Έπαυλη Μάλκολμ

Έπαυλη Μάλκολμ
Η έπαυλη Μάλκολμ
Είδος	οικία και κτήριο
Διεύθυνση	Αγίας Ζώνης 39, Αθήνα, 112 56
Γεωγραφικές συντεταγμένες	38°0′17″N 23°44′14″E
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Αθηναίων
Τοποθεσία	Κυψέλη
Χώρα	Ελλάδα
Χρηματοδότης	Pulteney Malcolm
Προστασία	διατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα
δεδομένα (π)

Η 'Επαυλη Μάλκολμ βρίσκεται εκεί που λειτουργεί σήμερα το Άσυλο Ανιάτων στην οδό Αγίας Ζώνης στην περιοχή της Κυψέλης. Ανήκε στο Βρετανό ναύαρχο Σερ Πάλτνι Μάλκολμ (Sir Pulteney Malcolm), που είχε γεννηθεί στη Σκωτία το 1768. Ο Μάλκολμ διοικούσε τον αγγλικό ναύσταθμο στη Μάλτα και ήταν αρχηγός του βρετανικού στόλου της Μεσογείου από το 1828 μέχρι το 1831 και ξανά από το 1833 μέχρι το 1834.

Ο Μάλκολμ γοητεύτηκε από το κλίμα της Αθήνας και έχτισε την εξοχική βίλα του στο "χωριό Πατήσια μισή ώρα μακρυά από την πόλη". Ξόδεψε για την έπαυλή του τρεις χιλιάδες λίρες, υπέρογκο ποσό για την εποχή, θέλοντας με τον τρόπο αυτό να δείξει την πεποίθησή του για την απελευθέρωση της τουρκοκρατούμενης Ελλάδος και την αισιοδοξία του για το μέλλον της.

Όταν ο Βρετανός ναύαρχος σερ Πάλτνι Μάλκολμ άρχισε να θεμελιώνει την εξοχική έπαυλή του, σε ολόκληρη την Αθήνα, όπως αναφέρει ο ιστοριογράφος και αγωνιστής του 1821 Διονύσιος Σουμερλής, υπήρχε μονάχα ένα σπίτι κατοικήσιμο. Και προσθέτει ακόμη πως οι Αθηναίοι, ως συνέπεια του πολέμου "εύρον την πόλιν πάσαν ερείπιον". Αλλά και ο Αλέξανδρος Ραγκαβής, που είδε την Αθήνα το χειμώνα του 1830 - 31, γράφει στα Απομνημονεύματά του ότι πόλη δεν υπήρχε παρά μόνον "ερείπια επί ερειπίων".

Ο Γερμανός αρχαιολόγος και καθηγητής στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Χάλλης Λουδοβίκος Ρος (Ludwig Ross, 1806 - 1859), που επισκέφτηκε την Αθήνα στα 1832 - 33, γράφει στις Αναμνήσεις του ότι ο Μάλκολμ από καθαρό φιλελληνισμό έχτιζε την εξοχική έπαυλή του, προκειμένου να δώσει ένα ενθαρρυντικό παράδειγμα.

Ο Ρος, ερχόμενος στην Αθήνα τον Αύγουστο του 1832, περιγράφει πως αυτό που αντίκρισε ήταν μια "εικόνα ερήμωσης". Αισθάνθηκε φοβερή απογοήτευση για την Αθήνα των χρόνων εκείνων, μια μικρή πολιτεία των 6.000 - 7.000 κατοίκων, κάτω από την τουρκική κυριαρχία, με τα στενά δρομάκια, τα χαμηλά σπίτια, τις κατεστραμμένες εκκλησίες και τα ερείπιά της.

Το κτίσιμο της έπαυλης του Μάλκολμ στα Πατήσια επέβλεπαν οι αρχιτέκτονες Σταμάτης Κλεάνθης και Έντουαρτ Σάουμπερτ. Η ανασφάλεια όμως εκείνα τα χρόνια ήταν τόσο μεγάλη, ώστε οι αρχιτέκτονες, όπως διηγείται και πάλι ο Ρος, ήταν αναγκασμένοι να πηγαίνουν στην οικοδομή του Μάλκολμ στα Πατήσια με συνοδεία και ένοπλοι, επειδή ληστές παραμόνευαν για να τους πάρουν ομήρους για λύτρα. Είχε μάλιστα διαδοθεί ότι οι αρχιτέκτονες του ναυάρχου είχαν μαζί τους πολύ "μετρητό χρήμα".

Ένα μεγάλο γεγονός, που είχε προκαλέσει φοβερή εντύπωση στο λαό της Αθήνας εκείνο τον καιρό, ήταν δυο δίτροχα κάρα, που ο ναύαρχος Μάλκολμ είχε φέρει από τη Μάλτα και τα έστελνε στα Πατήσια φορτωμένα οικοδομικά υλικά για το χτίσιμο της βίλας του. Έκπληκτοι οι Αθηναίοι μαζεύονταν στην Οδό Πειραιώς για να δουν το θαύμα αυτό της "φράγκικης μηχανικής".

Η έπαυλη του Μάλκολμ σώζεται μέχρι σήμερα και στεγάζει ένα τμήμα του Ασύλου Ανιάτων (ιδρ. 1893). Έχει χτιστεί στη θέση ακριβώς όπου ο Κιουταχής, κατά την πολιορκία της Ακρόπολης, είχε στήσει τη σκηνή του. Την έπαυλη την αγόρασε αργότερα ο Σπυρίδων Τρικούπης για κατοικία του. Ένα διάστημα στέγασε και τη γαλλική πρεσβεία.

Πηγές

• Λουδοβίκος Ρος Αναμνήσεις και Ανακοινώσεις από την Ελλάδα (1832 - 1833), Εκδόσεις Τολίδη, Αθήνα, 1976.
• Επαμ. Κ. Στασινοπούλου Η Αθήνα του περασμένου αιώνα (1830 - 1900), Αθήνα, 1963.
• Γιάννη Καιροφύλα Η Αθήνα και οι Αθηναίοι, τόμ. 1ος, Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα, 1978.
• Πάπυρος Larousse Britannica, λήμμα "Μάλκολμ", τόμ. 40, Εκδόσεις Πάπυρος, Αθήνα, 1996.