Άπαξ λεγόμενον
Το άπαξ λεγόμενον (πολυτονικό: ἅπαξ λεγόμενον, λατινική γραφή: hapax legomenon) είναι όρος της γλωσσολογίας για λέξεις που συναντώνται μονάχα μια φορά, είτε εντός ενός κειμένου, είτε σε ένα σύνολο έργων, είτε σε μια ολόκληρη γλώσσα.[1] Ο πληθυντικός όρος είναι άπαξ λεγόμενα, ενώ για λέξεις που εμφανίζονται 2 ή 3 φορές, δις λεγόμενον, τρις λεγόμενον κτλ. Eίναι αρκετά κοινά σε μεγάλα σώματα κειμένου, όπου περίπου το 40% με 60% των λέξεων είναι μοναδικές, ενώ 10% με 15% δις λεγόμενα.[2] Η σχετική θεωρία πίσω από την συχνότητα εμφάνισης καλύπτεται από τον νόμο του Ζιπφ.[3] Όμως, ο ορθώτερος τύπος είναι ἅπαξ εἰρημένον.
Περιγραφή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Γενικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τουλάχιστον στην αγγλική γλώσσα, το νόημα της ελληνικής φράσης χρησιμοποιήθηκε ως όρος για πρώτη φορά το 1654 σε σύγγραμμα του Άγγλου θεολόγου Τζον Τραπ.[4][5]
Τα άπαξ λεγόμενα είναι γενικά δυσκολότερο να διαπιστωθούν στα αρχαία κείμενα λόγω της σπανιότητας τους, όπως για παράδειγμα σε όσους χαρακτήρες της γλώσσας Μάγια που δεν έχουν αποκρυπτογραφηθεί ή την εβραϊκή βιβλική γλώσσα. Σε άλλες περιπτώσεις, οι μοναδικές λέξεις χρησιμοποιούνται ως βοηθητική μέθοδος ως προς την ταυτοποίηση συγγραφέων σε κείμενα όπου ο συγγραφέας τους είναι άγνωστος.[6]
Παράγοντες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Υπάρχουν διάφοροι άλλοι παράγοντες οι οποίοι μπορούν να επηρεάσουν την συχνότητα εμφάνισης άπαξ λεγόμενων εντός ενός κειμένου:[7]
- το μέγεθος του κειμένου, όπου όσο μεγαλύτερο είναι τόσες περισσότερες περιπτώσεις λέξεων που εμφανίζονται μόνο μια φορά έχει
- την θεματολογία του κειμένου, όπου ανάλογα με το πόσο συγκεκριμένο είναι ένα θέμα τόσο σπανιότερες είναι και οι λέξεις/όροι για την περιγραφή του
- ο τύπος αναγνώστη, ανάλογα με το πόσο επίσημο ή λόγιο είναι το κείμενο και σε ποιόν απευθύνεται
- χρόνος συγγραφής, με την πάροδο του χρόνου τόσο η γλώσσα όσο οι γνώσεις του συγγραφέα και αναγνώστη θα μεταβληθούν
Επεξεργασία πληροφοριών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στα πεδίο της υπολογιστικής γλωσσολογίας, επεξεργασίας φυσικής γλώσσας, και μηχανικής μάθησης, τα άπαξ λεγόμενα συνήθως αγνοούνται (μαζί με άλλες λέξεις χαμηλής συχνότητας εμφάνισης) καθώς κατά τους υπολογισμούς που γίνονται η προσοχή στρέφεται στις λέξεις με υψηλή συχνότητα χρήσης, ενώ η συμπερίληψη των λέξεων με μικρή συχνότητα εμφάνισης δεν θα προσέδιδε αξία αλλά θα επιβάρυνε τις απαιτήσεις σε μνήμη και ταχύτητα επεξεργασίας των δεδομένων καθώς ένα σημαντικό ποσοστό λέξεων στα μεγάλα κείμενα είναι μοναδικές λέξεις.[8][9]
Παραδείγματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αρχαιοελληνικές διάλεκτοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Σε παραδείγματα της ομηρικής διαλέκτου, η Ιλιάδα έχει 1.097 άπαξ λεγόμενα, ενώ η Οδύσσεια 868.[10] Παράδειγμα αποτελεί το παναώριος (κακόχρονος)
- Στην αττική διάλεκτο του Αριστοφάνη, στην κωμωδία Εκκλησιάζουσες η λέξη λοπαδοτεμαχοσελαχογαλεοκρανιολειψανοδριμυποτριμματοσιλφιοκαραβομελιτοκατακεχυμενοκιχλεπικοσσυφοφαττοπεριστεραλεκτρυονοπτοκεφαλλιοκιγκλοπελειολαγῳοσιραιοβαφητραγανοπτερύγων εμφανίζεται μονάχα μια φορά στο σύνολο όλης της ελληνικής γλώσσας λόγω της ιδιομορφίας της καθώς αποτελείται από 172 γράμματα και οι λέξεις που την συνθέτουν περιγράφουν φαγητό.
- Στην ελληνιστική κοινή της Καινής Διαθήκης, περιέχονται 686 περιπτώσεις άπαξ λεγομένων,[11] εκ των οποίων τα 62 βρίσκονται στην πρώτη επιστολή του Πέτρου, και 54 στην δεύτερη.[12] Παράδειγμα αποτελεί το αρσενοκοίτης (αυτός που κοίτεται με αρσενικά, ομοφυλόφιλος)
- Στην ελληνιστική κοινή στον κατάλογο ολυμπιονικών του Ιούλιου Αφρικανού, η λέξη τριαστής (ολυμπιονίκης σε 3 αγωνίσματα εντός της ίδιας ημέρας)[13] συναντάται μονάχα μια φορά σε ολόκληρη την αρχαιοελληνική γραμματεία.[14]
Εβραϊκή γλώσσα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Υπάρχουν περίπου 1.500 άπαξ λεγόμενα στην εβραϊκή αρχική έκδοση της Βίβλου, ωστόσο καθώς πολλές λέξεις αποτελούν παραλλαγές (ρίζες, προθέματα κτλ) μόνο 400 από αυτές θεωρούνται πραγματικά άπαξ λεγόμενα.[15]
Παραδείγματα:
- גבינה (Γκβίνα, τυρί) στο Ιώβ 10:10. Η λέξη χρησιμοποιείται συχνά πλέον στα σύγχρονα εβραϊκά
- זכוכית (Ζεχουχίθ, διάφανο) στο Ιώβ 28:17. Στα σύγχρονα εβραϊκά σημαίνει γυαλί
- לילית (Λίλιθ, πλάσμα της νύχτας) στο Ισαΐα 13:14, στο Μασοριτικό κείμενο της Βίβλου και κατά την καταστροφή της Ιδουμαίας.
Λατινική γλώσσα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Deproeliantis (ντεπροελιάντις, βίαιος διαπληκτισμός), στις Ωδές του Οράτιου
- Scortillum (σκορτίλουμ, πορνίδιο / πουτανάκι), στο 10ο ποίημα των Καρμίνα (τραγούδια) του Κάτουλλου
- Romanitas (ρομανιτάς, ρωμαιοσύνη), στο Περί μανδύα (De Pallio) του Τερτυλλιανού[16][17]
Αγγλική γλώσσα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Honorificabilitudinitatibus (ονοροφικαμπιλιτουντινιτατίμπους, έτοιμος να δεχθεί τιμές),[18] στην πρώιμη αγγλική γλώσσα του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ στο έργο Αγάπης αγώνας άγονος (Love's Labour's Lost)[19]
- Nortelrye (νορτελράι, μόρφωση), στις ιστορίες του Καντερμπέρι του Τζώφρεϊ Σώσερ
- Sassigassity (σασσιγκάσσιτυ, θράσος)[20], στο Χριστουγεννιάτικο δέντρο (Christmas Tree) του Καρόλου Ντίκενς
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ ἅπαξ. Liddell, Henry George· Scott, Robert· A Greek–English Lexicon στο Perseus Project
- ↑ András Kornai, Mathematical Linguistics, Springer, 2008, page 72, ISBN 1-84628-985-8.
- ↑ Paul Baker, Andrew Hardie, and Tony McEnery, A Glossary of Corpus Linguistics, Edinburgh University Press, 2006, page 81, ISBN 0-7486-2018-4.
- ↑ «hapax legomenon». word histories. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Μαΐου 2017. Ανακτήθηκε στις 8 Μαρτίου 2017.
- ↑ «Definition of HAPAX LEGOMENON». www.merriam-webster.com (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 8 Μαρτίου 2017.
- ↑ P.N. Harrison. The Problem of the Pastoral Epistles. Oxford University Press, 1921.
- ↑ Steven J. DeRose. "A Statistical Analysis of Certain Linguistic Arguments Concerning the Authorship of the Pastoral Epistles." Honors thesis, Brown University, 1982; Terry L. Wilder. "A Brief Defense of the Pastoral Epistles’ Authenticity". Midwestern Journal of Theology 2.1 (Fall 2003), 38–4. (on-line)
- ↑ D. Jurafsky and J.H. Martin (2009). Speech and Language Processing. Prentice Hall.
- ↑ Christopher D. Manning and Hinrich Schütze, Foundations of Statistical Natural Language Processing,MIT Press, 1999, page 22, ISBN 0-262-13360-1.
- ↑ Pharr, Clyde (1920). Homeric Greek, a book for beginners. D. C. Heath & Co., Publishers. σελ. xxii.
- ↑ e.g. Richard Bauckham The Jewish world around the New Testament: collected essays I p431 2008: "a New Testament hapax, which occurs 19 times in Hermas. . ."
- ↑ John F. Walvoord and Roy B. Zuck, The Bible Knowledge Commentary: New Testament Edition, David C. Cook, 1983, page 860, ISBN 0-88207-812-7.
- ↑ Ιούλιος ο Αφρικανός, πίνακας Ολυμπιονικών, 154οι Ολυμπιακοί Αγώνες, «ρνδ΄, Λεωνίδας Ῥόδιος τριαστής: στάδιον», όπως διασώθηκε στο κείμενο του Ευσεβίου [1]
- ↑ (Αγγλικά) Harris, H. A. (1968-11-01). «An Athletic ἅπαξ λεγόμενον». The Journal of Hellenic Studies 88: 138–139. doi:. ISSN 2041-4099. https://www.cambridge.org/core/journals/journal-of-hellenic-studies/article/div-classtitlean-athletic-div/163FB0D76691C5DB304A7C482DE8E8C8.
- ↑ Jewish Encyclopedia entry for Hapax Legomena
- ↑ Lewis, C.T. & Short, C. (1879) A Latin Dictionary, Oxford University, Clarendon Press, p.1599.
- ↑ http://www.thelatinlibrary.com/tertullian/tertullian.pallio.shtml
- ↑ «honorificabilitudinitatibus - Wiktionary». en.wiktionary.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 8 Μαρτίου 2017.
- ↑ Project, Τhe Language (21 Οκτωβρίου 2016). «Love's labour's lost». The Language Project. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Οκτωβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 8 Μαρτίου 2017.
- ↑ Williams, John (2016-09-23). «A Timeless Observer». The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2016/09/25/books/review/a-timeless-observer.html. Ανακτήθηκε στις 2017-03-08.
