Ανεξάρτητη Μεραρχία
| Ανεξάρτητος Μεραρχία | |
|---|---|
| Ενεργό | 1921–1922 |
| Χώρα |  Βασίλειο της Ελλάδας |
| Διοίκηση | |
| Αξιοσημείωτοι διοικητές | Σχης Δημήτριος Θεοτόκης |
Η Ανεξάρτητη Μεραρχία αποτελούσε σχηματισμό του Ελληνικού Στρατού που συγκροτήθηκε τον Ιούλιο του 1921 και έδρασε κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1922. Κατά την οπισθοχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων και πλήρως αποκομμένη από τους υπόλοιπους στρατιωτικούς σχηματισμούς που επιχειρούσαν στη Μικρά Ασία, έδωσε πολλές νικηφόρες μάχες αντιμετωπίζοντας άτακτες, αλλά και οργανωμένες μονάδες του εχθρού. Διένυσε πάνω από 630 χιλιόμετρα μέσα σε εχθρικό έδαφος, έχοντας υπό τη διοίκησή της μόνο δύο συντάγματα πεζικού και μία τεράστιου μεγέθους εφοδιοπομπή. Μετά από 17 ημέρες συντεταγμένης οπισθοχώρησης, με μέσο όρο 14 ώρες πορεία την ημέρα, έφτασε στο Ντικελί, όπου επιβιβάστηκε σε πλοία και μεταφέρθηκε στη Μυτιλήνη.
Συγκρότηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι λόγοι συγκρότησης της Ανεξάρτητης Μεραρχίας ήταν η ανάγκη δημιουργίας ενός επίλεκτου στρατιωτικού σχηματισμού, ο οποίος θα αναλάμβανε υψηλής σημασίας επιχειρήσεις και συγκεκριμένα την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως. Ο τίτλος Ανεξάρτητη Μεραρχία ήταν προσωρινός. Οι πιο πιθανοί οριστικοί τίτλοι ήταν «Μεραρχία Κωνσταντινουπόλεως» ή «Μεραρχία Παλαιολόγου», λόγω του ότι είχαν επιλεγεί για τη στελέχωσή της επίλεκτοι αξιωματικοί, επικρατέστερος τίτλος ήταν και «Μεραρχία Επίλεκτων».[1] Στις 29/06/1921 εξεδόθη από το τότε Υπουργείο Στρατιωτικών η υπ’ αρθ. Ε.Π.Ε. 235/29-06-1921 για τη συγκρότηση της Μεραρχίας. Στις 6 Ιουλίου 1921 η Ανεξάρτητη Μεραρχία ήταν έτοιμη, υπαγόμενη στη Στρατιά Θράκης και αποτελούμενη κυρίως από οπλίτες κλάσεων 1912-1921 και μερικούς από τις κλάσεις 1903-1904.[2] Πρώτος διοικητής ήταν ο υποστράτηγος Γ. Λεοναρδόπουλος.[3]
Η Μεραρχία στη Μικρά Ασία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Παρ' όλη την αρχική σκέψη της συγκροτήσεως της μεραρχίας για την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως, αλλά και τις σχετικές με την αποστολή προετοιμασίες, η διαταγή δεν εξεδόθη ποτέ. Αντιθέτως στις 04/08/1921 το Υπουργείο Στρατιωτικών διέταξε την Ανεξάρτητη Μεραρχία να μεταβεί στο Γκεμλίκ (Κίο) στις ασιατικές ακτές του Μαρμαρά προκειμένου να προωθηθεί στο Εσκί Σεχίρ (Δορύλαιο) όπου και έφτασε στις 2/09/1921 και εντάχθηκε στη δύναμη του Γ΄ Σώματος Στρατού. Στις 08/09/1921 Η Ανεξάρτητη Μεραρχία διετάχθη να κινηθεί ανατολικά με τομέα επιχειρήσεων από την κωμόπολη Σεγίτ Γκαζί (ή Σεϊντή Γαζή) έως το Άκ Ιν.[4] Η Μεραρχία ανακατέλαβε αυτήν την κωμόπολη που ήταν υπό τουρκική κατοχή και εγκατέστησε ισχυρή αμυντική γραμμή. Εν τω μεταξύ η διοικητική της σύνθεση είχε μεταβληθεί και το τελικό επιτελείο της Μεραρχίας το 1922 αποτελείτο από τον μέραρχο Δημήτριο Θεοτόκη, επιτελάρχη τον συνταγματάρχη Γ. Μομφεράτο, αρχηγό πεζικού τον Ι. Κωνσταντίνου και αρχηγό πυροβολικού τον Γαρέζο, ο οποίος αντικαταστάθηκε από τον αντισυνταγματάρχη Πυροβολικού Σ. Μαυρογένους. Διοικητής του 51ου Συντάγματος Πεζικού ήταν ο αντισυνταγματάχης Ι. Κωνσταντίνου, διοικητής του 53ου Συντάγματος Πεζικού ήταν ο αντισυνταγματάρχης Νικόλαος Τσίπουρας, της μοίρας του ορειβατικού πυροβολικού ο ταγματάρχης Ν. Κολομβότσος και της Μοίρας Σκόντα ο ταγματάρχης Κ. Τότσιος. Το 52ο Σύνταγμα στις 16/08/1922 αποσπάστηκε από τη μεραρχία και ενσωματώθηκε στο Γ’ Σώμα Στρατού.
| Δύναμη της Ανεξάρτητης Μεραρχίας στις 16 Αυγούστου 1922[5] | |||||||||
| Μονάδα | Αξιωματικοί | Οπλίτες | Κτήνη | Άλλες πληροφορίες | |||||
| 51ο Σύνταγμα Πεζικού | 66 | 2192 | 555 | - | |||||
| 52ο Σύνταγμα Πεζικού | Είχε παραμείνει στο Ακ Ιν υπό τη διοίκηση του Γ' Σώματος Στρατού. | ||||||||
| 53ο Σύνταγμα Πεζικού | 65 | 2223 | 550 | αποτελείτο από δύο τάγματα Ευζώνων και τρεις πολυβολαρχίες | |||||
| Μοίρα Ορεινού Πυροβολικού | 23 | 754 | 463 | με οκτώ πυροβόλα Schneider - Δαγκλή 75χιλ. | |||||
| Μοίρα Πεδινού πυροβολικού (πυροβολαρχία) | 10 | 176 | 177 | με τέσσερα πυροβόλα Skoda 105χιλ. + δύο πυροβόλα Schneider - Δαγκλή 75χιλ. | |||||
| Ημιλαρχία Ιππικού (2 Ουλαμοί) | 6 | 106 | 101 | - | |||||
| Λόχος σκαπανέων (Διλοχία) | 8 | 283 | 111 | - | |||||
| Μοίρα συζυγαρχιών | 11 | 348 | 405 | - | |||||
| Μοίρα ταυματιοφορέων | 3 | 198 | 58 | - | |||||
| Τρία Ορεινά χειρουργεία Α', Β' και Γ' | 12 | 28 | 15 | μετά νοσοκομείου | |||||
| Ουλαμός Υγειονομικού | 1 | 28 | 65 | - | |||||
| Απόσπασμα Τηλεγραφητών | 3 | 133 | 15 | - | |||||
| Κινητό Συνεργείο | 4 | 45 | 28 | - | |||||
| Λόχος Στρατηγείου | 4 | 375 | 177 | - | |||||
| Απόσπασμα Στρατονομίας | 2 | 20 | 3 | - | |||||
| Συνεργείο εκμεταλλεύσεως | 1 | 18 | - | - | |||||
| Διμοιρία διανομών | 4 | 131 | 7 | - | |||||
| Συνεργείο Απολυμαντικό | 1 | 3 | - | - | |||||
| Αγέλη Σφαγείων | 1 | 43 | - | - | |||||
| Συνολική Δύναμη | 244 | 7400 | 2845 | πυροβόλα: 14, πολυβόλα: 48 | |||||
Η Οπισθοχώρηση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Ανεξάρτητη Μεραρχία τον Αύγουστο του 1922 τέθηκε σε νοτιοδυτική πορεία από το Ακ Ιν προς τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Τζεχιουρλέρ (Cehurler) για να κατευθυνθεί προς το Ντουμλού Πινάρ και να τεθεί στη διάθεση του Β΄ Σώματος Στρατού. Σύμφωνα με τη διαταγή η μεραρχία έφτασε στο Ακ Ολούκ και εγκαταστάθηκε βορειοανατολικά του χωριού. Την επομένη ημέρα συνέχισε την πορεία προς τον σιδηροδρομικό σταθμό Τζεχιουρλέρ, ο οποίος ήταν εγκαταλειμμένος, δείγμα του ότι η περιοχή είχε ήδη καταληφθεί από τις εχθρικές δυνάμεις, ωστόσο η πορεία συνεχίστηκε προς το Ντουμλού Πινάρ. Το βράδυ της ίδιας μέρας η μεραρχία έφτασε στον σιδηροδρομικό σταθμό του Αλαγιούντ, κωμόπολης της Κιουτάχειας. Η μεραρχία ήταν πλέον απομονωμένη. Καθώς η επικοινωνία με τους άλλους στρατιωτικούς σχηματισμούς είχε διακοπεί λόγω μεγάλης απόστασης μεταξύ τους, η μεραρχία ήταν αδύνατον να λάβει νέες διαταγές. Ωστόσο το πρωί της 18ης Αυγούστου έλαβε μια κρυπτογραφημένη διαταγή της Στρατιάς η οποία είχε ως εξής: «εάν μέχρι της αύριον 18 Αυγούστου 1922 δεν συνδεθείτε μετά του Α΄ ή Β΄ Σώματος Στρατού, κατέλθετε δια Γκεντίζ προς Ουσάκ».[7] Η Διοίκηση της Ανεξάρτητης Μεραρχίας αποφάσισε να μην εκτελέσει τη διαταγή, καθώς υπέθεσε ότι η κίνηση προς Ουσάκ θα ήταν αδύνατη, δεδομένου ότι δεν ακούγονταν κανονιοβολισμοί, δείγμα του ότι το Νότιο Συγκρότημα είχε οπισθοχωρήσει. Η απόφαση αυτή απέβη τελικά σωτήρια, καθώς εάν συνέχιζε την πορεία της, θα είχε καταστραφεί ολοκληρωτικά από εχθρικούς σχηματισμούς.[8]
Νότια της Κιουταχείας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Έτσι λοιπόν ακολούθησε πορεία προς Κουτάχεια. Κατά τη διάρκεια της πορείας τα τμήματα της πλαγιοφυλακής, της εμπροσθοφυλακής άλλα και το κυρίως σώμα της πορείας ενεπλάκησαν σε μάχες με εχθρικούς σχηματισμούς. Οι εκβάσεις των μαχών αυτών ήταν αίσιες με μεγάλες όμως απώλειες. Τα τμήματα της Ανεξάρτητης Μεραρχίας κατάφεραν να συνεχίσουν την πορεία τους και να απελευθερώσουν Έλληνες οπλίτες και αξιωματικούς του 32ου Συντάγματος, που είχε καταστραφεί ολοκληρωτικά.[9] Η συγκρούσεις αυτές με την τουρκική Μεραρχία Ιππικού και την τουρκική ΙΙΙ Μεραρχία Καυκάσου καθυστέρησαν τους σχηματισμούς αυτούς που είχαν διαταγή να κινηθούν ταχύτατα προς την περιοχή του Ινονού και να ανακόψουν την υποχώρηση του Γ’ Σώματος Στρατού.
Γκεντίζ και Σιμάβ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Βασικό μέλημα της διοίκησης τώρα ήταν η εγκατάσταση σε ασφαλή αμυντική τοποθεσία και η εύρεση πόσιμου νερού και τροφίμων. Κατά τη διάρκεια της πορείας η Ανεξάρτητη Μεραρχία συναντούσε άνδρες του 32ου Συντάγματος που είχαν σκορπίσει, τους οποίους ενέταξε σε ιδιαίτερο λόχο. Τελικά η μεραρχία στάθμευσε βόρεια του χωριού Κινίκ Βεράν. Από τις πληροφορίες των ανδρών του 32ου Συντάγματος άλλα και από τη σιγή των κανονιοβολισμών προέκυψε το συμπέρασμα ότι το Νότιο Συγκρότημα των ελληνικών δυνάμεων είχε υποχωρήσει δυτικά του Ουσάκ. Από ελληνικό αεροπλάνο έγινε ρίψη μεταλλικού δοχείου με πληροφορίες για τη θέση και την κατάσταση των ελληνικών δυνάμεων, άλλα και για τις κινήσεις του εχθρού που καταδίωκε το Νότιο Συγκρότημα. Η διοίκηση της μεραρχίας αποφάσισε πορεία προς Γκεντίζ, Σιμάβ, Σιντιργί, Κιρκαγάτς. Κατά την πορεία από την είσοδο των Στενών Γκεντίζ έως και το Σιμάβ η οπισθοφυλακή είχε εμπλακεί σε μάχες με προπομπό φάλαγγα τουρκικής μεραρχίας, που σκόπευε να προλάβει την κατάληψη του Σιμάβ από τους Έλληνες. Οι πληροφορίες που συλλέχθηκαν από Τούρκους στρατιώτες αιχμαλώτους άλλα και από Έλληνες διασωθέντες στρατιώτες ήταν ότι ο ελληνικός στρατός είχε υποστεί πανωλεθρία στο Αφιόν Καραχισάρ και στο Ντουμλού Πινάρ. Παρ' όλα αυτά η Ανεξάρτητη Μεραρχία έφτασε στο Σιμάβ, όπου συντεταγμένη σε φάλαγγα προέλασε εντός της πόλης. Εκεί αποσπάστηκαν χρήσιμες πληροφορίες ότι οι Τούρκοι κατέλαβαν το Ουσάκ και προέλαυναν προς τη Φιλαδέλφεια (Αλασεχίρ). Επειδή αναμενόταν άφιξη ισχυρής τούρκικης δύναμης, ο μέραρχος αποφάσισε να αναχωρήσει προς το χωριό Ορελάρ όπου και εγκαταστάθηκαν.[10] Την επομένη, και ενώ είχαν εσκεμμένα διαδώσει πληροφορίες ότι θα κινηθούν προς το Ντεμιρτζί, η μεραρχία κινήθηκε προς το Μουτάκιοϊ όπου και καταυλίστηκε στα περίχωρά του.
Σιντιργί και Γκελενμπέ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Την επομένη η πορεία συνεχίστηκε, για να φτάσει τελικά, μετά από εμπλοκή σε μάχες με τμήματα του τουρκικού στρατού, στο Σιντιργί. Η πόλη είχε πολλούς Έλληνες, οι οποίοι μέσω επιτροπής εζήτησαν να ακολουθήσουν τη μεραρχία. Το αίτημα απορρίφθηκε από τη διοίκηση με την ελπίδα ότι οι Τούρκοι κάτοικοι θα προστάτευαν τους συμπολίτες τους Έλληνες. Η θλίψη των αντρών της Μεραρχίας για την απόφαση αυτή ήταν μεγάλη. Τελικά οι κάτοικοι της πόλης θα σκοτώνονταν από την τουρκική δύναμη που ακολουθούσε τη μεραρχία.[11] Για το επεισόδιο αυτό υπάρχει και η αντίθετη άποψη, ότι οι Έλληνες κάτοικοι, παρότι η μεραρχία ήταν διατεθειμένη να τους συμπεριλάβει στα τμήματά της και να τους μεταφέρει στην Ελλάδα, δεν δέχτηκαν να αφήσουν την πόλη τους.[12] Την επομένη τα τμήματα της μεραρχίας κινήθηκαν προς το Γκελενμπέ. Σε όλη τη διάρκεια της πορείας άτακτες μονάδες του εχθρού προσέβαλαν τη φάλαγγα χωρίς όμως να καταφέρουν σημαντικά πλήγματα. Στην πόλη Γκελενμπέ τα σπίτια των Ελλήνων είχαν λεηλατηθεί και καταστραφεί, ενώ οι Τούρκοι κάτοικοι κατέφυγαν στα βουνά βλέποντας τη μεραρχία να πλησιάζει.
Κιρκαγάτς[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μετά από μικρή ανάπαυση στην κωμόπολη συνεχίστηκε η πορεία προς Κιρκαγάτς. Καθ’ όλη τη διάρκεια της πορείας μέχρι την πόλη, τόσο το τμήμα της οπισθοφυλακής όσο και τα υπόλοιπα τμήματα που περιφρουρούσαν περιμετρικά τη φάλαγγα, δέχονταν συνεχείς επιδρομές και επιθέσεις από τμήματα τουρκικού ιππικού άλλα και από το πυροβολικό της μεραρχίας που κατεδίωκε πλέον τη φάλαγγα. Τμήμα τουρκικού ιππικού από το Κιρκαγάτς, μη μπορώντας να αναγνωρίσει το βάθος της φάλαγγας και νομίζοντας ότι είχε να κάνει με άτακτο τμήμα ελληνικού σχηματισμού, κινήθηκε προς αυτήν καλώντας τους Έλληνες στρατιώτες να παραδοθούν.[13] Το τμήμα δέχτηκε τα πυρά της Ανεξάρτητης Μεραρχίας και τράπηκε σε φυγή. Κατά την είσοδο της μεραρχίας στην πόλη ο Τούρκος διοικητής διέταξε παράδοση των όπλων και η πόλη επιτάχτηκε από τα ελληνικά στρατεύματα. Οι Έλληνες και Αρμένιοι κάτοικοι της πόλης αιτήθηκαν να ακολουθήσουν τη μεραρχία προκειμένου να γλυτώσουν, αίτημα που τελικά έγινε δεκτό από τη διοίκηση. Συνολικά 4.000 άμαχοι εντάχτηκαν στη δύναμη της φάλαγγας, δωρίζοντας τα υπάρχοντά τους σε Τούρκους γείτονές τους.[14] Μετά από επιβεβαίωση πληροφοριών ότι η Σμύρνη είχε καταστραφεί, το Αξάριο (Ακχισάρ) και η Μαγνησία είχαν καταληφθεί από τουρκικές δυνάμεις και ότι ο ελληνικός στρατός είχε επιβιβαστεί σε πλοία στον Τσεσμέ και τα Μουδανιά, η διοίκηση της μεραρχίας αποφάσισε να κινηθεί διαμέσου των πόλεων Σόμα, Κινίκ, και Πέργαμο, με προορισμό το Ντικελί, νότια του Αϊβαλιού, ώστε να περάσουν απέναντι, στη Λέσβο. Οι στρατιώτες της μεραρχίας περπατούσαν πλέον ξυπόλυτοι, καθώς οι αρβύλες τους είχαν λιώσει. Παρ' όλα αυτά κατάφεραν να φτάσουν στην Πέργαμο. Κατά τη διάρκεια της πορείας από το Κιρκαγάτς στις κωμοπόλεις και τα χωριά που πέρασαν αντίκριζαν σημαιοστολισμούς με τουρκικές σημαίες, δείγμα του ότι η περιοχή περίμενε τη διέλευση τουρκικών στρατευμάτων. Οι άμαχοι πρόσφυγες παρακινήθηκαν από τους Τούρκους περιοίκους της Περγάμου να παραμείνουν στην πόλη με την υπόσχεση ότι θα τους προστάτευαν οι ίδιοι. Δυστυχώς, και παρά την αντίθετη άποψη της διοίκησης της Ανεξάρτητης Μεραρχίας, οι άμαχοι έμεινα στην πόλη. Αργότερα έγινε γνωστό ότι σφαγιάστηκαν από Τσέτες.[15]
Η άφιξη και η εκκένωση του Ντικελί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Απόσπασμα του ΙΙ/53ου Τάγματος με έναν ουλαμό ορεινού πυροβολικού, υπό τη διοίκηση του αντισυνταγματάρχη Τσίπουρα, προηγήθηκε και ανακατέλαβε το Ντικελί από ομάδα Τσετών και προετοίμασε το έδαφος για την άφιξη της μεραρχίας. Στο Ντικελί η κατάσταση ήταν αρκετά κακή, αφού τα άτακτα εχθρικά τμήματα είχαν λεηλατήσει την κωμόπολη. Αφού έγινε η ανακατάληψη της περιοχής και η αποκατάσταση της τάξης, το απόσπασμα πέρασε απέναντι στη Λέσβο και επίταξε τα ατμόπλοια «Ιωνία» και «Αιτωλία», με τα οποία μπόρεσε να διαφύγει η μεραρχία μαζί με 3.000 πρόσφυγες στην Ελλάδα. Καθ’ όλη τη διάρκεια της αποχώρησης από την κωμόπολη τμήματα τακτικού ιππικού και ατάκτων Τσετών του εχθρού έβαλαν κατά της οπισθοφυλακής που είχε αναλάβει το δύσκολο έργο της άμυνας της περιοχής μέχρι να ολοκληρωθεί η μετάβαση τόσο της μεραρχίας όσο και των προσφύγων στη Λέσβο. Τελευταίοι επιβιβάστηκαν οι διοικητές των συνταγμάτων Ι. Κωνσταντίνου και Ν. Τσίπουρας, ο επιτελάρχης της μεραρχίας αντισυνταγματάρχης Γ. Μομφεράτος, ο διοικητής της οπισθοφυλακής ταγματάρχης Α. Μπουντούρογλου και ο διορισμένος φρούραρχος του Ντικελί αντισυνταγματάρχης Σ. Μαυρογένους την 30η Σεπτεμβρίου του 1922.
Η δράση της μεραρχίας στην Ελλάδα[16][Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στη Μυτιλήνη η Ανεξάρτητη Μεραρχία ανέλαβε καθήκοντα για την αποκατάσταση της τάξης, την αφόπλιση των άτακτων τμημάτων του ελληνικού στρατού που είχαν καταλήξει στο νησί, άλλα και την αποκατάσταση της εύρυθμης και ομαλής λειτουργίας της πόλης. Την 4η Σεπτεμβρίου άρχισε η μεταφορά της μεραρχίας από τη Λέσβο στη Θεσσαλονίκη όπου ανασυντάχθηκε και επανήλθε υπό τη διοίκησή της το 52ο Σύνταγμα Πεζικού. Τελικός σταθμός της Ανεξάρτητης Μεραρχίας ήταν η πόλη των Φερών όπου συνενώθηκε με τα εναπομείναντα τμήματα της ΧΙΙ Μεραρχίας και μετονομάστηκε σε ΧΙΙ Μεραρχία.
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Δ. Μουντούρης: Η Ανεξάρτητος Μεραρχία - Η Συγκρότησης και δράσης Αυτής εν Μικρά Ασία, Έκδοση 1928, σελ 8
- ↑ Δ. Μουντούρης: Η Ανεξάρτητος Μεραρχία - Η Συγκρότησης και δράσης Αυτής εν Μικρά Ασία, Έκδοση 1928, σελ. 13
- ↑ Δ. Μουντούρης: Η Ανεξάρτητος Μεραρχία - Η Συγκρότησης και δράσης Αυτής εν Μικρά Ασία, Έκδοση 1928, σελ 19
- ↑ Αμπελάς Δ.: Η κάθοδος των νεωτέρων μυρίων, Β΄ Έκδοση 1957, σελ. 30-36.
- ↑ Δ. Μουντούρης: Η Ανεξάρτητος Μεραρχία - Η Συγκρότησης και δράσης Αυτής εν Μικρά Ασία, Έκδοση 1928, σελ. 85-86
- ↑ Στρατιωτική Επιθεώρηση Νοε- Δεκ 2007, Μή ενεργά πυροβολα του Ελληνικού Πυροβολικού, σελ. 13-14
- ↑ Αρχείο ΔΙΣ/Φ.272/Β/1 σελ. 47
- ↑ Αμπελάς Δ.: Η κάθοδος των νεωτέρων μυρίων, Β΄ Έκδοση 1957, σελ. 107
- ↑ ΓΕΣ/ΔΙΣ: Εκστρατεία εις τη Μ. Ασία, τόμος 7ος, Μέρος β΄, σελ. 41.
- ↑ ΔΙΣ/ΓΕΣ: Το τέλος της εκστρατείας 1922, Μέρος δεύτερο, σύμπτυξις του Γ΄ Σώματος Στρατού, σελ. 45.
- ↑ Αμπελάς Δ.: Η κάθοδος των νεωτέρων μυρίων, Β΄ Έκδοση 1957,σελ. 188-191
- ↑ ΔΙΣ/ΓΕΣ: Η Εκστρατεία εις τη Μ. Ασίαν, Τόμος 7ος, μέρος δεύτερον σελ. 47, ΔΙΣ/Φ. Β1 σελ. 91.
- ↑ ΔΙΣ/ΓΕΣ: Το τέλος της εκστρατείας 1922, Μέρος δεύτερο, η σύμπτυξις του Γ΄Σώματος στρατού, σελ. 47
- ↑ Αμπελάς Δ.: Η κάθοδος των νεωτέρων μυρίων, Β΄ Έκδοση 1957, σελ. 207
- ↑ Αμπελάς Δ.: Η κάθοδος των νεωτέρων μυρίων, Β΄ Έκδοση 1957, σελ. 223
- ↑ Δ. Μουντούρης: Η Ανεξάρτητος Μεραρχία - Η Συγκρότησης και δράσης Αυτής εν Μικρά Ασία, Έκδοση 1928, σελ. 126-127
Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Μουντούρης Δ.: Η Ανεξάρτητος Μεραρχία - Η Συγκρότησης και δράσης Αυτής εν Μικρά Ασία, Λαμία 1928.
- Κωνσταντίνου Ι.: Η δράσις της Ανεξαρτήτου Μεραρχίας.
- Αμπελάς Δ.Τ.: Ανεξάρτητος Μεραρχία, η κάθοδος των Νεωτέρων Μυρίων, Β΄ Έκδοση, Αθήναι 1957.
- Ambelas D.T.: Yeni Οnbinlerin DönüSü, (η επιστροφή των νέων μυρίων), (τουρκική μετάφραση) Κων/πολη 1943.
- ΔΙΣ/ΓΕΣ: Η Εκστρατεία εις τη Μικράν Ασίαν, Τόμος 7ος, Μέρος Β΄, Σύμπτυξις του Γ΄ Σώματος Στρατού, Αθήναι 1962.
- ΔΙΣ/ΓΕΣ: Επίτομος Ιστορία Εκστρατείας Μικράς Ασίας 1919-1922, Αθήναι 1967.
- Αγγελομάτης Χ.Ε.: Χρονικόν Μεγάλης Τραγωδίας, Γ΄ Έκδοση, α.χ.