Τραγούδια από τη Μακεδονία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
 Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. Μπορείτε να βοηθήσετε προσθέτοντας την κατάλληλη τεκμηρίωση. Υλικό που είναι ατεκμηρίωτο μπορεί να αμφισβητηθεί και να αφαιρεθεί.
Η σήμανση τοποθετήθηκε στις 23/06/2017.

Τα μακεδονικά τραγούδια (τραγούδια από τη Μακεδονία) υπάγονται στα μουσικά ιδιώματα της ηπειρωτικής Ελλάδας αλλά χαρακτηρίζονται από μεγάλη ανομοιογένεια, λόγω των διαφόρων επιρροών που δέχτηκαν τόσο από τους γειτονικούς λαούς όσο και από τους πρόσφυγες -τους οποίους δέχτηκε η περιοχή- και της μορφολογίας του χώρου. Σε γενικές γραμμές, οι μακεδονικοί μουσικοί ρυθμοί και οι μακεδονικές στιχουργικές θεματολογίες είναι ο απαραίτητος ενδιάμεσος συνδετικός κρίκος μεταξύ της μουσικής παράδοσης της Ηπείρου και Θεσσαλίας (και δευτερευόντως της Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου) με τη μουσική παράδοση της Θράκης και της Κωνσταντινούπολης (και δευτερευόντως της βορειοδυτικής Μικράς Ασίας), χωρίς τη μελέτη του οποίου, η ανάλυση και διερεύνηση της εξέλιξης του παραδοσιακού ελληνικού τραγουδιού στους αιώνες, καθίσταται ιδιαίτερα δυσχερής.

Ελληνική μουσική
Γενικά
Είδη
Βραβεία
Φεστιβάλ
Τοπική μουσική
π • σ • ε

Γενική περιγραφή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Έτσι στα ορεινά και στα νότια διαπιστώνουμε συγγενικές σχέσεις –αναλόγως των συνόρων- με τα ηπειρώτικα ή τα θεσσαλικά τραγούδια, ενώ μεγάλη είναι και παράδοση των ιστορικών και κλέφτικων τραγουδιών. Οι αστικές περιοχές (Πιερία, Βέροια, Κοζάνη, Σιάτιστα, Φλώρινα, Καστοριά κτλ) παρουσιάζουν ισχυρά τοπικά χαρακτηριστικά. Η Νάουσα είναι εξάλλου γνωστή για τα αποκριάτικα δρώμενά της (Μπούλες). Η Χαλκιδική, η οποία αποτελούσε λιμάνι επικοινωνίας με τη Μικρά Ασία και την Κωνσταντινούπολη, όπως και οι περισσότερες παράλιες περιοχές, έχουν δεχτεί επιρροές από την Ανατολή διατηρώντας όμως στοιχεία στεριανής μουσικής.

Η μουσική και φωνητική[εκκρεμεί παραπομπή] παράδοση της Μακεδονίας είναι εξαιρετικά πλούσια και με μεγάλη ποικιλία σε πρωτογενείς ρυθμούς, μελωδίες και στιχουργήματα. Η έντονη αυτή ανομοιογένεια που παρατηρείται τόσο ανάμεσα σε νομούς, όσο και ανάμεσα σε γειτνιάζουσες περιοχές, ακόμη και από χωριό σε χωριό, είναι αποτέλεσμα της μακράς και ταραχώδους ιστορίας της ακριτικής αυτής περιοχής.

Γεωγραφική αναφορά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πιο αναλυτικά, ο νομός Γρεβενών έχει ένα ηχόχρωμα καθαρά επηρεασμένο από τη Θεσσαλία και την Ήπειρο, αλλά και με τοπικά χαρακτηριστικά. Ιδιαίτερα είναι τα πασχαλιάτικα τραγούδια των περισσοτέρων χωριών, όπου οι γυναίκες - χωρίς τη συνοδεία μουσικών οργάνων - τραγουδούν Παραλογές και ακριτικά τραγούδια που επιβίωσαν για αιώνες στο στόμα ενός αγράμματου λαού. Άμεση συνάφεια με τη μουσική παράδοση των Γρεβενών έχει το δυτικό (περιοχή Βοΐου) και νότιο (περιοχή Ελίμειας και Σερβίων) τμήμα του νομού Κοζάνης, καθώς και το νότιο (περιοχή του Γράμμου) και δυτικό (περιοχή του Βοΐου) τμήμα του νομού Καστοριάς. Ήταν ελληνόφωνες περιοχές, με πολύ πλούσια τοπική παράδοση και ιδιαίτερα τα αστικά και ημιαστικά τους κέντρα όπως η Σιάτιστα, η Εράτυρα, το Σισάνι και το Βογατσικό. Οι πόλεις της Κοζάνης και της Καστοριάς διατηρούν ξεχωριστά, αστικά τραγούδια που επιβιώνουν μέχρι και σήμερα. Με εξαίρεση τον νομό Γρεβενών και ορισμένα χωριά στους νομούς Κοζάνης και Καστοριάς που χρησιμοποιείται η τυπική ηπειρώτικη ορχήστρα (κλαρίνο, βιολί, ντέφι, λαούτο), την πρωτοκαθεδρία σε ολόκληρη τη Δυτική Μακεδονία έχουν οι μπάντες χάλκινων πνευστών.

Χάλκινα πνευστά χρησιμοποιούνται και στους νομούς Πέλλας και Κιλκίς, με διακριτές και ιδιαίτερες μουσικές παραδόσεις και τραγούδια. Η Έδεσσα Πέλλας και η Γουμένισσα Κιλκίς, δημιούργησαν μεγάλη παράδοση στις μπάντες χάλκινων πνευστών, αντικαθιστώντας τις παλιές ζυγιές με ζουρνάδες και γκάιντες. Η Νάουσα Ημαθίας αποτελούσε μια μεγάλη πόλη, με πολύ πλούσια τοπική παράδοση. Τα τραγούδια της Νάουσας ήταν περισσότερο πρωτογενή και συγγενικά με τα τραγούδια της υπαίθρου (άλλωστε ακόμη και σήμερα υπάρχουν μπάντες με ζουρνάδες και νταούλια), ενώ της γειτονικής Βέροιας, πιο αστικά και συγγενικά με την οθωμανική μουσική παράδοση. Ολόκληρος ο κάμπος, που είχε τα όρια του από τη Βέροια μέχρι τη Χαλάστρα Θεσσαλονίκης στα ανατολικά και από τους πρόποδες των Πιερίων, μέχρι τον πάλαι ποτέ βάλτο των Γιαννιτσών προς βορρά, ονομαζόταν Ρουμλούκι, δηλαδή τόπος των Ρωμιών (Ελλήνων). Ήταν μια περιοχή με 50 περίπου χωριά, με μουσική και φωνητική παράδοση πλούσια και πανάρχαιη. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά οι γυναικείοι χοροί, τα πασχαλιάτικα τραγούδια και η τοπική ζυγιά με ζουρνάδες και νταούλι, με πολύ υποβλητικό και αρχέγονο ήχο. Στο δυτικό τμήμα του νομού Ημαθίας (περιοχή Βερμίου), χωριά όπως το Ξηρολίβαδο, το Σέλι και η Κουμαριά ήταν βλαχοχώρια[εκκρεμεί παραπομπή] (με μουσικό υπόβαθρο κοινό με τους Βλάχους της Πίνδου), σε αντίθεση με τα χωριά Φυτεία, Τρίλοφος και Αρκοχώρι[εκκρεμεί παραπομπή] με μουσική παράδοση συγγενική με τη Νάουσα και τη Βέροια. Τέλος, ορισμένα χωριά στα νότια του νομού (Δάσκιο, Πολυδένδρι, Ριζώματα, Χαράδρα, Ασώματα, Συκιά κλπ.) είχαν μια ξεχωριστή μουσική παράδοση, συγγενική με τη μουσική παράδοση της ορεινής Πιερίας.

Στην ορεινή Πιερία, το κυρίαρχο μουσικό όργανο ήταν η γκάιντα, ενώ τα τοπικά τραγούδια θυμίζουν έντονα το θεσσαλοηπειρώτικο ηχόχρωμα, αλλά και με αρκετά τοπικά στοιχεία. Η πεδινή Πιερία (π.χ. Λιτόχωρο, Νέος Παντελεήμονας, Κολινδρός, Κονταριώτισσα κλπ.) εμφανίζουν μια αστική μουσική παράδοση, κοινή για τον μακεδονικό χώρο. Η Χαλκιδική, λόγω του ότι είχε από παλιά εμπορικές σχέσεις με τα νησιά του Αιγαίου, εμφανίζει ηχόχρωμα παρόμοιο με τα νησιά και τη Μικρά Ασία, διατηρώντας στοιχεία και της στεριανής παράδοσης. Επικρατεί το σχήμα βιολί-λαούτο και σπανιότερα κλαρίνο και νταούλι. Στον Πολύγυρο, μέχρι πρόσφατα υπήρχε και η γκάιντα. Συγγενική μουσική παράδοση έχει και ο νομός Θεσσαλονίκης, με κάποιες, όμως, ιδιαιτερότητες. Νοτίως των λιμνών Κορώνειας και Βόλβης, η μουσική παράδοση των χωριών ήταν όμοια με της Χαλκιδικής (π.χ. Επανομή, Βασιλικά, Τρίλοφος, Γερακαρού, Κοκκαλού, Βρασνά, Σταυρός κλπ.), ενώ βορείως των λιμνών, η κατάσταση διαφοροποιείται. Η παράδοση της περιοχής Χαλάστρας εμφάνιζε κοινά μοτίβα με τα χωριά του Ρουμλουκίου, ενώ η περιοχή του Λαγκαδά είχε ισχυρά τοπικά χαρακτηριστικά με τη ζυγιά ζουρνάς και νταούλι να έχει την πρωτοκαθεδρία, και δευτερευόντως το κλαρίνο, το βιολί, το ούτι και το νταούλι. Η περιοχή του Σοχού, είχε ταυτόσημη μουσική παράδοση με τα χωριά της Νιγρίτας Σερρών.

Η μουσική παράδοση της περιοχής της Νιγρίτας (Βισαλτίας), των χωριών της Ζίχνης, των χωριών της Αλιστράτης αλλά και των Δαρνακοχωρίων[1] αποτελεί μία ενότητα με τα χωριά του Παγγαίου Καβάλας. Αν και με κατά τόπους διαφορές, είναι πολύ πλούσια σε τραγούδια και χορούς η περιοχή, με ξακουστά χωριά όπως το Άγιο Πνεύμα, η Νιγρίτα, η Κορμίστα, η Νέα Ζίχνη, η Αλιστράτη, η Τερπνή, η Πρώτη, το Ροδολίβος Σερρών και η Νικήσιανη, το Παλαιοχώρι, οι Ελευθερές, το Ποδοχώρι Καβάλας. Κυρίαρχη ζυγιά ο ζουρνάς και το νταούλι και το κλαρίνο με το νταούλι. Στην περιοχή της Αλιστράτης κυριαρχεί η γκάιντα και ο νταχαρές (μεγάλο ξύλινο ντέφι καλυμμένο με δέρμα[2]). Βορείως της πόλης των Σερρών, οι παλιοί σλαβόφωνοι πληθυσμοί μετέφρασαν τα τραγούδια τους και κρατώντας τις παλαιές μελωδίες, τραγουδούν πλέον στα ελληνικά (π.χ. Ορεινή, Βαμβακόφυτο, Ξηρότοπος, Μελενικίτσι κλπ.). Σε άλλα χωριά κυριαρχεί η γκάιντα (π.χ. Ορεινή, Ξηρότοπος, Άγκιστρο) και σε άλλα ο ζουρνάς και το νταούλι.

Το βορειοδυτικό τμήμα του νομού Δράμας διατηρεί μία διακριτή μουσική παράδοση που επιβιώνει μέχρι και σήμερα.[3] Σε ορισμένα χωριά επιβιώνει η ζυγιά γκάιντα-νταχαρές (π.χ. Βώλακας, Καλή Βρύση, Καλλιθέα, Προσοτσάνη, Μικρόπολη), ενώ σε άλλα η ζυγιά μακεδονική λύρα-νταχαρές (π.χ. Μοναστηράκι, Ξηροπόταμος, Πύργοι, Πετρούσσα). Τα χωριά γύρω από τη Δράμα (καθώς και η πόλη της Δράμας), Δοξάτο, Χωριστή και Αδριανή έχουν ιδιαίτερη μουσική παράδοση, συγγενική με εκείνη του Παγγαίου αλλά με ισχυρά αστικά χαρακτηριστικά. Τέλος αξίζει να αναφερθεί ότι στον νομό Καβάλας, πέρα από τα ντόπια χωριά του Παγγαίου, υπήρχε ένα ακόμη και μοναδικό ντόπιο χριστιανικό χωριό στην περιοχή της Χρυσούπολης, η Πετροπηγή (όλα τα άλλα ήταν μουσουλμανικά).

Τραγούδια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αγάπης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • "Λυτός" (Φλώρινα)
  • "Άσπρα μου περιστέρια"
  • "Ας χαμήλωναν τα βουνά" (Μακεδονία)
  • "Ζάραμο" (Φλώρινα)
  • "Με μήνυσε μια αρχόντισσα" (Κεφάτο τραγούδι σε ρυθμό τετράσημο)
  • "Μακεδονικός χορός"

Ο παραδοσιακός "Μακεδονικός χορός" ένα από τα ελληνικά παραδοσιακά άσματα που η ρίζα τους ξεκινάει από τους ακρίτες υπερασπιστές του Βυζαντίου. Ο στίχος του είναι γραμμένος σε ιαμβικό δεκαπεντασύλλαβο, η μουσική του στηρίζεται στη δωρική κλίμακα των αρχαίων ελληνικών τρόπων όπου και είναι γραμμένο, ο δε ρυθμός του είναι 2 τετάρτων και χορεύεται σε ρυθμό χασάπικο.

Πατριωτικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τραγούδια και χοροί ανά νομό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Θεσσαλονίκη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σέρρες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Φλώρινα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Κοζάνη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δράμα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ημαθία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ «Δαρνακοχώρια». www.darnakas.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Σεπτεμβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2017. 
  2. ↑ «Νταχαρές». mythotopia.eu. Ινστιτούτο Επεξεργασίας του Λόγου. Ανακτήθηκε στις 27 Αυγούστου 2023. 
  3. ↑ «Κέντρο Πολιτιστικής Ανάπτυξης Ανατολικής Μακεδονίας - Μουσική». www.kepaam.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Οκτωβρίου 2017. 
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Τραγούδια_από_τη_Μακεδονία&oldid=10191797"