οι Αντρέε, Στρίντμπεργκ και Φρένκελ απογειώθηκαν από το Σβάλμπαρντ τον Ιούλιο του 1897, το αερόστατο έχασε γρήγορα υδρογόνο και συνετρίβη σε παγόβουνο μετά από μόλις δύο ημέρες. Οι εξερευνητές ήταν σώοι, αλλά αντιμετώπισαν ένα εξαντλητικό ταξίδι στα παρασυρόμενα παγόβουνα. Ανεπαρκώς ντυμένοι, εξοπλισμένοι και προετοιμασμένοι, και συγκλονισμένοι από τη δυσκολία του εδάφους, δεν κατάφεραν να φτάσουν σε ασφαλή περιοχή. Καθώς ξεκίνησε ο χειμώνας της Αρκτικής τον Οκτώβριο, η ομάδα κατέληξε εξαντλημένη στην έρημη νήσο Κβίτεγια (Λευκή νήσος) στο Σβάλμπαρντ και πέθανε εκεί. Για 33 χρόνια η μοίρα της αποστολής του Αντρέε παρέμεινε ένα από τα άλυτα αινίγματα της Αρκτικής. Η τυχαία ανακάλυψη του τελικού σημείου της αποστολής το 1930 δημιούργησε αίσθηση στα μέσα μαζικής ενημέρωσης στη Σουηδία, όπου οι νεκροί αποτέλεσαν αντικείμενο θρήνου και έγιναν είδωλα.

Τα κίνητρα του Αντρέε έχουν επανεκτιμηθεί από τότε, μαζί με την εκτίμηση του ρόλου των πολικών περιοχών ως αποδεικτικών στοιχείων της αρρενωπότητας και του πατριωτισμού. Ένα πρώιμο παράδειγμα είναι το μυθιστόρημα φαντασίας Το πέταγμα του αετού του Περ Όλοφ Σούντμαν από το 1967, το οποίο παρουσιάζει τον Αντρέε ως αδύναμο και κυνικό, στο έλεος των χορηγών του και των μέσων ενημέρωσης. Η ετυμηγορία των συγχρόνων συγγραφέων σχετικά με τον Αντρέε ώστε να θυσιάσει ουσιαστικά τη ζωή των δύο νεότερων συντρόφων του ποικίλλει σε σκληρότητα ανάλογα με το αν θεωρείται ως ο χειριστής ή το θύμα της σουηδικής εθνικιστικής οργής στο μεταίχμιο του 20ού αιώνα.

Σ. Α. Αντρέε (1854–97).

Το σχέδιο του Σ. Α. Αντρέε

Το αερόστατο υδρογόνου Svea του Αντρέε.

Αυτή η γελοιογραφία της εφημερίδας δείχνει τον Αντρέε σε νησίδα της Βαλτικής Θάλασσας, να προσπαθεί να συγκρατήσει ένα μη ρεαλιστικά μικρό αερόστατο εν μέσω έντονων ανέμων.

Το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα συχνά ονομάζεται ηρωική περίοδος της πολικής εξερεύνησης. Οι αφιλόξενες και επικίνδυνες περιοχές της Αρκτικής και της Ανταρκτικής κυριαρχούσαν έντονα στη φαντασία της εποχής, όχι ως περιοχές με τις δικές τους οικολογίες και πολιτισμούς, αλλά ως προκλήσεις που έπρεπε να κατακτήσει η τεχνολογική εφευρετικότητα και η ανδρική τόλμη.

Ο Σουηδός Σάλομον Άουγκουστ Αντρέε μοιράστηκε αυτούς τους ενθουσιασμούς και πρότεινε ένα σχέδιο για να ταξιδέψει με τη βοήθεια του ανέμου και να προωθηθεί με ένα αερόστατο υδρογόνου από το Σβάλμπαρντ στον Αρκτικό Ωκεανό μέχρι τον Βερίγγειο Πορθμό, για να φθάσει στην Αλάσκα, τον Καναδά ή τη Ρωσία και να περάσει κοντά ή ακόμα και πάνω από τον Βόρειο Πόλο κατά τη διάρκεια της διαδρομής του. Ο Αντρέε ήταν μηχανικός στο γραφείο διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας στη Στοκχόλμη, με πάθος για τα αερόστατα. Αγόρασε το δικό του αερόστατο, το Svea, το 1893 και πραγματοποίησε εννέα ταξίδια με αυτό, ξεκινώντας από το Γκέτεμποργκ ή τη Στοκχόλμη και ταξιδεύοντας συνολικά απόσταση 1.500 χιλιομέτρων. Όταν έπνεαν δυτικοί άνεμοι, οι πτήσεις του Svea έτειναν να πλέουν ανεξέλεγκτα στη Βαλτική Θάλασσα και να φέρουν το καλάθι του επικίνδυνα κοντά κατά μήκος της επιφάνειας του ύδατος ή/και να το χτυπούν σε μια από τις πολλές βραχονησίδες στο αρχιπέλαγος της Στοκχόλμης. Σε μία περίπτωση παρασύρθηκε στην απέναντι πλευρά της Βαλτικής στη Φινλανδία. Το μακρύτερο ταξίδι του ήταν πέρα από το Γκέτεμποργκ προς τα ανατολικά, πέρα από το πλάτος της Σουηδίας και από τη Βαλτική στο Γκότλαντ. Παρόλο που είδε έναν φάρο και άκουσε τους κύματα από τη νήσο Έλαντ, παρέμεινε πεπεισμένος ότι ταξίδευε πάνω από τη στεριά και πως έβλεπε λίμνες.

Κατά τη διάρκεια μερικών πτήσεων του Svea, ο Αντρέε εξέτασε και δοκίμασε την τεχνική διεύθυνσης με σχοινί έλκυσης που είχε αναπτύξει και ήθελε να χρησιμοποιήσει στην προγραμματισμένη αποστολή του στον Βόρειο Πόλο. Τα σχοινιά έλκυσης, τα οποία κρέμονται από το καλάθι του αεροστάτου και έλκουν προς τα πίσω μέρος του μήκους τους στο έδαφος, έχουν σχεδιαστεί για να αντιστέκονται στην τάση των ελαφρύτερων από τον αέρα σκαφών να πλέουν με την ίδια ταχύτητα με τον αέρα, μια κατάσταση που κάνει την πλοήγηση με πανιά αδύνατη. Η τριβή των σχοινιών είχε σκοπό να επιβραδύνει το αερόστατο στο σημείο όπου τα πανιά θα είχαν αποτέλεσμα, πέρα από αυτό που κάνει το αερόστατο να περιστρέφεται στον άξονά του. Ο Αντρέε ανέφερε, και κατά πάσα πιθανότητα πίστευε, ότι με την πλοήγηση με σχοινιά έλκυσης και ιστία είχε καταφέρει να αποκλίνει περίπου δέκα μοίρες από την κατεύθυνση του ανέμου. Η αντίληψη αυτή απορρίπτεται από τους σύγχρονους αεροναυτικούς. Η Σουηδική Ένωση Αεροναυτικών υποστηρίζει ότι η πεποίθηση του Αντρέε πως είχε αποκλίνει από τον άνεμο ήταν λανθασμένη, έχοντας παραπλανηθεί από την απειρία του και τον έντονο ενθουσιασμό σε περιβάλλον μεταβλητών ανέμων και κακής ορατότητας. Η χρήση σχοινιών έλκυσης δε θεωρείται από κανέναν σύγχρονο ειδικό ως χρήσιμη τεχνική πλοήγησης.

Προώθηση και συγκέντρωση χρηματικών πόρων

Διαφημιστικό φυλλάδιο για την αποστολή του Αντρέε από το 1896.

Απεικόνιση της σχεδιαζόμενης αποστολής του Αντρέε από Γάλλο καλλιτέχνη.

Οι φιλοδοξίες της Σουηδίας για την Αρκτική δεν είχαν ακόμη πραγματοποιηθεί στα τέλη του 19ου αιώνα, ενώ η γειτονική και πολιτικά υποδεέστερη Νορβηγία ήταν παγκόσμια δύναμη στην εξερεύνηση της Αρκτικής μέσω πρωτοπόρων όπως ο Φρίντγιοφ Νάνσεν. Η σουηδική πολιτική και επιστημονική ελίτ ήταν πρόθυμη να δει τη Σουηδία να παίρνει το προβάδισμα μεταξύ των σκανδιναβικών χωρών και ο Αντρέε φάνηκε ένας πειστικός ομιλητής και συλλέκτης πόρων, κάνοντας εύκολη την υποστήριξη των ιδεών του. Σε διάλεξη το 1895 στη Σουηδική Βασιλική Ακαδημία Επιστημών, ο Αντρέε προκάλεσε τον ενθουσιασμό του κοινού των γεωγράφων και των μετεωρολόγων. Ένα πολικό αερόστατο εξερεύνησης, εξήγησε, θα πρέπει να εκπληρώνει τέσσερις προϋποθέσεις:

• Πρέπει να έχει αρκετή ανυψωτική δύναμη για να μεταφέρει τρία άτομα και όλο τον επιστημονικό εξοπλισμό τους, προηγμένες φωτογραφικές μηχανές για αεροφωτογραφίες, προμήθειες για τέσσερις μήνες και έρματα, συνολικά περίπου 3.000 κιλών.
• Πρέπει να έχει χώρο αερίου ώστε να παραμείνει στον αέρα για 30 ημέρες.
• Το αέριο υδρογόνου πρέπει να κατασκευαστεί και το αερόστατο να γεμίσει, στον τόπο απογείωσης το αεροστάτου.
• Πρέπει να είναι τουλάχιστον εν μέρει κατευθυνόμενο.

Ο Αντρέε έδωσε μια εξαιρετικά αισιόδοξη εικόνα της ευκολίας με την οποία θα μπορούσαν να ικανοποιηθούν αυτές οι απαιτήσεις. Ισχυρίστηκε πως μεγαλύτερα και πιο αεροστεγή αερόστατα κατασκευάστηκαν στη Γαλλία. Ορισμένα γαλλικά αερόστατα παρέμειναν γεμάτα με υδρογόνο για πάνω από ένα χρόνο χωρίς αισθητή απώλεια άνωσης. Όσον αφορά το υδρογόνο, το γέμισμα του αεροστάτου στο σημείο απογείωσης θα μπορούσε εύκολα να γίνει με τη βοήθεια κινητών μονάδων παραγωγής υδρογόνου. Για την ελεγξιμότητα ανέφερε τα δικά του πειράματα με το Svea, δηλώνοντας ότι μπορεί να επιτευχθεί μια απόκλιση 27 μοιρών από την κατεύθυνση του ανέμου.

Ο Αντρέε διαβεβαίωσε το ακροατήριο ότι ο καλοκαιρινός καιρός της Αρκτικής ήταν κατάλληλος για πτήσεις με αερόστατο. Ο ήλιος του μεσονυχτίου θα καθιστούσε εφικτές τις παρατηρήσεις όλο το εικοσιτετράωρο, μειώνοντας κατά το ήμισυ τον απαιτούμενο χρόνο ταξιδιού και θα εξάλειφε κάθε ανάγκη για προσγείωση τη νύχτα, η οποία σε άλλη περίπτωση θα ήταν επικίνδυνο εγχείρημα. Ούτε η άνωση του αεροστάτου θα επηρεαζόταν δυσμενώς από την ψύχρα της νύχτας. Η τεχνική διεύθυνσης με σχοινί έλκυσης ήταν ιδιαίτερα κατάλληλη για μια περιοχή όπου το έδαφος, αποτελούμενο από πάγο, ήταν «χαμηλής τριβής και χωρίς βλάστηση». Ανέφερε ότι οι ελάχιστες κατακρημνίσεις στην περιοχή δε θα έθεταν σε κίνδυνο το βάρος του αεροστάτου. Αν βροχή ή χιόνι έπεφτε στο αερόστατο, ο Αντρέε υποστήριξε πως «η κατακρήμνιση σε θερμοκρασίες άνω του μηδενός θα έλιωνε και η κατακρήμνιση σε θερμοκρασίες υπό του μηδενός θα απομακρυνόταν από την επιφάνεια, καθώς το αερόστατο θα έπλεε πιο αργά από τον άνεμο». Το κοινό πείστηκε από αυτά τα επιχειρήματα, τα οποία ήταν μακριά από την πραγματικότητα των καταιγίδων του καλοκαιριού στην Αρκτική, τις ομίχλες, την υψηλή υγρασία και την απειλή σχηματισμού πάγου. Η ακαδημία ενέκρινε τον προϋπολογισμό των εξόδων του Αντρέε σε 130.800 κορόνες συνολικά, εκ των οποίων το μεγαλύτερο μέρος, 36.000 κορόνες, αφορούσε το αερόστατο. Μετά από αυτήν την έγκριση, υπήρξε βιασύνη για την υποστήριξη του έργου του, με επικεφαλής τον βασιλιά Όσκαρ Β΄, ο οποίος προσωπικά συνέβαλε 30.000 κορώνες, και τον Άλφρεντ Νόμπελ.

Η κατασκευή του αεροστάτου του Αντρέε στο εργαστήριο του Ανρί Λασάμπρ στο Παρίσι

Υπήρξε επίσης σημαντικό διεθνές ενδιαφέρον και οι ευρωπαϊκές και αμερικανικές εφημερίδες ήταν περίεργες για ένα έργο που φάνηκε τόσο σύγχρονο και επιστημονικό όσο τα βιβλία του σύγχρονου συγγραφέα Ιουλίου Βερν. Ο τύπος διεύρυνε το ενδιαφέρον με ένα ευρύ φάσμα προβλέψεων, από σίγουρο θάνατο για τους εξερευνητές έως μια ασφαλή και άνετη «πλοήγηση» του αεροστάτου στον Βόρειο Πόλο κατά τρόπο σχεδιασμένο από τους παρισινούς εμπειρογνώμονες και τους Σουηδούς επιστήμονες.

«Στην εποχή μας, η κατασκευή και η καθοδήγηση των αερόπλοιων έχουν βελτιωθεί σημαντικά», έγραψε η The Providence Journal, «και υποτίθεται, τόσο από τους παρισινούς εμπειρογνώμονες όσο και από τους Σουηδούς επιστήμονες που βοηθούν τον κύριο Αντρέε, πως η συνεχής πτήση σε αυτή την περίπτωση θα πραγματοποιηθεί σε ικανοποιητικό βαθμό από τον χαρακτήρα του αεροστάτου, από την προσεκτική καθοδήγηση του και, εφόσον του περάσει ένα πολικό ρεύμα αέρα, από τα ίδια τα στοιχεία της φύσης.»

Η πίστη στους ειδικούς και στην επιστήμη ήταν συνηθισμένη στον λαϊκό τύπο, αλλά με διεθνή απήχηση ήρθε και για πρώτη φορά προειδοποιητική κριτική. Ο Αντρέε ήταν ο πρώτος αεροναυτικός της Σουηδίας, και κανένας άλλος συμπατριώτης του δεν είχε τις απαραίτητες γνώσεις για να τον προειδοποιήσει σχετικά με την άνωση ή τα σχοινιά έλξης. Αλλά τόσο η Γερμανία όσο και η Γαλλία είχαν μακρά παράδοση στα αερόστατα και αρκετοί από τους πιο έμπειρους αεροναυτικούς εξέφρασαν τον σκεπτικισμό τους σχετικά με τις μεθόδους και τις εφευρέσεις του Αντρέε. Ωστόσο, όπως και με τα ατυχήματα του Svea, όλες οι αντιρρήσεις δεν μετέβαλαν την αισιοδοξία του Αντρέε. Ακολουθούμενος με ανυπομονησία από τα εθνικά και διεθνή μέσα μαζικής ενημέρωσης, ξεκίνησε τις διαπραγματεύσεις με τον γνωστό αεροναυτικό και αεροναυπηγό Ανρί Λασάμπρ στο Παρίσι, παγκόσμια πρωτεύουσα των αεροστάτων, και παρήγγειλε ένα βερνικωμένο μεταξωτό αερόστατο τριών επιπέδων, διαμέτρου 20,5 μέτρων από το εργαστήριό του. Το αερόστατο ονομαζόταν αρχικά Le Pôle Nord (Βόρειος Πόλος στα γαλλικά) και μετονομάστηκε αργότερα σε Örnen (αετός στα σουηδικά).

Ειδικές τεχνικές λύσεις έπρεπε να σχεδιαστούν για τη μεταφορά τριών ενηλίκων που θα βρισκόταν εντός μικρού καλαθιού αεροστάτου για χρονικό διάστημα έως και 30 ημέρες. Οι αποβάθρες ύπνου για το πλήρωμα τοποθετήθηκαν στο πάτωμα του καλαθιού, μαζί με μερικούς αποθηκευτικούς χώρους και προμήθειες. Το εξαιρετικά εύφλεκτο υδρογόνο σήμαινε ότι το μαγείρεμα δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί εντός του καλαθιού. Η λύση ήταν μια τροποποιημένη εστία με γκάζι (σχεδιάστηκε από έναν φίλο του Αντρέε) που θα μπορούσε να αιωρείται 8 μέτρα κάτω από το πλήρωμα και στη συνέχεια να ανάβει σε ασφαλή απόσταση από το καλάθι. Ένας γωνιακός καθρέφτης προσαρτημένος στην ειδικά σχεδιασμένη εστία επέτρεψε στο πλήρωμα να προσδιορίσει αν είχε ανάψει με επιτυχία ή όχι.

Η αποτυχία του 1896

Το νέο πλήρωμα του 1896 από αριστερά προς δεξιά: ο εφεδρικός Βίλχελμ Σβέντενμποργκ, Νιλς Στρίντμπεργκ, Κνουτ Φρένκελ και Σ. Α. Αντρέε.

Εικονογράφηση της σουηδικής εφημερίδας Aftonbladet η οποία παρουσιάζει την έναρξη της αποστολής από τη Στοκχόλμη την άνοιξη του 1896.

Για την απόπειρά του να απογειώσει το αερόστατο το 1896, ο Αντρέε είχε πολλούς πρόθυμους εθελοντές να επιλέξει. Επέλεξε τον Νιλς Γκούσταφ Έκχολμ (1848–1923), έμπειρο μετεωρολογικό ερευνητή της Αρκτικής και πρώην προϊστάμενό του κατά τη διάρκεια μιας γεωφυσικής αποστολής την περίοδο 1882–83 στη Σπιτσβέργη και τον Νιλς Στρίντμπεργκ (1872–97), έναν λαμπρό φοιτητή που πραγματοποιούσε ατομική έρευνα στη φυσικοχημεία. Ο κύριος επιστημονικός σκοπός της αποστολής ήταν να χαρτογραφηθεί η περιοχή με αεροφωτογράφηση μιας και ο Στρίτντμπεργκ ήταν ερασιτέχνης φωτογράφος και εξειδικευμένος κατασκευαστής προηγμένων φωτογραφικών μηχανών. Αυτή ήταν μια ομάδα με πολλές χρήσιμες επιστημονικές και τεχνικές δεξιότητες, αλλά χωρίς ιδιαίτερη σωματική αντοχή ή εκπαίδευση για επιβίωση κάτω από ακραίες συνθήκες. Και οι τρεις άνδρες ήταν επιστήμονες εσωτερικού χώρου, και μόνο ένας, ο Στρίντμπεργκ, ήταν νέος. Ο Αντρέε ανέμενε ένα ξεκούραστο ταξίδι στο καλάθι του αεροστάτου, και η αντοχή και οι δεξιότητες επιβίωσης ήταν αρκετά χαμηλά στις προϋποθέσεις του.

Οι σύγχρονοι συγγραφείς συμφωνούν ότι το σχέδιο της αποστολής του Αντρέε στον Βόρειο Πόλο ήταν μη ρεαλιστικό. Βασίστηκε στην κατεύθυνση των ανέμων, έχοντας τη δυνατότητα να τελειοποιήσει την κατεύθυνσή του με τα σχοινιά έλκυσης, με το αερόστατο να σφραγίζεται αρκετά σφιχτά για να παραμείνει αέριο για 30 ημέρες χωρίς ο πάγος και το χιόνι να κολλήσουν στο αερόστατο αυξάνοντας το βάρος του. Στην απόπειρα του το 1896, ο άνεμος διέλυσε τις προσδοκίες του μιας και φυσούσε από τον βορρά σταθερά προς το υπόστεγο του στη νήσο Ντανς, μέχρις ότου η αποστολή αποφασίσει να εγκαταλείψει την προσπάθειά της. Είναι πλέον γνωστό ότι οι βόρειοι άνεμοι είναι συνηθισμένοι στη νήσο Ντανς, αλλά στα τέλη του 19ου αιώνα, οι πληροφορίες σχετικά με την αρκτική ροή αέρα και τις βροχοπτώσεις υπήρχαν μόνο ως αμφισβητούμενες ακαδημαϊκές υποθέσεις. Ακόμα και ο Έκχολμ, ερευνητής του κλίματος της Αρκτικής, δεν είχε καμία αντίρρηση για τη θεωρία του Αντρέε για το που θα μπορούσε να τους φέρει ο άνεμος. Τα στοιχεία παρατήρησης απλώς δεν υπήρχαν.

Από την άλλη, ο Έκχολμ ήταν σκεπτικός για την ικανότητα του αεροστάτου να διατηρήσει το υδρογόνο, σύμφωνα με τις δικές του μετρήσεις. Οι έλεγχοι πλευστότητας το καλοκαίρι του 1896, κατά τη διάρκεια της διαδικασίας παραγωγής του υδρογόνου και άντλησης του στο αερόστατο, τον έπεισαν ότι το αερόστατο είχε πολλές διαρροές ώστε να φτάσει στον Πόλο, πόσο μάλλον να φτάσει στη Ρωσία ή τον Καναδά. Η χειρότερη διαρροή προερχόταν από τις περίπου οκτώ εκατομμύρια οπές ραφής του αεροστάτου οι οποίες δεν μπορούσαν να καλυφθούν με κανενός είδους μπαλώματα ή βερνίκια. Το αερόστατο έχανε 68 κιλά ανυψωτικής δύναμης την ημέρα. Λαμβάνοντας υπόψη το μεγάλο φορτίο του, ο Έκχολμ εκτιμά ότι το αερόστατο ήταν σε θέση να παραμείνει στον αέρα για 17 ημέρες το πολύ και όχι 30. Όταν ήρθε η ώρα της επιστροφής, προειδοποίησε τον Αντρέε ότι δεν θα συμμετάσχει στην επόμενη απόπειρα, προγραμματισμένη για το καλοκαίρι του 1897, εκτός και αν αγοράσει ένα ισχυρότερο, σφραγισμένο αερόστατο.

Κνουτ Φρένκελ (1870–97)

Ο Αντρέε αντιστάθηκε στις επικρίσεις του Έκχολμ θεωρώντας τες εξαπάτηση. Στο πλοίο της επιστροφής από το Σβάλμπαρντ, ο Έκχολμ ενημερώθηκε από τον αρχιμηχανικό της μονάδας παραγωγής υδρογόνου για ορισμένες ανωμαλίες που είχε παρατηρήσει στις μετρήσεις του: Ο Αντρέε ανά περιόδους διέταξε μυστικά την επιπλέον συμπλήρωση του αεροστάτου με υδρογόνο. Τα κίνητρα του Αντρέε για μια τέτοια αυτοκαταστροφική συμπεριφορά δεν είναι γνωστά. Αρκετοί σύγχρονοι συγγραφείς θεώρησαν ότι ο Αντρέε είχε γίνει αυτή τη φορά δέσμιος της δικής του επιτυχούς εκστρατείας χρηματοδότησης. Οι χορηγοί και τα μέσα ενημέρωσης παρακολουθούσαν κάθε καθυστέρηση και ανέφεραν κάθε αποτυχία και αναμένοντας για τα αποτελέσματα. Οι Αντρέε, Στρίντμπεργκ και Έκχολμ είχαν αναχωρήσει εν μέσω κραυγάζοντος πλήθους από τη Στοκχόλμη και το Γκέτεμποργκ, και πλέον επέστρεφαν μετά από μακρά αναμονή χωρίς επιτυχία. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η αντίθεση με τον επιστρέφοντα Νάνσεν την ίδια εποχή, με πολλή δόξα με την καλοσχεδιασμένη αποστολή του με το πλοίο Fram. Ο Σούντμαν θεώρησε ότι ο Αντρέε δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τις κρίσεις του Τύπου ότι δεν γνώριζε την επικρατούσα κατεύθυνση του ανέμου και είχε επίσης υποτιμήσει λανθασμένα την παραγγελία του αεροστάτου και πλέον χρειαζόταν ένα νέο για να διορθώσει το λάθος του.

Μετά την ακύρωση της έναρξης της αποστολής το 1896, ο ενθουσιασμός ήταν μειωμένος για τη δεύτερη απόπειρα του 1897. Από τους υποψηφίους ο Αντρέε επέλεξε τον 27χρονο μηχανικό, Κνουτ Φρένκελ, για να αντικαταστήσει την Έκχολμ. Ο Φρένκελ ήταν πολιτικός μηχανικός από το βόρειο τμήμα της Σουηδίας, και αθλητής που αγαπούσε τις μεγάλες ορεινές πεζοπορίες. Συμμετείχε ειδικά για να αναλάβει τις μετεωρολογικές παρατηρήσεις του Έκχολμ. Παρά την έλλειψη της θεωρητικής και επιστημονικής γνώσης του Έκχολμ, χειρίστηκε αποτελεσματικά αυτό το έργο. Το μετεωρολογικό του δελτίο έδωσε τη δυνατότητα στους ερευνητές να ανασκευάσουν τις κινήσεις τους, τους τελευταίους μήνες με μεγάλη ακρίβεια.

Το δυστύχημα του 1897

Απογείωση, πτήση και προσγείωση

Ο σταθμός της Σπιτσβέργης, από φωτοχρωματική εικονογράφηση των τελών του 19ου αιώνα.

Οι εξερευνητές μερικά λεπτά πριν την απογείωση στις 11 Ιουλίου 1897.

Το Eagle πλέοντας βόρεια, σε φωτογοραφία από το ατμόπλοιο Virgo.

Επιστρέφοντας στη νήσο Ντανς το καλοκαίρι του 1897, η αποστολή διαπίστωσε ότι το υπόστεγο του αεροστάτου που κατασκευάστηκε το προηγούμενο έτος είχε αντέξει στις καταιγίδες του χειμώνα. Επίσης, οι άνεμοι ήταν πιο ευνοϊκοί. Ο Αντρέε ενίσχυσε την ηγεσία του αντικαθιστώντας τον μεγάλο σε ηλικία Έκχολμ, ειδικό στον τομέα του, με τον 27χρονο Κνουτ Φρένκελ. Στις 11 Ιουλίου, με σταθερό άνεμο από τα νοτιοδυτικά, η κορυφή του υπόστεγου αποσυναρμολογήθηκε, οι τρεις εξερευνητές ανέβηκαν στο ήδη βαρύ αερόστατο και ο Αντρέε υπαγόρευσε ένα τηλεγράφημα της τελευταίας στιγμής στον βασιλιά Όσκαρ και ένα άλλο στην εφημερίδα Aftonbladet, κάτοχο των δικαιωμάτων της αποστολής. Η μεγάλη ομάδα υποστήριξης έκοψε τα τελευταία σχοινιά που κρατούσαν το αερόστατο και αυτό άρχισε να ανυψώνεται αργά. Κινούμενο σε χαμηλό ύψος πάνω από το νερό, τραβήχτηκε τόσο χαμηλά λόγω της τριβής από τα σχοινιά έλκυσης ώστε το καλάθι να ακουμπήσει στο νερό. Η τριβή περιέστρεψε επίσης τα συρματόσχοινα, αποσπώντας τα από τις βίδες τους. Αυτά ήταν ένα νέο χαρακτηριστικό ασφάλειας που ο Αντρέε είχε πεισθεί να προσθέσει χωρίς τη θέληση του, ώστε τα σχοινιά που είχαν πιαστεί στο έδαφος θα μπορούσαν να πέσουν πιο εύκολα.

Τα περισσότερα από αυτά ξεβιδώθηκαν αμέσως και χάθηκαν 530 κιλά σχοινιών, ενώ οι τρεις εξερευνητές έχυσαν 210 κιλά άμμου από το σκάφος για να απομακρύνουν το καλάθι μακριά από το νερό. Ως εκ τούτου, τα πρώτα λεπτά έχασαν 740 κιλά χρήσιμου βάρους. Πριν απογειωθεί, το Eagle από ένα υποθετικά χειριζόμενο σκάφος είχε μετατραπεί σε ένα συνηθισμένο αερόστατο υδρογόνου με ελάχιστα σχοινιά να κρέμονται από αυτό, στο έλεος του ανέμου. Το πλήρωμά του δεν είχε κανένα μέσο να το κατευθύνει σε κάποια συγκεκριμένη κατεύθυνση και είχε πολύ λίγα έρματα για σταθερότητα. Έχοντας λιγότερο βάρος, το αερόστατο ανυψώθηκε στα 700 μέτρα, ένα ασυνήθιστο ύψος, όπου η χαμηλότερη πίεση αέρα έκανε το υδρογόνο να διαφεύγει ταχύτερα μέσα από τις οκτώ εκατομμύρια οπές.

Το αερόστατο είχε δύο μέσα επικοινωνίας με τον έξω κόσμο, σημαδούρες και ταχυδρομικά περιστέρια. Οι σημαδούρες, οι οποίες ήταν χαλύβδινοι κύλινδροι που περιείχαν φελλό, προορίζονταν να πέφτουν από το αερόστατο στο νερό ή στον πάγο και να μεταφέρονται μέσα από τα ρεύματα της θάλασσας. Έχουν βρεθεί μόνο δύο μηνύματα από σημαδούρες. Το ένα αφέθηκε από τον Αντρέε στις 11 Ιουλίου, λίγες ώρες μετά την απογείωση, και αναφέρει «Το ταξίδι μας πηγαίνει μια χαρά μέχρι τώρα. Πλέουμε σε υψόμετρο περίπου 250 μέτρων, αρχικά 10 μοίρες ανατολικά αλλά αργότερα 45 μοίρες ανατολικά. [...] Ο καιρός είναι καλός, και το φρόνημά μας ακμαίο». Το δεύτερο ρίφθηκε μια ώρα αργότερα και ανέφερε υψόμετρο πλεύσης στα 600 μέτρα.

Η εφημερίδα Aftonbladet τους είχε προμηθεύσει με περιστέρια που είχαν εκτραφεί στη βόρεια Νορβηγία με την ελπίδα ότι θα κατόρθωναν να επιστρέψουν εκεί και τα μηνύματά τους περιείχαν οδηγίες στη νορβηγική ζητώντας από το άτομο που το έβρισκε να μεταφέρει τα μηνύματα στη διεύθυνση της εφημερίδας στη Στοκχόλμη. Ο Αντρέε αποδέσμευσε τουλάχιστον τέσσερα περιστέρια, αλλά μόνο ένα από αυτά βρέθηκε από νορβηγικό ατμόπλοιο. Το μήνυμα λήφθηκε αμέσως. Το μήνυμα έχει ημερομηνία 13 Ιουλίου και αναφέρει πως η διεύθυνση του ταξιδιού εκείνη τη στιγμή ήταν 10 μοίρες νότια. Το μήνυμα αναφέρει: «Από την Πολική Αποστολή του Αντρέε προς την Aftonbladet, Στοκχόλμη. 13 Ιουλίου 12:30 μ.μ. γεωγραφικό πλάτος 82 μοίρες βόρεια, γεωγραφικό μήκος 15 μοίρες και 5 λεπτά ανατολικά. Καλό ταξίδι προς ανατολάς, 10 μοίρες νότια. Όλα πηγαίνουν τέλεια εν πλω. Αυτό είναι το τρίτο μήνυμα που στέλνω με περιστέρι. Αντρέε». Ο Λίνστρεμ και άλλοι συγγραφείς σημειώνουν ότι και τα τρία μηνύματα δεν αναφέρουν το ατύχημα κατά την απογείωση ή την όλο και πιο απελπιστική κατάσταση, την οποία ο Αντρέε περιγράφει πλήρως στο κύριο ημερολόγιό του. Το αερόστατο ήταν εκτός ισορροπίας, φτάνοντας πολύ ψηλά και έτσι έχανε υδρογόνο γρηγορότερα από ότι φοβόταν ο Νιλς Έκχολμ, απειλούμενο επανειλημμένα να συντριβεί στον πάγο. Πιέστηκε προς τα κάτω από σταγόνες βροχής, και οι άνδρες έριχναν άμμο και μερικά από τα φορτία τους για να το κρατήσουν στον αέρα.

Η ελεύθερη πτήση διήρκεσε 10 ώρες και 29 λεπτά και ακολουθήθηκε από ακόμη 41 ώρες ανεπιθύμητης πλεύσης με συχνή επαφή με το έδαφος πριν από την αναπόφευκτη τελική συντριβή. Το Eagle ταξίδεψε για 2 ημέρες και 3 ¹⁄₂ ώρες συνολικά, χρόνο, που σύμφωνα με τον Αντρέε, κανένα μέλος της αποστολής δεν κοιμήθηκε. Η τελική προσγείωση φαίνεται να ήταν ήπια. Ούτε οι άνδρες ούτε τα περιστέρια στα κλουβιά τους τραυματίστηκαν και κανένα από τα μηχανήματα δεν υπέστη ζημιά, ούτε τα πιο ευαίσθητα οπτικά όργανα και οι δύο κάμερες του Στρίντμπεργκ.

Με τα πόδια στον πάγο

Χάρτης της διαδρομής που ακολούθησε η αποστολή.

Από τη στιγμή που οι τρεις προσγειώθηκαν στις 14 Ιουλίου, η εξαιρετικά εξειδικευμένη χαρτογραφική μηχανή του Στρίντμπεργκ, που είχε κατασκευαστεί για να χαρτογραφήσει την περιοχή από τον αέρα, έγινε αντιθέτως μέσο καταγραφής της καθημερινής ζωής στους πάγους και του συνεχούς κινδύνου του ταξιδιού. Ο Στρίντμπεργκ έβγαλε περίπου 200 φωτογραφίες με την κάμερα του κατά τη διάρκεια των τριών μηνών που πέρασαν στον πάγο, με μία από τις πιο γνωστές φωτογραφίες του ήταν αυτή με τον Αντρέε και τον Φρένκελ να εξετάζουν το πεσμένο αερόστατο.

Οι Αντρέε και Φρένκελ διατηρούσαν επίσης σχολαστικά τις εμπειρίες και τις γεωγραφικές τους θέσεις, ο Αντρέε στο «κύριο ημερολόγιο» του, και ο Φρένκελ στο μετεωρολογικό του δελτίο. Το στενογραφικό ημερολόγιο του Στρίντμπεργκ είχε πιο προσωπικό περιεχόμενο και περιελάμβανε τις γενικές του σκέψεις σχετικά με την αποστολή, καθώς και διάφορα μηνύματα στην αρραβωνιαστικιά του Άννα Τσάρλιερ. Και τα τρία χειρόγραφα βρέθηκαν τελικά στον πάγο στη νήσο Κβίτεγια το 1930.

Το αερόστατο διέθετε εξοπλισμό ασφαλείας όπως όπλα, χιονοπέδιλα, έλκηθρα, σκι, μια σκηνή, ένα μικρό σκάφος, τα περισσότερα από τα οποία δεν αποθηκεύονταν στο καλάθι αλλά στον αποθηκευτικό χώρο που είναι τοποθετημένος πάνω από τον δάκτυλο του αεροστάτου. Τα αντικείμενα αυτά δεν είχαν επιλεγεί με φροντίδα, ή οποιαδήποτε υιοθέτηση των τεχνικών των αυτοχθόνων οι οποίοι αντιμετώπιζαν το ακραίο αυτό περιβάλλον. Στο κομμάτι αυτό, ο Αντρέε δε διέφερε μόνο με μεταγενέστερους αλλά και με προγενέστερους εξερευνητές. Ο Σβεν Λίντστρεμ επεσήμανε τις αγωνιώδεις προσπάθειες της ομάδας λόγω του εσφαλμένου σχεδιασμού των χιονοπεδίλων από τον Αντρέε, τα οποία δεν ήταν πρακτικά για την επιφάνεια αυτή. Ο Αντρέε τον αποκαλούσε «τρομερό έδαφος», με διαύλους που χώριζαν τους πάγους, υψηλές κορυφογραμμές και παγωμένες λίμνες. Τα ρούχα των ανδρών δεν περιείχαν γούνες, αλλά ήταν μάλλινα παλτά και παντελόνια, μαζί με τα αδιάβροχα. Φορούσαν τα αδιάβροχα αλλά ανέφεραν συνεχώς πως ήταν βρεγμένοι από τις ημιπαγωμένες επιφάνειες νερού στον πάγο και τον συνήθως ομιχλώδη, υγρό αρκτικό θερινό αέρα, και ασχολούνταν κυρίως με το στέγνωμα των ρούχων τους, κυρίως φορώντας τα. Ο κίνδυνος ήταν παντού, μιας και η απώλεια των προμηθειών από τα έλκηθρά τους θα σήμαινε θάνατο.

Ο Φρένκελ (αριστερά) και ο Στρίντμπεργκ έχοντας σκοτώσει μία πολική αρκούδα.

Ο Στρίντμπεργκ μεταφέροντας έλκηθρο.

Διέλευση ενός πορθμού με τη λέμβο του αεροστάτου.

Πριν από την έναρξη της πορείας μέσα στο «τρομερό έδαφος», οι τρεις άνδρες πέρασαν μια εβδομάδα σε μια σκηνή στο χώρο της συντριβής του αεροστάτου, λαμβάνοντας αποφάσεις σχετικά με το τι να κάνουν. Ο μακρινός Βόρειος Πόλος δεν αναφερόταν ως επιλογή. Η επιλογή βρισκόταν μεταξύ των δύο αποθηκών με τρόφιμα και προμήθειες που βρισκόταν για την ασφάλεια τους, η μία στο Ακρωτήριο Φλόρα στη Γη του Φραγκίσκου Ιωσήφ και η άλλη στις Επτά Νήσους στο αρχιπέλαγος Σβάλμπαρντ. Επηρεασμένοι από τους εσφαλμένους χάρτες τους πως οι αποστάσεις ήταν σχεδόν ίσες, αποφάσισαν να ξεκινήσουν για τη μεγαλύτερη αποθήκη στο Ακρωτήριο Φλόρα. Ο Στρίντμπεργκ έβγαλε περισσότερες φωτογραφίες την εβδομάδα αυτή, συμπεριλαμβανομένων 12 λήψεων που δημιουργούν μία πανοραμική άποψη του χώρου της συντριβής.

Το αερόστατο μετέφερε πολλά τρόφιμα κατάλληλα για ταξίδι με αερόστατο. Ο Αντρέε είχε αναφέρει ότι θα μπορούσαν επίσης να ρίξουν την υπερβολική τροφή στη θάλασσα αντί για άμμο, αν χρειαζόταν να χάσουν βάρος. Ενώ αν την κρατούσαν, η τροφή θα εξυπηρετούσε στο να περάσουν τον χειμώνα στην Αρκτική. Έτσι υπήρχαν λιγότερα έρματα και μεγάλη ποσότητα προμηθειών, συνολικά 767 κιλών, συμπεριλαμβανομένων 200 λίτρων νερού και καλάθια με σαμπάνιες και μπίρες που δωρήθηκαν από χορηγούς και κατασκευαστές. Διέθεταν επίσης χυμό λεμονιού μιας και οι πολικοί εξερευνητές τον θεωρούσαν απαραίτητο για την αντιμετώπιση της έλλειψης βιταμινών. Μεγάλο μέρος της τροφής ήταν με τη μορφή κονσερβών, κρέατος, λουκάνικων, τυριών και συμπυκνωμένου γάλακτος. Μέχρι να συντριβούν, είχαν πετάξει μερικές τροφές από το αερόστατο. Οι τρεις άνδρες πήραν μαζί τους τις υπόλοιπες τροφές, μαζί με άλλα αναγκαία αντικείμενα μεταφέροντας συνολικά περισσότερα από 200 κιλά σε κάθε έλκηθρο. Αυτό δεν ήταν εφικτό, μιας και τα έλκηθρα έσπασαν και οι άνδρες κουράστηκαν. Μετά από μία εβδομάδα άφησαν πίσω τους μεγάλη ποσότητα τροφίμων και μη αναγκαίου εξοπλισμού, μεταφέροντας 130 κιλά σε κάθε έλκηθρο. Το κυνήγι για τροφή έγινε πιο αναγκαίο από ποτέ άλλοτε. Κυνήγησαν και έφαγαν φώκιες, θαλάσσιους ίππους και ειδικά πολικές αρκούδες κατά τη διάρκεια της πορείας τους.

Ξεκινώντας για τη Γη του Φραγκίσκου Ιωσήφ με κατεύθυνση νοτιοανατολικά στις 22 Ιουλίου, οι τρεις σύντομα διαπίστωσαν ότι ο αγώνας τους στον πάγο, δύσκολα θα τους έφερνε πιο κοντά στον στόχο: η κίνηση του πάγου ήταν προς την αντίθετη κατεύθυνση, κινούμενη προς τα πίσω. Στις 4 Αυγούστου, μετά από μακρά συζήτηση, αποφάσισαν να κατευθυνθούν προς τις Επτά Νήσους στα νοτιοδυτικά, ελπίζοντας να φτάσουν εκεί μετά από επταήμερη πορεία, με τη βοήθεια του ρεύματος. Το έδαφος προς αυτή την κατεύθυνση ήταν ως επί το πλείστον εξαιρετικά δύσκολο, μερικές φορές καθιστούσε αναγκαία την αργή πορεία τους, αλλά υπήρξε περιστασιακή ξεκούραση σε επιφάνειες με τη μορφή ανοιχτού νερού. «Παράδεισος!» έγραψε ο Αντρέε. «Μεγάλες επιφάνειες με γλυκό πόσιμο νερό και εκεί μια νεαρή πολική αρκούδα με τρυφερή σάρκα!» Είχαν κάνει μεγάλη πρόοδο, αλλά ο άνεμος στράφηκε προς την αντίθετη κατεύθυνση και απομακρύνθηκαν από τον στόχο τους. Ο άνεμος διέφερε μεταξύ νοτιοδυτικών και βορειοδυτικών κατευθύνσεων κατά τις προσεχείς εβδομάδες. Προσπάθησαν να ξεπεράσουν αυτό το πρόβλημα με στροφή προς τα δυτικά, αλλά απομακρυνόταν από τον στόχο τους.

Στις 12 Σεπτεμβρίου, οι εξερευνητές εξουθενώθηκαν από τον καιρό και άφησαν τον πάγο να τους παρασύρει σε οποιαδήποτε κατεύθυνση. Παρασυρόμενοι γρήγορα προς το Κβίτεγια, κατασκεύασαν μια σκηνή για να αντιμετωπίσουν το κρύο με τα τοιχώματα κατασκευασμένα από ενισχυμένο με νερό χιόνι σε σχέδιο του Στρίντμπεργκ. Παρατηρώντας την ταχύτητα της κίνησής τους, ο Αντρέε κατέγραψε τις ελπίδες του ότι θα μπορούσαν να φτάσουν αρκετά νότια ώστε να τρέφονται αποκλειστικά από τη θάλασσα. Ωστόσο ο πάγος άρχισε να σπάει κάτω από την καλύβα τους στις 21 Οκτωβρίου λόγω πίεσης, αναγκαζόμενοι να αποβιβαστούν στο νησί μετά από λίγες μέρες. «Το ηθικό παραμένει ακμαίο», ανέφερε ο Αντρέε στο τέλος του ημερολογίου του, το οποίο ολοκληρώνεται με την εξής φράση: «Με τέτοιους συντρόφους θα έπρεπε να τα καταφέρουμε, μπορώ να πω, υπό οποιαδήποτε περίσταση». Συνάγεται από τις ασυνάρτητες και κατεστραμμένες τελευταίες σελίδες του ημερολογίου του Αντρέε ότι οι τρεις άνδρες ήταν όλοι νεκροί μέσα σε λίγες μέρες από την αποβίβασή τους στο νησί.

Θεωρίες και ανακάλυψη

Μαθητές σχολείου επισκέπτονται την έκθεση με ευρήματα της αποστολής στη Στοκχόλμη.

Πετσέτα που βρέθηκε στη νήσο Κβίτεγια

Για τα επόμενα 33 χρόνια, η μοίρα της αποστολής καλυπτόταν με μυστήριο. Αναζητούνταν ενεργά για αρκετά χρόνια και παρέμεινε θέμα μύθων και φημών, με συχνές αναφορές για ευρήματα από εφημερίδες του κόσμου. Φαίνεται πως υπήρχε μεγαλύτερο ενδιαφέρον για την αποστολή μετά την εξαφάνισή της παρά πριν την πραγματοποίηση της. Υπάρχει πληθώρα πιθανών καταστάσεων για το τέλος της αποστολής, τα οποία υποστηρίζονται από ευρήματα, ή αναφορές, ακόμη και ιστορίες ανθρώπων που είδαν οράματα.

Πολλές αναφορές από ολόκληρο τον κόσμο στηρίχθηκαν σε αστικούς μύθους. Παρουσίαζαν μια επικρατούσα έλλειψη σεβασμού προς τους αυτόχθονες λαούς της Αρκτικής, οι οποίοι απεικονιζόταν στις εφημερίδες ως άγριοι που είχαν σκοτώσει τους τρεις άνδρες ή έδειξαν αδιαφορία για τη δυσχερή τους κατάσταση. Οι φήμες αυτές διαλύθηκαν το 1930, με την ανακάλυψη του σημείου που είχαν σταθμεύσει τα μέλη της αποστολής στη νήσο Κβίτεγια, από πληρώματα δύο πλοίων, των Bratvaag και Isbjørn.

Η νορβηγική Αποστολή Μπράτβααγκ, η οποία μελετούσε τους παγετώνες και τη θάλασσα του αρχιπελάγους Σβάλμπαρντ, βρήκε τα υπολείμματα της αποστολής του Αντρέε στις 5 Αυγούστου 1930. Το Κβίτεγια ήταν συνήθως απροσπέλαστο στα πλοία της εποχής, καθώς συνήθως περιβάλλεται από ευρεία ζώνη παχέος πολικού πάγου και συχνά κρύβεται από πυκνή παγωμένη ομίχλη. Ωστόσο, το καλοκαίρι το 1930 ήταν ιδιαίτερα ζεστό, και η γύρω θάλασσα ήταν σχεδόν απαλλαγμένη από πάγο. Καθώς το Κβίτεγια ήταν γνωστό για το κυνήγι θαλάσσιων ίππων και οι ομίχλες την εποχή εκείνη ήταν μειωμένες, κάποιοι από το πλήρωμα του Bratvaag εκμεταλλεύτηκαν αυτήν τη σπάνια ευκαιρία να αποβιβαστούν στο αποκαλούμενο «απρόσιτο νησί». Δύο από τους ναυτικούς ανακάλυψαν τη λέμβο του Αντρέε κοντά σε ένα μικρό ρεύμα, παγωμένη κάτω από επίπεδα πάγου και χιονιού και γεμάτη εξοπλισμό που ανέγραφε την επιγραφή «Πολική Αποστολή του Αντρέε 1896». Ο πλοίαρχος του Bratvaag διέταξε το πλήρωμά του να ερευνήσει την περιοχή για τα σώματα των μελών της αποστολής. Μεταξύ άλλων ευρημάτων, αποκάλυψαν ένα δελτίο και δύο σκελετούς, οι οποίοι αναγνωρίστηκαν ως υπολείμματα των σωμάτων των Αντρέε και Στρίντμπεργκ από τα μονογράμματα που βρίσκονταν στα ρούχα τους.

Το Bratvaag αποχώρησε από το νησί και συνέχισε το προγραμματισμένο κυνήγι φωκιών και τις παρατηρήσεις του, με σκοπό την επιστροφή αργότερα πιστεύοντας πως ο πάγος θα είχε λιώσει και θα αποκάλυπτε περισσότερα αντικείμενα. Έρευνες έγιναν και από το πλοίο M/K Isbjørn το οποίο είχε ναυλωθεί από δημοσιογράφους για να προλάβει το Bratvaag. Οι δημοσιογράφοι και το πλήρωμα του Isbjørn έφτασαν στο Κβίτεγια, στις 5 Σεπτεμβρίου με καλές καιρικές συνθήκες, βρίσκοντας λιγότερο πάγο από ότι βρήκε το Bratvaag. Αφού φωτογράφησαν την περιοχή, πραγματοποίησαν έρευνες και εν τέλει βρήκαν το σώμα του Φρένκελ, και μερικά ακόμη αντικείμενα, όπως το φωτογραφικό φιλμ του Στρίντμπεργκ, το ημερολόγιό του και χάρτες. Τα πληρώματα των δύο πλοίων επέστρεψαν τα ευρήματά τους σε επιστημονική επιτροπή της Σουηδικής και Νορβηγικής κυβέρνησης στο Τρόμσε στις 2 και 16 Σεπτεμβρίου αντίστοιχα. Τα σώματα των τριών εξερευνητών μεταφέρθηκαν στη Στοκχόλμη, φτάνοντας εκεί στις 5 Οκτωβρίου.

Αίτια θανάτου

Το σχέδιο του Στρίντμπεργκ για τη χειμερινή καλύβα τους, το οποίο χρησιμοποιήθηκε ελάχιστες μέρες προτού σπάσει ο πάγος που βρισκόταν κάτω τους.

Τα σώματα των τριών ανδρών αποτεφρώθηκαν το 1930 χωρίς περαιτέρω εξέταση μετά την επιστροφή τους στη Σουηδία. Το ερώτημα για το τι ακριβώς προκάλεσε τους θανάτους τους έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον και τη διαμάχη μεταξύ των μελετητών. Αρκετοί ιατροί και ιστορικοί έχουν μελετήσει τα ημερολόγια εκτενώς, αναζητώντας για ενδείξεις στη διατροφή, για συμπτώματα και λεπτομέρειες από το σημείο του θανάτου. Συμφωνούν σε πολλά στοιχεία. Για παράδειγμα, είναι γνωστό πως οι εξερευνητές έτρωγαν κυρίως κονσερβοποιημένα και ξηρά προϊόντα από τις προμήθειες τους, καθώς και όχι καλομαγειρεμένο κρέας πολικών αρκούδων και περιστασιακά φωκιών. Υπέφεραν συχνά από πόνο στα πόδια και διάρροια, και ήταν πάντα κουρασμένοι, κρύοι και υγροί. Όταν αποβιβάστηκαν από τον πάγο στη νήσο Κβίτεγια, άφησαν μεγάλο μέρος του εξοπλισμού τους και των προμηθειών τους έξω από τη σκηνή, ακόμα και κάτω από την επιφάνεια του νερού, όντας πολύ εξαντλημένοι, αδιάφοροι ή άρρωστοι για να τα μεταφέρουν. Ο Στρίντμπεργκ, ο νεώτερος όλων, πέθανε πρώτος και «τάφηκε» από τους άλλους. Ωστόσο, η ερμηνεία αυτών των παρατηρήσεων αμφισβητείται.

Η πιο γνωστή ανάλυση πιστώνεται στον Ερνστ Τρίντε, πειραματικό ιατρό, στο βιβλίο του De döda på Vitön το 1952: πως οι άνδρες υπέκυψαν από τριχίνωση, την οποία είχαν αποκτήσει από κατάποση κακομαγειρεμένου κρέατος πολικής αρκούδας. Προνύμφες του βακτηρίου Trichinella spiralis βρέθηκαν σε τμήματα του σκελετού μιας πολικής αρκούδας στο σημείο. Οι Λίντστρομ και Σούντμαν συμφωνούν με την εξήγηση αυτή. Οι επικριτές σημειώνουν ότι η διάρροια, την οποία αναφέρει ο Τρίντε ως την κύρια συμπτωματική απόδειξη, δεν χρειάζεται να εξηγηθεί πέρα από τη γενική κακή διατροφή και τη σωματική κούραση, αλλά λείπουν κάποια ειδικά συμπτώματα τριχίνωσης. Επίσης, ο Φρίντγιοφ Νάνσεν μαζί με τον σύντροφό του Χιάλμαρ Γιόχανσεν έζησαν στηριζόμενοι κατά πολύ σε κρέας πολικής αρκούδας στην ίδια περιοχή για 15 μήνες χωρίς επιπτώσεις στην υγεία τους. Άλλοι προτείνουν πως ο θάνατός τους επήλθε από δηλητηρίαση από τη βιταμίνη Α τρώγοντας συκώτι πολικής αρκούδας. Ωστόσο, το ημερολόγιο του Αντρέε αναφέρει πως γνώριζαν τον κίνδυνο αυτό. Η δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα είναι μια θεωρία η οποία βρήκε μερικούς υποστηρικτές, όπως ο εξερευνητής Βιγιάλμουρ Στέφανσον. Η κύρια αντίρρηση είναι ότι η εστία τους είχε ακόμη κηροζίνη στη δεξαμενή όταν βρέθηκε. Ο Στέφανσον υποστηρίζει ότι χρησιμοποιούσαν μια προβληματική εστία, κάτι που έχει βιώσει στις δικές του αποστολές. Η μόλυνση με μόλυβδο από τα κονσερβοκούτια στα οποία φυλάσσονταν το φαγητό τους είναι μια εναλλακτική πρόταση, όπως το σκορβούτο, η δηλητηρίαση από ακάθαρτη τροφή, η αυτοκτονία (είχαν άφθονο όπιο) και η επίθεση πολικών αρκούδων. Ένας συνδυασμός που υποστηρίζεται από τον Κιέλστρεμ είναι αυτός του κρυολογήματος και της υποθερμίας καθώς ο χειμώνας της Αρκτικής ξεκινούσε, μαζί με αφυδάτωση και γενική εξάντληση, απάθεια και απογοήτευση. Ο Κιέλστρεμ υποστηρίζει ότι ο Τρίντε δεν έλαβε καθόλου υπόψη τη φύση της καθημερινότητάς τους και ειδικά το σπάσιμο του πάγου κάτω από την τέντα τους, αναγκάζοντάς τους να μετακινηθούν σε ένα νησί παγετώνα. «Οι μεταγενέστεροι εξέφρασαν την έκπληξη τους πως πέθαναν στο Κβίτεγια, περιτριγυρισμένο από τροφή», γράφει ο Κιέλστρεμ. «Η έκπληξη είναι ότι βρήκαν τη δύναμη να ζήσουν τόσο πολύ».

Το 2010, η συγγραφέας και ερευνήτρια Μπέα Ούσμα του Ινστιτούτου Καρολίνσκα της Σουηδίας απέρριψε τη θεωρία ότι οι προνύμφες του Trichinella spiralis σκότωσαν τα μέλη της αποστολής. Αφού εξέτασε τα ρούχα των ανδρών, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τουλάχιστον ο Στρίντμπεργκ σκοτώθηκε από πολικές αρκούδες.

Κληρονομιά

Τα σώματα των τριών εξερευνητών μεταφέρονται από το πλοίο στο κέντρο της Στοκχόλμης στις 5 Οκτωβρίου 1930.

Το 1897, το τολμηρό ή παράτολμο εγχείρημα του Αντρέε τροφοδότησε τη σουηδική πατριωτική υπερηφάνεια και τα σουηδικά όνειρα ώστε η χώρα να λάβει το επιστημονικό προβάδισμα στην Αρκτική. Ο τίτλος του «Μηχανικού» χρησιμοποιούνταν γενικά από οποιονδήποτε αναφερόταν στον Αντρέε, και εξέφραζε την υψηλή εκτίμηση των τελών του 19ου αιώνα για το ιδανικό του μηχανικού ως εκπροσώπου της κοινωνικής ανάπτυξης μέσα από τεχνολογικές προόδους. Οι τρεις εξερευνητές αναχώρησαν εν μέσω πανηγυρισμών και θρηνήθηκαν από το έθνος όταν εξαφανίστηκαν. Όταν βρέθηκαν, τιμήθηκαν για τον ηρωισμό του καταδικασμένου δίμηνου αγώνα τους για να φτάσουν σε κατοικημένες περιοχές και θεωρήθηκε πως απώλεσαν ανιδιοτελώς τις ιδέες της επιστήμης και της προόδου. Η πομπή που μετέφερε τα σώματά τους από τα πλοία στη Στοκχόλμη στις 5 Οκτωβρίου 1930, γράφει ο Σουηδός ιστορικός Σβέρκερ Σέρλιν,

«πρέπει να ήταν μία από τις μεγαλύτερες σκηνές εθνικού πένθους που συνέβησαν ποτέ στη Σουηδία. Ένα από τα λίγα παρόμοια συγκρίσιμα συμβάντα ήταν το πένθος που ακολούθησε το δυστύχημα του Estonia στη Βαλτική τον Σεπτέμβριο του 1994» (σελ. 100).

Πιο πρόσφατα, τα ηρωικά κίνητρα του Αντρέε αμφισβητήθηκαν. Ο Περ Όλοφ Σούντμαν απεικονίζει τον Αντρέε ως θύμα των απαιτήσεων των μέσων μαζικής ενημέρωσης και του σουηδικού επιστημονικού και πολιτικού κατεστημένου και, τελικά, υποκινούμενο από φόβο και όχι θάρρος.

Η εκτίμηση του ρόλου του Νιλς Στρίντμπεργκ φαίνεται να αυξάνεται, τόσο για τη στάση με την οποία ο μη εκπαιδευμένος και απροετοίμαστος φοιτητής συνέχισε τη φωτογράφηση, και επειδή βρισκόταν σχεδόν σε μόνιμη κατάρρευση από την εξάντληση και την έκθεση, όσο και για την καλλιτεχνική ποιότητα του αποτελέσματος. Από τα 240 εκτεθειμένα φιλμ που βρέθηκαν στο Κβίτεγια εντός δοχείων νερού, 93 σώθηκαν από τον Τζον Χέρτσμπεργκ στο Βασιλικό Ινστιτούτο Τεχνολογίας στη Στοκχόλμη. Στο άρθρο του, "Recovering the visual history of the Andrée expedition" (2004), ο Τάιρον Μάρτινσον εξέφρασε την απογοήτευσή του για την παραδοσιακή εστίαση των προηγούμενων ερευνητών στα γραπτά αρχεία ως πρωταρχικές πηγές πληροφοριών. Επανέλαβε την αξίωσή του για την ιστορική σημασία των φωτογραφιών.

Μερικά εκ των αντικειμένων της αποστολής εκτίθενται στο Μουσείο της πόλης Γκρένα στη Σουηδία. Στοιχεία για την αποστολή υπάρχουν και στο Μουσείο της Σπιτσβέργης.

Βιβλιογραφία

• «Andréexpeditionen Polar Centre» (στα Σουηδικά). Gränna, Sweden: Grenna Museum. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Φεβρουαρίου 2009. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2018. 
• Andrée, Salomon August· Frænkel, Knut· Strindberg, Nils (1930). Med Örnen mot polen: Andrées polarexpedition år 1897 (στα Σουηδικά). Stockholm: Bonnier. 
• «Andrées färder». www.ballong.org (στα Σουηδικά). Swedish Balloon Federation. 
• Bellows, Alan (2013). «Andrée and the aeronauts' voyage to the top of the world». Damninteresting.com. Ανακτήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 2013. 
• «Andrée biography» (στα Σουηδικά). Grenna Museum. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαρτίου 2007. 
• Kjellström, Rolf (1999). Wråkberg, Urban, επιμ. «Andrée-expeditionen och dess undergång - tolkning nu och då» (στα σουηδικά). The centennial of S.A. Andrée's North Pole expedition (Stockholm : Center for History of Science, Royal Swedish Academy of Science (Centrum för vetenskapshistoria, Kungl. Vetenskapsakad.)): 44–55. 
• Lundström, Sven (1997). "Vår position är ej synnerligen god-": Andréexpeditionen i svart och vitt (στα Σουηδικά). Stockholm: Carlsson. ISBN 91-7203-264-2. 
• Martinsson, Tyrone (2004). «Recovering the visual history of the Andrée expedition: A case study in photographic research». Research Issues in Art Design and Media (6). ISSN 1474-2365. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2011-10-03. https://web.archive.org/web/20111003002126/http://www.biad.bcu.ac.uk/research/rti/riadm/issue6/abstract.htm. Ανακτήθηκε στις 2018-08-22. 
• "The Mystery of Andree" Αρχειοθετήθηκε 2020-10-04 στο Wayback Machine.
• Personne, Mark (2000). «Andrée-expeditionens män dog troligen av botulism» (στα σουηδικά). Läkartidningen: organ för Sveriges läkarförbund (Stockholm: Sveriges läkarförbund) 97 (12): 1427–1432. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2009-03-26. https://web.archive.org/web/20090326063556/http://ltarkiv.lakartidningen.se/2000/temp/pda20882.pdf. Ανακτήθηκε στις 2018-08-22. 
• Stefánsson, Vilhjálmur (1939). Unsolved mysteries of the Arctic. London: G. G. Harrap & co., ltd. 
• Sörlin, Sverker (1999). Wråkberg, Urban, επιμ. «The burial of an era: the home-coming of Andrée as a national event». The centennial of S.A. Andrée's North Pole expedition (Stockholm : Center for History of Science, Royal Swedish Academy of Science (Centrum för vetenskapshistoria, Kungl. Vetenskapsakad.), cop. 1999): 100–111. 
• Sundman, Per Olof (1967). Ingenjör Andrées luftfärd (στα Σουηδικά). Stockholm: Norstedt. 
• Tryde, Ernst Adam (1952). De döda på Vitön: sanningen om Andrée (στα Σουηδικά). Stockholm: Bonnier. 

Περαιτέρω ανάγνωση

• Sollinger, Guenther (2005), S.A. Andree: The Beginning of Polar Aviation 1895–1897. Moscow. Russian Academy of Sciences.
• Sollinger, Guenther (2005). S.A. Andree and Aeronautics: An annotated bibliography. Moscow. Russian Academy of Sciences.
• Sundman, Per Olof (1968). Ingen fruktan, intet hopp: ett collage kring S.A. Andrée, hans följeslagare och hans polarexpedition (στα Σουηδικά). Stockholm: Bonnier. 
• Uusma, Bea (2014). The expedition: the forgotten story of a polar tragedy. Head of Zeus. 
• Wilkinson, Alec (2012). "The Ice Balloon. S. A. Andree and the Heroic Age of Arctic Exploration".
• Wilkinson, Alec (2005). "S.A. Andree: The Beginning of Polar Aviation 1895–1897". Moscow. Russian Academy of Sciences.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• "Why Go To The Arctic", January 1931, Popular Mechanics
• "Ice Balloon: Doomed Arctic expedition to the North Pole", bbc.co.uk
• Bellows, Andrew (24 Ιουνίου 2013). «Andrée and the Aeronauts' Voyage to the Top of the World». DamnInteresting.com.