Λιβυρνία

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Η Λιβυρνία τον 5ο αιώνα π.Χ.

Η Λιβουρνία ήταν αρχαία γεωγραφική περιοχή στις βορειοδυτικές ακτές της Αδριατικής, στη σημερινή Κροατία όπου ζούσαν οι Λιβυρνοί, τα όρια της μεταβλήθηκαν πολλές φορές από τον 11ο αιώνα π.Χ. μέχρι τον 1ο αιώνα π.Χ.[1] Οι αρχαίοι συγγραφείς στο σύνολο τους επιβεβαιώνουν τη θαλασσοκρατορία τους σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, τα αρχαιολογικά ευρήματα εντοπίζονται στη βόρεια Δαλματία, την ανατολική Ίστρια και τον Κόλπο του Κβάρνερ.[2][3] Ο πολιτισμός τους ξεκινά στην ύστατη Εποχή του Χαλκού και συνεχίζεται σε ολόκληρη την Εποχή του Σιδήρου με τις πρώτες Δαλματο-Βαλκανικές μεταναστεύσεις, περιορίζεται στις Κροατικές ακτές και τα γειτονικά νησιά. Οι περιοχές τους καθορίζονται από τις εκβολές των ποταμών και τα γειτονικά νησιά, στα βορειοδυτικά τους βρισκόταν το Ιστρών έθνος, στα βόρεια οι Ιάποδες και στα νοτιοανατολικά οι Δαλματικές εθνολογικές ομάδες.[4]

Ναυτική δύναμη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι Λιβουρνοί είχαν διακριτές διαφορές από τους γείτονες τους, η πλεονεκτική τους θέση έφερε μεγάλα πλεονεκτήματα τόσο στο εσωτερικό όσο και στο θαλάσσιο εμπόριο. Οι επαφές που είχαν με το θαλάσσιο εμπόριο έφεραν στους κατοίκους πολλά στοιχεία από μακρινούς Μεσογειακούς πληθυσμούς, οι Ιλλυρικές επιδράσεις εξακολουθούσαν ωστόσο να είναι έντονες πάντοτε.[5] Οι Λιβουρνοί δημιούργησαν σημαντικές ναυτικές αποστολές στην Αδριατική με κύριες βάσεις τα νησιά Χβαρ, Λάστοβο και από τον 8ο αιώνα π.Χ. την Κέρκυρα στο Ιόνιο, δημιούργησαν επίσης πολλές αποικίες στις Αδριατικές ακτές όπως το Πικηνόν. Από τον 8ο ως τον 6ο αιώνα π.Χ. είχαν τη μέγιστη ναυτική κυριαρχία σε ολόκληρη την Αδριατική που συμβολιζόταν με τη γνωστή Λιβουρνική ναυτική σφραγίδα, τη διατήρησαν πολλούς αιώνες.[6] Ο Στράβων έγραψε ότι οι Λιβουρνοί ήταν κύριοι της Κέρκυρας μέχρι τότε που εκδιώχθηκαν από τον Κορίνθιο Χερσικράτη (735 π.Χ.), την εποχή που η Αρχαία Κόρινθος επεκτεινόταν στη Μεγάλη Ελλάδα, την Ιλλυρία, τη Σικελία και το Ιόνιο. Η θέση των Λιβουρνών στην Αδριατική περέμεινε ωστόσο πανίσχυρη για πολλούς ακόμα αιώνες. Ο Θεόπομπος ο Χίος καταγράφει πολλά νησιά των Λιβουρνών στην Αδριατική όπως το Τσρες, το Λόσινι, η Κρκ σε όλη την ακτή βόρεια της Ζαντάρ, ανάμεσα τους και η Χβαρ.

Ο γεωγράφος Σκύμνος ο Χίος έγραψε τον 4ο αιώνα π.Χ. ότι η Χβαρ κατακτήθηκε με εποίκους από την Ελληνική Πάρο, τη μετενόμασαν σε "Φάρος". Ο Σκύμνιος τονίζει περισσότερο τα νησιά Ραμπ ή Άρβων κοιτίδα των Αρβανιτών και το Παγκ. Οι αρχαίες Ελληνικές πηγές δεν αναφέρουν εγκαταστάσεις των Λιβουρνών στη βόρεια Αδριατική, πιθανότατα επειδή οι Έλληνες ναυτικοί προτιμούσαν τις ανοιχτές θάλασσες και απέφευγαν τα στενά στις λιμνοθάλασσες.[7] Ο βιβλιοθηκάριος της Αλεξάνδρειας Απολλώνιος ο Ρόδιος περιγράφει αναλυτικά τα νησιά Βις, Μπρατς και Χβαρ σαν Λιβουρνικά. Τον 1ο αιώνα μ.Χ. ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος περιγράφει σαν Λιβουρνικά μια σειρά από νησιά στο Αρχιπέλαγος της Ζαντάρ και μερικά νησιά του αρχιπελάγους του Σίμπενικ όπως το Παγκ και το Σέστρουνι. Από τα αρχαιολογικά ευρήματα φαίνεται ότι δεν έδειξαν ενδιαφέρον για νότια νησιά στην Αδριατική αλλά μόνο τα βόρεια στις κλειστές λιμνοθάλασσες με τα οποία μπορούσαν να ελέγξουν τις ναυτικές διαδρομές στα νότια.[8]

Η παρακμή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Λιβυρνία μετά τη Ρωμαϊκή κατάκτηση

Τον 6ο αιώνα π.Χ. ξεκίνησε η πτώση της παρουσίας των Λιβουρνών στην Αδριατική, την εποχή εκείνη εισέβαλαν από την κοιλάδα του Πάδου οι Ομβρικοί και οι Κέλτες. Τον 5ο αιώνα π.Χ. οι Λιβουρνοί περιορίστηκαν μόνο στη βόρεια Αδριατική χάρη στον εποικισμό των Κορινθίων στην Ιλλυρία και τις στρατιωτικές δραστηριότητες που ανέλαβε ο τύραννος των Συρακουσών Διονύσιος ο Πρεσβύτερος. Η Ελληνική δραστηριότητα έφτασε στο μέγιστο σημείο ότι ίδρυσαν αποικία στη Βις και τον Φάρο στη Χβαρ με κατοίκους από την Πάρο στις Κυκλάδες. [9] Η Κελτική εισβολή στα Βαλκάνια (4ος αιώνες π.Χ.) έφερε σε αδιέξοδο τους γείτονες τους Ιάποδες, οι Λιβουρνοί βρήκαν την ευκαιρία να καταλάβουν από αυτούς τις ανατολικές ακτές της Ίστριας, οι Ιστροί έγιναν οι νέοι τους γείτονες.[10] Τα αρχαιολογικά ευρήματα έδειξαν κυριαρχία των Ιστρών στην περιοχή αλλά τους αντικατέστησαν οι Λιβουρνοί από τον 4ο αιώνα π.Χ. μέχρι τη Ρωμαϊκή κατάκτηση.[11] Τα αρχαιολογικά ευρήματα που σχετίζονται με την ύπαρξη των Ιάποδων στην περιοχή είναι ελάχιστα αλλά η κυριαρχία τους δεν αμφισβητείται.[12][13][14][15][16] Δεν είναι γνωστό πόσο διέμειναν οι Λιβουρνοί στην περιοχή μέχρι που αποσύρθηκαν στα αρχικά τους εδάφη. Την ίδια εποχή η Ρωμαϊκή δημοκρατία ξεκίνησε τις πολεμικές συγκρούσεις με τους γείτονες τους στην Αδριατική.

Ρωμαϊκή αυτοκρατορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Όταν οι Ρωμαίοι κατέλαβαν τη Λιβυρνία (33 π.Χ.) οι Λιβουρνοί έχασαν οριστικά την ανεξαρτησία τους και έγιναν υποτελείς τους, ιδρύθηκε η Ρωμαϊκή Επαρχεία της Δαλματίας. Οι Ρωμαίοι οικοδόμησαν το Μπάρνουμ στις όχθες του ποταμού Κρκ σαν στρατιωτικό οικισμό, από εκεί είχαν υπό τον έλεγχο τους την ενδοχώρα της Ζαντάρ. Οι Λιβυρνοί ωστόσο σαν λαός, οι παραδόσεις, το εμπόριο και η ναυτιλία τους εξακολουθούσαν να υπάρχουν, είχαν σημαντική επίδραση στους Ρωμαίους που ζούσαν στην περιοχή. Οι μεγάλες πόλεις έγιναν Ρωμαϊκές αλλά την ίδια εποχή εξακολουθούσαν να υπάρχουν όπως έδειξαν οι ανασκαφές τα κλασσικά Λιβυρνικά ταφικά μνημεία.[17] Ο Πλίνιος ο Πρεσβύτερος παρέχει αναλυτική περιγραφή της Λιβυρνίας μετά τη Ρωμαϊκή κατάκτηση καταγράφοντας 14 μεγάλους Λιβυρνικούς δήμους, ακολουθεί η καταγραφή των πόλεων από βορρά προς νότο.[18] Η Λιβυρνία παρέμεινε στη Ρωμαϊκή αυτοκρατορία μέχρι την κατάρρευση της (476 μ.Χ.), την εποχή που ήταν αυτοκράτορας ο Οκταβιανός Αύγουστος τα όρια μεταξύ των Λιβυρνών και των Ίστρων ήταν ο ποταμός Αρσία στην Ιστρία. Αργότερα (170 μ.Χ.) το Τρστατ θα αποκοπεί από τη Λιβυρνία, τα σύνορα θα μετατεθούν στην Κρικβένιτσα.[19] Στα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ. ο όρος "Λιβυρνία" χρησιμοποιούσε για να προσδιορίσει όχι μόνο τους Λιβυρνούς αλλά και τους Ιάποδες, συμμετείχαν εξίσου στην αυλή της διοικητικής έδρας στη Σκάρδων. Στα τέλη της δεκαετίας του 330 μ.Χ. η διοικητική έδρα της Λιβυρνίας προσαρτήθηκε στη Δαλματία, εξακολουθούσε ακόμα να αναγνωρίζεται σαν ειδική περιοχή.[20]

Μεσαίωνας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Όταν έπεσε η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία τη Λιβυρνία κατέλαβαν οι Οστρογότθοι, τη διατήρησαν για 60 χρόνια με πρωτεύουσα τη Σαλώνα.[21] Οι Γότθοι έχασαν το μεγαλύτερο τμήμα της Δαλματίας και τμήμα της Λιβυρνίας όταν αποφάσισε ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α´ να ανακτήσει με τους Γοτθικούς πολέμους τη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία (536 μ.Χ.), η περιοχή της Ζαντάρ παραδόθηκε στους Βυζαντινούς (552 μ.Χ.).[22] Η βόρεια Λιβυρνία παρέμεινε ωστόσο στα χέρια των Γότθων μέχρι το 555 αν και οι Βυζαντινοί είχαν ανακτήσει τη Σαβία (540 μ.Χ.) και την Ιστρία (543 μ.Χ.). Οι Γότθοι την οργάνωσαν σε διοικητική περιφέρεια με στρατιωτική πρωτεύουσα την Ακυληία υπό την προστασία ισχυρού στόλου.[23] Σύμφωνα με κάποιον ανώνυμο χρονικογράφο της Ραβέννας τον 6ο αιώνα μ.Χ. περιείχε όλες τις παραλιακές πόλεις από τη Λαβίνα μέχρι τη Νιν.[24][25] Οι Σλάβοι σύμφωνα με τον ιστορικό Προκόπιο εισέβαλαν στην Ιλλυρία και τη Δαλματία (550 μ.Χ.), η εισβολή αυτή αποτελούσε την έναρξη του Σλαβικού εποικισμού στα Βαλκάνια. Οι εθνικοί πυρήνες των Κροατών ξεκίνησαν από την ενδοχώρα της Λιβυρνίας, από εκεί εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη τη Λιβυρνία και κατόπιν στην Ιλλυρία.

Στη Ρωμαϊκή περίοδο οι Λιβυρνοί είχαν οργανωθεί σε 14 μεγάλους δήμους, όπως έγραψε ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ζ΄ οι Κροάτες χρησιμοποίησαν την παλαιά διοικητική διαίρεση. Τους επόμενους αιώνες η Κροατική γλώσσα κυριάρχησε στο μεγαλύτερο τμήμα της Δαλματίας και της Λιβυρνίας, στα τέλη του 9ου αιώνα τα περισσότερα τοπωνύμια στην λιμνοθάλασσα του Ζαντάρ είχαν Σλαβικά ονόματα.[26][27] Από τον 6ο μέχρι τον 9ο αιώνα τα ονόματα "Λιβυρνία" και "Δαλματία" χρησιμοποιήθηκαν για να προσδιορίσουν διαφορετικές περιοχές αν και ανήκαν στην ίδια πολιτική ενότητα. Στα τέλη του 8ου αιώνα ο Καρλομάγνος κατέκτησε αρχικά την Παννονία και τη Δακία, κατόπιν την Ίστρια, τη Λιβουρνία και τη Δαλματία αλλά οι κύριες παραθαλάσσιες πόλεις παρέμειναν στους Βυζαντινούς υπό την ηγεσία Άρχοντα με πρωτεύουσα τη Ζαντάρ. Το μεγαλύτερο τμήμα της Λιβυρνίας παρέμεινε στη Φραγκία και μέχρι το 820 διαχωρίστηκε από το Κροατικό πριγκιπάτο της Δαλματίας. Μερικοί υποθέτουν ότι ο πρίγκιπας της Κροατίας Μπόρνα ήταν υποτελής των Φράγκων και απεστάλη από τη Λιβυρνία στη Δαλματία για να οργανώσει ένα υποτελές κράτος, ο Λουδοβίκος ο Ευσεβής έδωσε στη δικαιοδοσία του τη Λιβυρνία (820).[28] Ο Μπόρνα κατόπιν αντικατέστησε στους τίτλους το όνομα "Λιβυρνία" με το "Κροατία" και τον τίτλο των "βασιλέων της Λιβυρνίας και της Κροατίας".[29] Το όνομα της Λιβυρνίας εξαφανίστηκε τότε από τις ιστορικές πηγές, χρησιμοποιήθηκε μόνο ιστορικά.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. https://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=urn:cts:greekLit:tlg4029.tlg001.perseus-grc1:5.15
  2. M. Fluss, Liburni, PWRE, Suppl. Bd. V, 582
  3. M. Suić, Granice Liburnije kroz stoljeća, Radovi inst. JAZU, 2, Zadar 1955, 273
  4. Š. Batović, Liburnska grupa, Praistorija jugoslavenskih zemalja V, σ. 386
  5. Š. Batović, Liburnska kultura, Matica Hrvatska i Arheološki muzej Zadar, Zadar, 2005, σσ. 5, 6, 95
  6. M. Zaninović, Liburnia Militaris, Opusc. Archeol. 13, 43-67 (1988), UDK 904.930.2(497.13)>>65<<, σ. 47
  7. M. Blečić, Prilog poznavanju antičke Tarsatike, VAMZ, 3.s., XXXIV 65-122 (2001), UDK 904:72.032 (3:497.5), σ. 69
  8. M. Zaninović, Liburnia Militaris, Opusc. Archeol. 13, 43-67 (1988), UDK 904.930.2(497.13)>>65<<, σσ. 44, 45
  9. M. Zaninović, Liburnia Militaris, Filozofski fakultet Zagreb, UDK 904.930,2(497.13)>>65<<, σ. 59
  10. A. Stipčević, Iliri, Školska knjiga, Zagreb, 1974, σ. 39
  11. M. Blečić, Prilog poznavanju antičke Tarsatike, VAMZ, 3.s., XXXIV 65-122 (2001), UDK 904:72.032 (3:497.5), σσ. 70, 71
  12. R. Drechsler – Bižić, Japodska grupa, Praistorija jugoslavenskih zemalja V, σ. 393
  13. Š. Batović, Aleksandar Stipčević, σ. 178
  14. R. Matejčić, Predhistorijska nekropola Mišinac u Kastvu, Liburnijske teme (Opatija), 1/1974, σσ. 66, 68, 70
  15. Š. Batović, Liburnska grupa, PJZ, V. Djela CBI, 1987, σσ. 339-390
  16. Ž. Cetinić, 1989 – Grobišće/Grobnik, AP, 7957(1989), 1989, σ. 94
  17. M. Zaninović, Liburnia Militaris, Filozofski fakultet Zagreb, UDK 904.930,2(497.13)>>65<<, σσ. 59, 60
  18. S. Čače, Broj liburnskih općina i vjerodostojnost Plinija(Nat. hist. 3, 130; 139-141), Radovi Filozofskog fakulteta u Zadru, 32, Zadar 1993., σσ. 1-36
  19. M. Suić, Zadar u starom vijeku, Filozofski fakultet u Zadru, Zadar, 1981, σσ. 225-228
  20. J. Medini, Provincia Liburnia, Diadora, vol. 9, Zadar, 1980, σ. 433
  21. A. Uglešić, Nakit istočnih Gota na području rimske provincije Dalmacije, Hrvati Goti, Marjan tisak, Split, 2003, σσ. 17-18, 99-100
  22. S. Antoljak, Zadar pod vlašću istočnih Gota, Zadarska revija, XX/1971, σσ. 139-146
  23. N. Klaić, Povijest Hrvata u srednjem vijeku, σ. 16
  24. M. Suić, Liburnia Tarsaticencis, Adriatica prehistorica et antique, Zbornik G. Novak, Filozofski fakultet u Zagrebu, Zagreb, 1970, σσ. 706-716
  25. J. Medini, Provincia Liburnia, Diadora, vol. 9, Zadar, 1980, σσ. 395, 414
  26. I. Mužić, Hrvatska povijest IX stoljeća, Naklada Bošković, Split, 2007, σσ. 117, 145
  27. Nada Klaić, Ivo Petricioli, Prošlost Zadra – knjiga II, Zadar u srednjem vijeku do 1409., Filozofski fakultet Zadar, 1976, σ. 59
  28. I. Mužić, Hrvatska povijest IX stoljeća, Naklada Bošković, Split, 2007, σσ. 82, 83
  29. I. Guberina, Državna politika, I., σ. 158

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • A. Stipčević, Iliri, Školska knjiga, Zagreb, 1974.
  • M. Zaninović, Liburnia Militaris, Filozofski fakultet Zagreb.
  • R. Drechsler – Bižić, Japodska grupa, Praistorija jugoslavenskih zemalja V.
  • R. Matejčić, Predhistorijska nekropola Mišinac u Kastvu, Liburnijske teme (Opatija), 1/1974.
  • Ž. Cetinić, 1989 – Grobišće/Grobnik, AP, 7957(1989), 1989.