Ακτινοχειρουργική
| Ακτινοχειρουργική | |
|---|---|
 Διεγχειρητική φωτογραφία όπου τοποθετείται ένα ακτινοχειρουργικό σύστημα. Ο ασθενής της φωτογραφίας νοσηλεύεται για καρκίνο του ορθού. | |
| [Ειδικότητα (ιατρική) | Ογκολογία / Νευροχειρουργική |
| MedlinePlus | 007577 |
| eMedicine | 1423298 |
Η ακτινοχειρουργική είναι μια μορφή θεραπευτικής ακτινολογίας μεγάλης ακρίβειας. Κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής συνεδρίας εστιασμένες δέσμες ακτινοβολίας (ακτίνες γ, ακτίνες Χ ή πρωτόνια) χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία καρκινικών ιστών. Δεν γίνεται χειρουργική τομή με νυστέρι. Η ακτινοχειρουργική ονομάζεται χειρουργική επειδή είναι ακτινοθεραπεία μιας συνεδρίας που δημιουργεί παρόμοιο αποτέλεσμα με μια χειρουργική επέμβαση.[1] Γενικά, προορίζεται για όγκους που έχουν μέγιστη διάμετρο μικρότερη από τρία εκατοστά.[2] Αποτελεί ολοένα και περισσότερο μια επιλογή στη νευροχειρουργική για τη θεραπεία όγκων (π.χ. μηνιγγίωμα, αδένωμα της υπόφυσης), μεταστατικών όγκων στον εγκέφαλο, αγγειακών παθολογιών (π.χ. αρτηριοφλεβώδης δυσπλασία) και λειτουργικών διαταραχών (π.χ. κινητικές διαταραχές όπως η νόσος του Πάρκινσον, νευραλγία τριδύμου) κ.α.[3][2][1]
Στη στερεοτακτική ακτινοχειρουργική, η λέξη "στερεοτακτική" αναφέρεται σε ένα τρισδιάστατο σύστημα συντεταγμένων που επιτρέπει την ακριβή συσχέτιση ενός εικονικού στόχου που φαίνεται στις διαγνωστικές εικόνες του ασθενούς (π.χ. στη μαγνητική τομογραφία) με την πραγματική θέση στόχο στον ασθενή. Η στερεοτακτική ακτινοχειρουργική μπορεί επίσης να ονομαστεί στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος (stereotactic body radiation therapy - SBRT) ή στερεοτακτική αφαιρετική ακτινοθεραπεία (stereotactic ablative radiotherapy - SABR) όταν χρησιμοποιείται εκτός του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος.[4]
Στη στερεοτακτική ακτινοχειρουργική, οι ακτίνες εκπέμπονται από πολλές διαφορετικές γωνίες, οι οποίες συναντώνται στον όγκο-στόχο. Αυτό σημαίνει ότι ο όγκος λαμβάνει υψηλή δόση ακτινοβολίας και οι ιστοί γύρω του λαμβάνουν πολύ χαμηλότερη δόση. Αυτό μειώνει τον κίνδυνο των παρενεργειών.[4] Η ακτινοβολία αλλάζει ή καταστρέφει το DNA των καρκινικών κυττάρων, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να αναπαραχθούν και να αναπτυχθούν. Με την πάροδο του χρόνου, ο όγκος συρρικνώνεται σε μέγεθος. Για βλάβες των αιμοφόρων αγγείων, όπως μια αρτηριοφλεβώδης δυσπλασία, τα αιμοφόρα αγγεία κλείνουν με την πάροδο του χρόνου μετά τη θεραπεία.[1]
Η σταδιακή ακτινοχειρουργική, επίσης γνωστή ως κλασματοποιημένη στερεοτακτική ακτινοχειρουργική (fractionated stereotactic radiosurgery - FSR) ή στερεοτακτική ακτινοθεραπεία (stereotactic radiotherapy - SRT), είναι μια διαδικασία κατά την οποία η συνολική δόση της στερεοτακτικής ακτινοβολίας διαιρείται σε πολλές μικρότερες δόσεις ακτινοβολίας, σε ξεχωριστές ημέρες θεραπείας. Συνήθως, σε δύο έως πέντε θεραπείες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η σταδιακή θεραπεία σκοτώνει αποτελεσματικά τον όγκο ενώ φαινομενικά μειώνει τις πιθανές παρενέργειες ακόμη περισσότερο σε σύγκριση με την ακτινοχειρουργική μίας δόσης.[2]
Περιγραφή της διαδικασίας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Για να κατευθυνθούν με ακρίβεια οι ακτίνες της ακτινοβολίας, τοποθετείται ένα πλαίσιο στο κεφάλι του ασθενούς. Χορηγείται τοπικό αναισθητικό και το πλαίσιο στερεώνεται στο κρανίο με τέσσερις αποστειρωμένες καρφίτσες. Η μόνη ενόχληση που δημιουργείται είναι κατά τη χορήγηση του τοπικού αναισθητικού. Επιπλέον ενδοφλέβιο αναλγητικό φάρμακο μπορεί να χορηγηθεί για τη διευκόλυνση της άνεσης του ασθενούς κατά τη διάρκεια της διαδικασίας.[2]
Μια αξονική τομογραφία λαμβάνεται με χορήγηση σκιαγραφικού και στη συνέχεια συγχωνεύεται με μια μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου που συνήθως λαμβάνεται πριν από τη διαδικασία. Η αξονική τομογραφία συμπληρώνει την μαγνητική τομογραφία και μαζί, οι δύο μελέτες βελτιώνουν την ακρίβεια της διαδικασίας.[2]
Ο νευροχειρουργός και ο ακτινοθεραπευτής - ογκολόγος είναι οι κύριοι υπεύθυνοι για την ασφαλή και αποτελεσματική χορήγηση της ακτινοβολίας και την ολοκλήρωση της επέμβασης. Αναλύουν τις εικόνες και διαμορφώνουν ένα σχέδιο ακτινοβολίας με την υπόλοιπη ομάδα (που αποτελείται από φυσικό ιατρικής)[5]. Μόλις ολοκληρωθεί, χορηγείται η ακτινοβολία. Γενικά, ο χρόνος θεραπείας για έναν όγκο ή μια παθολογία κυμαίνεται στα 30 λεπτά — όταν στοχεύονται περισσότεροι από ένας όγκοι, μπορεί να διαρκέσει περισσότερο. Στο τέλος της διαδικασίας αφαιρείται το πλαίσιο, εφαρμόζεται καθαρός επίδεσμος στα σημεία των καρφιτσών και ο ασθενής εξέρχεται από την αίθουσα.[2]
Μπορεί να χορηγηθεί στεροειδές φάρμακο πριν από τη διαδικασία και στη συνέχεια να συνεχιστεί για σύντομο χρονικό διάστημα μετά τη διαδικασία. Μια παρακολούθηση ρουτίνας καθορίζεται με τον νευροχειρουργό και τον ακτινοθεραπευτή - ογκολόγο. Επιπρόσθετα, προγραμματίζεται μαγνητική τομογραφία εγκεφάλου στους τρεις μήνες για να αξιολογηθεί η αποτελεσματικότητα της επέμβασης.[2]
Τύποι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Υπάρχουν 3 τύποι ακτινοχειρουργικής. Κάθε τύπος χρησιμοποιεί διαφορετικό εξοπλισμό και πηγές ακτινοβολίας[1]:
Συστήματα Cobalt60 (Gamma Knife)
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα συστήματα Cobalt60 χρησιμοποιούν το κοβάλτιο ως πηγή για τις ακτίνες γ. Αυτός ο τύπος συστήματος ονομάζεται συχνά Gamma Knife. Χρησιμοποιεί δέσμες ακτίνων γ υψηλής εστίασης για τη θεραπεία μικρών και μεσαίων παθολογιών μέσα και γύρω από τον εγκέφαλο, όπως όγκους εγκεφάλου ή αρτηριοφλεβώδεις δυσπλασίες. Χρησιμοποιείται επίσης για τη θεραπεία λειτουργικών προβλημάτων, όπως η νευραλγία τριδύμου. Πραγματοποιείται σε βήματα, που είναι τα εξής: τοποθέτηση πλαισίου κεφαλιού, απεικόνιση θέσης όγκου (αξονική ή μαγνητική τομογραφία), σχεδιασμός δόσης ακτινοβολίας (μαζί με τον φυσικό ιατρικής), και ακτινοθεραπεία.
Συστήματα γραμμικού επιταχυντή (LINAC)
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα συστήματα γραμμικού επιταχυντή (LINAC) χρησιμοποιούν ακτίνες Χ υψηλής ενέργειας για τη θεραπεία μεγάλων όγκων ή άλλων παθολογιών εκτός του εγκεφάλου. Σε αντίθεση με το Gamma Knife, τα συστήματα LINAC δεν χρησιμοποιούν ραδιενεργό υλικό για την παραγωγή ακτινοβολίας. Επίσης, τα μηχανήματα αυτά κινούνται γύρω από τον ασθενή κατά τη διάρκεια της θεραπείας. Τα βήματα θεραπείας με σύστημα LINAC είναι συχνά τα ίδια ή πολύ παρόμοια με τα βήματα θεραπείας που χρησιμοποιούνται για το Gamma Knife.
Θεραπεία με δέσμη πρωτονίων
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η θεραπεία με δέσμη πρωτονίων είναι ένας τύπος ακτινοθεραπείας σωματιδίων. Δεν χρησιμοποιεί ακτινοβολία, όπως ακτίνες γ ή ακτίνες Χ. Αντίθετα, χρησιμοποιεί σωματίδια, όπως πρωτόνια ή νετρόνια. Είναι χρήσιμο στη θεραπεία όγκων ή παθολογιών που είναι μικρά σε μέγεθος ή έχουν ακανόνιστο σχήμα. Η δέσμη πρωτονίων μπορεί να ελεγχθεί έτσι ώστε η ενέργειά της να κατευθυνθεί σχεδόν πλήρως στον όγκο ή στην παθολογία που αντιμετωπίζεται. Άλλες μορφές ακτινοβολίας χάνουν ενέργεια καθώς εισέρχονται στους ιστούς του σώματος στο δρόμο προς τον ιστό που βρίσκεται υπό θεραπεία. Αντίθετα, το βάθος της δέσμης πρωτονίων μπορεί να ελεγχθεί με ακρίβεια. Έτσι υπάρχει λιγότερη βλάβη στους φυσιολογικούς ιστούς γύρω από την περιοχή που αντιμετωπίζεται.
Η θεραπεία με δέσμη πρωτονίων μπορεί να χρησιμοποιηθεί για επεμβάσεις ακτινοχειρουργικής. Ή μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν χορηγούνται πολλές μικρότερες δόσεις ακτινοβολίας για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα (κλασματοποιημένη ακτινοχειρουργική).
Χρήσεις θεραπείας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η ακτινοχειρουργική χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση των εξής παθολογιών[2]:
- Η πιο κοινή εφαρμογή της ακτινοχειρουργικής στην πράξη είναι για τη θεραπεία μεταστατικών όγκων του εγκεφάλου.
- Αρτηριοφλεβώδεις δυσπλασίες και αρτηριοφλεβικά συρίγγια
- Ενδοκρανιακοί όγκοι, όπως: αναπλαστικό αστροκύττωμα, χόρδωμα, κρανιοφαρυγγίωμα, γλοιοβλάστωμα, γλοίωμα, αιμαγγειοβλαστώματα, μηνιγγίωμα, όγκοι της επίφυσης, αδενώματα της υπόφυσης, αιθουσαίο σβάννωμα (ακουστικό νευρίνωμα).
- Νευραλγία τριδύμου
- Νόσος του Πάρκινσον, η επιληψία ή κάποια μορφή ψυχονεύρωσης (όπως η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή) σε πειραματική βάση
- Παθήσεις σπονδυλικής στήλης, συχνότερα μεταστατικές κακοήθειες και σπανιότερα καλοήθεις όγκοι της σπονδυλικής στήλης.
Επιπλοκές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι επιπλοκές από την ακτινοχειρουργική είναι λίγες — η αιμορραγία ή η λοίμωξη στο σημείο της καρφίτσας είναι σπάνια και μπορεί να εμφανιστεί οίδημα γύρω από έναν όγκο, γι' αυτό και χορηγείται το στεροειδές φάρμακο. Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να εμφανιστούν σπασμοί - αυτές οι περιπτώσεις είναι γενικά σύντομες και αυτοπεριοριζόμενες. Στην περίπτωση που συμβούν χορηγείται ένα αντισπασμωδικό φάρμακο και είναι συνήθως αρκετά αποτελεσματικό στον έλεγχο τυχόν περαιτέρω επιληπτικών κρίσεων.[2]
Μια μετεγχειρητική επιπλοκή που μπορεί να παρατηρηθεί είναι γνωστή ως ακτινονέκρωση: καρκινικά κύτταρα σκοτώνονται με ακτινοβολία αλλά δεν καθαρίζονται επαρκώς από το σώμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτό μπορεί να προκαλέσει περαιτέρω οίδημα του εγκεφάλου που απαιτεί πρόσθετη ή αυξημένη δόση στεροειδών φαρμάκων. Σε ανθεκτικές περιπτώσεις, μπορεί να χορηγηθεί υπερβαρικό οξυγόνο ή να εξεταστεί η επέμβαση για την αφαίρεση νεκρού ιστού.[2]
Είναι επίσης πιθανό ένας όγκος να υποτροπιάσει σε διαφορετικό μέρος του εγκεφάλου, καθώς η ακτινοχειρουργική στοχεύει μόνο μια συγκεκριμένη εστιακή περιοχή. Σε τέτοιες περιπτώσεις, η θεραπεία μπορεί να επαναληφθεί στις νέες περιοχές ανάπτυξης όγκου.[2]
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «What is radiosurgery?». hopkinsmedicine.org. Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2024.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 «Stereotactic Radiosurgery». AANS (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2024.
- ↑ Hynes, Phillip R.· Das, Joe M. (2024). Stereotactic Radiosurgery (SRS) and Stereotactic Body Radiotherapy (SBRT). Treasure Island (FL): StatPearls Publishing.
- ↑ 4,0 4,1 «Stereotactic radiotherapy (SRT)». www.cancerresearchuk.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2024.
- ↑ User, Super. «Τι είναι ο Φυσικός Ιατρικής». www.efie.gr. Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2024.