Φέρεντς Πούσκας

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Φέρεντς Πούσκας

1971
Προσωπικές πληροφορίες
Ημερ. γέννησης1 Απριλίου 1927
Τόπος γέννησηςΒουδαπέστη, Ουγγαρία
Ημερ. θανάτου17 Νοεμβρίου 2006 (79 ετών)
Τόπος θανάτουΒουδαπέστη, Ουγγαρία
Ύψος1,72 μ.
ΘέσηΕπιθετικός
Ομάδες νέων
1937–1942Χόνβεντ Βουδαπέστης
Επαγγελματική καριέρα*
ΠερίοδοςΟμάδαΣυμμ.†(Γκ.)†
1943–1956Χόνβεντ Βουδαπέστης364(392)
1958–1966Ρεάλ Μαδρίτης180(156)
Σύνολο544(548)
Εθνική ομάδα
ΠερίοδοςΟμάδαΣυμμ.†(Γκ.)†
1945–1956Ουγγαρία85(84)
1961–1962 Ισπανία4(0)
Προπονητική καριέρα
ΠερίοδοςΟμάδα
1967Σαν Φρανσίσκο Γκόλντεν Γκέιτ Γκέιλς
1968Βανκούβερ Ρόγιαλς
1968–1969Αλαβές
1970–1974Παναθηναϊκός
1975Ρεάλ Μούρθια
1975–1976Κόλο-Κόλο
1976–1977Σαουδική Αραβία
1978–1979ΑΕΚ
1979–1982Αλ-Μασρί
1985–1986Σολ δε Αμέρικα
1986–1989Σέρρο Πορτένιο
1989–1992Σάουθ Μέλμπουρν
1993Ουγγαρία
* Οι συμμετοχές και τα γκολ στις προηγούμενες ομάδες υπολογίζονται μόνο για τα εγχώρια πρωταθλήματα.
† Συμμετοχές (Γκολ).

Ο Φέρεντς Πούσκας (ουγγρικά: Puskás Ferenc, ˈfɛrɛnt͡s ˈpuʃkaːʃ, 1 Απριλίου 1927 – 17 Νοεμβρίου 2006) ήταν Ούγγρος ποδοσφαιριστής και προπονητής. Θεωρείται ως το πρώτο υπέρλαμπρο αστέρι του παγκοσμίου ποδοσφαίρου[1][2] και ένας από τους καλύτερους ποδοσφαιριστές όλων των εποχών με πολυάριθμους τίτλους σε ομαδικό και ατομικό επίπεδο.[3][4][5][6] Ψηφίστηκε ως έκτος καλύτερος παίκτης του 20ού αιώνα στις εκλογές της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ιστορίας και Στατιστικής Ποδοσφαίρου (IFFHS),[7] ενώ ήταν επίσης έβδομος καλύτερος του αιώνα σε ειδική ψηφοφορία του περιοδικού France Football, ανάμεσα στους νικητές της Χρυσής Μπάλας το 1999.[8] Ένας ιδιαίτερα παραγωγικός επιθετικός, το 1995 αναγνωρίστηκε από την IFFHS ως ο κορυφαίος σκόρερ του 20ού αιώνα στο επίπεδο της υψηλότερης εθνικής κατηγορίας πρωταθλήματος.[9]

Ο Πούσκας, γνωστός και ως ο «Καλπάζων Συνταγματάρχης», έπαιξε για σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα για τρεις ομάδες και όταν έπαιζε για αυτές, ήταν οι καλύτερες στον κόσμο, στοιχείο μοναδικό στην ιστορία. Ξεκίνησε την καριέρα του στη Χόνβεντ Βουδαπέστης, όπου αγωνίστηκε για 13 χρόνια και κέρδισε όλους τους τίτλους που διεκδίκησε και μετά από μικρή υποχρεωτική παύση συνέχισε την πορεία του με τη Ρεάλ Μαδρίτης πράτοντας το ίδιο. Ήταν επίσης ηγετική φυσιογνωμία της καλύτερης Εθνικής Ουγγαρίας που υπήρξε στην ποδοσφαιρική ιστορία, γνωστής ως «Μαγικοί Μαγυάροι» και το πρώτο μεγάλο «δεκάρι» του παγκοσμίου ποδοσφαίρου.[10][11][12]

Το σώμα του δεν ήταν ευλογημένο για να πρωταγωνιστήσει στο άθλημα όντας υπέρβαρος, όμως το χαμηλό κέντρο βάρους λειτούργησε θετικά όπως αποδείχθηκε και το αριστερό του πόδι (το οποίο χρησιμοποιούσε σχεδόν κατά αποκλειστικότητα) είχε την ικανότητα να εξαπολύει με τρομακτικό ρυθμό ισχυρότατα σουτ, με πολύ συχνά επιτυχημένα αποτελέσματα.[13][14][15] Δεν είναι τυχαίο ότι το βραβείο της FIFA για το καλύτερο γκολ της χρονιάς πήρε το όνομά του, έχοντας κλείσει την καριέρα του με αναλογία τερμάτων ανά αγώνα 1,02 για τους επίσημους αγώνες (και σχεδόν 1,00 σε εθνικό επίπεδο) και με 802 γκολ βρίσκεται στην έβδομη θέση όλων των εποχών.[16] Η αγωνιστική του παρουσία με την εθνική ομάδα της Ουγγαρίας του χάρισε τη φήμη ως του κορυφαίου ποδοσφαιριστή της υφηλίου στο πρώτο ήμισυ της δεκαετίας του 1950, ορίζοντας το άθλημα την εποχή του[17][18][19] κατέρριψε ρεκόρ κόσμου διεθνών συμμετοχών και τερμάτων αλλά όχι τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή, με την ευκαιρία του 1954 να χάνεται, προϊόν ευρέως αποδεκτής αδικίας ποικίλων παραγόντων, με την ομάδα να θεωρείται ως η καλύτερη που δεν κατέκτησε τον κορυφαίο ποδοσφαιρικό θεσμό.[20][21] Ως προπονητής οδήγησε το 1971 τον Παναθηναϊκό στη μεγαλύτερη επιτυχία που είχε ποτέ ελληνική ομάδα στην Ευρώπη: στον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών, όπου ο ΠΑΟ ηττήθηκε από τον Άγιαξ.[22]

Βιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πρώτα χρόνια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Φέρεντς Πούσκας γεννήθηκε από πτωχή οικογένεια σλαβικής καταγωγής, υπό την ονομασία Φέρεντς Πούρτσελντ Μπίρο (ουγγρικά: Purczeld Bíró Ferenc, γερμανικό επίθετο με προέλευση από τη Σουαβία) σύμφωνα με τα έγγραφα.[23][24][25] Η πραγματική ημερομηνία γέννησης είναι 1η Απριλίου όπως αναφέρεται στο βιβλίο του Γκιέργκι Σέλουσι (György Söllősi) αλλά αυτή είναι η ημέρα των ανόητων στην Ουγγαρία και ο Πούσκας δεν ήθελε να είναι γνωστή αυτή η πληροφορία αλλάζοντας την ημερομηνία σε 2 Απριλίου και καταστρέφοντας όλα τα δεδομένα της ημερομηνίας γέννησής του, εκτός από εκείνα που υπήρχαν στο διαβατήριό του.[26][27][28] Ο πατέρας ήταν επαγγελματίας ποδοσφαιριστής έχοντας το ίδιο μικρό όνομα και η μητέρα μοδίστρα. Στην οικογένεια σταδιακά, η μητέρα και τα παιδιά δεν μιλούσαν πλέον γερμανικά. Το 1937 άλλαξε το επίθετό του.[24][29][30] Αυτό έγινε λόγω του αυξανόμενου εθνικισμού του τότε καθεστώτος που υποχρέωσε τους Ούγγρους με ονόματα που είχαν τυπικά εθνικά χαρακτηριστικά να τα αλλάξουν. Έτσι το όνομα της οικογένειας Πούρτσελντ άλλαξε σε Πούσκας. Πέρασε τα πρώτα του χρόνια σε ένα σπίτι στο Κισπέστ, που βρίσκονταν πολύ κοντά στο γήπεδο της τοπικής ομάδας ποδοσφαίρου, όπου αγωνιζόταν ο πατέρας του ως μέσος μέχρι το 1937. Το 1938 ξεκίνησε να παίζει ποδόσφαιρο στις ομάδες μικρών ηλικιών της γενέθλιας πόλης του χρησιμοποιώντας το όνομα Μίκλος Κόβατς (ουγγ. Miklós Kovács) καθώς η κατώτερη επιτρεπόμενη ηλικία ήταν αυτή των 12 ετών.[14][31][32] Στο διπλανό σπίτι μετακόμισε και η οικογένεια του Γιόζεφ Μπόζικ, με τους δύο νεαρούς να συνδέονται με στενή φιλία και κοινό ενδιαφέρον για το ποδόσφαιρο.[24][33]

Η πρώτη περίοδος της καριέρας στην Ουγγαρία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ξεκίνησε την επαγγελματική καριέρα του σε πολύ νεαρή ηλικία (16 ετών) στην ουγγρική Κισπέστ, ομάδα της εποχής σε απόσταση εννέα χιλιομέτρων από την πρωτεύουσα και όπου ο πατέρας του εργαζόταν πλέον ως προπονητής από το 1937. Του έδωσαν γρήγορα το παρατσούκλι Öcsi (από το ντεμπούτο του το Νοέμβριο του 1943 σε αγώνα απέναντι της Ναγκιβάραντι ΑΚ - Nagyváradi AC - στην Οράντεα), κάτι σαν ο αγαπημένος μικρός όλων, αφού από πολύ νωρίς επιβεβαίωσε ότι διέθετε θεόσταλτο ταλέντο και εν ολίγοις ήταν γεννημένος για να παίζει ποδόσφαιρο.[34][35][36] Στις 8 Δεκεμβρίου 1943 σημείωσε το πρώτο του γκολ στον τρίτο επίσημο αγώνα του απέναντι στην Ντιόσγκιορι ΒΤΚ, για το πρωτάθλημα που έληξε με νίκη της δεύτερης με 3–2. Το 1944 ήταν ήδη στη βασική ενδεκάδα και το 1945–46 σημείωσε 35 γκολ στο πρωτάθλημα, από τα οποία πέντε στον αγώνα απέναντι στην Μπεκετσάμπα Πούρσουιτ ΜΤΕ (Békéscsaba Pursuit MTE, 5–1, 4 Απριλίου 1946).[37][38] Τη χρονιά εκείνη η ομάδα ήταν τέταρτη στο πρωτάθλημα, η καλύτερη κατάταξη σχεδόν για δύο δεκαετίες.[33][39]

Την αγωνιστική περίοδο 1946–47 ήταν δεύτερος σκόρερ του πρωταθλήματος με 32 τέρματα και η ομάδα ήταν δευτεραθλήτρια καταλαμβάνοντας την καλύτερη θέση μέχρι τότε, με αξιοσημείωτη τη νίκη επί της Φερεντσβάρος στις 13 Απριλίου 1947 με 3–0, με χατ τρικ του Πούσκας.[40][41] Την επόμενη χρονιά ήταν για πρώτη φορά πρώτος σκόρερ με 50 γκολ από τα 82 που σημείωσε συνολικά η Κισπέστ, χωρίς όμως αντίστοιχη επιτυχία από το σύλλογο που κατετάγη στην τέταρτη θέση της βαθμολογίας.[42][43] Το σεζόν 1948–49 σημείωσε 46 γκολ στο πρωτάθλημα, που δεν ήταν αρκετά για τον τίτλο του πρώτου σκόρερ,[30] και στο τέλος της χρονιάς, την ομάδα του την ανέλαβε διοικητικά ο Ουγγρικός Στρατός μετονομάστηκε σε Χόνβεντ Βουδαπέστης, άλλαξε έδρα μεταφερόμενη στη γειτονική πρωτεύουσα. Ο Πούσκας απέκτησε στρατιωτικό βαθμό και συγκεκριμένα το βαθμό του συνταγματάρχη και από τότε έγινε γνωστός ως «Ο Καλπάζων Συνταγματάρχης», με τον τρόπο που εφορμούσε προς την αντίπαλη περιοχή να ξεσηκώνει τους φιλάθλους.[22][44][45] Δύο άλλα προσωνύμια που απέκτησε αργότερα, από τη θητεία του στη Ρεάλ Μαδρίτης, ήταν το «Πάντσο» και το «Κανοντσίτο Πουμ» για τη δύναμη των σουτ του.[46][47] Αγωνιζόταν ως αριστερός εσωτερικός επιθετικός (inside forward) στα τότε συστήματα με τους πέντε επιθετικούς έχοντας έντονο επιθετικό προσανατολισμό (σε νεότερες εποχές αντίστοιχη θέση θα ήταν αυτή του επιθετικού μέσου). Η ικανότητά του να καθοδηγεί, να δίνει το παράδειγμα με την αγωνιστικότητά του, η εξαιρετική τεχνική του κατάρτιση με την ιδιαίτερη ικανότητά του να βλέπει κενούς χώρους και να υπερέχει σε ποιότητα, οξυδέρκεια και αποτελεσματικότητα, τον κατέστησαν εύλογα κυρίαρχο. Συνέδεσε τον υπέρτατο έλεγχο της μπάλας με την πρόβλεψη της σκέψης αποφεύγοντας να την κρατά όταν επιτίθονταν θεωρώντας το χάσιμο χρόνου. Έτσι, συχνά επιχειρούσε μακρινές μεταβιβάσεις διαθέτοντας αξιοθαύμαστη ακρίβεια, αναγνωρίζοντας τη σημασία της υποταγής στη συλλογική προσπάθεια.[48][49]

Το αριστερό πόδι του ήταν πάντα η μεγαλύτερη απειλή για τους αντίπαλους

Η στρατιωτική πλέον (οι παίκτες ασκούνταν περιστασιακά με όπλα[50]) ομάδα της Χόνβεντ συγκέντρωσε από τις άλλες ομάδες μερικούς από τους πιο ταλαντούχους παίκτες της χώρας και έτσι ο Πούσκας έγινε συμπαίκτης με τα μετέπειτα μέλη της Εθνικής Ουγγαρίας της δεκαετίας του 1950, όπως ο αμυντικός Γκιούλα Λόραντ και οι επιθετικοί Ζόλταν Τσίμπορ και Σάντορ Κότσις.[51][52][53] Μέχρι τότε η ομάδα δεν είχε κατακτήσει κανένα τίτλο πρωταθλήματος και η αναδιοργάνωσή της την κατέστησε κυρίαρχη δύναμη.[44] Με τη Χόνβεντ ο Πούσκας κατέκτησε τα δύο πρώτα αναδιοργανωμένα πρωταθλήματα (1949–50, 1950, τα πρώτα στην ιστορία της), στο δε δεύτερο η ομάδα να σημειώνει 67 τέρματα σε μόνο 15 αγώνες (13 νίκες και μόνο μία ήττα) από τα οποία 25 του Πούσκας και συνολικά πέντε πρωταθλήματα Ουγγαρίας. Το πρωτάθλημα του 1952 η ομάδα έμεινε αήττητη και σημείωσε 100 γκολ σε 26 αγώνες, ο δε Πούσκας 22.[41][48][54] Η ομάδα θεωρείται ως μια από τις καλύτερες όλων των εποχών[55][56][57] αποτελώντας και τη βάση της Εθνικής και ο ίδιος αναδείχθηκε πρώτος σκόρερ τις αγωνιστικές περιόδους 1947–48, 1949–50, 1950 και 1953.[58][59] Η επίδοση των 50 τερμάτων σε μία αγωνιστική περίοδο το 1948 τον ανέδειξε επίσης πρώτο σκόρερ όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και σε όλο τον κόσμο.[19][60] Στις 19 Φεβρουαρίου 1949 στον αγώνα πρωταθλήματος με την Γκιόρι ΕΤΟ ΦΚ (11–3) σημείωσε 7 τέρματα, επίδοση που δεν έχει επαναληφθεί έκτοτε στο πρωτάθλημα Ουγγαρίας.[61][62]

Η φήμη του συλλόγου εξαπλώθηκε πέρα ​​από την Ουγγαρία και στις 13 Δεκεμβρίου 1954 αγωνίστηκε με τη Γουλβς, την πρωταθλήτρια Αγγλίας που εκείνα τα χρόνια διένυε την καλύτερη περίοδο της ιστορίας της στο Στάδιο Μόλινιου του Γούλβερχαμπτον, σε φιλική συνάντηση. Στο κατάμεστο στάδιο (και σε σκόπιμα - επιπλέον της βροχής που είχε προηγηθεί - βρεγμένο αγωνιστικό χώρο που δεν ευνοούσε τους τεχνικά υπέρτερους Ούγγρους[63][64]) η Χόνβεντ προηγήθηκε με 2–0 στο ημίχρονο, Πούσκας και Μπόζικ κυριάρχησαν στο χώρο του κέντρου αλλά τελικά έχασαν με 3–2. Οι Άγγλοι ήταν ενθουσιασμένοι με το αποτέλεσμα θεωρώντας την ουγγρική ομάδα ως την καλύτερη στην Ευρώπη ή και στον κόσμο.[65][66] Η Χόνβεντ αγωνίστηκε επίσης και έχασε από τον Ερυθρό Αστέρα στο Βελιγράδι. Ήταν τέτοια τα παιχνίδια που έδωσαν την ιδέα για τη δημιουργία μιας πανευρωπαϊκής διασυλλογικής διοργάνωσης, κάτι που υλοποιήθηκε με την έναρξη του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου Πρωταθλητριών το 1955 μετά την πρωτοβουλία του Γκαμπριέλ Ανό (Gabriel Hanot), αρχισυντάκτη της γαλλικής εφημερίδας L'Équipe.[63][67][68] Ο Ανό είχε παραβρεθεί στον αγώνα του Σταδίου Μόλινιου και είχε επικρίνει τους πανηγυρισμούς των Άγγλων που θεωρούσαν ότι η ομάδα τους ήταν η καλύτερη του κόσμου με αυτή τη νίκη και προερχόμενοι από νίκες σε φιλικούς αγώνες με ισχυρούς αντιπάλους.[63][64][69] Το 1954 ο Πούσκας ψηφίστηκε ως ο καλύτερος παίκτης του κόσμου κερδίζοντας το νεοδημιουργημένο βραβείο Pallone d'Oro (Χρυσή Μπάλα) που απένειμε η ιταλική εφημερίδα La Gazzetta dello Sport, ιδέα που τελικά επικράτησε (έστω και διαφορετικά) από το γαλλικό περιοδικό France Football δύο χρόνια αργότερα.[54][70] Στις 9 Ιανουαρίου 1955 στο πιο εντυπωσιακό παιχνίδι στην ιστορία του πρωταθλήματος Ουγγαρίας (και ίσως όχι μόνο), η Χόνβεντ εκτός έδρας μπροστά σε 25.000 θεατές νίκησε τον ισχυρότερο εγχώριο αντίπαλο εκείνης της εποχής ΜΤΚ Βουδαπέστης (η οποία είχε εξίσου ισχυροποιηθεί το 1949) με 9–7 με τέσσερα τέρματα του Πούσκας και ίσο αριθμό από το Νάντορ Χιντεγκούτι της ΜΤΚ. Η Χόνβεντ ήταν ήδη πρωταθλήτρια με την αντίπαλο της στη δεύτερη θέση της κατάταξης και τα επιθετικά σχέδια των ομάδων βρήκαν την ευκαιρία να κυριαρχήσουν, με τον Πούσκας να σημειώνει χατ τρικ σε λιγότερο από πέντε λεπτά στο πρώτο ημίχρονο σε ένα από τα καλύτερα παιχνίδια της καριέρας του.[71][72][73] Κλείνοντας τη σταδιοδρομία του στην ομάδα ήταν ο πρώτος σκόρερ της με 360 γκολ σε 352 αγώνες πρωταθλήματος πρώτης κατηγορίας.[74][75][76]

Η Χόνβεντ το 1956 με τον Πούσκας καθιστό, δεύτερο από δεξιά

Το 1956 με τις πολιτικές εξελίξεις στην Ουγγαρία και την εισβολή των σοβιετικών στη Βουδαπέστη, μεταδόθηκε μέσω μεγάλου ειδησεογραφικού πρακτορείου ότι ο Πούσκας είχε σκοτωθεί (27 Οκτωβρίου). Την ώρα που τα νέα έκαναν τον γύρο του κόσμου, ο Πούσκας ήταν κανονικά με την υπόλοιπη αποστολή της Ουγγαρίας πριν τη συνάντηση με τη Σουηδία, που τελικά ματαιώθηκε.[77][78][79] Λόγω της έκρυθμης κατάστασης στη χώρα, η Χόνβεντ υποχρεώθηκε να δώσει φιλοξενούμενη τον αγώνα του Ευρωπαϊκού Κυπέλλου Πρωταθλητριών στην Ισπανία (22 Νοεμβρίου), όπου έχασε από την Ατλέτικο Μπιλμπάο με 3–2. Με την πατρίδα τους σε αναταραχή, οι παίκτες επέλεξαν να παίξουν το δεύτερο στις Βρυξέλλες όπου, καθώς η αποτυχημένη επανάσταση στην πατρίδα τους έγινε αιματηρή, έφτασαν στο 3–3 (ένα γκολ σημείωσε ο Πούσκας), ο τραυματισμός του τερματοφύλακα των Μαγυάρων ανάγκασε τον Τσίμπορ να αγωνιστεί ως τερματοφύλακας και η ομάδα αποκλείστηκε.[67][80] Ο Πούσκας υποστήριξε την εξέγερση των συμπατριωτών του και η Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου της Ουγγαρίας προσπάθησε να ματαιώσει το παιχνίδι, αλλά «Ο Καλπάζων Συνταγματάρχης», ως αρχηγός, διευκρίνησε ότι η ομάδα δεν αναγνώριζε πλέον την εξουσία της Ομοσπονδίας. Η καταγγελία του για την Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου ήταν ασυνήθιστη για τους αθλητές των καθεστώτων του Ανατολικού Μπλοκ και επιπλέον, ο Πούσκας δεν είχε ιστορικό πολιτικής έκφρασης, ούτε ενδιαφέρθηκε για την πολιτική και σε μεταγενέστερο χρόνο. Στη συνέχεια, οι αβέβαιες εγχώριες συνθήκες οδήγησαν τον Πούσκας στο να παραμείνει στο εξωτερικό μαζί με άλλους συμπαίκτες του αρνούμενοι να επιστρέψουν ως διαμαρτυρία προς το νέο καθεστώς.[81][82][83] Αρχικά οι παίκτες της ομάδας έμειναν στην Ισπανία δίνοντας φιλικούς αγώνες, πρώτα με μία μικτή ομάδα της Μαδρίτης αποτελούμενη από παίκτες της Ρεάλ και της Ατλέτικο, αγώνας που έληξε με 5–5 με ένα γκολ του Πούσκας και τρία του Αλφρέδο Ντι Στέφανο μετά με μικτή ομάδα της Σεβίλλης (ήττα με 6–2) και τέλος νικώντας τη Μπαρτσελόνα με 4–3.[84][85] Μετά από αγώνες στην Ιταλία και την Ισπανία, η νέα διοίκηση της Ομοσπονδίας της Ουγγαρίας σε αντίδραση, απαγόρευσε στην ομάδα να χρησιμοποιεί το όνομα και τα χρώματα της Χόνβεντ σε οποιαδήποτε αγώνα της. Έτσι γεννιέται η Hungaria, η οποία με τα χρώματα της ουγγρικής σημαίας αναχωρεί για τη Βραζιλία, προκειμένου να ξεκινήσει την περιοδεία της χωρίς άδεια από την Ομοσπονδία της χώρας.[86][87][88] Το ταξίδι ήταν προγραμματισμένο για τη συμμετοχή σε φιλικούς αγώνες με αντιπάλους τις καλύτερες βραζιλιάνικες ομάδες απέναντι σε αυτή που θεωρούνταν ως η κορυφαία ομάδα του κόσμου. Στον πρώτο και καλύτερο αγώνα, σχεδόν 120.000 θεατές συγκεντρώθηκαν στο Στάδιο Μαρακανά μαζί με τον πρόεδρο της δημοκρατίας της χώρας και απόλαυσαν ένα θεαματικό παιχνίδι και τη νίκη της Φλαμένγκο με 6–4, με τον Πούσκας να σημειώνει δύο γκολ.[83][89] Μέχρι τη στιγμή της επιστροφής του Φεβρουαρίου η πολιτική αναταραχή είχε λήξει, ο Πούσκας και πολλά άλλα μέλη της ομάδας αποφάσισαν να παραμείνουν στη Βιέννη φοβούμενοι την αντιμετώπιση των νέων αρχών της πατρίδας τους. Η ομάδα διαλύθηκε τελικά με 11 παίκτες να επιστρέφουν στην Ουγγαρία, ενώ οι υπόλοιποι έμειναν στο εξωτερικό.[80][58]

Η FIFA απαγόρευσε σε όλους τους παίκτες να αγωνιστούν για δύο χρόνια μετά από παρέμβαση της Ουγγρικής Ποδοσφαιρικής Ομοσπονδίας.[51][90][91] Η ποινή αργότερα μειώθηκε στους 18 μήνες.[92][93][94] Στις 31 Μαρτίου 1957 έληξε το τελεσίγραφο των ουγγρικών αρχών για την επιστροφή των παικτών, αλλά ο Πούσκας δεν γύρισε πίσω. Τον Απρίλιο του 1957, ο Εθνικός τον προσέγγισε και τον έφερε στην Ελλάδα μαζί με τον Κότσις για να ενισχύσουν την εξαιρετική εκείνον τον καιρό ομάδα του Πειραιά. Το ΠΟΚ (Παναθηναϊκός, Ολυμπιακός, ΑΕΚ) αντέδρασε έντονα και η διεθνής απαγόρευση επέτρεψε στους δύο Ούγγρους να αγωνιστούν μόνο για ένα ημίχρονο σε φιλική συνάντηση.[88][95] Οι πολιτικές αρχές της Ουγγαρίας τον χαρακτήρισαν «προδότη» και του απαγορεύτηκε η είσοδος στις χώρες του τότε σοβιετικού συνασπισμού.[96][97][98] Το ίδιο καλοκαίρι αγωνίστηκε και στην Κύπρο με τη φανέλα του Πεζοπορικού.[99] Μετά την άφιξη της συζύγου του Έρζερμπετ (πρώην αθλήτριας χάντμπολ) και της κόρης του Ανίκο στη Βιέννη υπέγραψε σύμβαση με ομάδα της Αυστρίας, αλλά δεν είχε άδεια να αγωνιστεί, οπότε η σταδιοδρομία του διακόπτεται. Μετακόμισε αρχικά στην Ιταλία, όπου υπέγραψε τετραετές συμβόλαιο με την Ίντερ, το οποίο όμως επίσης δεν είχε καμία ισχύ λόγω της τιμωρίας του. Ενδιαφέρον έδειξαν ακόμα η Μάντσεστερ Γιουνάιτεντ και η Γιουβέντους.[28][91][100] Τελικά κατέληξε στην Ισπανία, με τη Μπαρτσελόνα να είναι η πρώτη ομάδα που ενδιαφέρθηκε έχοντας ήδη δύο διεθνείς Ούγγρους στη σύνθεσή της αλλά συμφωνία δεν επιτεύχθηκε.[101] Αγωνίστηκε σε κάποια ανεπίσημα παιχνίδια με την Εσπανιόλ Βαρκελώνης και το 1958 υπέγραψε τελικά στη Ρεάλ Μαδρίτης. Καταλυτικό ρόλο στη μεταγραφή έπαιξε ο τέως προπονητής του στη Χόνβεντ Εμίλ Οστράιχερ (Emil Östreicher), που είχε ακολουθήσει τον Πούσκας στο εξωτερικό και είχε αναλάβει τεχνικός σύμβουλος στην ισπανική ομάδα. Επιπλέον τα δύο χρόνια αγωνιστικής απραξίας ήταν η αιτία της αύξησης του βάρους του κατά 18 κιλά.[93][102][103]

Η δεύτερη περίοδος της καριέρας στην Ισπανία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Όταν πήγε ο Πούσκας στη Ρεάλ, ο σύλλογος ήταν ήδη στην κορυφή της Ευρώπης και είχε ήδη μεγάλους παίκτες στη σύνθεσή της. Χάνοντας το επιπλέον βάρος με εντατική προπόνηση έξι εβδομάδων έγινε το ίδιο σημαντικός όσο και ο Αλφρέδο Ντι Στέφανο, δημιουργώντας παράλληλα και ένα δίδυμο που οδήγησε την ομάδα στην αναγνώρισή της ως της πιο επιτυχημένης όλων των εποχών.[104][105][106] Η διαφορά ήταν ότι πλέον δεν ήταν ο ηγέτης αυτής της ομάδας (κάτι που ο ίδιος το ήξερε[107]), και προσαρμόστηκε ανάλογα στο νέο του ρόλο (περισσότερο εκτελεστικό) με εξαιρετική επιτυχία. Οι δύο κορυφαίοι ποδοσφαιριστές συνδέονταν σαν ραδιοκύματα που ταξίδευαν στην ίδια συχνότητα, κοιτάζοντας ο ένας τον άλλον και αναγνωρίζωντας ο ένας τον άλλον με χαρακτηριστική ευχέρεια για έξι χρόνια δημιουργώντας το πιο επικίνδυνο και επιτυχημένο δίδυμο στην ιστορία του παγκοσμίου ποδοσφαίρου.[15][108][109] Είναι ενδεικτικό ότι στο τελευταίο παιχνίδι της πρώτης χρονιάς του Ούγγρου, ο ίδιος και ο Ντι Στεφάνο ήταν ισοδύναμοι ως οι πρώτοι σκόρερ του πρωταθλήματος έχοντας από 21 τέρματα. Ο Πούσκας πέρασε τον τερματοφύλακα αλλά αντί να σκοράρει, γύρισε τη μπάλα στον ελεύθερο εκείνη τη στιγμή Αργεντινό προκειμένου να τη στείλει ο τελευταίος στα δίχτυα και να αναδειχθεί μόνος του κορυφαίος σκόρερ, ενώ ο ίδιος κατατάχθηκε τελικά δεύτερος.[102][110][111] Στο βιβλίο του Gracias, vieja ο Ντι Στέφανο έγραψε ότι «Οι νεότερες γενιές δεν είδαν τον Πούσκας να παίζει, δεν ξέρουν τι έχασαν».[112] Είναι ο Ντι Στέφανο που «βαπτίζει» τον Ούγγρο ως «Πάντσο».[113][114] Ο τρόπος παιχνιδιού της ομάδας προσομοίαζε προς αυτό της Χόνβεντ και της Εθνικής Ουγγαρίας βασιζόμενο στην απελευθέρωση από την τακτική ορθοδοξία του σχηματισμού WM που ήταν κυρίαρχος για δεκαετίες με τη συνεχή κίνηση.[115]

Αλφρέδο Ντι Στέφανο (αριστερά), Φέρεντς Πούσκας (δεξιά)

Στις 15 Αυγούστου 1958 έκανε το ντεμπούτο του με τη μαδριλένικη ομάδα σε φιλικό αγώνα με τη Ρίβερ Πλέιτ (0–1).[116] Έκανε το επίσημο ντεμπούτο του στις 14 Σεπτεμβρίου στη νίκη 1–2 απέναντι στη Λας Πάλμας. Ήδη από την πρώτη του χρονιά σημείωσε τέσσερα χατ τρικ, από τα οποία το πρώτο στον πρώτο αγώνα που σκόραρε απέναντι στη Σπόρτινγκ Χιχόν (21 Σεπτεμβρίου).[117][118] Τη δεύτερη χρονιά ήταν πρώτος σκόρερ του πρωταθλήματος, τίτλο που κατέκτησε άλλες τρεις φορές (η τελευταία το 1963–64 σε ηλικία 37 ετών), ενώ ήταν και πρωταθλητής με το σύλλογο για πρώτη φορά το 1961 (με τη Ρεάλ να παραμένει αήττητη στο πρωτάθλημα) ακολουθούμενο από τέσσερις ακόμη συνεχόμενους τις επόμενες χρονιές.[119][120] Το 1959 στέφθηκε πρωταθλητής Ευρώπης με την κατάκτηση του Κυπέλλου Πρωταθλητριών. Σημείωσε το νικητήριο γκολ στον επαναληπτικό ημιτελικό στη Σαραγόσα επί της Ατλέτικο Μαδρίτης (νίκη με 2–1).[54][121] Ωστόσο, δεν αγωνίστηκε στον τελικό στη Στουτγάρδη καθώς ο προπονητής υποστήριξε ότι η παρουσία του θα μπορούσε να προδιαθέσει το κοινό εναντίον της Ρεάλ,[121] αφού η Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου της Δυτικής Γερμανίας είχε απαγορεύσει στους συλλόγους της να παίζουν εναντίον ομάδων που τον είχαν στη σύνθεσή τους μετά από δηλώσεις του Ούγγρου κατά των Γερμανών παικτών με αφορμή το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1954.[122][123] Η απαγόρευση ανεστάλη μετά από επίσημη επιστολή συγγνώμης του Πούσκας πριν τον τελικό του 1960.[124][125] Τα δύο πρώτα πρωταθλήματα χάθηκαν από τη Μπαρτσελόνα (του 1960 στη διαφορά τερμάτων, ο Πούσκας όμως ήταν για πρώτη φορά πρώτος σκόρερ του πρωταθλήματος με 25 γκολ[120]),[126] ενώ το Κύπελλο Ισπανίας του 1960 στον τελικό από την Ατλέτικο Μαδρίτης. Η ευρωπαϊκή κυριαρχία με την αγαστή συνεργασία των δύο μεγάλων ποδοσφαιριστών οδήγησε και στην κατάκτηση του κόσμου την ίδια χρονιά με την επικράτηση επί της Πενιαρόλ στο διπλό τελικό του πρώτου Διηπειρωτικού Κυπέλλου. Το πρώτο παιχνίδι του Μοντεβίδεο συνοδεύτηκε από ρεκόρ εισιτηρίων στο Στάδιο Σεντενάριο αλλά όχι από ανάλογη ποιότητα σε ένα λασπωμένο γήπεδο (αποτέλεσμα 0–0), ενώ το δεύτερο στη Μαδρίτη μπροστά σε 125.000 θεατές έληξε με 5–1 με δύο γκολ του Πούσκας, το πρώτο από τα οποία έμεινε στη μνήμη πολλών για την ομορφιά του. Ο επαναληπτικός τη Μαδρίτης είχε κριθεί στα δέκα πρώτα λεπτά με τους γηπεδούχους να φτάνουν το σκορ στο 3–0 σε λιγότερο από ένα τέταρτο. Ο Πούσκας σκόραρε το πρώτο γκολ, ο Ντι Στέφανο σκόραρε με τακουνάκι και ο Ούγγρος με απευθείας φάουλ από την άκρη της περιοχής ολοκλήρωσε το ρεσιτάλ επιθετικότητας και αποτελεσματικότητας.[127][128][129] Παράλληλα, στο εσωτερικό οι δύο παίκτες παρέμειναν αήττητοι σε εντός έδρας αγώνες πρωταθλήματος τα έξι χρόνια της συνεργασίας τους οδηγώντας την ομάδα σε ρεκόρ κόσμου 121 αγώνων που διακόπηκε το 1965 με το Ντι Στέφανο να έχει αποχωρήσει και που διατηρήθηκε για σχεδόν έξι δεκαετίες.[130][131][132]

«Δεν έχω ξαναδεί πιο θανατηφόρο παίκτη από αυτόν. Εκεί που έβλεπαν τα μάτια του, έστελνε τη μπάλα. Πέρναγα συχνά στον Πούσκας και γυρνούσα προς το πλήθος πριν σουτάρει στο τέρμα. Έβλεπα τους οπαδούς να σηκώνουν τα χέρια τους και άρχιζα να πανηγυρίζω». Αλφρέδο Ντι Στέφανο[133]

Στη Μαδρίτη ο Πούσκας παρέμεινε μέχρι το τέλος της καριέρας του το 1966, πετυχαίνοντας 324 τέρματα σε 372 επίσημες και φιλικές εμφανίσεις,[134][135] σαρώνοντας τους τίτλους τόσο στις εγχώριες όσο και στις διεθνείς διοργανώσεις (πέντε Πρωταθλήματα Ισπανίας, ένα Κύπελλο, τρία Κύπελλα Πρωταθλητριών και ένα Διηπειρωτικό Κύπελλο).[121][136][137] Το ρεκόρ του με 15 τέρματα στη διοργάνωση του Κυπέλλου Ισπανίας 1960–61 παραμένει ακόμα ακατάρριπτο. Στον ημιτελικό εκείνης της διοργάνωσης απέναντι στη Ρεάλ Μπέτις που διεξήχθη στη Μαδρίτη στις 18 Ιουνίου 1961 και έληξε με 7–1 σημείωσε 6 γκολ, επίδοση ρεκόρ για τη Ρεάλ σε επίσημο αγώνα που παραμένει επίσης ακατάρριπτο.[138][139] Ικανός και στις απ' ευθείας εκτελέσεις φάουλ, ο πέτυχε ένα γκολ εις διπλούν, σαν εκείνο που είχε πετύχει ο Ζιζίνιο στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1950. Το 1961 σε αγώνα με αντίπαλο την Ατλέτικο Μαδρίτης εκτέλεσε ένα φάουλ στη γραμμή της μεγάλης περιοχής και έστειλε την μπάλα στα δίχτυα, όμως ο διαιτητής πλησίασε τον Ούγγρο, που πανηγύριζε και του είπε με ύφος απολογητικό: «...λυπάμαι, αλλά δεν είχα σφυρίξει ακόμα». Και ο Πούσκας εκτέλεσε πάλι το φάουλ, με τον ίδιο τρόπο και η μπάλα διέγραψε την ίδια ακριβώς τροχιά καταλήγοντας στα δίχτυα.[36][93][140]

Αξιομνημόνευτος παραμένει ο τελικός του 1960 απέναντι στην Άιντραχτ Φρανκφούρτης (7–3, 18 Μαΐου), θεωρούμενος ως ο θεαματικότερος στην ιστορία του θεσμού και από τα καλύτερα παιχνίδια όλων των εποχών, στη Γλασκώβη μπροστά σε περίπου 130.000 θεατές (αριθμός ρεκόρ στην ιστορία των τελικών που παραμένει).[141][142][143] Για ορισμένους στο καλύτερο παιχνίδι της καριέρας του, ο Ούγγρος σημείωσε τέσσερα συνεχόμενα τέρματα μετατρέποντας το σκορ από 2–1 σε 6–1 και ο Ντι Στέφανο τρία, με τη γερμανική ομάδα να παίρνει το προβάδισμα στο σκορ στο 18ο λεπτό και στη συνέχεια να δέχεται το σύνολο των επιθετικών πυρών της μαδριλένικης αρμάδας.[144][145][146] Το ρεκόρ του αυτό παραμένει ακατάρριπτο.[147][148][149] Μετά το τέλος της συνάντησης, οι εντυπωσιασμένοι φίλαθλοι απαίτησαν από τους παίκτες της ισπανικής ομάδας να ξαναμπούν στον αγωνιστικό χώρο τρεις φορές για να τους αποθεώσουν.[150][151] Οι δύο κορυφαίοι παίκτες εξακολουθούν να παραμένουν οι δύο από τους τρεις μόνο που σημείωσαν χατ τρικ σε τελικό του μεγάλου Ευρωπαϊκού Κυπέλλου, ενώ παραμένουν οι πρώτοι σκόρερ των τελικών με επτά τέρματα.[147][152] Το 2018 το France Football αναγνώρισε την επιθετική τριάδα Ντι Στέφανο - Πούσκας - Χέντο εκείνης της σεζόν ως την καλύτερη στην ιστορία του θεσμού.[153] Το 2015 τοποθέτηκε αναμνηστική πλάκα που αναγνωρίζει το αξεπέραστο επίτευγμα του Πούσκας στον τελικό και τον επαινεί ως «ο μεγαλύτερος σκόρερ του 20ού αιώνα», στο Εθνικό Μουσείο Ποδοσφαίρου του Χάμπντεν.[154] Στα ημιτελικά της διοργάνωσης του 1959–60 υπήρξε η σύγκρουση με τη Μπαρτσελόνα (συμμετείχε ως πρωταθλήτρια Ισπανίας της προηγούμενης σεζόν) και που συνοδεύτηκε με δύο νίκες με 3–1, με ένα γκολ του Πούσκας στη Μαδρίτη και δύο στη Βαρκελώνη, στην πρώτη συνάντηση των δύο ομάδων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Ειδικά ο πρώτος αγώνας της 27ης Απριλίου στην πρωτεύουσα της Καταλονίας απέκτησε ιστορική αξία, καθώς έθεσε σε κρίση την αντίπαλο που είχε δυναμώσει μεταγραφικά και επιθυμούσε τον εκθρονισμό της Ρεάλ.[155][156][157] Την ίδια χρονιά ήταν και πρώτος σκόρερ της διοργάνωσης με 12 τέρματα, τίτλο που επανέλαβε τη χρονιά 1963–64, ο πρώτος που κατάφερε κάτι τέτοιο, ενώ παραμένει και ο μεγαλύτερος σε ηλικία πρώτος σκόρερ.[158][159] Το 1960 ήταν δεύτερος στην ψηφοφορία της Χρυσής Μπάλας.[160] Παρά τα σημαντικά ατομικά και ομαδικά επιτεύγματά του εκείνη τη χρονιά που θα δικαιολογούσαν την πρωτιά του,[161] υπάρχουν επαρκείς ενδείξεις για τη διείσδυση και του πολιτικού παράγοντα που έπαιζε δυσανάλογα μεγάλο ρόλο των ανθρώπινων δραστηριοτήτων κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου.[162] Ο νικητής Λουίς Σουάρεθ αργότερα υποβάθμισε τη σημασία του βραβείου του.[163] Στη μεγαλύτερη εκτός έδρας νίκη της Ρεάλ σε Ελ Κλάσικο (27 Ιανουαρίου 1963 για το πρωτάθλημα, αποτέλεσμα 1–5), ο Πούσκας σημείωσε χατ τρικ, ενώ έδωσε και μια ασίστ.[164][165][166]

Με τη Ρεάλ Μαδρίτης στο τέλος της καριέρας του

Κλείνοντας την καριέρα του ήταν δεύτερος συνολικά σκόρερ του Κυπέλλου Πρωταθλητριών με 36 τέρματα (35 με τη Ρεάλ), πίσω μόνο από το Ντι Στέφανο, ενώ και τα επόμενα χρόνια ξεπεράστηκε μόνο από τον Εουσέμπιο πριν η επέκταση στο Τσάμπιονς Λιγκ τη δεκαετία του 1990 δώσει στους σύγχρονους επιθετικούς πολύ περισσότερες ευκαιρίες για γκολ με την αύξηση του αριθμού των αγώνων. Παραμένει όμως τρίτος σε παραγωγικότητα, όπως αυτή εκφράζεται με την αναλογία γκολ ανά αγώνα.[23][167][168] Επίσης, σε έναν από τους καλύτερους τελικούς της διοργάνωσης, το 1962 στο Άμστερνταμ με αντίπαλο τη Μπενφίκα, ο Πούσκας ήταν και πάλι πρωταγωνιστές σημειώνοντας τα τρία γκολ της Ρεάλ, δίνοντας το προβάδισμα με δύο τέρματα (όλα στο πρώτο ημίχρονο με ένα από αυτά με εντυπωσιακό αριστερό σουτ[169]), στην ήττα της με 5–3.[170][171] Έφτασε έτσι τα επτά (ίδιος αριθμός για τον Ντι Στέφανο) σε τελικούς της κορυφαίας ευρωπαϊκής διασυλλογικής διοργάνωσης, ένα ακόμα ρεκόρ που δεν έχει καταρριφθεί.[138][147][149] Στην τελευταία χρονιά της καριέρας του έγινε ο μεγαλύτερος σε ηλικία ποδοσφαιριστής που σκόραρε σε ευρωπαϊκή διοργάνωση με τα τέσσερα γκολ που σημείωσε με αντίπαλο τη Φέγενορντ το 1965 σε ηλικία 38 ετών και 175 ημερών.[158] Με τα πέντε γκολ σε δύο αγώνες κατά της ολλανδικής ομάδας βοήθησε ουσιαστικά το νεανικό σύνολο να κατακτήσει το Κύπελλο Πρωταθλητριών του 1965–66. Ήταν το τρίτο τέτοιο τρόπαιο στην καριέρα του, αλλά δεν αγωνίστηκε στον τελικό λόγω υποτροπής ενός μακροχρόνιου τραυματισμού που υπέστη τον χειμώνα της ίδιας χρονιάς και από τον οποίο ανάρρωσε τον Απρίλιο.[117][172] Το 1962 κατέκτησε το Κύπελλο Ισπανίας σημειώνοντας και τα δύο γκολ της Ρεάλ στον νικητήριο τελικό επί της Σεβίλλης (2–1). Είχε σκοράρει και στους δύο προηγούμενους τελικούς από ένα γκολ αλλά και τις δύο φορές ο τίτλος πήγε στην Ατλέτικο Μαδρίτης.[173] Ο τελευταίος επίσημος αγώνας του για το μαδριλένικο σωματείο ήταν στις 8 Μαΐου 1966 σε συνάντηση για το Κύπελλο απέναντι στη Ρεάλ Μπέτις εκτός έδρας που συνοδεύτηκε με ήττα 2–1 και αποκλεισμό, σε ένα αγώνα που έγινε διάσημος καθώς ολοκληρώθηκε μετά από 149 λεπτά κανονικής διάρκειας και παράτασης (την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν πέναλτι).[174] Παραμένει ο μεγαλύτερος σε ηλικία παίκτης που έχει αγωνιστεί με τη Ρεάλ σε επίσημο αγώνα.[175] Στις εννέα σεζόν του στο σύλλογο της Μαδρίτης ήταν αυτός που συνέβαλε τα μέγιστα, μαζί με το Ντι Στέφανο και το Χέντο, για να σφυρηλατηθεί η εικόνα της Ρεάλ και να προβληθεί προς ένα άφθαρτο μέλλον. Όχι μόνο ήταν σκόρερ αξεπέραστης δύναμης και ακρίβειας, αλλά και ένας εξαιρετικός πασαδόρος.[176] Το 2013 η Ρεάλ Μαδρίτης τον τίμησε με τοποθέτηση προτομής στις εγκαταστάσεις του προπονητικού της κέντρου.[137][177]

Διεθνής καριέρα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με την Εθνική Ουγγαρίας είχε 85 συμμετοχές και 84 τέρματα, ενώ αγωνίστηκε και 4 φορές με την Εθνική Ισπανίας χωρίς να καταφέρει να σκοράρει.[3][178][179] Η παρουσία του στην ομάδα της χώρας του ήταν καταλυτική: ο συμπαίκτης του, Τζένο Μπουζάντσκι, είχε πει πως «αν ένας καλός παίκτης έχει τη μπάλα, έχει συνήθως τρεις διαφορετικές επιλογές. Ο Πούσκας ήταν ο μόνος που έβλεπε τουλάχιστον πέντε».[102] Η ικανότητά του να βλέπει τρεις ή τέσσερις κινήσεις μπροστά και να ενεργεί ανάλογα, ήταν αυτό που τον έκανε ξεχωριστό.[51] Η θέση του ήταν συχνά πιο προωθημένη με τον Χιντεγκούτι να αγωνίζεται ως «ψευδής» κεντρικός επιθετικός.[180] Στην επιτυχία της εθνικής ομάδας ο εγκεφαλικός τρόπος παιχνιδιού του ήταν πιθανά περισσότερο χρήσιμος σε σχέση με τις αναμφισβήτητες ατομικές του ικανότητες.[181] Ήταν αρχηγός της ομάδας από το 1950 και για 56 αγώνες.[182]

Πρώτα χρόνια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τον Αύγουστο του 1945 συμμετείχε στον πρώτο διεθνή αγώνα με την ουγγρική εθνική ομάδα σε ηλικία 18 ετών και τεσσάρων μηνών, στην πρώτη της συνάντηση μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, στη νίκη επί της Αυστρίας με 5–2, σημειώνοντας και το πρώτο διεθνές του τέρμα ανοίγοντας το σκορ στο 12ο λεπτό.[178][179][183] Ο ομοσπονδιακός προπονητής, Γκούσταβ Σέμπες είχε αναλάβει υπό την επίβλεψή του και τη Χόνβεντ από το 1949, εντυπωσιάστηκε από τον τρόπο παιχνιδιού του Πούσκας με τις εξαιρετικές τεχνικές, οργανωτικές και εκτελεστικές ικανότητές του με κυρίαρχο στοιχείο το ισχυρότατο αριστερό σουτ που συχνά χρησιμοποιούσε από αποστάσεις 30–35 μέτρων, θεωρούμενος από πολλούς ως ο καλύτερος σουτέρ της ποδοσφαιρικής ιστορίας προκαλώντας ακόμα και φόβο στους αντιπάλους[172][184])[35][185][186] Ο Λουίς Σουάρεθ (συμπαίκτης του στην εθνική Ισπανίας) σε μια από τις τελευταίες συνεντεύξεις του, θυμήθηκε ένα στοίχημα σε μια προπόνηση, όταν ο Πούσκας έστησε τη μπάλα σε απόσταση 20–25 μέτρων και διαγώνια από το τέρμα. Η πρόκληση ήταν να σουτάρει 30 φορές και να βρει τη συμβολή των δοκαριών τουλάχιστον τις μισές. Ο Πούσκας έστειλε τη μπάλα 27 φορές στη συμβολή.[36] Δεν είναι λίγες οι αναμνήσεις ακόμα και ανθρώπων άσχετων με το ποδόσφαιρο που εντυπωσιάστηκαν από την υποδειγματική του ευστοχία.[187] Ο Σέμπες προέβλεψε δε ότι ο μαθητής του θα γίνει ένας από τους καλύτερους ποδοσφαιριστές στον κόσμο, συνέβαλε δε σημαντικά στην περαιτέρω εκπαίδευση και επιτυχία του. Οι δύο άνδρες συχνά συζητούσαν ζητήματα τακτικής με τον παίκτη να αποτελεί τον κύριο εκφραστή των ιδεών του προπονητή, ενώ είχε την ικανότητα να επηρεάζει και τις απόψεις του.[188][189] Οι πρώτες εμφανίσεις του έφεραν και διεθνή αναγνώριση και μετά από φιλικό αγώνα Ουγγαρίας - Ιταλίας στο Τορίνο που έληξε με νίκη της δεύτερης με 3–2 και ένα γκολ του Πούσκας, το 1947 η Γιουβέντους του έκανε δελεαστικότατη πρόταση που την απέρριψε.[30][50][190] Ως κίνητρο παραμονής η Χόνβεντ του πρόσφερε ένα κατάστημα σιδερικών για εκμετάλλευση από κοινού με τον Μπόζικ για να συμπληρώσουν το εισόδημά τους.[191]

Η πρώτη διεθνής επιτυχία του Πούσκας ήρθε άμεσα μεταπολεμικά (1947) με την κατάκτηση του Βαλκανικού και Κεντροευρωπαϊκού πρωτάθληματος ποδοσφαίρου με την εθνική Ουγγαρίας να σημειώνει τέσσερις νίκες σε ισάριθμους αγώνες και ο ίδιος να πετυχαίνει τρία τέρματα σε δύο αγώνες που συμμετείχε.[192] Η καριέρα του στη συνέχεια με την Εθνική Ουγγαρίας (γνωστής ως Aranycsapat - «Αράντσιπατ», «Χρυσή ομάδα» - ή «Μαγικοί Μαγυάροι») ήταν λαμπρή συμπεριλαμβανομένων του χρυσού μεταλλίου της Ολυμπιάδας του 1952, δύο νικών σε βάρος της Αγγλίας (3–6 και 7–1), με τον πρώτο (25 Νοεμβρίου 1953) να αποτελεί την πρώτη εντός έδρας ήττα της Αγγλίας στην ιστορία της από μη βρετανική ομάδα, ονομαζόμενος στην εποχή του «ο αγώνας του αιώνα»[193][194][195] και τον δεύτερο (23 Μαΐου 1954) τη μεγαλύτερη σε έκταση ήττα της[19] και ένα ρεκόρ που κράτησε τέσσερις δεκαετίες με 32 συνεχόμενες συναντήσεις αήττητη (28 νίκες, 4 ισοπαλίες) σε χρονικό διάστημα τεσσάρων ετών και ενός μηνός.[50][196] Η ήττα στην Πράγα από την Τσεχοσλοβακία τον Απρίλιο του 1949 ήταν η αφορμή για την αρχή. «Η Ουγγαρία έπρεπε να εξελίξει μία εντελώς νέα μέθοδο παιχνιδιού αν θέλαμε να προχωρήσουμε στο διεθνές ποδόσφαιρο» έγραψε ο Πούσκας στην αυτοβιογραφία του. Και το έκαναν, παράγοντας μια νέα λειτουργική δομή. «Οι παίκτες άλλαζαν συνεχώς θέση σύμφωνα με ένα προκαθορισμένο σχέδιο». «Το αποτέλεσμα ήταν ότι οι αντίπαλοί μας δεν μπορούσαν να μαντέψουν τα σχέδιά μας και βρέθηκαν σε δυσκολίες που δεν θα είχαν βιώσει αν ακολουθούσαμε τη συνήθη αγγλική μέθοδο παιχνιδιού».[21][197] Χατ τρικ σημείωσε ο Πούσκας τον επόμενο μήνα του στο πρώτο παιχνίδι της νέας εποχής που διεξήχθη στη Βουδαπέστη με αντίπαλο την Αυστρία με πέντε αλλαγές στη βασική ενδεκάδα που οδήγησαν σε μία μάλλον απρόσμενη συντριπτική νίκη με 6–1 δίνοντας το απαραίτητο ηθικό για τη συνέχεια.[198] Η ομάδα έδινε ένα φιλικό αγώνα κάθε εβδομάδα προκειμένου να αποκτήσει την απαραίτητη ομοιογένεια και τους αυτοματισμούς που ήθελε ο προπονητής της.[100] Η αήττητη αρχή έγινε το Μάιο του 1950 στη Βαρσοβία με τη νίκη επί της Πολωνίας με 5–2 με δύο τέρματα του αρχηγού.[199]

Με την Εθνική Ουγγαρίας το 1954

Στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1950 η Ουγγαρία δε συμμετείχε.[200] Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Ελσίνκι το 1952, «οι Μαγικοί Μαγυάροι» κέρδισαν εύκολα το χρυσό μετάλλιο με πέντε νίκες σε ισάριθμους αγώνες, συντελεστή τερμάτων 20–2, νικώντας στον ημιτελικό την κάτοχο του τίτλου Σουηδία με 6–0 και στον τελικό τη Γιουγκοσλαβία με 2–0. Η εμφάνισή τους προκάλεσε έκπληξη, ενώ το φαβορί της διοργάνωσης φαίνονταν η Σοβιετική Ένωση.[201][202] Ο Πούσκας σημείωσε τέσσερα τέρματα, δύο στον προημιτελικό απέναντι στην Τουρκία (7–1), ένα στον ημιτελικό με τη Σουηδία (6–0) και το τέταρτο στον τελικό αγώνα με ατομική προσπάθεια ανοίγοντας το σκορ στο 70ο λεπτό, ενώ έδωσε και μια ασίστ για το δεύτερο γκολ της συνάντησης.[203][204] Συνολικά παρείχε έξι ασίστ συνολικά συμβάλλοντας έτσι στα μισά γκολ της Ουγγαρίας. Στον τελικό έχασε και πέναλτι, ένα από τα μόλις τρία χαμένα στην καριέρα του (70 στα 73).[34][205][206] Επιλέχθηκε ως ο καλύτερος παίκτης και στην καλύτερη ενδεκάδα της διοργάνωσης.[207] Σε εκείνη τη διοργάνωση ξεκίνησε η εφαρμογή του νέου τρόπου παιχνιδιού της ομάδας που έφερε την επανάσταση στον κόσμο του ποδοσφαίρου.[208][209][210] Το 1953 κατέκτησε το πέμπτο Διεθνές Κύπελλο Κεντρικής Ευρώπης, όπου συμμετείχαν έξι εθνικές ομάδες και θεωρείται ως ο πρόδρομος του Κυπέλλου Εθνών Ευρώπης (αργότερα Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου). Στον τελικό του νεόκτιστου Ολυμπιακού Σταδίου της Ρώμης (17 Μαΐου) η Ουγγαρία νίκησε την Ιταλία με 3–2 με τον Πούσκας να σημειώνει δύο γκολ. Ήταν καλύτερος παίκτης και πρώτος σκόρερ της διοργάνωσης με 10 τέρματα σε 8 αγώνες.[211][212][213]

Στον ηχηρό θρίαμβο επί της Αγγλίας στο Στάδιο Γουέμπλεϊ στις 25 Νοεμβρίου 1953, ο Πούσκας στην προθέρμανση έκανε μια εκθαμβωτική επίδειξη κόλπων, όπως τρέχοντας την μπάλα από τον ώμο του και κάτω από την αριστερή πλευρά του σώματός του και μέχρι το παπούτσι του, που σίγησαν το πλήθος των θεατών.[214] Το προβάδισμα των Ούγγρων ήταν από το πρώτο λεπτό και ο ίδιος πέτυχε το τρίτο γκολ που παραδέχθηκε αργότερα ότι ήταν από τα καλύτερα της καριέρας του. Πριν νικήσει τον Άγγλο τερματοφύλακα, είχε την πολυτέλεια να ντροπιάσει τον Άγγλο αρχηγό Μπίλι Ράιτ με μία ντρίπλα, τραβώντας τη μπάλα προς τα πίσω με τη σόλα του. Οι Τάιμς του Λονδίνου (The Times) χαρακτήρισαν τον Άγγλο αρχηγό «σαν μια πυροσβεστική μηχανή που πήγε σε λάθος φωτιά». Το αποτέλεσμα σε εκείνο τον αγώνα θα μπορούσε να ήταν πολύ ευρύτερο καθώς οι Ούγγροι είχαν 35 τελικές προσπάθειες και οι Άγγλοι μόνο έξι, παρά το γεγονός ότι δεν θεωρείται ότι έπαιξαν άσχημα.[215][216][217] Ο Ράιτ είπε μετά τον αγώνα ότι «εννέα φορές στις 10 θα είχα κερδίσει αυτή τη μπάλα, αλλά αυτή ήταν η δέκατη και ο αντίπαλός μου ήταν ο ασύγκριτος Πούσκας».[218] Η εξαιρετική απόδοση του Πούσκας εκτός από τα δύο γκολ που σημείωσε συμπληρώθηκε και με την ασίστ στο έκτο που σημείωσε ο Χιντεγκούτι.[110][219] Ο αγώνας αυτός συνέβαλε τα μέγιστα στην ατομική του καταξίωση.[180] Και στη νίκη της Βουδαπέστης σημείωσε δύο γκολ.[19][220] Όπως τόνισε ο ίδιος: «Δείξαμε τον χρυσό κανόνα του ποδοσφαίρου, και αυτός είναι: ο καλός παίκτης συνεχίζει να παίζει ακόμα και χωρίς μπάλα. Όλη την ώρα τοποθετείται έτσι ώστε όταν έρθει η μπάλα να μπορεί να την εκμεταλλευτεί σωστά». Αυτό είναι βασικό στοιχείο στο σύγχρονο ποδόσφαιρο, αλλά τότε, για τα μάτια των Άγγλων, ήταν εξωπραγματικό.[17] Ο μύθος της αγγλικής ανωτερότητας καταστράφηκε αμετάκλητα με ριζικές αλλαγές (αρχικά στη Αγγλία) στον παραδοσιακό τρόπο παιχνιδιού που ουσιαστικά ήταν αναλλοίωτο για ένα τέταρτο του αιώνα.[221][222][223] Λίγοι από τις ευρωπαϊκές χώρες περίμεναν την ουγγρική ομάδα να πρωταγωνιστήσει, παρά την ιστορία της Ουγγαρίας πριν από το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι άλλες ομάδες εξεπλάγησαν από την ικανότητα των Μαγυάρων και η Ουγγαρία συγκλόνισε τον κόσμο με τις εμφανίσεις και με την εύκολη επικράτησή της ως κορυφαίας ομάδας της εποχής.[224][225] Όπως εξηγεί ο συγγραφέας ποδοσφαίρου Τζόναθαν Ουίλσον (Jonathan Wilson) στο βιβλίο του The Names Heard Long Ago η χρυσή εποχή του ουγγρικού ποδοσφαίρου διαμόρφωσε το σύγχρονο παιχνίδι - με τα λόγια του κεντρικού μέσου της εθνικής Αγγλίας Σιντ Όουεν χαρακτηριστικά «το να παίζεις εναντίον τους ήταν σαν να παίζεις με ανθρώπους από το διάστημα».[92][226] Ο Πούσκας βοήθησε την ουγγρική εθνική ομάδα να αναπτύξει λειτουργία ολοκληρωτικού ποδοσφαίρου με την ολλανδική σχολή να το υλοποιεί πλήρως αργότερα, απλά η ουγγρική έκδοση του ποδοσφαίρου της νέας εποχής θεωρείται ημιτελής, αλλά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ο πρόδρομος:[4][222][227][228] το 2–3–5 που ήταν το σύστημα που κυριάρχησε τις προηγούμενες δεκαετίες άρχισε να αποκτά διαφοροποιήσεις, τόσο στη διάταξη, όσο και στις κινήσεις των ποδοσφαιριστών, τεχνικά θεωρούμενη ως άτυπη εφαρμογή του συστήματος 4–2–4, που επικράτησε στα τέλη της δεκαετίας του 1950 πρωτίστως από τη Βραζιλία στο επόμενο Παγκόσμιο Κύπελλο.[229][230][231]

Με τον αρχηγό των Γερμανών Φριτς Βάλτερ στην έναρξη του τελικού του Παγκοσμίου Κυπέλλου

Παγκόσμιο Κύπελλο 1954[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην εντυπωσιακή σειρά των Μαγυάρων περιλαμβάνονται και οι δύο πρώτοι αγώνες του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 1954 στην Ελβετία, όπου ο φυσικός της ηγέτης σημείωσε τρία τέρματα, δύο κατά της Νότιας Κορέας (το πρώτο στον εναρκτήριο αγώνα και το τελευταίο) στη μεγαλύτερη νίκη στην ιστορία της διοργάνωσης με 9–0 και ένα στο θρίαμβο με 8–3 απέναντι στη Δυτική Γερμανία στην πρώτη φάση, σε μια από τις καλύτερες εμφανίσεις εκείνης της ομάδας.[232][233] Η ήττα ήρθε στο σημαντικότερο όμως αγώνα, στον τελικό (4 Ιουλίου 1954 - πιθανά το συγκλονικότερο όλων των τελικών), όπου η Δυτική Γερμανία νίκησε με 3–2 προς έκπληξη όλων (από τους 40 δημοσιογράφους που κάλυπταν τον αγώνα μόνο ένας πίστευε σε νίκη των Γερμανών).[194][234] Ο Πούσκας άνοιξε το σκορ στο έκτο λεπτό δύο λεπτά αργότερα τα γκολ έγιναν δύο. Η καταρρακτώδης βροχή που ξέσπασε ευνόησε τους σκληροτράχηλους Γερμανούς απέναντι στους τεχνίτες (και ίσως εφησυχασμένους - γεγονός που παραδέχθηκε ο Πούσκας μεταγενέστερα[235]) αντιπάλους τους, που πέτυχαν τρία τέρματα, τα δύο πρώτα γρήγορα στο πρώτο ημίχρονο και το τελευταίο στο 84ο λεπτό ανατρέποντας το αποτέλεσμα. Η υπεροχή των Ούγγρων ήταν σαφής με 26 τελικές προσπάθειες έναντι 16 των Γερμανών.[236] Δύο λεπτά πριν από το τέλος του παιχνιδιού, ο Πούσκας πέτυχε τέρμα ισοφαρίζοντας τον τελικό, αλλά ακυρώθηκε από τον Βρετανό διαιτητή Ουίλιαμ Λινγκ ως οφσάιντ, με την υπόδειξη του Ουαλού επόπτη, παρά τις διαμαρτυρίες των Ούγγρων και πολλών από το πλήθος. Όλοι ήταν έκπληκτοι καθώς το γκολ φαίνονταν νόμιμο, αλλά το αποτέλεσμα δεν άλλαξε και έμεινε γνωστό ως το «θαύμα της Βέρνης». Στο τελευταίο λεπτό των καθυστερήσεων, ο Κότσις θα ανατραπεί αντικανονικά μέσα στην περιοχή αλλά πέναλτι δεν θα δοθεί. Ο αγώνας θα τελειώσει με τους Δυτικογερμανούς να κάνουν το «θαύμα» νικώντας και τους Ούγγρους να ξεσπούν σε κλάματα.[20][237][238][239][240] Η απόδοση του Πούσκας ήταν κατώτερη των δυνατοτήτων του, όμως και ο ίδιος επέμενε στη συμμετοχή του.[214][241][242] Το γκολ του όμως που ακυρώθηκε και θα άλλαζε την εξέλιξη του τελικού ακόμα και ο Γερμανός επιθετικός Χανς Σάφερ (Hans Schäfer) επιβεβαίωσε αργότερα στη γερμανική εφημερίδα Zeit, δεν ήταν σε καμία περίπτωση από θέση οφσάιντ.[243] Οι φήμες ότι η απόδοση των παικτών της γερμανικής εθνικής δεν ήταν φυσική αλλά ότι ήταν ντοπαρισμένοι έκαναν άμεσα την εμφάνισή τους. Οκτώ από τους νέους παγκόσμιους πρωταθλητές νοσηλεύονται με ίκτερο, ενώ και η μεταγενέστερη πορεία Δυτικογερμανών παικτών ενισχύουν τις ενδείξεις με την ενδεκάδα του τελικού να μην αγωνίζεται ποτέ ξανά.[122][244] Έγινε λόγος για ντόπινγκ, μετά την ανακάλυψη φιαλιδίων στις τουαλέτες της γερμανικής ομάδας. Παρά τις επίσημες δηλώσεις των Γερμανών υπευθύνων (οι οποίοι θα υποστηρίξουν ότι υπήρχαν μόνο γλυκόζη και βιταμίνη C στις φιάλες), υπήρχε η υποψία ότι κάποια άλλη ουσία ήταν το περιεχόμενο.[245] Ακόμη και μισό αιώνα αργότερα γίνονταν έρευνες για τα όσα συνέβησαν σε εκείνο το Παγκόσμιο Κύπελλο από τον γερμανικό τύπο και όχι μόνο. Η Γερμανική Ολυμπιακή Επιτροπή το 2010 αποκάλυψε ότι οι παίκτες είχαν ντοπαριστεί με περβιτίνη, μία μεθαμφεταμίνη επίσης γνωστή ως «φάρμακο του στρατιώτη».[246][247][248] Το 2013 έρευνα του Πανεπιστημίου του Βερολίνου επιβεβαίωσε την ύπαρξη ενός προγράμματος υψηλού κόστους που υποστηρίζονταν από τη γερμανική κυβέρνηση, το οποίο ξεκίνησε τη δεκαετία του 1940 και συνεχίστηκε για χρόνια.[249][250]

Η στιγμή της επίτευξης του τρίτου τέρματος της Ουγγαρίας από τον Φέρεντς Πούσκας (δεξιά) στον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 1954 που (κατά κοινή ομολογία) εσφαλμένα ακυρώθηκε.[240][251][252]

Εκείνος ο τελικός έμεινε στην ιστορία ως η μεγαλύτερη αδικία σε τελική φάση της κορυφαίας ποδοσφαιρικής διοργάνωσης. [53][253][254] Όταν οι αναφορές αφορούν στην τελική φάση του Παγκοσμίου Κυπέλλου στην Ελβετία, μια ομάδα και ο πρωταγωνιστής τους ξεχωρίζουν, η Ουγγαρία και ο Φέρεντς Πούσκας, στο πρόσωπο του οποίου αναγνώρισαν τον καλύτερο ποδοσφαιριστή που έχει εμφανιστεί μέχρι τότε, παρά το γεγονός ότι έχασε εκείνο τον αγώνα.[255][256][257] Ήταν ο δεύτερος από τους τρεις αγώνες με πρωταγωνιστή τον Ούγγρο, που έμειναν στην ιστορία για την αξία τους από πολλαπλές πλευρές, ο δε ίδιος σκόραρε και στους τρεις.[122] Ο Άλεξ Φέργκιουσον είχε δηλώσει σχετικά με τον Πούσκας και τον τελικό: «Ήταν εξαιρετικός παίκτης στην εποχή του χωρίς αμφιβολία. Το πως η Ουγγαρία δεν κέρδισε το Παγκόσμιο Κύπελλο του 1954 με ξεπερνά».[258][259] Στον προηγούμενο αγώνα της διοργάνωσης απέναντι στη Δυτική Γερμανία ο Πούσκας υπέστη κάταγμα αστραγάλου (από μαρκάρισμα κατά πολλούς εσκεμμένο) και απείχε του προημιτελικού και του ημιτελικού.[260][261][262] Το φάουλ του Βέρνερ Λίμπριχ (Werner Liebrich) έγινε 20 λεπτά πριν το τέλος του παιχνιδιού όταν αυτό ήταν ήδη στο 5–1 υπέρ των Ούγγρων[11][235] και επικρίθηκε ακόμα και από το γερμανικό τύπο.[263] Στα δύο ιστορικά παιχνίδια με τις δύο φιναλίστ του προηγούμενου Παγκοσμίου Κυπέλλου, Βραζιλία και Ουρουγουάη οι Μαγυάροι επιβλήθηκαν με το ίδιο σκορ (4–2). Για τον τελικό ο Πούσκας δεν ήταν ιατρικά έτοιμος αλλά η συμμετοχή του δεν ήταν υπό αμφισβήτηση.[240][241] Ψηφίστηκε καλύτερος παίκτης της διοργάνωσης και στην καλύτερη ομάδα.[233][264] Σε πέντε αγώνες της διοργάνωσης η ομάδα σημείωσε 27 τέρματα (μ.ο. ανά αγώνα 5,4, ρεκόρ που παραμένει ακατάρριπτο), ενώ ακατάρριπτα μένουν και τα ρεκόρ για τη μεγαλύτερη διαφορά τερμάτων και τον αντίστοιχο μέσο όρο (+17, +3,4).[265][266] Η απογοήτευση των Ούγγρων φιλάθλων ήταν μεγάλη στη Βουδαπέστη με την αποστολή της ομάδας να καθυστερεί την άφιξή της. Οι πολίτες επιτέθηκαν στα διαμερίσματα των παικτών και στην έδρα του εθνικού ραδιοφωνικού σταθμού. Οι παίκτες φοβόντουσαν για τουλάχιστον δύο εβδομάδες ακόμη και να κυκλοφορήσουν. Ο Πούσκας και ο Σέμπες ήταν οι κύριοι στόχοι και έφτασαν στα σπίτια τους με αστυνομική προστασία.[122][267]

Η αποτυχία κατάκτησης του παγκόσμιου τίτλου δεν επηρέασε την μακροχρόνια ευρεία αναγνώρισή του ως ένας από τους δύο κορυφαίους Ευρωπαίους ποδοσφαιριστές όλων των εποχών με το Γιόχαν Κρόιφ να επαναλαμβάνει την ιστορία σε Παγκόσμιο Κύπελλο δύο δεκαετίες αργότερα.[188][268][269][270][271][272] Ο Πούσκας συνέχισε τη διεθνή καριέρα του με την ομάδα της Ουγγαρίας διατηρώντας το αήττητο με την ομάδα μέχρι το τέλος. Τελευταίος αγώνας του ήταν στις 14 Οκτωβρίου 1956 σε φιλική αναμέτρηση με την Αυστρία στη Βιέννη, όπου και πέτυχε και το τελευταίο του γκολ με την εθνική Ουγγαρίας (αποτέλεσμα 0–2).[178][116][273] Οι επιδόσεις του Πούσκας με την εθνική του ομάδα σε συμμετοχές και τέρματα αποτελούσαν ρεκόρ κόσμου, με την επίδοση των 84 γκολ να καταρρίπτεται 47 χρόνια αργότερα,[30][274] ενώ ως ευρωπαϊκή μετά από 62 χρόνια.[275][276] Έγινε κάτοχος του ρεκόρ τερμάτων με το 60ό που ήταν το πρώτο του που σημειώθηκε στον ιστορικό αγώνα με την Αγγλία στο Λονδίνο και του ρεκόρ συμμετοχών στις 15 Ιουλίου 1956 σε αγώνα με αντίπαλο την Πολωνία όταν έκανε την 81η του εμφάνιση.[277]

Τελευταία χρόνια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Έλαβε την ισπανική ιθαγένεια το 1961 και συμμετείχε στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1962 στη Χιλή ως μέλος της Ισπανικής εθνικής ομάδας. Ωστόσο, η απόδοσή του ήταν απογοητευτική και δεν κατάφερε να βρει το στόχο σε κανέναν από τους τρεις αγώνες, χρησιμοποιούμενος όμως ως κεντρικός επιθετικός (ο τραυματίας Ντι Στέφανο δεν μπόρεσε να αγωνιστεί) που δεν ήταν η θέση του. Η Ισπανία αποκλείστηκε από τη δεύτερη φάση.[34][95] Το 1962 έπαιξε τον τέταρτο και τελευταίο αγώνα της διεθνούς δραστηριότητάς του με τη νέα εθνική του απέναντι στη Βραζιλία στις 6 Ιουνίου (νίκη των μετέπειτα πρωταθλητών Βραζιλιάνων με 2–1), τον τελευταίο αγώνα της Εθνικής Ισπανίας στη διοργάνωση.[178][278] Στις 28 Οκτωβρίου 1963 συμμετείχε σε αγώνα της ανεπίσημης ομάδας της Μαδρίτης σημειώνοντας δύο γκολ.[279] Παρά την απόκτηση της ισπανικής υπηκοότητας, κατά την παραμονή του στην ηβηρική χώρα παρακολουθούνταν από τις μυστικές υπηρεσίες του καθεστώτος της Ισπανίας, η αλληλογραφία του με την πατρίδα του παρεμποδίζονταν.[114][280]

Στις 23 Οκτωβρίου 1963 συμμετείχε ως μέλος της Μικτής Κόσμου (ο επίσημος τίτλος ήταν Rest of the World) στον αγώνα απέναντι στην Εθνική Αγγλίας για τον εορτασμό των 100 χρόνων της αγγλικής ποδοσφαιρικής ιστορίας μαζί με τους Αλφρέδο Ντι Στέφανο, Φρανσίσκο Χέντο, Λεβ Γιασίν, Εουσέμπιο, Ρεϊμόν Κοπά, Ντζάλμα Σάντος, Γιόζεφ Μάζοπουστ, Ντένις Λόου, Ούβε Ζέελερ κα.[206][281] Επίσης συμμετείχε στη Μικτή Ευρώπης στον αγώνα προς τιμή του Στάνλεϊ Μάθιους στις 28 Απριλίου 1965, όπου σημείωσε δύο τέρματα στην επικράτηση της Μικτής με 6–4.[282][283][284]

Τους πρώτους μήνες του 1967 συμμετείχε σε μερικούς φιλικούς αγώνες με τη Ρεάλ, ενώ αξιομνημόνευτη είναι η συμμετοχή του σε αγώνα που διοργανώθηκε από την ομάδα του Νότιου Λίβερπουλ στις 8 Μαΐου ανάμεσα σε επίλεκτες ομάδες, τα έσοδα του οποίου θα πήγαιναν σε τοπικές φιλανθρωπικές οργανώσεις για να βοηθήσουν τα στερημένα παιδιά, τους συνταξιούχους και τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Ο Πούσκας αγωνίστηκε και γνώρισε την αποθέωση από τους 10.000 φιλάθλους σημειώνοντας χατ τρικ στο τελικό 5–3.[285][286][287] Στις 26 Μαΐου 1969, η Ρεάλ Μαδρίτης διοργάνωσε αποχαιρετιστήριο αγώνα προς τιμή του αντιμετωπίζοντας στο γήπεδό της τη Ραπίντ Βιέννης μπροστά σε 80.000 φιλάθλους. Η ισπανική ομάδα νίκησε με 4–2.[196][288]

Κορυφαίος σκόρερ του 20ού αιώνα πρώτης κατηγορίας πρωταθλήματος από την IFFHS.

Προπονητής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά την αποχώρησή του από τα γήπεδα ακολούθησε προπονητική καριέρα σε διάφορες χώρες σε τέσσερις ηπείρους ακολουθώντας παραδοσιακά συστήματα στον αγωνιστικό χώρο και εστιάζοντας στον ομαδικό τρόπο παιχνιδιού.[103][289][290] Ξεκίνησε την καριέρα του για μικρά χρονικά διαστήματα στην Ισπανία και στο Πρωτάθλημα της Βόρειας Αμερικής και ακόλουθα έγινε ιδιαίτερα γνωστός στην Ελλάδα, καθώς ανέλαβε το 1970 τον Παναθηναϊκό (έως το 1974), καταφέρνοντας να τον οδηγήσει στον τελικό του Κυπέλλου Πρωταθλητριών το 1971 (2 Ιουνίου) στο Στάδιο Γουέμπλεϊ του Λονδίνου, όπου ηττήθηκε με 2–0 από την τότε ανερχόμενη υπερδύναμη του ευρωπαϊκού ποδοσφαίρου Άγιαξ.[32][291][292]

Ο Παναθηναϊκός είχε μείνει χωρίς προπονητή μετά την αποχώρηση του Λάκη Πετρόπουλου για την Εθνική και ο τότε πρόεδρος έψαχνε για αντικαταστάτη και βρήκε τον Πούσκας ως το καταλληλότερο πρόσωπο για επιτυχημένη ευρωπαϊκή πορεία, παρά τη μικρή του εμπειρία. Πράγματι, στις 2 Ιουνίου 1970 ο Ούγγρος ανέλαβε την ομάδα και ήδη στους πρώτους μήνες, ο Παναθηναϊκός είχε ισοφαρίσει το ευρωπαϊκό ρεκόρ των ελληνικών ομάδων που είχαν προχωρήσει σε δεύτερο γύρο ευρωπαϊκής διοργάνωσης μόνο δύο φορές στο παρελθόν. Με τον αποκλεισμό στο δεύτερο γύρο της προ διετίας νικήτριας του Κυπέλλου Κυπελλούχων, Σλόβαν Μπρατισλάβας, έκανε αίσθηση στην Ευρώπη.[293][294][295] Με τις συναντήσεις απέναντι στην Έβερτον και τον Ερυθρό Αστέρα Βελιγραδίου (σε μία από τις μεγαλύτερες ανατροπές στη μέχρι τότε ιστορία του θεσμού, ήττα με 4–1 στη Γιουγκοσλαβία, νίκη 3–0 στην Αθήνα) η αθηναϊκή ομάδα κατάφερε κάτι που δεν είχε συμβεί μέχρι τότε και ούτε έχει ξανασυμβεί έκτοτε: να φτάσει στον τελικό της κορυφαίας ευρωπαϊκής διασυλλογικής διοργάνωσης, διάκριση που παρέμεινε ιστορική για το σύλλογο και το ελληνικό ποδόσφαιρο. Με τους «πράσινους» κέρδισε και δύο πρωταθλήματα, αγαπήθηκε όσο ελάχιστοι από τους οπαδούς του σωματείου, ενώ στην ιστορία έμεινε η φράση που χρησιμοποιούσε «έντεκα αυτοί, έντεκα και εμείς»,[98][294] ή λέγοντας «οι αντίπαλοι παίκτες έχουν μόνο δύο πόδια σαν εμάς και έχουν μόνο 11 παίκτες».[291][294] Έφερε σημαντικές αλλαγές στην ομάδα τόσο από πλευράς τακτικής με την καθιέρωση νέων παικτών - ορισμένοι από τους οποίους πρωταγωνίστησαν στο ελληνικό ποδόσφαιρο μέχρι και την επόμενη δεκαετία όπως οι Καψής, Ελευθεράκης - όσο και από πλευράς νοοτροπίας, δίνοντας αίγλη στο σύλλογο: όπου και αν πήγαινε η ομάδα οι δημοσιογράφοι επικεντρώνονταν σε αυτόν.[107] Ανήμερα της συμπλήρωσης 43 χρόνων από τον τελικό έγιναν αποκαλυπτήρια της προτομής - αναμνηστικής πλάκας του Φέρεντς Πούσκας στο γήπεδο της Λεωφόρου παρουσία του πρωθυπουργού της Ουγγαρίας.[291][296]

Το 1975 ανέλαβε τη Ρεάλ Μούρθια, ενώ την επόμενη χρονιά ήταν προπονητής της εθνικής ομάδας της Σαουδικής Αραβίας και την ίδια χρονιά διηύθυνε την Κόλο-Κόλο της Χιλής, όπου πέρασε δύο χρόνια, χωρίς να γνωρίσει αξιοσημείωτη επιτυχία.[182] Τη σεζόν 1978–79 ήταν και πάλι στην Ελλάδα ως προπονητής της ΑΕΚ.[137][27] Ο σύλλογος της Αθήνας κατέκτησε το πρωτάθλημα και ο Πούσκας μοιράστηκε τον τίτλο μαζί με τον Ανδρέα Σταματιάδη, που τον διαδέχθηκε.[292] Στην Ελλάδα αγαπήθηκε ιδιαίτερα: εξωστρεφής χαρακτήρας, πρόσχαρος και φιλικός, γλεντζές, ταίριαζε στη νοοτροπία του κόσμου. Διατηρούσε το ηθικό του και μετά τις αποτυχίες και ο επικοινωνιακός Ούγγρος το μετέφερε με ευκολία στους παίκτες του.[107][297]

Το 1989 ανέλαβε την ελληνική-ομογενειακή ομάδα της Νότιας Μελβούρνης (Σάουθ Μέλμπουρν ΦΚ) στην Αυστραλία οδηγώντας την στην κατάκτηση ενός πρωταθλήματος και δύο Κυπέλλων. Το αυστραλιανό ποδόσφαιρο ήταν ακόμα ημιεπαγγελματικό το 1989 και η εθνική του ομάδα, εκτός από μια μοναδική εμφάνιση στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1974, σε μεγάλο βαθμό ήταν ανώνυμη στο παγκόσμιο ποδόσφαιρο. Μία μικρή εγχώρια σκηνή όπου κυριαρχούσαν από κοινότητες που έφτασαν στην Αυστραλία στο κύμα μετανάστευσης από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που, με το ποδόσφαιρο να χρησιμεύει ως συνδετικός κρίκος ένωσε αυτούς με τους νέους Αυστραλούς, δημιούργησαν συλλόγους που έκτοτε ήρθαν και σχημάτισαν τη ραχοκοκαλιά του εθνικού πρωταθλήματος NSL. Ο Πούσκας έδειξε αναμφισβήτητο πάθος και ισχυρή εστίαση στην ανάπτυξη του αθλήματος, το NSL όμως επισκιαζόταν από άλλα αθλήματα στην Αυστραλία. Παλεύοντας για τη δημοφιλή αναγνώριση, οι θεατές ήταν σχετικά λίγοι και οι σύλλογοι διοικούνταν σε μεγάλο βαθμό από εθελοντές και όχι επαγγελματίες. Ο ομογενής παίκτης Άγγελος Ποστέκογλου (τότε αρχηγός της ομάδας και μετέπειτα προπονητής, μεταξύ των ομάδων που ανέλαβε ήταν και η Σέλτικ Γλασκώβης) αναφέρεται τονίζοντας ότι δεν ήταν μόνο αυτό που πρόσφερε ως προπονητής, αλλά ολόκληρη η φιλοσοφία του στη ζωή και στο ποδόσφαιρο. Παρά το γεγονός ότι ο Πούσκας δεν έπαιξε ποτέ στη Αυστραλία (οι Θερινοί Ολυμπιακοί Αγώνες 1956 της Μελβούρνης διοργανώθηκαν όταν ήδη είχαν ξεσπάσει τα γεγονότα στην Ουγγαρία και η εθνική δεν συμμετείχε), ένα άγαλμά του διακοσμεί το Ολυμπιακό χωριό στη Μελβούρνη από το 2017 προς τιμή της συνεισφοράς του στην ανάπτυξη του δημοφιλέστερου αθλήματος στη μικρότερη των ηπείρων.[298][299]

Επιστροφή στην Ουγγαρία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1981 επέστρεψε στην πατρίδα του μετά από 25 χρόνια με την ευκαιρία του γυρίσματος ταινίας αφιερωμένης στη «Χρυσή Ομάδα». Έλαβε θερμή υποδοχή, αλλά η αποκατάσταση στο πρόσωπό ήταν ανεπίσημη με τις μέχρι τότε οι αναφορές να μην επιτρέπονταν λόγω της φυγής του από τη χώρα. Δόθηκε και ένας τιμητικός αγώνας βετεράνων μπροστά σε 80.000 θεατές στον οποίο συμμετείχε και ο ίδιος.[23][90][300] Για τη συνάντηση αυτή, η ζήτηση εισιτηρίων ξεπέρασε τη χωρητικότητα του γηπέδου κατά πέντε φορές, παρόλο που η ενημέρωση έγινε αποκλειστικά από στόμα σε στόμα με τα εθνικά μέσα ενημέρωσης να μην καλύπτουν τον αγώνα.[301] Εγκαταστάθηκε μόνιμα στην πατρίδα του το 1991 και του αποδόθηκαν όλοι οι τίτλοι και οι τιμές του παρελθόντος. Ανέλαβε αρχικά διευθυντής διεθνών σχέσεων της Ομοσπονδίας και επόπτης της ομάδας νέων έως το 1997. Το 1993 είχε την τεχνική ευθύνη ως προπονητής της εθνικής ομάδας της χώρας του για τέσσερις αγώνες στην προσπάθεια να οδηγήσει την Ουγγαρία στους τελικούς του Παγκοσμίου Κυπέλλου, χωρίς όμως να τα καταφέρει.[25][214][302] Στις 20 Ιανουαρίου 1997 στο Μόναχο βραβεύτηκε από την IFFHS ως ο κορυφαίος σκόρερ των πρωταθλημάτων πρώτης κατηγορίας με 512 τέρματα,[13][182][303] ενώ το τότε εκτιμώμενο σύνολο ήταν 780 τέρματα σε επίσημους αγώνες.[304] Η πιο πρόσφατη τεκμηρίωση της RSSSF (2023) αναφέρει 516 τέρματα σε 532 αγώνες πρώτης κατηγορίας πρωταθλήματος.[74] Στις 2 Απριλίου 1997 με τη συμπλήρωση των 70 χρόνων του η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή (ΔΟΕ) στη Βουδαπέστη τον τίμησε με το ασημένιο Ολυμπιακό Τάγμα, μόλις ο δεύτερος τότε ποδοσφαιριστής που του έγινε η τιμή.[182][204] Το 1998 έγινε ένας από τους πρώτους πρεσβευτές της FIFA - παιδικά χωριά SOS,[305] ενώ τον Ιούλιο του 1999, η κυβέρνηση της χώρας του τον ανακήρυξε επίτιμο πρεσβευτή του αθλητισμού των Μαγυάρων στον κόσμο.[182] Η επιστροφή του στην πατρίδα τον έβαλε στη σφαίρα του εθνικού μύθου θεωρούμενος ως μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες στην ιστορία της χώρας.[49][90][306] Το 1999 η γαλλική αθλητική εφημερίδα L'Équipe τον ονόμασε Ευρωπαίο ποδοσφαιριστή του αιώνα.[92][307] Το 2000 η Χόνβεντ απέσυρε τη φανέλα με τον αριθμό 10.[39]

Το 2005 ιδρύθηκε ποδοσφαιρικός σύλλογος με το όνομά της προς τιμή του (Πούσκας Ακαντέμια-Puskás Ferenc Labdarugó Akadémia ή απλά Puskás Akadémia) με έδρα το Felcsút της Ουγγαρίας. Το γήπεδο της ομάδας εγκαινιάστηκε το 2014, και ονομάστηκε «Πάντσο Αρένα». Στόχος των δημιουργών είναι να ιδρύσουν μια ακαδημία και να δημιουργήσουν ένα κατάλληλο μνημείο-μουσείο για τον εθνικό ποδοσφαιριστή. Η συλλογή βασίζεται στη μεγάλη κληρονομιά του που ήρθε από την Ισπανία το 2011, αλλά η ακαδημία συλλέγει όλα τα αντικείμενα, φωτογραφίες, τρόπαια και έγγραφα που διακηρύσσουν τη δόξα του παρελθόντος του ουγγρικού ποδοσφαίρου. Μίλησαν επίσης για ένα νέο ακαδημαϊκό σύστημα για την επανεκκίνηση του ουγγρικού ποδοσφαίρου. Ο Πούσκας είχε την ιδέα μιας Ακαδημίας με σκοπό την αναβάθμιση του αθλήματος στη χώρα που βρίσκεται σε κατακόρυφη πτώση τις τελευταίες δεκαετίες. Μετά το θάνατό του, η χήρα του συμφώνησε να ονομαστεί η νεοσύστατη ακαδημία με το όνομα του συζύγου της.[306][308][309]

Το άγαλμα του Πούσκας στο Σέντες

Το 2000 ο Πούσκας διαγνώστηκε ότι έπασχε από τη νόσο Αλτσχάιμερ, για την οποία χρειάστηκε νοσηλεύτηκε μέχρι το τέλος της ζωής του.[35] Το 2001 ψηφίστηκε αθλητής του αιώνα στην Ουγγαρία από το Nemzeti Sport υπό την αιγίδα της Ολυμπιακής Επιτροπής της Ουγγαρίας.[94] Το 2002 το κεντρικό στάδιο της Βουδαπέστης πήρε το όνομά του προς τιμή του.[300][305][310] Ο ίδιος παραβρέθηκε στην τελετή που έγινε παρουσία 50.000 κόσμου αλλά η κατάσταση της υγείας του δεν του επέτρεψε να χαρεί ανάλογα της τιμής.[95] Το 2003 επελέγη ως ο «χρυσός παίκτης» της Ουγγαρίας στην επέτειο των 50 χρόνων της UEFA,[302] ενώ το 2004 ονομάστηκε «Αθλητής του Έθνους».[311] Παρά και τη γεμάτη επιτυχίες καριέρα του τελείωσε τη ζωή του σε οικονομική ανάγκη. Αποτυχημένες επενδύσεις και η απλόχερη αντιμετώπιση ανθρώπων του περιβάλλοντός του τον έφεραν σε αυτή τη θέση.[112][312][313] Το 2005 η οικογένειά του δημοπράτησε βραβεία του όπως το ασημένιο μετάλλιο του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 1954 ή του «χρυσού παπουτσιού» του κορυφαίου σκόρερ για να χρηματοδοτήσει τη θεραπεία της ασθένειας του Αλτσχάιμερ.[55][253][314] Διακομίστηκε σε νοσοκομείο της Βουδαπέστης τον Σεπτέμβριο του 2006. Απεβίωσε στις 17 Νοεμβρίου του 2006 από πνευμονία.[2][310] Το φέρετρό του μεταφέρθηκε από το Στάδιο «Φέρεντς Πούσκας» στην Πλατεία Ηρώων για στρατιωτικό χαιρετισμό. Ενταφιάστηκε στον καθεδρικό ναό του Αγίου Στεφάνου, τιμή που δίνεται σε πολιτικούς ηγέτες και αγίους.[29][315][316]

Για τη σχέση του με το ποδόσφαιρο ο Πούσκας είχε δηλώσει: «Αγαπούσα το ποδόσφαιρο, αγαπώ το ποδόσφαιρο! Αγάπησα την οικογένειά μου και ήμουν πάντα στο γήπεδο ποδοσφαίρου, δεν με ενδιέφερε τίποτα άλλο. Η μπάλα ήταν πάντα το κατοικίδιο ζώο μου. Θα μπορούσα να αισθάνομαι βέβαιος όταν είχα την μπάλα ή όταν την κλωτσούσα».[273][317] Το 1997 κυκλοφόρησε την αυτοβιογραφία του με τίτλο PUSKAS on Puskas που επανεκδόθηκε τρεις φορές.[318]

Παρά το γεγονός ότι στη μεγαλύτερη διάρκεια της σταδιοδρομίας του, τόσο σε επίπεδο συλλόγων, όσο και εθνικής ομάδας συνυπήρξε με άλλους ιδιαίτερα ικανούς σκόρερ,[10] η αποτελεσματικότητά του έμεινε στην ιστορία.[172][223] Σύμφωνα με την RSSSF (Rec. Sport.Soccer Statistics Foundation) κατά τη διάρκεια της καριέρας του σημείωσε 802 γκολ σε 792 επίσημους αγώνες (με 548 τέρματα στα πρωταθλήματα).[16][319] Ανήκει στο μικρό κλαμπ των παικτών που έχουν πετύχει περισσότερα από 1.000 γκολ στην επαγγελματική καριέρα τους σε επίσημους και φιλικούς αγώνες (σύμφωνα με την επίσημη ιστοσελίδα του 1.176 τέρματα,[320] σύμφωνα με τα στοιχεία της RSSSF 1.569 ευρισκόμενος εδώ στη τέταρτη θέση.[16][321][322]). Σημείωσε συνολικά 61 χατ τρικ: 33 με τη Χόνβεντ (30 στο πρωτάθλημα, 3 στο Κύπελλο), 23 με τη Ρεάλ Μαδρίτης (12 στο πρωτάθλημα, 6 στο Κύπελλο, 5 στο Κύπελλο Πρωταθλητριών) και 5 με την εθνική ομάδα.[323][324] Παραμένει ο μόνος παίκτης που σκόραρε σε όλους τους διεθνείς τελικούς που συμμετείχε: Κυπέλλου Κεντρικής Ευρώπης, Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου, Ολυμπιακών Αγώνων, Κυπέλλου Πρωταθλητριών και Διηπειρωτικού Κυπέλλου.[311] Η ικανότητά του να παρέχει τελικές πάσες (ασίστ) ήταν επίσης εντυπωσιακή με τους υπολογισμούς να του αποδίδουν 404 ασίστ στα 719 από τα 792 επίσημα παιχνίδια που αγωνίστηκε (ανεπίσημα στοιχεία), τις περισσότερες από οποιοδήποτε άλλο στην ποδοσφαιρική ιστορία.[266][325][326] Ο αριθμός των ασίστ του με την εθνική Ουγγαρίας (53 ή 54 κατά άλλες πηγές) ήταν ρεκόρ κόσμου (ανεπίσημα) που ξεπεράστηκε περισσότερο από μισό αιώνα αργότερα.[327][328]

Το 2009 η FIFA καθιέρωσε το «Βραβείο Πούσκας» προς τιμή του που απομένεται ετήσια στον ποδοσφαιστή ή ποδοσφαιρίστρια που θα σημειώσει το πιο θεαματικό γκολ κατά τη διάρκεια της χρονιάς.[329][330] Το 2011 ήταν ένα από τα 15 πρώτα μέλη που εισήχθησαν στην Αίθουσα Φήμης του Ποδοσφαίρου (Salón de la Fama del Fútbol) στην Πατσούκα, της πολιτείας Ιδάλγο του Μεξικού.[331][332]

Η δημοφιλία του αυξήθηκε μετά το θάνατό του καθώς πολλά στοιχεία της καριέρας του ήρθαν στο φως της ευρύτερης δημοσιότητας στα τέλη του 20ού αιώνα. Αλλά δεν είναι, ίσως, τόσο ευρέως γνωστός όσο θα έπρεπε - ορισμένες φορές υποτιμάται στις εκτιμήσεις αρθρογράφων των τελευταίων δεκαετιών για τους κορυφαίους όλων των εποχών.[45][269][333] Οι αναφορές των ειδικών της εποχής του ακόμα και τον 21ο αιώνα τον αναγνωρίζουν στο ανώτατο επίπεδο των Πελέ και Αλφρέδο Ντι Στέφανο.[243][4][334][335] Ο Πελέ είπε ενδεικτικά: «Αν ζούσε σήμερα, στην εποχή της τηλεόρασης και του διαδικτύου, ο Πούσκας θα ήταν ο μεγαλύτερος ποδοσφαιριστής, όχι μόνο στη Γη αλλά ακόμα και στο φεγγάρι».[336] Εκείνη δε η εθνική Ουγγαρίας αναλυόμενη περαιτέρω με 42 νίκες, 7 ισοπαλίες και μία μόνο ήττα θεωρείται από πολλούς ως η καλύτερη όλων των εποχών.[23][97][172][202][337][338] Το 2016 σε διαδικτυακή ψηφοφορία του goal.com., πάνω από ένα εκατομμύριο άτομα επέλεξαν τον Πούσκας ως τον καλύτερο ποδοσφαιριστή στην ιστορία των Παγκοσμίων Κυπέλλων, ενδεικτικό της αξίας του ως ένα από τα μεγαλύτερα ποδοσφαιρικά είδωλα, ακόμα και δέκα χρόνια μετά το θάνατό του.[266][259][339]

Ο αστεροειδής (82656) Puskás, που ανακαλύφθηκε το 2001 από το Παρατηρητήριο Καλάρ Άλτο στην Αλμερία, φέρει αυτό το όνομα στη μνήμη του, ο δεύτερος ποδοσφαιριστής (από τους μόνο τέσσερις) που του έγινε αυτή η τιμή.[340][341]

Στατιστική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Συνολική στατιστική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ομάδα Περίοδος Επίσημοι αγώνες Φιλικοί αγώνες Σύνολο
αγώνες γκολ αγώνες γκολ αγώνες γκολ
Κισπέστ 1943 3 4 - - 3 4
Χόνβεντ (αναπλ) 1943—1956 9 28 - - 9 28
Χόνβεντ Βουδαπέστης 1943—1956 393 402 189 332 582 734
Ρεάλ Μαδρίτης 1958—1966 262 242 112 89 374 331
Εθνική Ουγγαρίας 1945—1956 85 84 137 291 225 377
Πανεπιστημιακή ομάδα 1949,1951 5 7 - - 5 7
Εθνική Ισπανίας 1961—1962 4 0 3 7 7 7
Επίλεκτοι Βουδαπέστης 1945—1956 20 19 - - 20 19
Επιλογή Βουδαπέστης νέων 1942—1944 1 1 7 9 8 10
Επιλογή Καστίλλης 1963 1 2 - - 1 2
Μικτή Κόσμου 1963, 1965 2 2 - - 2 2
Άλλες επίλεκτες ομάδες 1943—1966 8 12 - - 8 12
Ολυμπιακή ομάδα Ουγγαρίας 1952 - - 3 5 3 5
Άλλοι σύλλογοι - - 31 37 31 37
Σύνολα 792 802 478 767 1.270 1.569


Πηγή : RSSSF - Ferenc Puskás (2023)

Ειδικά στατιστικά στοιχεία επίσημων αγώνων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο πίνακας περιλαμβάνει τις ανά έτος συμμετοχές, τέρματα και ασίστ του Πούσκας σε 726 επίσημους αγώνες.

Περίοδος
Ομάδα Χώρα Αγώνες Τέρματα Ασίστ
1943—44 Κίσπεστ (Χόνβεντ) Ουγγαρία 25 11 7
1945 Κίσπεστ (Χόνβεντ) Ουγγαρία 27 17 18
1945—46 Κίσπεστ (Χόνβεντ) Ουγγαρία 36 36 20
1946—47 Κίσπεστ (Χόνβεντ) Ουγγαρία 30 32 9
1947—48 Κίσπεστ (Χόνβεντ) Ουγγαρία 32 50 10
1948—49 Κίσπεστ (Χόνβεντ) Ουγγαρία 30 46 6
1949—50 Κίσπεστ (Χόνβεντ) Ουγγαρία 30 31 20
1950 Χόνβεντ Ουγγαρία 15 25 12
1951 Χόνβεντ Ουγγαρία 23 25 17
1952 Χόνβεντ Ουγγαρία 26 22 18
1953 Χόνβεντ Ουγγαρία 29 39 30
1954 Χόνβεντ Ουγγαρία 20 21 10
1955 Χόνβεντ Ουγγαρία 36 25 31
1956 Χόνβεντ Ουγγαρία 16 6 6
1956—57
1957—58
1958-59 Ρεάλ Μαδρίτης Ισπανία 34 25 17
1959—60 Ρεάλ Μαδρίτης Ισπανία 36 48 26
1960—61 Ρεάλ Μαδρίτης Ισπανία 41 44 23
1961—62 Ρεάλ Μαδρίτης Ισπανία 40 40 16
1962—63 Ρεάλ Μαδρίτης Ισπανία 39 31 22
1963—64 Ρεάλ Μαδρίτης Ισπανία 33 28 12
1964—65 Ρεάλ Μαδρίτης Ισπανία 25 17 16
1965—66 Ρεάλ Μαδρίτης Ισπανία 14 10 4
1945—56 Εθνική Ουγγαρίας 85 84 54
1961—62 Εθνική Ισπανίας 4 0 1
Σύνολα 726 713 405

Πηγές : origo.sport.hu., magyarfutball.hu, RSSSF

Εθνική ομάδα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Επίσημοι διεθνείς αγώνες, τέρματα και ασίστ ανά έτος

Εθνική Ουγγαρίας
Έτος Συμμετοχές Τέρματα Ασίστ
1945 2 3 1
1946 3 3 2
1947 5 5 1
1948 6 7 6
1949 8 11 8
1950 6 12 3
1951 3 4 4
1952 12 10 13
1953 7 6 5
1954 11 8 6
1955 12 10 5
1956 10 5 0
Σύνολο 85 84 54
Εθνική Ισπανίας
1962 4 0 1
Σύνολο 4 0 1

Πηγή : RSSSF

Αγώνες και τέρματα επίσημων αγώνων Εθνικής Ουγγαρίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο παρακάτω πίνακας περιλαμβάνει όλες τις επίσημες συμμετοχές και τα τέρματα του Φέρεντς Πούσκας με την Εθνική ομάδα της χώρας του, οι οποίες αμφότερες αποτελούσαν ρεκόρ κόσμου στη εποχή τους (κατάλογος ποδοσφαιριστών ανδρών με 50 ή περισσότερα διεθνή γκολ, κατάλογος κορυφαίων διεθνών σκόρερ ποδοσφαίρου ανδρών ανά χώρα). Το σκορ της Ουγγαρίας στο αποτέλεσμα αναφέρεται πρώτο.

α.α. αγώνα Ημερομηνία Γήπεδο-Πόλη Αντίπαλος Αποτέλεσμα Τέρματα με α.α.
1 20 Αυγούστου 1945 Ποδηλατοδρόμιο, Βουδαπέστη Αυστρία 5–2 1ο
2 30 Σεπτεμβρίου 1945 Ποδηλατοδρόμιο, Βουδαπέστη Ρουμανία 7–2 2o 3ο
3 14 Απριλίου 1946 Στάδιο Πράτερ, Βιέννη Αυστρία 2–3
4 6 Οκτωβρίου 1946 Στάδιο λεωφόρου Üllői, Βουδαπέστη Αυστρία 2–0
5 30 Οκτωβρίου 1946 Ες-συρ-Αλζέτ Λουξεμβούργο 7–2 4ο 5ο 6ο
6 4 Μαΐου 1947 Στάδιο λεωφόρου Üllői, Βουδαπέστη Αυστρία 5–2 7ο
7 11 Μαΐου 1947 Στάδιο Κομμουνάλε, Τορίνο Ιταλία 2–3 8ο
8 29 Ιουνίου 1947 Στάδιο Παρτιζάν, Βελιγράδι Γιουγκοσλαβία 3–2 9ο
9 4 Μαΐου 1947 Στάδιο Πράτερ, Βιέννη Αυστρία 3–4
10 14 Σεπτεμβρίου 1947 Στάδιο Republicii, Βουκουρέστι Ρουμανία 3–0 10ο 11ο
11 24 Μαρτίου 1948 Στάδιο λεωφόρου Üllői, Βουδαπέστη Ελβετία 7–4 12ο 13ο
12 2 Μαΐου 1948 Στάδιο Πράτερ, Βιέννη Αυστρία 2–3
13 23 Μαΐου 1948 Στάδιο λεωφόρου Üllői, Βουδαπέστη Τσεχοσλοβακία 2–1
14 6 Ιουνίου 1948 Στάδιο Megyeri út, Βουδαπέστη Ρουμανία 9–0 14ο 15ο
15 24 Οκτωβρίου 1948 Στάδιο Republicii, Βουκουρέστι Ρουμανία 5–1 16ο 17ο 18ο
16 7 Νοεμβρίου 1948 Στάδιο Junak, Σόφια Βουλγαρία 0–1
17 10 Απριλίου 1949 Στάδιο Στράχοφ Πράγα Τσεχοσλοβακία 2–5 19ο
18 10 Απριλίου 1949 Στάδιο Megyeri út, Βουδαπέστη Αυστρία 6–1 20ο 21ο 22ο
19 12 Ιουνίου 1949 Στάδιο Megyeri út, Βουδαπέστη Ιταλία 1–1
20 19 Ιουνίου 1949 Στάδιο Ρασούντα, Στοκχόλμη Σουηδία 2–2
21 10 Ιουλίου 1949 Στάδιο Nagyerdei, Ντέμπρετσεν Πολωνία 8–2 23ο 24ο
22 16 Οκτωβρίου 1949 Στάδιο Πράτερ, Βιέννη Αυστρία 4–3 25ο 26ο
23 30 Οκτωβρίου 1949 Στάδιο Megyeri út, Βουδαπέστη Βουλγαρία 5–0 27ο 28ο
24 20 Νοεμβρίου 1949 Στάδιο Megyeri út, Βουδαπέστη Σουηδία 5–0 29ο
25 30 Απριλίου 1950 Στάδιο Megyeri út, Βουδαπέστη Τσεχοσλοβακία 5–0 30ο 31ο
26 5 Μαΐου 1950 Στάδιο Πράτερ, Βιέννη Αυστρία 3–5 32ο
27 4 Ιουνίου 1950 Στάδιο Wojska Polskiego, Βαρσοβία Πολωνία 5–2 33ο 34ο
28 24 Σεπτεμβρίου 1950 Στάδιο Megyeri út, Βουδαπέστη Αλβανία 12–0 35ο 36ο 37ο 38ο
29 29 Οκτωβρίου 1950 Στάδιο Megyeri út, Βουδαπέστη Αυστρία 4–3 39ο 40ο 41ο
30 12 Νοεμβρίου 1950 Στάδιο Στρατού, Σόφια Βουλγαρία 1–1
31 27 Μαΐου 1951 Στάδιο Megyeri út, Βουδαπέστη Πολωνία 6–0 42ο 43ο
32 14 Οκτωβρίου 1951 Στάδιο Městský, Οστράβα Τσεχοσλοβακία 2–1
33 18 Νοεμβρίου 1951 Στάδιο Megyeri út, Βουδαπέστη Φινλανδία 8–0 44ο 45ο
34 18 Μαΐου 1952 Στάδιο λεωφόρου Üllői, Βουδαπέστη Ανατολική Γερμανία 5–0
35 24 Μαΐου 1952 Στάδιο Διναμό, Μόσχα ΕΣΣΔ 1–1
36 28 Μαΐου 1952 Στάδιο Διναμό, Μόσχα ΕΣΣΔ 1–2 46ο
37 15 Ιουνίου 1952 Στάδιο CWKS, Βαρσοβία Πολωνία 5–1 47ο 48ο
38 22 Ιουνίου 1952 Ολυμπιακό Στάδιο, Ελσίνκι Φινλανδία 6–1 49ο
39 15 Ιουλίου 1952 Στάδιο Kapitta, Τούρκου Ρουμανία 2–1
40 21 Ιουλίου 1952 Στάδιο Pallokenttä, Ελσίνκι Ιταλία 3–0
41 24 Ιουλίου 1952 Στάδιο Κότκα, Ελσίνκι Τουρκία 7–0 50ο 51ο
42 28 Ιουλίου 1952 Ολυμπιακό Στάδιο, Ελσίνκι Σουηδία 6–0 52ο
43 20 Σεπτεμβρίου 1952 Ολυμπιακό Στάδιο, Ελσίνκι Γιουγκοσλαβία 2–0 53ο
44 19 Οκτωβρίου 1952 Στάδιο Βάντκορφ, Βέρνη Ελβετία 4–2 54ο 55ο
45 4 Οκτωβρίου 1952 Στάδιο Megyeri út, Βουδαπέστη

Τσεχοσλοβακία

5–0
46 26 Απριλίου 1953 Στάδιο Megyeri út, Βουδαπέστη Αυστρία 1–1
47 17 Μαΐου 1953 Ολυμπιακό Στάδιο, Ρώμη Ιταλία 3–0 56ο 57ο
48 5 Ιουλίου 1953 Στάδιο Ρασούντα, Στοκχόλμη Σουηδία 4–2 58ο
49 4 Οκτωβρίου 1953 Στάδιο Στρατού, Πράγα Τσεχοσλοβακία 5–1 59ο
50 11 Οκτωβρίου 1953 Στάδιο Πράτερ, Βιέννη Αυστρία 3–2
51 15 Νοεμβρίου 1953 Νεπ Στάδιο, Βουδαπέστη Σουηδία 2–2
52 25 Νοεμβρίου 1953 Στάδιο Γουέμπλεϊ, Λονδίνο Αγγλία 6–3 60ο 61ο
53 12 Φεβρουαρίου 1954 Κάιρο Αίγυπτος 3–0 62ο 63ο
54 11 Απριλίου 1954 Στάδιο Πράτερ, Βιέννη Αυστρία 1–0
55 23 Μαΐου 1954 Νεπ Στάδιο, Βουδαπέστη Αγγλία 7–1 64ο 65ο
56 17 Ιουνίου 1954 Στάδιο Hardturm, Ζυρίχη Νότια Κορέα 9–0 66ο 67ο
57 20 Ιουνίου 1954 Στάδιο Ζανκτ Γιάκομπ, Βασιλεία Δυτική Γερμανία 8–3 68ο
58 4 Ιουλίου 1954 Στάδιο Βάντκορφ, Βέρνη Δυτική Γερμανία 2–3 69ο
59 19 Σεπτεμβρίου 1954 Νεπ Στάδιο, Βουδαπέστη Ρουμανία 5–1
60 26 Σεπτεμβρίου 1954 Στάδιο Διναμό, Μόσχα ΕΣΣΔ 1–1
61 10 Οκτωβρίου 1954 Νεπ Στάδιο, Βουδαπέστη Ελβετία 3–0
62 24 Οκτωβρίου 1954 Νεπ Στάδιο, Βουδαπέστη Τσεχοσλοβακία 4–2
63 8 Δεκεμβρίου 1954 Χάμπντεν Παρκ, Γλασκόβη Σκωτία 3–2
64 24 Απριλίου 1955 Στάδιο Πράτερ, Βιέννη Αυστρία 2–2
65 8 Μαΐου 1955 Στάδιο Ullevaal, Όσλο Νορβηγία 5–0 70ο
66 11 Μαΐου 1955 Στάδιο Ρασούντα, Στοκχόλμη Σουηδία 7–3 71ο 72ο
67 15 Μαΐου 1955 Boldklub, Κοπεγχάγη Δανία 6–0
68 19 Μαΐου 1955 Ολυμπιακό Στάδιο, Ελσίνκι Φινλανδία 9–1 73ο
69 29 Μαΐου 1955 Νεπ Στάδιο, Βουδαπέστη Σκωτία 3–1
70 17 Σεπτεμβρίου 1955 Ολυμπιακό Στάδιο, Λοζάνη Ελβετία 5–4 74ο 75ο
71 25 Σεπτεμβρίου 1955 Νεπ Στάδιο, Βουδαπέστη ΕΣΣΔ 1–1 76ο
72 2 Οκτωβρίου 1955 Στάδιο Στράχοφ, Πράγα Τσεχοσλοβακία 3–1
73 16 Οκτωβρίου 1955 Νεπ Στάδιο, Βουδαπέστη Αυστρία 6–1 77ο
74 13 Νοεμβρίου 1955 Νεπ Στάδιο, Βουδαπέστη Σουηδία 4–2 78ο
75 27 Νοεμβρίου 1955 Νεπ Στάδιο, Βουδαπέστη Ιταλία 2–0 79ο
76 19 Φεβρουαρίου 1955 Mithatpaşa Stadyumu, Ινστάμπουλ Τουρκία 1–3 80ο
77 29 Φεβρουαρίου 1956 Στάδιο Municipal, Βηρυτός Λίβανος 2–1 81ο
78 29 Απριλίου 1956 Νεπ Στάδιο, Βουδαπέστη Γιουγκοσλαβία 4–1
79 3 Ιουνίου 1956 Στάδιο Χέιζελ, Βρυξέλλες Βέλγιο 4–5 82ο
80 9 Ιουνίου 1956 Στάδιο Ντα Λουζ, Λισαβόνα Πορτογαλία 2–2
81 15 Ιουλίου 1956 Νεπ Στάδιο, Βουδαπέστη Πολωνία 4–1
82 16 Σεπτεμβρίου 1956 Στάδιο Παρτιζάν, Βελιγράδι Γιουγκοσλαβία 3–1 83ο
83 23 Σεπτεμβρίου 1956 Στάδιο Λένιν, Μόσχα ΕΣΣΔ 1–0
84 7 Οκτωβρίου 1956 Σταντ Ολιμπίκ Υβ-ντυ-Μανουάρ, Παρίσι Γαλλία 2–1
85 14 Οκτωβρίου 1956 Στάδιο Πράτερ, Βιέννη Αυστρία 2–0 84ο

Πηγές : Die „Goldene Mannschaft“ – Portrait von Puskás, - Ferenc Puskás - Goals in International Matches Ferenc Puskas 11v11

Τίτλοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ποδοσφαιριστής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Χόνβεντ

  • Πρωταθλήματα Ουγγαρίας (5) : 1949, 1950, 1952, 1954, 1955

Ρεάλ Μαδρίτης

  • Πρωταθλήματα Ισπανίας (5) : 1961, 1962, 1963, 1964, 1965
  • Κύπελλο Ισπανίας : 1962
  • Κύπελλο Πρωταθλητριών Ευρώπης (3) : 1959, 1960, 1966
    • φιναλίστ 1962
  • Διηπειρωτικό Κύπελλο : 1960

Εθνική Ουγγαρίας

  • Χρυσό μετάλλιο στην Ολυμπιάδα του Ελσίνκι : 1952
  • Διεθνές Κύπελλο Κεντρικής Ευρώπης : 1953
  • Βαλκανικό Κύπελλο Εθνών Ποδοσφαίρου : 1947
  • Φιναλίστ Παγκοσμίου Κυπέλλου : 1954

Προπονητής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παναθηναϊκός

  • Πρωτάθλημα Ελλάδας (2) : 1970, 1972
  • Φιναλίστ Κυπέλλου Πρωταθλητριών : 1971
  • Φιναλίστ Διηπειρωτικού Κυπέλλου : 1971
  • Φιναλίστ Κυπέλλου Ελλάδας : 1972

Α. Ε. Κ.

  • Πρωτάθλημα Ελλάδας : 1979

Σολ δε Αμέρικα

  • Πρωτάθλημα Παραγουάης : 1986

Σάουθ Μέλμπουρν ΦΚ

  • Πρωτάθλημα Αυστραλίας : 1991
  • Κύπελλο NSL : 1990
  • Κύπελλο Dockerty (2) : 1989, 1991

Ατομικές διακρίσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Πρώτος σκόρερ πρωταθλήματος Ουγγαρίας (4) : 1947–1948 (50 γκολ), 1949–1950 (31 γκολ), 1950 (25 γκολ), 1953 (27 γκολ)
  • Πρώτος σκόρερ πρωταθλήματος Ισπανίας (4) : 1960 (25 γκολ), 1961 (27 γκολ), 1963 (26 γκολ), 1964 (20 γκολ)
  • Πρώτος σκόρερ Κυπέλλου Ισπανίας (4) : 1959–1960 (10 γκολ), 1960–1961 (15 γκολ), 1961–1962 (13 γκολ), 1962–1963 (10 γκολ)
  • Πρώτος σκόρερ Κυπέλλου Πρωταθλητριών Ευρώπης (2) : 1959–1960 (12 γκολ), 1963–1964 (7 γκολ)
  • Καλύτερος ποδοσφαιριστής της χρονιάς στην Ουγγαρία : 1950
  • Καλύτερος παίκτης Ολυμπιακού τουρνουά ποδοσφαίρου : 1952
  • Καλύτερη ενδεκάδα Ολυμπιακού τουρνουά ποδοσφαίρου : 1920
  • Πρώτος σκόρερ Κυπέλλου Κεντρικής Ευρώπης : 1953
  • Χρυσή Μπάλα Παγκοσμίου Κυπέλλου : 1954
  • Αργυρή Μπάλα (Ballon d'or Silver Award) : 1960
  • Χρυσός ποδοσφαιριστής της Ουγγαρίας για τα 50 χρόνια της ΟΥΕΦΑ : 2003
  • Καλύτερος αθλητής του 20ού αιώνα της Ουγγαρίας σε ψηφοφορία των αναγνωστών του Nemzedi Sport
  • IFFHS : 6ος καλύτερος παίκτης του 20ού αιώνα
  • 7ος καλύτερος παίκτης του 20ού αιώνα σε ψηφοφορία του γαλλικού περιοδικού France Football, ανάμεσα στους νικητές της Χρυσής Μπάλας
  • World Soccer περιοδικό : 7ος καλύτερος παίκτης του 20ού αιώνα
  • Κορυφαίος Ευρωπαίος ποδοσφαιριστής του 20ού αιώνα - εφημερίδα L' Equipe
  • Το 1995, η Διεθνής Ομοσπονδία Ιστορίας και Στατιστικής του ποδοσφαίρου (IFFHS) βράβευσε τον Πούσκας ως τον κορυφαίο σκόρερ πρώτης κατηγορίας όλων των εποχών αναγνωρίζοντας 512 τέρματα σε 528 αγώνες πρωταθλήματος.
  • IFFHS : Παγκόσμια Ομάδα του XXού αιώνα
  • Βραβείο Golden Foot : 2004
  • Αθλητής του έθνους (A Nemzet Sportolója) : 2004
  • World Sports Legends Award (2019) [342]

Τιμές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Τάγμα Αξίας της FIFA (γαλλικά: Ordre du mérite de la FIFA) : 1994
  • Ολυμπιακό Τάγμα (Olympic Order) : 1997
  • Τάγμα Αξίας της Ουγγρικής Λαϊκής Δημοκρατίας (ουγγρικά: Magyar Népköztársasági Érdemrend )
  • Ουγγρικό Τάγμα Αξίας (ουγγρικά: Magyar Köztársasági Érdemrend) : 1993

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ «Encyclopædia Britannica : Ferenc Puskás». Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2020. 
  2. ↑ 2,0 2,1 « The New York Times : Ferenc Puskas, Hungarian Soccer Star, Dies at 79» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  3. ↑ 3,0 3,1 «IOC : FERENC PUSKAS» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Ιουλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουλίου 2022. 
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 «This Is the Team That Actually Invented Total Football» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαΐου 2021. Ανακτήθηκε στις 11 Μαΐου 2021. 
  5. ↑ «When an immortal walked among us almost unseen» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Απριλίου 2024. Ανακτήθηκε στις 7 Απριλίου 2024. 
  6. ↑ «Dez craques que ajudam a contar a história do futebol» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2021. 
  7. ↑ «IFFHS' Century Elections» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2020. 
  8. ↑ «France Football player of the Century» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2020. 
  9. ↑ «TOP DIVISION GOAL SCORERS OF ALL TIME : FERENC PUSKAS LEADS THE RANKING» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2021. 
  10. ↑ 10,0 10,1 «Pelé or Puskas, Maradona or Messi» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Νοεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2020. 
  11. ↑ 11,0 11,1 «Addio magnifico Puskas il calcio piange il suo genio» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 23 Αυγούστου 2023. 
  12. ↑ «10 Greatest Number 10s in World Soccer History» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 1 Σεπτεμβρίου 2020. 
  13. ↑ 13,0 13,1 «Obituary: Ferenc Puskas» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2023. 
  14. ↑ 14,0 14,1 «FIFA : Puskas, al galope por la historia» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Ιουλίου 2015. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2023. CS1 maint: Unfit url (link)
  15. ↑ 15,0 15,1 «Ferenc Puskás (Hungary/Spain)» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 17 Δεκεμβρίου 2022. 
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 «RSSSF : Prolific Scorers Data» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2024. 
  17. ↑ 17,0 17,1 «Ferenc Puskas: a man who changed the game for ever» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2020. 
  18. ↑ «Puskas, en la estación silenciosa» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2020. 
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 «World Cup Countdown: 16 Weeks to Go – Ferenc Puskás, the Galloping Major Who Led the Magical Magyars» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2023. 
  20. ↑ 20,0 20,1 «The greatest teams of all time» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 24 Φεβρουαρίου 2021. 
  21. ↑ 21,0 21,1 «Hungary's Golden Squad: the greatest football team never to win it all?» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Ιουλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 27 Αυγούστου 2021. 
  22. ↑ 22,0 22,1 «Ασυνήθιστος «αστέρας» με… μαγικές ικανότητες». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2023. 
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 23,3 «Magical Magyar Puskas mesmerised defences» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 20 Απριλίου 2023. 
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 «Isten futballistának teremtette» (στα Ουγγρικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιουλίου 2007. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουλίου 2007. 
  25. ↑ 25,0 25,1 «Ο μύθος του «καλπάζοντος συνταγματάρχη»». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2023. 
  26. ↑ «Ferenc Puskás- Nobody's Fool» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Νοεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 2020. 
  27. ↑ 27,0 27,1 «Φέρεντς Πούσκας : ο προφήτης της τελειότητας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Οκτωβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2023. 
  28. ↑ 28,0 28,1 «ICON OF THE GAME Adored by Fergie and nearly signed by Manchester United: The legendary genius of Ferenc Puskas» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 31 Μαρτίου 2021. 
  29. ↑ 29,0 29,1 «DIX CHOSES QUE VOUS NE SAVIEZ PAS SUR FERENC PUSKÁS» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2020. 
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 «Ferenc Puskas, il 'Colonnello' che rese grandi Honved, Ungheria e Real Madrid» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 23 Αυγούστου 2023. 
  31. ↑ «Purczeld impeccable on the fish line – NSO» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 23 Μαΐου 2023. 
  32. ↑ 32,0 32,1 «Há 90 anos nascia um dos maiores jogadores de todos os tempos: Puskas» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 25 Φεβρουαρίου 2021. 
  33. ↑ 33,0 33,1 «Türchen 17: Ferenc Puskás» (στα Γερμανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2021. 
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 «Ferenc Puskas : Brian Glanville on the life and times of the Hungary legend» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2020. 
  35. ↑ 35,0 35,1 35,2 «The New York Times Soccer: Puskas star of greatest Hungary and Real madrid teams, dies - Sports - International Herald Tribune» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2020. 
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 «Φέρεντς Πούσκας, ένας μύθος που δεν σβήνει ποτέ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 17 Ιουλίου 2022. 
  37. ↑ «Ferenc Puskás 1945/46» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 21 Απριλίου 2021. 
  38. ↑ «Kispest AC - Békéscsaba Pursuit MTE 5:1» (στα Ουγγρικά). Ανακτήθηκε στις 1 Σεπτεμβρίου 2020. 
  39. ↑ 39,0 39,1 «Como Puskás transformou um clube de bairro em um dos maiores esquadrões da história» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 15 Μαΐου 2023. 
  40. ↑ «Nemzeti Bajnokság I 1946/1947» (στα Ουγγρικά). Ανακτήθηκε στις 1 Σεπτεμβρίου 2020. 
  41. ↑ 41,0 41,1 «Hungary - List of Final Tables 1941-1950» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 21 Απριλίου 2021. 
  42. ↑ «Ferenc Puskás, the Galloping Major Who Led the Magical Magyars» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Αυγούστου 2021. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2021. 
  43. ↑ «Nemzeti Bajnokság I 1947/1948» (στα Ουγγρικά). Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2020. 
  44. ↑ 44,0 44,1 «FIFA : Budapest's history boys» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Αυγούστου 2020. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2020. 
  45. ↑ 45,0 45,1 «Soccer Legends: A Needed Overhaul in Soccer History» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2020. 
  46. ↑ «'Cañoncito Pum'» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2020. 
  47. ↑ «Ferenc Puskas, el 'cañonero' magiar» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 18 Αυγούστου 2023. 
  48. ↑ 48,0 48,1 «Ferenc Puskas» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 2021. 
  49. ↑ 49,0 49,1 «THE IMMORTAL TALENTS OF FERENC PUSKÁS» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 22 Μαΐου 2023. 
  50. ↑ 50,0 50,1 50,2 «Puskas puts England to the sword» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Ιουνίου 2022. Ανακτήθηκε στις 11 Ιουνίου 2022. 
  51. ↑ 51,0 51,1 51,2 «Ferenc Puskas, 79; Hungarian was one of soccer's all-time greats» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2023. 
  52. ↑ «Las aventuras de Ferenc Puskas, el Comandante que le regaló su nombre a los goles imposibles» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2020. 
  53. ↑ 53,0 53,1 «A Tribute To...Ferenc Puskás» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2020. 
  54. ↑ 54,0 54,1 54,2 «A HISTÓRIA DO ARTILHEIRO PUSKAS» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2023. 
  55. ↑ 55,0 55,1 «Forza Puskas malato e truffato» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 23 Αυγούστου 2023. 
  56. ↑ «Santos – Benfica : quand Pelé porte Santos sur le toit du monde» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2020. 
  57. ↑ «Os 25 Maiores Esquadrões do Imortais!» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Σεπτεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 2022. 
  58. ↑ 58,0 58,1 «PUSKÁS (PURCZELD) Ferenc» (στα Ολλανδικά). Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2020. 
  59. ↑ «Φέρεντς Πούσκας (1927-2006): Ο Συνταγματάρχης του ποδοσφαίρου». Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2023. 
  60. ↑ «World League Topscorers 1889-2005» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2020. 
  61. ↑ «Kispest AC - Győr Vasas ETO 11:3» (στα Ουγγρικά). Ανακτήθηκε στις 15 Ιουλίου 2020. 
  62. ↑ «A TOPLIGÁKBAN KUBALA SZERZETT LEGUTÓBB HÉT GÓLT; ZSENGELLÉR LÉGIÓSREKORDER» (στα Ουγγρικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 30 Ιανουαρίου 2024. 
  63. ↑ 63,0 63,1 63,2 «60 years ago, Honved, Wolves planted seed for today's Champions League» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 18 Αυγούστου 2021. 
  64. ↑ 64,0 64,1 «Wolverhampton: o campeão do mundo dos jornais ajudou a criar a Champions» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 9 Μαΐου 2023. 
  65. ↑ «The night Wolves became 'champions of the world' against Honved» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Αυγούστου 2021. Ανακτήθηκε στις 10 Αυγούστου 2021. 
  66. ↑ «Football: England's delusion of grandeur» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 18 Αυγούστου 2021. 
  67. ↑ 67,0 67,1 «Puskas, «el culpable» de la Copa de Europa y del nacimiento de la leyenda del Real Madrid» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 1 Σεπτεμβρίου 2020. 
  68. ↑ «FIFA MUSEUM : The unlikely origins of the UEFA Champions League» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 19 Αυγούστου 2023. 
  69. ↑ «LONGFORM: To Champions League γεννήθηκε από το Παγκόσμιο Κύπελλο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2023. 
  70. ↑ «ET SI LA HONGRIE AVAIT BATTU LA RFA EN 1954 ?» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2020. 
  71. ↑ «Puskas 4-4 Hidegkuti – The Craziest Hungarian League Match Of All Time» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Αυγούστου 2020. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουλίου 2020. 
  72. ↑ «O jogo mais espetacular da vida de Puskás: Honvéd 9×7 Vörös Lobogó» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 10 Μαΐου 2023. 
  73. ↑ «MUTUAL POKERS RECORDS» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιουνίου 2023. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουνίου 2023. 
  74. ↑ 74,0 74,1 «RSSSF Prolific Scorers Data - Ferenc Puskás - Additional Data» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 11 Ιουλίου 2023. 
  75. ↑ «Hungary - All-Time Topscorers» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2021. 
  76. ↑ «Wie was Ferenc Puskás (en waarom is het stadion in Boedapest naar hem vernoemd)?» (στα Ολλανδικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Ιουλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2021. 
  77. ↑ «Le Monde - Archives : FERENC PUSKAS EST MORT EN COMBATTANT AVEC LES INSURGÉS» (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2020. 
  78. ↑ «9 times football fell victim to fake news: arrests, deaths and sex changes» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 19 Ιανουαρίου 2022. 
  79. ↑ «Η μέρα που οι εφημερίδες σκότωσαν τον Πούσκας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2020. 
  80. ↑ 80,0 80,1 «Esquadrão Imortal – Budapeste Honvéd 1950-1955» (στα Πορτογαλικά). Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2020. 
  81. ↑ «Ferenc Puskás» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 6 Φεβρουαρίου 2020. 
  82. ↑ «¡HABLA MEMORIA! Hungría subcampeón 1954» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2020. 
  83. ↑ 83,0 83,1 «Puskás, o 'Major Galopante' que brilhou na Europa, no Maracanã e no Pacaembu» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουνίου 2020. 
  84. ↑ «Aquel empate a cinco con el Honved» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2020. 
  85. ↑ «Honved: The Hungarian football team frozen out by the cold war» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 13 Μαΐου 2023. 
  86. ↑ «But did you know that the Hungarian striker the prize is named after, Ferenc Puskas, played two games in Venezuela in 1957 despite a FIFA ban?» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Σεπτεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2022. 
  87. ↑ «Puskas lutou contra ο comunismo na Hungria» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2020. 
  88. ↑ 88,0 88,1 «Φέρεντς Πούσκας – Εθνικός: Ένας πασχαλιάτικος ποδοσφαιρικός θρύλος!». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιουνίου 2023. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2023. 
  89. ↑ «Nada mais seria como antes: os 60 anos da visita do Honvéd ao Brasil» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιανουαρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 6 Ιανουαρίου 2023. 
  90. ↑ 90,0 90,1 90,2 «Die Ungarn trugen ihn auf Händen» (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 25 Ιουνίου 2023. 
  91. ↑ 91,0 91,1 «Ferenc Puskas, il 'Colonnello' che rese grandi Honved, Ungheria e Real Madrid» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιουλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2021. 
  92. ↑ 92,0 92,1 92,2 «Portrait of an icon : Ferenc Puskás» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Νοεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2020. 
  93. ↑ 93,0 93,1 93,2 «Don Pancho, un tipo cañón» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 27 Ιανουαρίου 2022. 
  94. ↑ 94,0 94,1 «Puskas - Die Tragödie von Bern» (στα Γερμανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Σεπτεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2021. 
  95. ↑ 95,0 95,1 95,2 «Ο Φέρεντς Πούσκας είναι Αθάνατος». Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2020. 
  96. ↑ «Hungary mourns football great Puskas» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 23 Αυγούστου 2020. 
  97. ↑ 97,0 97,1 «Le Monde : Ferenc Puskas, l'un des meilleurs footballeurs de l'histoire» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2020. 
  98. ↑ 98,0 98,1 «Ο Ούγγρος «προδότης» που είχε τόσα γκολ όσες και οι συμμετοχές του στον αγωνιστικό χώρο!». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Νοεμβρίου 2018. Ανακτήθηκε στις 3 Αυγούστου 2020. 
  99. ↑ «Όταν ο μεγάλος Φέρεντς Πούσκας αγωνίστηκε με τη φανέλα του Πεζοπορικός». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2021. 
  100. ↑ 100,0 100,1 «The Real Madrid legend who nearly joined Manchester United amid tragedy» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 6 Αυγούστου 2023. 
  101. ↑ «El día en que Puskas pudo ser del Barça» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2023. 
  102. ↑ 102,0 102,1 102,2 «Ferenc Puskas RIP» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2023. 
  103. ↑ 103,0 103,1 «Il sinistro del vecchio Puskas» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Αυγούστου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 2020. 
  104. ↑ «UEFA : The greatest teams of all time: Real Madrid 1956-60» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2020. 
  105. ↑ «Is Barcelona the Greatest Soccer Team Ever?» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Μαρτίου 2023. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2023. 
  106. ↑ «On this day Real Madrid were voted the Best Club of the 20th Century» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Απριλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2020. 
  107. ↑ 107,0 107,1 107,2 «Ο Γιάννης Διακογιάννης για το Φέρεντς Πούσκας». Ανακτήθηκε στις 23 Μαρτίου 2020. 
  108. ↑ «James Lawton: The guts and the glory of the refugee from Hungary who reinvented his sport» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 1 Αυγούστου 2023. 
  109. ↑ «HOW ALFREDO DI STÉFANO AND FERENC PUSKÁS BECAME FOOTBALL'S MOST PROLIFIC PARTNERSHIP» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2020. 
  110. ↑ 110,0 110,1 «My life is like a love affair. I loved football at the start and I will love it at the end» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 17 Αυγούστου 2023. 
  111. ↑ «La liga - Top Scorers - 1958-59» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  112. ↑ 112,0 112,1 «Puskas, mucho antes que Messi» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2020. 
  113. ↑ «A match made in heaven with Ferenc Puskás» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 19 Αυγούστου 2023. 
  114. ↑ 114,0 114,1 «El metro cuadrado de Ferenc Puskás» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Απριλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2020. 
  115. ↑ «Alfredo Di Stefano: Icon» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2020. 
  116. ↑ 116,0 116,1 «PUSKÁS FERENC - EGY KARRIER SZÁMOKBAN» (στα Ουγγρικά). Ανακτήθηκε στις 11 Οκτωβρίου 2020. 
  117. ↑ 117,0 117,1 «La causa por la que Puskas llegó al Real Madrid con doce kilos de más» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2020. 
  118. ↑ «Hoy se cumplen 60 años del debut de Puskas con el Madrid» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2023. 
  119. ↑ «Campeones express» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 27 Αυγούστου 2023. 
  120. ↑ 120,0 120,1 «Spain - List of Topscorers ("Pichichi") 1929-2023» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2023. 
  121. ↑ 121,0 121,1 121,2 «Pancho Puskas, «Cañoncito Pum»» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Απριλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2020. 
  122. ↑ 122,0 122,1 122,2 122,3 «The Most Important Soccer Game Ever Played» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Νοεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 16 Νοεμβρίου 2022. 
  123. ↑ «Quell'esilio Real segnato dalla storia per un eroe Flow» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Σεπτεμβρίου 2023. 
  124. ↑ «1960 European Cup final: Real Madrid v Eintracht Frankfurt at Hampden» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Μαΐου 2023. 
  125. ↑ «By far the strangest team» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 24 Μαΐου 2023. 
  126. ↑ «"Celebramos el 7-3 con galletas y naranjada, nada de whisky escocés"» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουνίου 2020. 
  127. ↑ «Así se ganó la primera Copa Intercontinental» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιουλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 19 Ιουλίου 2020. 
  128. ↑ «63 YEARS SINCE FIRST INTERCONTINENTAL CUP TRIUMPH» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Νοεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 1 Νοεμβρίου 2023. 
  129. ↑ «Há 60 anos, o Real Madrid destroçava o Peñarol e celebrava o primeiro título da Copa Intercontinental» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2022. 
  130. ↑ «The longest unbeaten home runs ever» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2021. 
  131. ↑ «El derbi del 'no hay billetes' y el récord frenado» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 2021. 
  132. ↑ «NEW WORLD RECORD!» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Δεκεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2023. 
  133. ↑ «Para Di Stéfano, Ronaldinho só finaliza» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2023. 
  134. ↑ «UEFA : Tribute paid at Puskás statue unveiling» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2020. 
  135. ↑ «RSSSF : Puskas» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 3 Αυγούστου 2021. 
  136. ↑ «Puskas 1958 - 1967» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Μαρτίου 2024. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2024. 
  137. ↑ 137,0 137,1 137,2 «Φέρεντς Πούσκας: Ο καλπάζων συνταγματάρχης». Ανακτήθηκε στις 6 Οκτωβρίου 2022. 
  138. ↑ 138,0 138,1 «5 Ferenc Puskás records that seem almost impossible to break» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2020. 
  139. ↑ «Copa de S.E. El Generalísimo 1960/1961 - Semifinais» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 1 Σεπτεμβρίου 2020. 
  140. ↑ «Οι «Μέσι» που δεν κατάφεραν να αγγίξουν ποτέ το Άγιο Δισκοπότηρο του ποδοσφαίρου». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιουνίου 2023. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2023. 
  141. ↑ «UEFA : Real Madrid's greatest European Cup games» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιουλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουλίου 2023. 
  142. ↑ «The greatest matches of all time» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 2020. 
  143. ↑ «GLASGOW, WEDNESDAY THE 18TH OF MAY 1960 - BEST EUROPEAN CUP FINAL EVER» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 22 Ιουνίου 2022. 
  144. ↑ «Puskas, matchless man of the match» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιουλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 7 Ιουλίου 2022. 
  145. ↑ «Los 50 mejores partidos de la historia: Real Madrid 7-3 Eintracht Frankfurt» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Απριλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  146. ↑ «'We marked an era' – 60 years on from when Real won 7-3 at Hampden» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 22 Ιουνίου 2022. 
  147. ↑ 147,0 147,1 147,2 «Who are the top goal scorers in the history of the Champions League final?» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 31 Αυγούστου 2023. 
  148. ↑ «"Für uns waren das Götter in Weiß"» (στα Γερμανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 23 Μαΐου 2023. 
  149. ↑ 149,0 149,1 «UEFA : Champions League final records and Statistics» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2021. 
  150. ↑ «Hampden dazzled by white magic» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Ιανουαρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2023. 
  151. ↑ «Ferenc Puskas» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2022. 
  152. ↑ «127,000 Fans, Ten Goals And The Greatest Game In Champions League History» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Μαΐου 2021. Ανακτήθηκε στις 23 Μαΐου 2021. 
  153. ↑ «RECOGNITION: PUSKÁS' FORWARD LINE RANKED AHEAD OF MESSI'S AND CRISTIANO RONALDO'S» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2023. 
  154. ↑ «FIFA : Puskás honoured at his field of dreams» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Απριλίου 2021. 
  155. ↑ «1960 EUROPEAN CUP FINAL» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 22 Ιουνίου 2022. 
  156. ↑ «Real Madrid, el primer Rey de Europa (1955-1960)» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 2020. 
  157. ↑ «A Brief Moment in El Clásico History: Champions League» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2022. 
  158. ↑ 158,0 158,1 «UEFA : The oldest top-scorers in UEFA's big competition» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Σεπτεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2020. 
  159. ↑ «Champions Cup/Champions League Topscorers» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 26 Οκτωβρίου 2022. 
  160. ↑ «European Footballer of the Year ("Ballon d'Or") 1960» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2023. 
  161. ↑ «Ranked! The 10 biggest Ballon d'Or robberies EVER» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Οκτωβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2023. 
  162. ↑ «Miért nem Puskásé lett az Aranylabda 1960-ban?» (στα Ουγγρικά). Ανακτήθηκε στις 17 Μαΐου 2023. 
  163. ↑ «FIFA : Luis Suarez: The Golden Galician» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2023. 
  164. ↑ «Real Madrid-Barcelona: what is the biggest ever win in El Clásico?» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2022. 
  165. ↑ «Barcelona-Real Madrid: las grandes goleadas de los clásicos en el Camp Nou» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Απριλίου 2024. Ανακτήθηκε στις 15 Απριλίου 2024. 
  166. ↑ «58 años de la manita del Real Madrid al Barça en el Camp Nou» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2021. 
  167. ↑ «UEFA : Champions League all-time top scorers: Cristiano Ronaldo, Lionel Messi, Robert Lewandowski, Karim Benzema» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 22 Απριλίου 2023. 
  168. ↑ «I più grandi goleador della storia della Champions: Ronaldo e Messi? Giù dal podio» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2023. 
  169. ↑ «THE SUNDAY TIMES : Brian Glanville's five greatest shots of all time» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 25 Ιουνίου 2023. 
  170. ↑ «UEFA 1961/62: Eusébio strikes gold for Benfica» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 4 Απριλίου 2021. 
  171. ↑ «No bastó con tres goles de Puskás» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2019. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουνίου 2020. 
  172. ↑ 172,0 172,1 172,2 172,3 «'Little fat chap' a football giant» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 2020. 
  173. ↑ «Neymar equals Puskas' record in Copa final» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 2 Σεπτεμβρίου 2020. 
  174. ↑ «El Betis retiró a Di Stéfano y Puskás» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2020. 
  175. ↑ «Los jugadores del Real Madrid que han disputado un partido con más edad» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 24 Μαΐου 2023. 
  176. ↑ «Recordando a Puskas» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 18 Αυγούστου 2023. 
  177. ↑ «Florentino: "Puskas' gestures will always be in our hearts"» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 5 Αυγούστου 2023. 
  178. ↑ 178,0 178,1 178,2 178,3 «Ferenc Puskás - Goals in International Matches» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2020. 
  179. ↑ 179,0 179,1 «Puskás' Hungary debut 75 years ago could have been much different» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Φεβρουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 2 Φεβρουαρίου 2024. 
  180. ↑ 180,0 180,1 «Puskas's crowning glory was humiliation of arrogant England» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιουλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2022. 
  181. ↑ «How Hungary's stars left their football mark with Olympic success» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2021. 
  182. ↑ 182,0 182,1 182,2 182,3 182,4 «Coronel Puskas, el zurdo de Oro» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Φεβρουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2022. 
  183. ↑ «Ferenc Puskas: The Eternal Hungary And Real Madrid Icon» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιουνίου 2023. Ανακτήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 2020. 
  184. ↑ «Puskás honoré sur le terrain de ses exploits» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιουνίου 2023. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουνίου 2023. 
  185. ↑ «Seven Most Naturally God Gifted Footballers Ever» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 31 Οκτωβρίου 2021. 
  186. ↑ «„Der beste Linksfuß der Welt"» (στα Γερμανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2023. 
  187. ↑ «Der ungarische Fußball ist tot» (στα Γερμανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2023. 
  188. ↑ 188,0 188,1 «Jonathan Wilson : Best, Beckenbauer, Platini, Zidane: Puskas topped them all» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Ιανουαρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2016. 
  189. ↑ «Puskas, la figura del Mundial» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιανουαρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2023. 
  190. ↑ «C. RONALDO CSAK ÁLMODOZHAT OLYAN SZERZŐDÉSRŐL, AMELYET PUSKÁSNAK KÍNÁLT A JUVE!» (στα Ουγγρικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Μαρτίου 2024. Ανακτήθηκε στις 12 Μαρτίου 2024. 
  191. ↑ «No Dia do Amigo, os vizinhos de infância que viraram craques de um time histórico: Puskás e Bozsik» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 12 Μαΐου 2023. 
  192. ↑ «Balkan and Central European Championship 1947 results» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 9 Οκτωβρίου 2023. 
  193. ↑ «FIFA : The day magic wowed Wembley» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 19 Δεκεμβρίου 2020. 
  194. ↑ 194,0 194,1 «Story of the Magyars: The Real Miracle» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαΐου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2021. 
  195. ↑ «1953 : Hongrie bat Angleterre match of the century» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Αυγούστου 2021. Ανακτήθηκε στις 19 Μαρτίου 2020. 
  196. ↑ 196,0 196,1 «FIFA : Puskas: Celebrating a legend» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 27 Απριλίου 2021. 
  197. ↑ «World Cup Moments: The miracle of Bern in 1954» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2020. 
  198. ↑ «DISSZIDÁLÁS, INTERNÁLÁS, MAJD 6:1 – ÚJJÁSZÜLETŐ MAGYAR VÁLOGATOTT» (στα Ουγγρικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 26 Ιανουαρίου 2024. 
  199. ↑ «FIFA : The beginning of the Magyars' magic» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Φεβρουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουλίου 2021. 
  200. ↑ «Best teams never to win a World Cup: Hungary 1954» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2023. 
  201. ↑ «IOC : Puskás inspires Magical Magyars to football gold» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 3 Αυγούστου 2023. 
  202. ↑ 202,0 202,1 «IOC : The last charge of Hungary's Magical Magyars» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 3 Αυγούστου 2023. 
  203. ↑ «VIII Olympic Football Tournament (Helsinki 1952) - Game details» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Μαΐου 2019. Ανακτήθηκε στις 29 Μαΐου 2019. 
  204. ↑ 204,0 204,1 «INTERNATIONAL OLYMPIC COMMITTEE : PUSKÁS: LIFE AND DEATH OF A GREAT FOOTBALLER» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 11 Ιουνίου 2022. 
  205. ↑ «10 Best Penalty Takers of all Time» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Φεβρουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 23 Απριλίου 2021. 
  206. ↑ 206,0 206,1 «Ferenc Puskas» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 11 Ιουνίου 2022. 
  207. ↑ «VIII Olympic Football Tournament (Helsinki 1952)» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2021. 
  208. ↑ «IOC : The legend of the Hungarian Golden Team was born at the Helsinki Games in 1952» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 3 Αυγούστου 2023. 
  209. ↑ «Τα θεμέλια της μαγικής Ουγγαρίας του '50 μπήκαν με κομμουνισμό κι ένα χρυσό μετάλλιο». Ανακτήθηκε στις 27 Νοεμβρίου 2020. 
  210. ↑ «FIFA : Gold gives birth to the Magical Magyars» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 28 Ιουνίου 2021. 
  211. ↑ «CENTRAL EUROPEAN INTERNATIONAL CUP - Part 5» (στα Αγγλικά). 16 Ιουνίου 2020. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Μαρτίου 2021. Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2021. 
  212. ↑ «Buon compleanno Puskas: il mito ungherese che divenne leggenda con il Real Madrid» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 2020. 
  213. ↑ «5th International Cup» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 28 Μαΐου 2020. 
  214. ↑ 214,0 214,1 214,2 «THE TIMES : Ferenc Puskás» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  215. ↑ «How Puskas made a patsy out of Wright» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Μαρτίου 2024. Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2024. 
  216. ↑ «The Hungarian disasters - England v Hungary, 1953-4» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 27 Μαΐου 2022. 
  217. ↑ «Euros legends: How Hungary icon Ferenc Puskas came to lend his name to a FIFA award» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 25 Ιουλίου 2021. 
  218. ↑ «FIFA : The day magic wowed Wembley» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2024. 
  219. ↑ «1953 INGHILTERRA-UNGHERIA 3-6» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 3 Δεκεμβρίου 2022. 
  220. ↑ «FIFA : Hungarian legend Puskas died at 79» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Ιουλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουλίου 2020. 
  221. ↑ «From the Hungarians to Wenger – how Europeans shaped English football» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2021. 
  222. ↑ 222,0 222,1 «The end of England's football supremacy – 60 years on» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Οκτωβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2022. 
  223. ↑ 223,0 223,1 «Tributes roll in for an all-time great» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 10 Σεπτεμβρίου 2023. 
  224. ↑ «FIFA MUSEUM : So near yet so far: coming second in style» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 14 Μαΐου 2020. 
  225. ↑ «E' morto Ferenc Puskas» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 5 Σεπτεμβρίου 2020. 
  226. ↑ «The Magical Magyars and their considerable influence on European Football» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 23 Αυγούστου 2020. 
  227. ↑ «El equipo mágico que revolucionó el fútbol mundial, pero se mancó en el final» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 21 Νοεμβρίου 2020. 
  228. ↑ «FEATURE-Soccer-Magical Magyars coach wrote off 1953 England side» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2023. 
  229. ↑ «FIFA : The brains behind the Magical Magyars» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Νοεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 2012. 
  230. ↑ «Flashback : au temps de la fameuse domination hongrois» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Οκτωβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2020. 
  231. ↑ «Ferenc Puskás : one of the all-time greats returns to Melbourne» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Νοεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 4 Φεβρουαρίου 2020. 
  232. ↑ «All-time Top 20: No. 4 Ferenc Puskas» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2023. 
  233. ↑ 233,0 233,1 «FRANCE FOOTBALL : Ferenc Puskás (Hongrie), nouvel épisode de nos 100 joueurs qui ont marqué l'histoire de la Coupe du monde» (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 19 Οκτωβρίου 2020. 
  234. ↑ «FIFA : The moments before the Miracle» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2021. 
  235. ↑ 235,0 235,1 «"De repente nos dormimos" (Ferenc Puskas, 1954)» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2023. 
  236. ↑ «GUSZTÁV SEBES: THE PIONEERING BRAIN BEHIND HUNGARY'S MAGICAL MAGYARS» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 4 Σεπτεμβρίου 2020. 
  237. ↑ «FIFA : Bern braces itself for Switzerland 1954» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιουλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουλίου 2021. 
  238. ↑ «Le Monde : Le Monde Mondial 1954 : le miracle allemand» (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2020. 
  239. ↑ «Ferenc Puskas and the kick that won the 1954 World Cup for Germany against Hungary» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 4 Αυγούστου 2020. 
  240. ↑ 240,0 240,1 240,2 «World Cup History: 1954» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 26 Δεκεμβρίου 2022. 
  241. ↑ 241,0 241,1 «World Cup Countdown: 7 Days to Go - What if Ferenc Puskas Had Been Fully Fit?» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2023. 
  242. ↑ «Puskás, le major galopant de la Hongrie» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 2020. 
  243. ↑ 243,0 243,1 «Vornehm und unsterblich» (στα Γερμανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 15 Αυγούστου 2023. 
  244. ↑ «West Germany's culture of doping kept under wraps» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Οκτωβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 2020. 
  245. ↑ «Essere gruppo, diventare Mannschaft» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2020. 
  246. ↑ «Le Monde : Les champions du monde allemands de 1954 étaient dopés» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2020. 
  247. ↑ «West Germany 'sponsored doping'» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 2020. 
  248. ↑ «West Germany's 1954 World Cup win may have been drug-fuelled, says study» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Απριλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 14 Μαΐου 2020. 
  249. ↑ «The New York Times : Doping Study Throws Shadow Over Germany's Success» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Νοεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2019. 
  250. ↑ «Brian Glanville: German doping report is no surprise» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Οκτωβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 13 Αυγούστου 2021. 
  251. ↑ «"El fútbol me gustó más que la vida"» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Σεπτεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουνίου 2020. 
  252. ↑ «La mano di Maradona (Storia del calcio con l'instant replay - parte prima)» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιουνίου 2022. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2022. 
  253. ↑ 253,0 253,1 «La fin de course du «major galopant»» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2023. 
  254. ↑ «Hungría, el campeón moral de 1954» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Ιουλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 30 Ιουλίου 2021. 
  255. ↑ «FIFA : Denied glory but always remembered» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Σεπτεμβρίου 2015. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2015. 
  256. ↑ «Meet the Idols of the Football World Cup» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουνίου 2021. 
  257. ↑ «Ferenc Puskas, la gran figura de Suiza 1954» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 20 Ιουλίου 2020. 
  258. ↑ «How good was Puskas?» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 20 Μαΐου 2023. 
  259. ↑ 259,0 259,1 «10 Year Anniversary of the Death of Hungarian Football Legend Ferenc PUSKÁS» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουλίου 2020. 
  260. ↑ «Five Injuries That Changed Football History» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2020. 
  261. ↑ «Major Weltstar» (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 20 Ιουνίου 2020. 
  262. ↑ «A belépő, ami a magyaroknak egy vb-címbe került» (στα Ουγγρικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 3 Σεπτεμβρίου 2020. 
  263. ↑ «Hungría humilla a Alemania (8-3), pero Ferenc Puskas cae lesionado» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Ιουνίου 2023. Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2023. 
  264. ↑ «FIFA World Cup All-Star Team» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2023. 
  265. ↑ «FIFA : 27 days to go: Record-setting Mighty Magyars» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουλίου 2021. 
  266. ↑ 266,0 266,1 266,2 «Magical Magyars» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 14 Φεβρουαρίου 2020. 
  267. ↑ «Euro 2016 : comment la Hongrie des années 1950 a gâché la meilleure équipe de tous les temps» (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2020. 
  268. ↑ «Johan Cruyff obituary» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 22 Οκτωβρίου 2022. 
  269. ↑ 269,0 269,1 «QUANTO È STATO GRANDE FERENC PUSKÁS?» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2023. 
  270. ↑ «The 20 Greatest Soccer Players of All Time» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 31 Μαρτίου 2022. Ανακτήθηκε στις 31 Μαρτίου 2022. 
  271. ↑ «Johan Cruyff, ce numéro 14 que les Bleus ont manqué» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 23 Ιανουαρίου 2022. 
  272. ↑ «Dieci cose su Leo Messi che forse non sapete ancora» (στα Ιταλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 1 Απριλίου 2023. 
  273. ↑ 273,0 273,1 «96 éve született PUSKÁS FERENC» (στα Ουγγρικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 30 Απριλίου 2023. 
  274. ↑ «Cristiano Ronaldo, Ali Daei and Why International Goals Don't Tell the Full Story» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 17 Απριλίου 2021. 
  275. ↑ «Ronaldo breaks Puskas' European record» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Δεκεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 2020. 
  276. ↑ «Remarkable Ronaldo breaks Puskas' European record» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 2020. 
  277. ↑ «Football's All-Time International Goalscoring Record» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 18 Απριλίου 2020. 
  278. ↑ «Os caras das Copas: Puskás, a lenda que ficou no quase por dois países» (στα Πορτογαλικά). Ανακτήθηκε στις 30 Σεπτεμβρίου 2022. 
  279. ↑ «POR CUATRO GOLES A CERO, LA SELECCION DE CASTILLA VENCIO A LA DE ANDALUCIA» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 23 Ιουνίου 2023. 
  280. ↑ «„Kedves Lajoskám!" – egy nemrég előkerült, szókimondó Puskás-levél értelmezése» (στα Ουγγρικά). Ανακτήθηκε στις 5 Αυγούστου 2021. 
  281. ↑ «England 2 - Rest of the World 1 - 1963» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 11 Απριλίου 2020. 
  282. ↑ «Sir Stanley Matthews' Testimonial remembered» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 4 Μαρτίου 2024. 
  283. ↑ «RETRO FOOTBALL: THE INCREDIBLE TEAM SHEETS FOR SIR STANLEY MATTHEWS' FAREWELL TESTIMONIAL, 1965» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Ιουνίου 2020. 
  284. ↑ «Yashin, Puskas and Di Stefano: Stanley Matthews' testimonial line-up featured the greatest assembly of footballers ever» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 19 Απριλίου 2023. 
  285. ↑ «Plaque commemorates the day Puskás came to Liverpool» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Μαΐου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Σεπτεμβρίου 2020. 
  286. ↑ «The forgotten story of … Ferenc Puskas in a Merseyside charity match» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Οκτωβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 4 Απριλίου 2021. 
  287. ↑ «Ferenc Puskas blue plaque to be unveiled at unusual Liverpool landmark» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2021. 
  288. ↑ «A KIRÁLYIAK GÓLKIRÁLYA» (στα Ουγγρικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 18 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Αυγούστου 2021. 
  289. ↑ «The New York Times : Puskas Notes Changes In Europe Soccer Scene» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 19 Μαΐου 2023. 
  290. ↑ «Παράδοση σκυτάλης: Από τον Πούσκας στον Κρόιφ». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2022. 
  291. ↑ 291,0 291,1 291,2 «UEFA  : Panathinaikos class of '71 get their due» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 24 Μαρτίου 2023. 
  292. ↑ 292,0 292,1 «Φέρεντς Πούσκας: Ο «καλπάζων συνταγματάρχης» του ΠΑΟ». Ανακτήθηκε στις 23 Αυγούστου 2023. 
  293. ↑ «Φέρεντς Πούσκας: οι Άγγλοι ασθενείς (του)». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Μαΐου 2022. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2021. 
  294. ↑ 294,0 294,1 294,2 «FIFA : How Panathinaikos gave Ferenc Puskas his greatest managerial success» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 17 Ιανουαρίου 2024. 
  295. ↑ «Τo match programme του Έβερτον-Παναθηναϊκός». Ανακτήθηκε στις 28 Απριλίου 2021. 
  296. ↑ «Ο Παναθηναϊκός… ξανά μαζί με Πούσκας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 2020. 
  297. ↑ «Ο Xάρης Γραμμός άνοιξε το σεντούκι του Παναθηναϊκού». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2020. 
  298. ↑ «Why does Real Madrid legend Ferenc Puskas have a statue in Melbourne?» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2020. 
  299. ↑ «Ange Postecoglou reveals influence of Ferenc Puskas on his career» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Φεβρουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 11 Ιουνίου 2022. 
  300. ↑ 300,0 300,1 «Legends of La Liga» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2021. 
  301. ↑ «UEFA : Puskás, mort d'un géant» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Μαρτίου 2024. Ανακτήθηκε στις 16 Μαρτίου 2024. 
  302. ↑ 302,0 302,1 «UEFA : Puskás, Hungary's greatest» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 19 Νοεμβρίου 2020. 
  303. ↑ «THE DAY WHEN HUNGARY'S STRIKING GREATS WERE RECOGNISED!» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Σεπτεμβρίου 2020. 
  304. ↑ «Puskas, goalscorer of the century» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Ιουνίου 2022. Ανακτήθηκε στις 11 Ιουνίου 2022. 
  305. ↑ 305,0 305,1 «Ferenc Puskás» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 9 Μαρτίου 2021. 
  306. ↑ 306,0 306,1 «Ferenc Puskás, marque déposée et produit dérivé» (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 24 Ιουνίου 2023. 
  307. ↑ «HUNGARY NATIONAL TEAM ALL-TIME GREATEST SQUAD» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 22 Ιουλίου 2017. Ανακτήθηκε στις 22 Ιουλίου 2017. 
  308. ↑ «Puskás Akadémia FC» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 31 Μαΐου 2020. 
  309. ↑ «TAG ARCHIVES: PUSKÁS ACADEMY» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 21 Απριλίου 2021. 
  310. ↑ 310,0 310,1 «Ferenc Puskas quitte le terrain» (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 14 Ιουνίου 2020. 
  311. ↑ 311,0 311,1 «The legend of Ferenc Puskás lives on among the biggest FIFA icons and in a new musical» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Οκτωβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 22 Αυγούστου 2021. 
  312. ↑ «FIFA to help the Galloping Major» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιανουαρίου 2008. Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2021. 
  313. ↑ «Puskás: un peregrinaje en busca de su tumba» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 16 Αυγούστου 2023. 
  314. ↑ «Lineker tees up another nice little earner» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Νοεμβρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2019. 
  315. ↑ «Hungary salutes footballer Puskas» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 22 Μαρτίου 2021. 
  316. ↑ «Who is the FIFA Puskas Award named after? The Real Madrid & Hungary football legend» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 23 Σεπτεμβρίου 2023. 
  317. ↑ «93 χρόνια από τη γέννηση του θρυλικού ποδοσφαιριστή, Φέρεντς Πούσκας». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Μαρτίου 2023. Ανακτήθηκε στις 14 Μαρτίου 2021. 
  318. ↑ «Ferenc Puskas's Books». Ανακτήθηκε στις 6 Ιουνίου 2021. 
  319. ↑ «Puskás? C. Ronaldo? Nem – náluk is több gólt szerzett a németek elfeledett» (στα Ουγγρικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Ιουνίου 2022. Ανακτήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 2021. 
  320. ↑ «Puskás Ferenc-"Ocsi"» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2020. 
  321. ↑ «The greatest finishers in football history» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Οκτωβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 19 Οκτωβρίου 2023. 
  322. ↑ «Who scored the most goals in history?» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Νοεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 28 Νοεμβρίου 2021. 
  323. ↑ «PUSKÁS FERENC» (στα Ουγγρικά). Ανακτήθηκε στις 28 Μαρτίου 2021. 
  324. ↑ «Hat trick scorers» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2022. 
  325. ↑ «Most Assists in Football History - Turning Back The Time» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 5 Μαΐου 2023. 
  326. ↑ «Top Playmakers with the Most Assists in Soccer History» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιουνίου 2023. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουνίου 2023. 
  327. ↑ «Who has the most assists in international football history? Lionel Messi, Neymar seek all-time FIFA record» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Οκτωβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 7 Οκτωβρίου 2023. 
  328. ↑ «Neymar Ties International Assists Record Set By Landon Donovan» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Οκτωβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 2023. 
  329. ↑ «FIFA introduces new FIFA Puskás Award to honour the "goal of the year"» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Νοεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 28 Ιανουαρίου 2020. 
  330. ↑ «The New York Times : FIFA's Puskas Award: Vote for the Goal of the Year» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Νοεμβρίου 2014. Ανακτήθηκε στις 14 Νοεμβρίου 2014. 
  331. ↑ «El Madrid presume en el Salón de la Fama de FIFA: con Gento son 12» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Αυγούστου 2023. Ανακτήθηκε στις 30 Αυγούστου 2023. CS1 maint: Unfit url (link)
  332. ↑ «Hall of Fame of Soccer Mexico and World: World». Ανακτήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 2021. 
  333. ↑ «Hace 86 nacía Ferenc Puskas, un mito del fútbol» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Ιουνίου 2021. Ανακτήθηκε στις 30 Μαΐου 2021. 
  334. ↑ «El gesto ejemplar de Puskas jamás contado» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Οκτωβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 7 Οκτωβρίου 2023. 
  335. ↑ «Διακογιάννης: «Ο δικός μου Ντι Στέφανο»». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Οκτωβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 15 Ιουλίου 2022. 
  336. ↑ «Pelé: „Ha ma élne, a legnagyobb labdarúgó lenne, nemcsak itt a földön, de még a Holdon is."» (στα Ουγγρικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Ιουνίου 2022. Ανακτήθηκε στις 12 Ιουνίου 2022. 
  337. ↑ «Euro 2016: Which is the greatest team in history of international football?» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Απριλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 11 Απριλίου 2022. 
  338. ↑ «El mejor equipo de la historia» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Μαΐου 2023. Ανακτήθηκε στις 13 Οκτωβρίου 2020. 
  339. ↑ «Puskás crushes Ronaldo to win Legends World Cup» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιουλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2020. 
  340. ↑ «Nasa:82656» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 8 Φεβρουαρίου 2020. 
  341. ↑ «Olympians With Asteroids Named After Them (60)» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 31 Μαΐου 2022. 
  342. ↑ «Puskás Posthumously Honoured with World Sports Legends Award» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουνίου 2022. 

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Gyorgy Szollosi : Puskas: Madrid, Magyars and the Amazing Adventures of the World’s Greatest Goalscorer (Freight Books, 2026) ISBN 978-0752444352
  • Jonathan Wilson : The Names Heard Long Ago: How the Golden Age of Hungarian Football Shaped the Modern Game. (Blink Publishing, 2019) ISBN 978-1788702263
  • Wilson, Jonathan : Inverting the Pyramid: The History of Football Tactics. (London: Orion Books, 2010), ISBN 978-9606829192
  • Terry Crouch : The World Cup: The Complete History. (DeCoubertin Book, 2014) ISBN 978-1845131494
  • Luigi Panella : Colonnello Ferenc: La leggenda di Puskás tra Honvéd, Real e Grande Ungheria. (Ultra, 2017) ISBN 978-8867765911

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βραβεία
Προκάτοχος
Ζιζίνιο 		Πολυτιμότερος παίκτης Παγκοσμίου Κυπέλλου Ποδοσφαίρου
1954 		Διάδοχος
Ντίντι


π • σ • ε Παναθηναϊκός Αθλητικός Όμιλος
Ομαδικά ανδρών
Ομαδικά γυναικών
Ατομικά τμήματα
Ηλεκτρονικός Αθλητισμός
eSports
Ανενεργά τμήματα
ΠΑΟ ΑμεΑ
Πρόεδροι τμημάτων
Έδρες τμημάτων
Αθλητές
Προπονητές
Προσωπικότητες
Φραγκίσκος Αλβέρτης · Ντάντε Αμαράλ · Δημήτρης Ανδρεόπουλος · Αντώνης Αντωνιάδης · Θανάσης Αραβοσιτάς · Κριστόφ Βαζέχα · Γιάννης Βαρδινογιάννης · Γιώργος Βαρδινογιάννης · Γιάννης Βογιατζής · Στόγιαν Βράνκοβιτς · Δημήτρης Γιαννακόπουλος · Θανάσης Γιαννακόπουλος · Παύλος Γιαννακόπουλος · Σαρούνας Γιασικέβιτσιους · Τζέιμς Γκιστ · Σάβα Γκροζντάνοβιτς · Ντομινίκ Γουίλκινς · Γιάννης Διακογιάννης · Δημήτρης Διαμαντίδης · Μίμης Δομάζος · Βέλιμιρ Ζάετς · Γεράσιμος Θεοδωράτος · Δημήτρης Ιτούδης · Νικ Καλάθης · Γιώργος Καλαφάτης · Αριστείδης Καμάρας · Γιώργος Καραγκούνης · Παντελής Καρασεβδάς · Γιώργος Κασιδόκωστας · Αντώνης Καρυοφύλλης · Άνθιμος Καψής · Γιώργος Κολοκυθάς · Δημήτρης Κοσσόβας · Τάκης Κορωναίος · Γιάννης Κυράστας · Αλέκος Λεώνης · Κώστας Λινοξυλάκης · Αντώνης Μαντζαβελάκης · Άγγελος Μεσσάρης · Αντώνης Μηγιάκης · Ανδρέας Μπεργελές · Νίκος Μπεργελές · Μάικ Μπατίστ · Μάρκους Μπεργκ · Στέφαν Μπόμπεκ · Ντέγιαν Μποντιρόγκα · Απόστολος Νικολαΐδης · Ρουξάντρα Ντουμιτρέσκου · Ντρου Νίκολας · Βαγγέλης Οικονομάκος · Τάκης Οικονομόπουλος · Ζέλικο Ομπράντοβιτς · Σωτήρης Πανταλέων · Μιχάλης Παπάζογλου · Βαγγέλης Πανάκης · Λουκάς Πανουργιάς · Χρήστος Παπανικολάου · Νίκολα Πέκοβιτς · Λάκης Πετρόπουλος · Μίμης Πιερράκος · Φέρεντς Πούσκας · Χουάν Ραμόν Ρότσα · Δημήτρης Σαραβάκος · Ζιλμπέρτο Σίλβα · Τζιμπρίλ Σισέ · Ντέγιαν Τομάσεβιτς · Κώστας Τσαρτσαρής · Αντώνης Τρίτσης · Κωνσταντίνος Τσικλητήρας · Ηρακλής Τσίπρας · Τότης Φυλακούρης · Αντώνης Φώτσης · Γιώργος Χαλκιόπουλος · Ξενοφών Χατζησαράντος
Ντέρμπι
Γεγονότα
Φίλαθλοι
Διάφορα
Εφημερίδες
Αθλητική Ηχώ · Παναθηναϊκή Φλόγα (εβδομαδιαία) · Παναθηναϊκά Νέα (1959-1992) · DERBY news (2001-2013) · Η Πράσινη (2007-2020)
π • σ • ε Παναθηναϊκός Α.Ο. – Προπονητές ποδοσφαίρου
π • σ • ε Παναθηναϊκός Α.Ο. - Τελικός Κυπέλλου Πρωταθλητριών 1971
π • σ • ε Α.Ε.Κ. – Προπονητές ποδοσφαίρου

Σβέικ (1927-28)  · Ράουχμαουλ (1930-31)  · Ασδέρης (1931-33)  · Νεγρεπόντης (1933-36)  · Ασδέρης (1936-37)  · Νεγρεπόντης (1937-40)  · Νεγρεπόντης (1944-48)  · Μπίμπυ (1948-51)  · Τζανετής (1951-52)  · Μανιότσι (1952-53)  · Κρόφορντ (1953-54)  · Τζανετής (1954-55)  · Νεγρεπόντης (1955-56)  · Τζανετής (1957)  · Μαρτίνι (1957-58)  · Νεγρεπόντης (1958-59)  · Αουρέντνικ (1959-60)  · Τζανετής (1960-62)  · Τσάκναντι (1962-63)  · Μίλερ (1963-64)  · Κοκότοβιτς (1964-65)  · Τζανετής (1965-67)  · Τσάκναντι (1967-68)  · Στάνκοβιτς (1968-73)  · Άντερσον (1973-74)  · Φάντρονκ (1974-77)  · Τσαϊκόφσκι (1977-78)  · Πούσκας (1978)  · Σταματιάδης (1978-79)  · Στεσλ (1979-80)  · Παπαποστόλου (1980-81)  · Τιλκόφσκι (1981)  · Τσαϊκόφσκι (1981)  · Νεστορίδης (1981-82)  · Σενέκοβιτς (1983)  · Μπάρνσγουελ (1983)  · Σενέκοβιτς (1983-84)  · Χάλαμα (1984)  · Γεωργιάδης (1984-85)  · Γκμοχ (1985-86)  · Φαφιέ (1986)  · Αλέφαντος (1986)  · Χρηστίδης (1986-87)  · Βεσελίνοβιτς (1987-88)  · Μπάγεβιτς (1988-96)  · Ραβούσης (1996-97)  · Ντουμιτρίου (1997)  · Μήνου (1997-98)  · Στεπάνοβιτς (1998)  · Καραγκιοζόπουλος (1998)  · Μπλαχίν (1998-99)  · Τουμπάκοβιτς (1999)  · Παθιακάκης (1999-00)  · Σαβέφσκι (2000-01)  · Σάντος (2001-02)  · Μπάγεβιτς (2002-03)  · Ντιμιτρέσκου (2003-04)  · Σάντος (2004-06)  · Φερέρ (2006-07)  · Κωστένογλου (2007-08)  · Δώνης (2008)  · Μπάγεβιτς (2008-10)  · Κόλα (2010)  · Χιμένεθ (2010-11)  · Κωστένογλου (2011-12)  · Βλάχος (2012)  · Λίνεν (2012)  · Δέλλας (2012-2015)  · Πογέτ (2015-2016)  · Μανωλάς (2016)  · Κετσπάγια (2016)  · Μοράις (2016)  · Χιμένεθ (2017-2018)  · Ουζουνίδης (2018-2019)  · Χιμένεθ (2019)  · Καρντόσο (2019)  · Κωστένογλου (2019)  · Καρέρα (2019-2020)  · Χιμένεθ (2020-2021)  · Μιλόγεβιτς (2021)  · Γιαννίκης (2021-2022)  · Οφρυδόπουλος (2022)  ·

Αλμέιδα (2022-)  ·
Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Φέρεντς_Πούσκας&oldid=10524302"