Ναός της Αφροδίτης και της Ρώμης

Ναός της Αφροδίτης και της Ρώμης
	Templum Veneris et Romae
Είδος	Ρωμαϊκός ναός, αρχαιολογική θέση, αρχαία ρωμαϊκή κατασκευή και ναός
Γεωγραφικές συντεταγμένες	41°53′27″N 12°29′23″E
Διοικητική υπαγωγή	Ρώμη
Τοποθεσία	Ρωμαϊκό Φόρουμ και Λόφος Βέλιος
Χώρα	Ιταλία
Έναρξη κατασκευής	135
Δημιουργός	Αδριανός
	Πολυμέσα
	δεδομένα (π)

Ο ναός της Αφροδίτης και της Ρώμης (λατιν. templum Veneris et Romae), εθεωρείτο ο μεγαλύτερος ναός της Αρχαίας Ρώμης. Βρισκόταν επί του Βελιανού λόφου, μεταξύ του ανατολικού ορίου της Ρωμαϊκής Αγοράς και του Κολοσσαίου, αφιερωμένος στη θεά Αφροδίτη Ευτυχία (Venus Felix) και την Αιώνια Ρώμη (Roma Aeterna). Ο αρχιτέκτονας ήταν ο ίδιος ο Αυτοκράτορας Αδριανός και η κατασκευή ξεκίνησε το 121. Επίσημα εγκαινιάστηκε από αυτόν το 135 και ολοκληρώθηκε το 141 από τον Αντωνίνο Πίο. Το 307 καταστράφηκε από φωτιά και επισκευάστηκε με μετατροπές από τον Μαξέντιο.

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με σκοπό να κτίσει τον ναό στα ερείπια του Χρυσού Οίκου του Νέρωνα, ο Αδριανός μετακίνησε τον κολοσσό του Νέρωνα κοντά στο Φλαβιανό Αμφιθέατρο -που σύντομα μετονομάστηκε σε Κολοσαίο- και έκτισε επάνω στη στοά εισόδου (vestibul) του Χρυσού Οίκου. Ο Απολλόδωρος ο Δαμασκηνός, ο πιο λαμπρός αρχιτέκτονας του Αδριανού, δυσαρεστημένος από τα αρχιτεκτονικά σχέδια του Αυτοκράτορα, είπε για το μέγεθος των αγαλμάτων των καθισμένων θεών του σηκού, ότι αν σηκωνόταν όρθια από τον θρόνο τους, θα χτυπούσαν το κεφάλι τους στην οροφή. Για το σχόλιο αυτό ο Απολλόδωρος εξορίστηκε και εκτελέστηκε.

Σύμφωνα με τον αρχαίο ιστορικό Αμμιανό Μαρκελλίνο, ο ναός ήταν μεταξύ των μεγάλων κτηρίων της Ρώμης, που εντυπωσίασαν τον Αυτοκράτορα Κωνστάντιο Β΄ όταν επισκέφτηκε την πόλη το 357.

Μετέπειτα επισκευές έγιναν από τον Φλάβιο Ευγένιο, έναν σφετεριστή (392-394) (εναντίον του Θεοδοσίου Α΄), του οποίου η πολιτική ήταν υπέρ της αποκατάστασης της λατρείας των Εθνικών και των ναών. Το ιερό έκλεισε κατά τη Δίωξη των Εθνικών στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Πάντως, όπως με πολλά από τα μεγαλειώδη αρχαία κτήρια, ο ναός έγινε στόχος για το πλούσιο υλικό του. Το 630 ο Πάπας Ονώριος Α΄, με τη συγκατάθεση του Αυτοκράτορα Ηρακλείου, απέσπασε τα επίχρυσα κεραμίδια από την οροφή του ναού για τον διάκοσμο του Αγ. Πέτρου.

Ένας σοβαρός σεισμός στις αρχές του 9ου αι. πιστεύεται, ότι κατέστρεψε τον ναό. Περί το 850 ο Πάπας Λέων Δ΄ διέταξε επί των ερειπίων του ναού το κτίσιμο μίας νέας εκκλησίας, της Σάντα Μαρία Νόβα. Έπειτα από μία μεγάλη ανακατασκευή το 1612, η εκκλησία μετονομάστηκε σε Σάντα Φραντσέσκα Ρομάνα και ενσωμάτωσε τον σηκό του ναού ως κωδωνοστάσιο. Μία κάπως αστεία άποψη (vedute), χαλκογραφία του Τζοβάννι Μπαττίστα Μερκάτι, παριστά τη θέση το 1629. Η τεράστια ποσότητα μαρμάρου που κάποτε κοσμούσε τον ναό, έχει όλη εξαφανιστεί, καθώς χρησιμοποιήθηκε ως οικοδομικό υλικό σε κατασκευές κτιρίων από τον Μεσαίωνα και μετά. Ο Ιταλός αρχαιολόγος Ροντόλφο-Αμεντέο Λανκιάνι στο έργο του Η καταστροφή της Αρχαίας Ρώμης αναφέρει, ότι ανακάλυψε μία ασβεστοκάμινο κοντά στο ναό, όπου τα μάρμαρα γινόταν ασβέστης.

Στην εποχή μας μόνο μερικοί κίονες γύρω παραμένουν όρθιοι στις αρχικές του θέσεις, ενώ στη θέση εκείνων που ελλείπουν, έχουν φυτευτεί δένδρα.

Θέση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βόρεια είναι ο Χρυσός Οίκος του Νέρωνα, δυτικά η Βασιλική του Μαξέντιου, νότια η Ιερά Οδός, η Αψίδα του Τίτου και ο Ναός του Διός του Στάτορος (8ος αιώνας π.Χ.)· ανατολικά η νέα θέση του Κολοσσού του Νέρωνα, το Φλαβιανό Αμφιθέατρο (Κολοσσαίο), το Σημείο Στροφής και η Αψίδα του Κωνσταντίνου.

Το δυτικό μέρος του ναού έχει διαμορφωθεί σε μονή Βενεδικτίνων Ολιβετάνων, τη Σάντα Μαρία Νόβα, στην οποία εφάπτεται στα δυτικά ο ναός της Σάντα Φραντσέσκα Ρομάνα. Το ανατολικό ονομάζεται πλατεία της Σάντα Φραντσέσκα Ρομάνα.

Αρχιτεκτονική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η κρηπίδα έχει διαστάσεις 146 μ. Χ 100 μ. Επάνω σε αυτήν ο δίπτερος ναός έχει ύψος 29,5 μ. (31 μ. μαζί με τα γλυπτά ακρωτήρια της στέγης) και οι διαστάσεις τού περιστυλίου είναι 110 μ. Χ 53 μ. Ο σηκός είναι χωρισμένος στη μέση με έναν εγκάρσιο τοίχο, έτσι υπάρχουν δύο συμμετρικοί χώροι: ένας για το άγαλμα της Αφροδίτης και ένας γι' αυτό της Ρώμης. Η κάθε μορφή κάθεται σε θρόνο και κοιτάει, η Αφροδίτη στην ανατολή, στο Κολοσσαίο και η Ρώμη στα δυτικά, στην Αγορά. Ο Αντρέα Παλλάντιο τον αποκαλεί ναό του Ηλίου και της Σελήνης. Πίσω από κάθε μορφή ο τοίχος είναι ημικυκλικός με ημιθόλιο. Κάθε χώρος έχει πρόναο τετρακιόνιο εν παραστάσει. Ο σηκός περιβάλλεται από κιονοστοιχία 10 Χ 22 κιόνων (δεν σώζονται). Γύρω από τον ναό υπάρχει περιμετρική σειρά κιόνων, οι οποίοι έχουν διάμετρο 1,8 μ., κάνοντας τον ναό πολύ επιβλητικό. Η σειρά διακόπτεται στο μέσο κάθε μακράς πλευράς. Υπάρχουν κλίμακες για την άνοδο. Σώζονται 10 κίονες στη νότιοανατολική και 12 στη βόρειοανατολική πλευρά.

Το 1913 ο γερμανός αρχιτέκτονας Γιόζεφ Μπύχλμανν σχεδίασε αναπαράσταση του ναού. Εκεί δύο κιονοστοιχίες χωρίζουν τον σηκό με τρία θολωτά κλίτη, όπου το μεσαίο καταλήγει σε ημικύκλιο με ημιθόλιο με ρομβοειδή φατνώματα. Οι πλαϊνοί τοίχοι έχουν κόγχες με αγάλματα· το επάνω μέρος της κόγχης είναι ημικυκλικό ή τριγωνικό, εναλλάξ. Μεταξύ τους οι κόγχες έχουν πορφυρούς κίονες, επάνω σε συνεχόμενη βάση. Κάθε κόγχη έχει εκατέρωθεν μικρότερους κίονες, που στέκονται σε προβόλους. Οι κίονες συγκρατούν θριγκό, επάνω στον οποίο, στην προέκταση των κιόνων, υπάρχουν αγάλματα. Μεταξύ των αγαλμάτων υπάρχουν εντοιχισμένα ορθογώνια ανάγλυφα. Η θολωτή οροφή έχει τετράγωνα φατνώματα, που ελαφρύνουν το βάρος της. Η ζωφόρος φέρει επιγραφή: IMP[ERATOR] CAES[AR] HADRIANVS AVG[USTUS], P[ONTIFEX] M[AXIMUS], TR[IBUNICIA] POT[ESTATE] XIV, CO[N]S[UL] III, FECIT.

Ο Αδριανός έκανε ένα έξυπνο λογοπαίγνιο: στο άγαλμα της Αφροδίτης έγραψε ΑΜΟR (=ΕΡΩΣ), που αν διαβαστεί ανάποδα είναι RΟΜΑ (=ΡΩΜΗ), αυτό που έγραψε στο άλλο άγαλμα. Έτσι το όνομα έχει συμμετρία, όπως και η θέση των αγαλμάτων και των χώρων τους. Στον χώρο της Αφροδίτης υπήρχε δεύτερος βωμός, όπου οι νεόνυμφοι έκαναν προσφορές· εκατέρωθεν αυτού του βωμού υπήρχαν γιγαντιαία αργυρά αγάλματα του Μάρκου Αυρηλίου και της Φαυστίνας της Νεοτέρας.

Σήμερα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το ανατολικό τμήμα αποτελεί την πιάτσα ντι Σάντα Φραντσέσκα Ρομάνα. Από την αρχιερατεία του πάπα Ιωάννη-Παύλου Β΄, η υψηλή θέση του ναού και το ότι είναι έναντι της κύριας εισόδου του Κολοσσαίου, έκαναν την πλατεία να λειτουργήσει αποτελεσματικά ως χώρος, που ο πάπας απευθύνεται στο κοινό. Στη φωτογραφία δεξιά φαίνεται ένας μωβ θόλος για να καλύψει τον πάπα και ένας φωτισμένος σταυρός επί τη ευκαιρία της τελετής της Μεγάλης Παρασκευής. Ο πάπας προσωπικά ή δι' αντιπροσώπου, οδηγεί τους πιστούς νοερά στη μεταφορά του Σταυρού από τον Χριστό, κάνοντας διάφορες στάσεις, όπως και Εκείνος, με έναν σταυρό που μεταφέρεται στο Κολοσσαίο.

Ο ναός ξανάνοιξε για το κοινό έπειτα από εκτεταμένο πρόγραμμα επισκευών, που κράτησε 26 έτη. Πρόσβαση στον ναό περιλαμβάνεται στο εισιτήριο για το Κολοσσαίο, την Αγορά και τον Παλατίνο λόφο.

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Lorenzatti, Sandro (1990). "Vicende del tempio di Venere e Roma nel Medioevo e nel Rinascimento". Rivista dell’Istituto Nazionale di Archeologia e storia dell’Arte (13): 119–138.