Μετάβαση στο περιεχόμενο

Έλεγχος και Ανατροπή της Ψευδωνύμου Γνώσεως

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Πάπυρος Οξύρρυγχος 405 – κομμάτια του Έλεγχος και Ανατροπή της Ψευδωνύμου Γνώσεως περί τα 200μ.Χ.

Το Έλεγχος και Ανατροπή της Ψευδωνύμου Γνώσεως (Αρχαία Ελληνικά: Ἔλεγχος καὶ ἀνατροπὴ τῆς ψευδωνύμου γνώσεως, «On the Detection and Overthrow of the So-Called Gnosis»[1]), που μερικές φορές αναφέρεται με τον λατινικό τίτλο του Adversus Haereses είναι ένα θεολογικό κείμενο γραμμένο στα ελληνικά κατά το έτος 180 από τον Ειρηναίο, τον επίσκοπο του Λουγδούνου (σημερινή Λυών στη Γαλλία).[2][3]

Σε αυτό, ο Ειρηναίος προσδιορίζει και περιγράφει αρκετές σχολές του Γνωστικισμού και άλλες σχολές χριστιανικής σκέψης, των οποίων τις πεποιθήσεις απορρίπτει ως αίρεση. Τα αντιπαραβάλλει με τον ορθόδοξο χριστιανισμό.

Μέχρι την ανακάλυψη της Βιβλιοθήκης της Ναγκ Χαμαντί το 1945, το Έλεγχος και Ανατροπή της Ψευδωνύμου Γνώσεως ήταν η καλύτερη σωζόμενη σύγχρονη περιγραφή του Γνωστικισμού. Σήμερα, η πραγματεία παραμένει ιστορικά σημαντική ως μία από τις πρώτες σαφείς βεβαιώσεις των κανονικών ευαγγελικών κειμένων και ορισμένων από τις επιστολές του Παύλου. Ο Ειρηναίος παραθέτει από το μεγαλύτερο μέρος του κανόνα της Καινής Διαθήκης, καθώς και τα μη κανονικά έργα Κλήμεντος πρὸς Κορινθίους και Ποιμήν. Ωστόσο, δεν κάνει καμία αναφορά στην Επιστολή προς Φιλήμονα, στην Β΄ Επιστολή Πέτρου, στην Γ΄ Επιστολή Ιωάννη ή την Επιστολή Ιούδα - τέσσερις από τις συντομότερες επιστολές.[4]

Μόνο αποσπάσματα του αρχικού κειμένου στα αρχαία ελληνικά σώζονται σήμερα, αλλά πολλά πλήρη αντίγραφα στα λατινικά, των οποίων οι ημερομηνίες γραφής παραμένουν άγνωστες, σώζονται ακόμη. Τα βιβλία IV και V υπάρχουν στο σύνολό τους σε κυριολεκτική έκδοση στα αρμενικά.[5]

Το Έλεγχος και Ανατροπή της Ψευδωνύμου Γνώσεως μπορεί να χρονολογηθεί μεταξύ 174 και 189 μ.Χ., καθώς ο κατάλογος των Επισκόπων της Ρώμης περιλαμβάνει τον Ελεύθερο, αλλά όχι τον διάδοχό του Βίκτωρα.[6] Το παλαιότερο χειρόγραφο απόσπασμα του Έλεγχος και Ανατροπή της Ψευδωνύμου Γνώσεως, Πάπυρου Οξύρρυγχου 405, χρονολογείται γύρω στο 200 μ.Χ.[7][8]

Ο πρωταρχικός στόχος του Ειρηναίου γράφοντας το Adversus Haereses ήταν να επιτεθεί σε αιρέσεις που παρέκκλιναν από τη δική του μορφή του Χριστιανισμού, κυρίως στους Γνωστικούς και τους Μαρκιωνίτες (ένα πρώιμο χριστιανικό δυιστικό σύστημα πεποιθήσεων που ξεκίνησε με τις διδασκαλίες του Μαρκίωνα της Σινώπης στη Ρώμη γύρω στο 144 μ.Χ.).[9][10][11] Συγκεκριμένα, προσπάθησε να διαψεύσει αυτό που έβλεπε ως εσφαλμένες ερμηνείες των γραφών από την πλευρά των Γνωστικών όπως ο Βαλεντίνος.[12] Ο Ειρηναίος προσπάθησε να παρουσιάσει «αυτό που κατανοήθηκε ως αυθεντική μορφή αιώνων χριστιανικής παράδοσης ενάντια σε διάφορες μορφές Γνωστικισμού».[13]

Ως επίσκοπος, ο Ειρηναίος ένιωθε υποχρεωμένος να παρακολουθεί στενά τους Βαλεντινιανούς και να προστατεύει την εκκλησία από αυτούς. Για να εκπληρώσει αυτό το καθήκον, ο Ειρηναίος ενημερώθηκε καλά για τα Γνωστικά δόγματα και τις παραδόσεις τους.[14] Οι μελέτες του για τον Γνωστικισμό οδήγησαν τελικά στη σύνταξη αυτής της πραγματείας.

Ο Ειρηναίος υποστήριξε ότι ο ορθόδοξος Χριστιανισμός του πέρασε από τους αποστόλους που γνώριζαν τον Ιησού προσωπικά, ενώ οι Γνωστικοί και οι Μαρκιωνίτες διαστρέβλωναν αυτή την αποστολική παράδοση.[6]

Ενώ οι Γνωστικοί πρόσφεραν τη σωτηρία μέσω της μυστικής γνώσης που ήταν διαθέσιμη μόνο σε λίγους, ο Ειρηναίος υποστήριξε ότι τα αληθινά δόγματα της χριστιανικής πίστης είναι τα ίδια που διδάσκονται από επισκόπους σε διαφορετικές περιοχές.[15]

Ενώ πολλοί από τους Γνωστικούς θεωρούσαν τον υλικό κόσμο ως ελαττωματικό και από τον οποίο οι πιστοί προσπαθούσαν να ξεφύγουν σε ένα αιώνιο βασίλειο πνεύματος, ο Ειρηναίος είδε τη δημιουργία ως καλή και τελικά προορισμένη για δοξολογία.[16] Όπως επισημαίνει ο Μαρκ Τζέφρι Όλσον, το Προς Κορινθίους Α' 15:50 παρατίθεται περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο εδάφιο από τις επιστολές του Παύλου στο Έλεγχος και Ανατροπή της Ψευδωνύμου Γνώσεως:

Να τι θέλω να πω, αδερφοί μου: Άνθρωποι από σάρκα και αίμα δεν μπορούν να πάρουν μέρος στη βασιλεία του Θεού, ούτε αυτό που είναι φθαρτό μπορεί να κληρονομήσει την αφθαρσία.[17] -Προς Κορονθίους Α΄ 15:50

Τόσο ο Ειρηναίος όσο και οι Βαλεντινιανοί χρησιμοποιούν αυτό το εδάφιο για να υποστηρίξουν τις δικές τους αντιλήψεις για την ανάσταση των νεκρών. Οι Βαλεντινιανοί πίστευαν ότι η ανάσταση ήταν ένα καθαρά πνευματικό φαινόμενο, ενώ ο Ειρηναίος επέμενε ότι οι Χριστιανοί θα ανασταίνονταν από τους νεκρούς με σαρκικά σώματα. Σύμφωνα με τον Ειρηναίο, αυτό το εδάφιο χρησιμοποιήθηκε από τους Γνωστικούς για να υποστηρίξουν ότι «το έργο του Θεού δεν σώζεται».[18]

Ο Ειρηναίος επίσης πολεμούσε εναντίον του Μαρκίωνα της Σινώπης, ο οποίος κήρυττε ότι ο δημιουργός Θεός της Εβραϊκής Βίβλου και ο Πατέρας του Ιησού Χριστού ήταν δύο διαφορετικοί Θεοί. Ο Ειρηναίος υποστηρίζει ότι ο ίδιος Θεός που έστειλε τον Ιησού στη Γη οδήγησε επίσης τον άνθρωπο στην ιστορία μέσω του εβραϊκού νόμου και των προφητών.[6]

  • Βιβλίο 1: I. Βαλεντίνος, II. ο Προπάτωρ, III. η κακή χρήση της Βίβλου, IV. η μητέρα Σοφία, V. η Δημιουργία, VI. Ο τρίπτυχος άνθρωπος, VII. κατά της ενσάρκωσης, VIII. οι Βαλεντινιανή κατάχρηση της Βίβλου, IX. διάψευση από τον Ειρηναίο, Χ. η ενότητα της εκκλησίας, XI. Οι μαθητές του Βαλεντίνου και άλλοι. XII. Πτολεμαίος και Κολαρβασιανός. XIII. Μάρκος. XIV. γράμματα και συλλαβές. XV. Τα είκοσι τέσσερα στοιχεία. XVI. οι Μαρκοσιανοί. XVII. Μαρκοσιάνοι. XVIII. κακή χρήση αποσπασμάτων από τη Γένεση. XIX. κακή χρήση της Βίβλου XX. απόκρυφες γραφές, XXI. οι αιρετικοί για τη λύτρωση, XXII. αποκλίσεις από την αλήθεια. XXIII. Ο Σίμων Μάγος και ο Μένανδρος. XXIV. Σατόρνινος και Βασιλείδης. XXV. Καρποκράτης. XXVI. Ο Κήρινθος, οι Εβιωνίτες και οι Νικολαΐτες. XXVII. Κέρδων και Μαρκίων. XXVIII. Τατιανός, οι Εγκρατίτες. XXIX. Βορβοριανοί. XXX. Οφίτες και Σηθιανοί. XXXI. Καϊνίτες και συμπέρασμα του Βιβλίου Ι.
  • Βιβλίο 2: Μια αντίκρουση των Γνωστικών συστημάτων που χρησιμοποιούν φιλοσοφικά επιχειρήματα κυρίως αντί να χρησιμοποιούν τη Γραφή.
  • Βιβλίο 3: Η αντίκρουση βασίζεται στην αποστολική διαδοχή και στην παράδοση που μεταβιβάστηκε από την πίστη. Υπερασπίζεται την ενσάρκωση του Ιησού και την παρθενική γέννηση (παρθενία της Θεοτόκου).
  • Βιβλίο 4: Απόδειξη ότι ο Θεός της Παλαιάς Διαθήκης είναι ο Θεός της Καινής Διαθήκης.
  • Βιβλίο 5: Μια υπεράσπιση της φυσικής ανάστασης και της αιώνιας κρίσης.
  1. Drilling, Peter (2006). Peter Drilling Premodern faith in a postmodern culture. σελ. 73. But eventually The Detection and Overthrow of Knowledge Falsely So-Called (the actual title of what is commonly known as Against Heresies) expanded from two volumes to five. 
  2. Unger, Dominic J., Dillon, John J., St. Irenaeus of Lyons Against the heresies, Vol.1, p.3, 1992
  3. «Philip Schaff: ANF01. The Apostolic Fathers with Justin Martyr and Irenaeus - Christian Classics Ethereal Library». www.ccel.org. Ανακτήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 2025. 
  4. «The Development of the Canon of the New Testament - Irenaeus». www.ntcanon.org. Ανακτήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 2025. 
  5. «CATHOLIC ENCYCLOPEDIA: St. Irenaeus». www.newadvent.org. Ανακτήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 2025. 
  6. 6,0 6,1 6,2 Richardson, Cyril. Early Christian Fathers. Simon and Schuster. σελ. 343. ISBN 978-0-684-82951-7. 
  7. Grenfell, Bernard Pyne· Hunt, Arthur Surridge (1903). The Oxyrhynchus Papyri. 3. Egypt Exploration Society. 
  8. Grenfell, Bernard P. (1903). Egypt Exploration Fund: The Oxyrhynchus Papyri. Vol. 3. Oxford: Hunt, Arthur S. σελ. 10. 
  9. Donovan, Mary Ann (1998). "Irenaeus of Lyons (review)". Journal of Early Christian Studies. 6 (4): 674–675
  10. Heide, Gale (16 Μαρτίου 2012). Timeless Truth in the Hands of History: A Short History of System in Theology. Wipf and Stock Publishers. σελ. 15. ISBN 978-1-63087-798-9. 
  11. XVI, Pope Benedict. Great Christian Thinkers: From the Early Church Through the Middle Ages. Fortress Press. σελ. 12. ISBN 978-0-8006-9851-5. 
  12. Steenberg, M. C. (1 Ιανουαρίου 2009). Of God and Man: Theology as Anthropology from Irenaeus to Athanasius. Bloomsbury Publishing. σελ. 21. ISBN 978-0-567-60047-9. 
  13. Anderson, William P. A Journey Through Christian Theology: With Texts from the First to the Twenty-first Century. Fortress Press. σελ. 18. ISBN 978-1-4514-2032-6. 
  14. Vallee, Gerard (1981). A Study in Anti-Gnostic Polemics: Irenaeus, Hippolytus and Epiphanius. Wilfrid Laurier Univ. Press. σελ. 9. ISBN 978-0-919812-14-7. 
  15. Kotsko, Adam (30 Οκτωβρίου 2010). The Politics of Redemption: The Social Logic of Salvation. Bloomsbury Publishing. σελ. 71. ISBN 978-0-567-20432-5. 
  16. McFarland, Ian A. (2009). Creation and Humanity: The Sources of Christian Theology. Westminster John Knox Press
  17. ΠΡΟΣ ΚΟΡΙΝΘΙΟΥΣ Α΄ 15 | Αγία Γραφή TGV | YouVersion. 
  18. «Philip Schaff: ANF01. The Apostolic Fathers with Justin Martyr and Irenaeus - Christian Classics Ethereal Library». www.ccel.org. Ανακτήθηκε στις 3 Ιανουαρίου 2025.