Θεοδώρα (αυτοκράτειρα)

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Θεοδώρα (6ος αιώνας))
Το άρθρο αφορά την Αυτοκράτειρα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, του 6ου αιώνα. Για άλλες γυναίκες με το ίδιο όνομα, δείτε: Θεοδώρα


Θεοδώρα (αυτοκράτειρα)
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Θεοδώρα (Αρχαία Ελληνικά)
Γέννηση500 (περίπου) ή 497[1]
Κύπρος[2] ή Συρία[3] ή Παφλαγονία[4]
Θάνατος28  Ιουνίου 548
Κωνσταντινούπολη
Αιτία θανάτουκαρκίνος του μαστού
Συνθήκες θανάτουφυσικά αίτια
Τόπος ταφήςΝαός των Αγίων Αποστόλων
Χώρα πολιτογράφησηςΒυζαντινή Αυτοκρατορία
ΘρησκείαΜονοφυσιτισμός
Eορτασμός αγίου14 Νοεμβρίου
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσεςαρχαία ελληνικά[5][6]
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταχορεύτρια
μίμος
Οικογένεια
ΣύζυγοςΙουστινιανός Α´[7][8][9]
ΤέκναΙωάννης
ΓονείςAcacius[10]
ΑδέλφιαΚομιτώ
Αναστασία
ΟικογένειαΔυναστεία του Ιουστινιανού
Αξιώματα και βραβεύσεις
ΑξίωμαΒυζαντινός Αυτοκράτορας (527–548)
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Η Θεοδώρα (περ. 500 - 28 Ιουνίου 548) ήταν Βυζαντινή αυτοκράτειρα και η σύζυγος του διάσημου αυτοκράτορα Ιουστινιανού του Μέγα. Φέρεται ως μία από τις διασημότερες γυναίκες στην παγκόσμια ιστορία και η διασημότερη αυτοκράτειρα του Βυζαντίου. Η περιπέτεια της Θεοδώρας, της αυτοκράτειρας της Κωνσταντινούπολης που από τα παρασκήνια του Ιπποδρόμου ανέβηκε στον θρόνο των Καισάρων, είχε σε κάθε εποχή το προνόμιο να κεντρίζει την περιέργεια και να ερεθίζει τη φαντασία, εξακολουθώντας μέχρι και σήμερα να κεντρίζει το ενδιαφέρον των ιστορικών μελετητών, καλλιτεχνών και αναγνωστικού κοινού.

Περί Προκοπίου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Για τα πρώτα χρόνια της ζωής της οι πληροφορίες προέρχονται από τα «Ανέκδοτα» ή «Απόκρυφη Ιστορία» του Προκόπιου, του επίσημου ιστορικού του Αυτοκράτορα, που δεν τόλμησε ούτε ο ίδιος να δημοσιεύσει, γνωρίζοντας βέβαια τι θα τον περίμενε. Για τον Προκόπιο, η Θεοδώρα αποτελούσε την ενσάρκωση της αδιαντροπιάς, της ακολασίας και της σκληρότητας (αφού έγινε αυτοκράτειρα), δηλαδή ούτε λίγο ούτε πολύ ένα σκάνδαλο με συνεχή εξέλιξη. Μια πόρνη που έγινε Αυτοκράτειρα.

Μάλιστα μια χρονιά είχε βρεθεί στο κρεβάτι το συζυγικό με τον καλύτερο στρατηγό του Ιουστινιανού, αγνώστων λοιπών στοιχείων.

Βιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Θεοδώρα ήταν Ελληνίδα στη καταγωγή,[11] αλλά οι πηγές γενικά διαφωνούν σχετικά με τη πρώιμη ζωή της, καθώς και για τον τόπο γέννησης της. Κατά τον Προκόπιο, πατέρας της ήταν ο Ακάκιος, αρκτοτρόφος (θηριοφύλακας) των Πρασίνων στον ιππόδρομο. Πεθαίνοντας άφησε τρεις κόρες, την Κομιτώ, τη Θεοδώρα και την Αναστασία. Η μητέρα της ξαναπαντρεύτηκε ελπίζοντας πως ο νέος σύντροφός της θα έπαιρνε τη θέση του μακαρίτη συζύγου της. Όταν οι Πράσινοι έδωσαν τη θέση του Ακακίου σε κάποιον άλλον, τα κορίτσια απευθύνθηκαν στους Βένετους και κέρδισαν την υποστήριξή τους.[12] Από τότε η Θεοδώρα έγινε φανατική οπαδός αυτού του δήμου.[13] Έτσι η Θεοδώρα από πολύ μικρή συμμετείχε σε κωμικές παραστάσεις χαμηλού επιπέδου και σύμφωνα με τα λεγόμενα του Προκόπιου ήταν εταίρα.[14] Κατά τον μονοφυσίτη χρονογράφο Μιχαήλ Σύριο (12ος αι.) η Θεοδώρα ήταν κόρη κληρικού και ζούσε με ευσέβεια και αγνότητα. Και ο Σύριος εκκλησιαστικός ιστορικός και μονοφυσίτης επίσκοπος Ιωάννης της Εφέσου, προστατευόμενος της Θεοδώρας λέει πως ήταν από το πορνείον: αυτό όμως δεν συνεπαγόταν ότι ήταν πράγματι πόρνη, αλλά ηθοποιός (σκηνική) και ζούσε από το ταλέντο της και το σεξουαλικό και το θεατρικό.[15] Όμως μερικοί ιστορικοί καταγράφουν σε βιβλία τους ότι το μέρος αυτό, ανήκε στον κύπριο αρκτοτρόφο Αρκάδιο, όπου εκεί συναντήθηκε με τον μεγάλο της έρωτα Ιουστινιανό. Ο Ιωάννης Εφέσου μας πληροφορεί πως είχε παντρευτεί κάποιον από την οικογένεια του αυτοκράτορα Αναστασίου και είχε αποκτήσει μια κόρη.

Όσο ήταν στη σκηνή, μας πληροφορεί ο Προκόπιος, έκανε πολυάριθμες εκτρώσεις αλλά και ένα γιο που ονομάστηκε Ιωάννης, ο οποίος σώθηκε από την παιδοκτονία από τον πατέρα του.[16]Ο Προκόπιος αναφέρεται σε αυτή με διόλου κολακευτικά σχόλια[17]. Το θέατρο της εποχής για την εκκλησία δεν θεωρούνταν αποδεκτό και το όνομα ηθοποιός ήταν συνώνυμο της πόρνης[17]. Ο Προκόπιος αναφέρει επίσης για τη Θεοδώρα τους ρόλους που έπαιζε και πολλές γδυνόταν αφήνοντας μία ποδίτσα στο αιδοίο της ενώ περιφερόταν ανάμεσα στους θεατές, έπειτα κυλιόταν κάτω και την έραναν με κριθάρι κι έβαζαν χήνες που το έτρωγαν[17].

Αργότερα γνώρισε τον Εκηβόλο (ή Εκηβόλιο), ανώτερο κρατικό υπάλληλο από την Τύρο, και όταν αυτός διορίστηκε διοικητής Πενταπόλεως τον ακολούθησε στην Κυρηναϊκή. Διωγμένη από τον εραστή της βρέθηκε στην Αλεξάνδρεια και από εκεί επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη: Τότε , γύρω στα 522, ο Ιουστινιανός την γνώρισε ως μίμο σε θεατρική παράσταση και την ερωτεύτηκε[17]. Την ανύψωσε στο αξίωμα της πατρικίας, δεν μπορούσε όμως να την παντρευτεί εξαιτίας της σφοδρής αντίδρασης που προέβαλε η αυτοκράτειρα Ευφημία. Μόνο μετά τον θάνατο της Ευφημίας ο Ιουστινιανός μπόρεσε να πείσει τον θείο του, τον αυτοκράτορα Ιουστίνο, να καταργήσει τον παλαιό νόμο που απαγόρευε τον γάμο συγκλητικού με ηθοποιό. Το έργο αυτό της αλλαγής του νόμου ανατέθηκε στον έπαρχο των πραιτωρίων Δημοσθένη.[18] Την παντρεύτηκε ή το 523 ή το 524.[19]

Η Θεοδώρα και τα γυναικεία δικαιώματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η αυτοκράτειρα Θεοδώρα και οι ακόλουθοι της (μωσαϊκό της βασιλικής του Αγίου Βιταλίου)

Ενδείξεις για την ανάμειξη της Θεοδώρας σε Ιουστινιάνειες μεταρρυθμίσεις δεν απουσιάζουν: έτσι στη νεαρά που απαγορεύει την αγορά δημοσίων αξιωμάτων από αξιωματούχους, αναφέρεται πως ο ίδιος ο αυτοκράτορας συμβουλεύτηκε την πιο ευσεβή σύζυγο που δόθηκε από τον Θεό. Η σχετική με το δικαίωμα μιας πατρικίας, ακόμα κι αν πριν ήταν ηθοποιός, να παντρευτεί οποιονδήποτε, νομοθετική ρύθμιση ήταν φωτογραφική για τη Θεοδώρα. Πάντως οι νομοθετικές ρυθμίσεις για τις πόρνες από τον Ιουστινιανό δεν σημαίνουν πως η Θεοδώρα ήταν γι' αυτές η κινητήριος δύναμη,[20] άσχετα από τον απόηχο μίας περί τούτου παράδοσης στα τέλη του 7ου αι. στον Ιωάννη τον επίσκοπο Νικίου στην Αίγυπτο, τον Κόπτη μονοφυσίτη επίσκοπο, ο οποίος την συγκρίνει ως προς το μεταρρυθμιστικό της έργο με τους Ρωμύλο, Νουμά, Καίσαρα και Αύγουστο.[21]

Στάση του Νίκα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Θεοδώρα στον Ιππόδρομο. Ελαιογραφία από τον Jean-Joseph Benjamin-Constant, 190ος αιώνας

Η Θεοδώρα στάθηκε πολύτιμη σύντροφος στο πλευρό του Ιουστινιανού. Με την αποφασιστική στάση της τον εμψύχωσε στα γεγονότα της Στάσης του Νίκα και τον απέτρεψε από την ιδέα να εγκαταλείψει την Κωνσταντινούπολη.

Προτομή Βυζαντινής αυτοκράτειρας, πιθανόν της Θεοδώρας. 6ου αιώνα. Μουσείο Αρχαίας Τέχνης στο Castello Sforzesco στο Μιλάνο, Ιταλία.

Η Θεοδώρα αποδείχθηκε ικανή σύζυγος κατά τη διάρκεια της Στάσης του Νίκα. Υπήρχαν δύο αντίπαλες πολιτικές φατρίες της αυτοκρατορίας, οι Βένετοι και οι Πράσινοι, που ξεκίνησαν μια εξέγερση, τον Ιανουάριο του 532 κατά τη διάρκεια της αρματοδρομίας στον ιππόδρομο. Οι ταραχές προήλθαν από πολλά παράπονα, μερικά για τον Ιουστινιανό και την Θεοδώρα και τις δικές τους ενέργειες. Οι ταραξίες πυρπόλησαν πολλά δημόσια κτίρια, ένα τον οποίο η Αγία Σοφία, και ανακήρυξαν νέο αυτοκράτορα τον Υπάτιο ο οποίος ήταν ο ανιψιός του πρώην αυτοκράτορα Αναστάσιου Α'. Ανίκανος να ελέγξει τον όχλο, ο Ιουστινιανός και οι αξιωματούχοι του ετοίμαζαν την φυγή τους. Σε μια συνεδρίαση του κυβερνητικού συμβουλίου, η Θεοδώρα ενθάρρυνε τον Ιουστινιανό, αποτρέποντας τον να εγκαταλείψει την Πόλη λέγοντας «Δεν σωζόμεθα δια της φυγής, παρά να αποθάνωμεν αδόξως, προτιμώτερον να αποθάνωμεν ενδόξως αγωνιζόμενοι» επιστρέφοντας στο παλάτι. Τα λόγια της ανέβασαν σημαντικά το ηθικό του Ιουστινιανού, ο οποίος είχε ετοιμαστεί να φύγει. Ως αποτέλεσμα, ο Ιουστινιανός διέταξε τους πιστούς του στρατιώτες και με δυο επικεφαλής αξιόπιστους αξιωματικούς, τον Βελισάριο και τον Μούνδο, να επιτεθούν στους διαδηλωτές στον ιππόδρομο. Οι στρατηγοί του επιτέθηκαν τον Ιππόδρομο και θανάτωσαν (σύμφωνα με τον Προκόπιο) πάνω από 30.000 επαναστάτες. Ο Υπάτιος ήταν να συγχωρεθεί από τον Ιουστινιανό, αλλά καταδικάστηκε σε θάνατο, προφανώς κατόπιν της επιμονής της Θεοδώρας. Οι ιστορικοί συμφωνούν ότι ήταν το θάρρος και η αποφασιστικότητα της Θεοδώρας, που έσωσε τη βασιλεία του Ιουστινιανού. Ο Ιουστινιανός ποτέ δεν ξέχασε ότι ήταν η Θεοδώρα η οποία είχε σώσει τον θρόνο του.

Πολιτική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ήταν πάντα αφοσιωμένη στους φίλους της, όπως ο στρατηγός Ναρσής, δεν συγχωρούσε όμως όσους θεωρούσε απειλή για την επιρροή της. Θύματα της ήταν ο ένδοξος στρατηγός Βελισάριος που έπεσε στη δυσμένεια της αυτοκράτειρας, και ο ανώτερος οικονομικός υπάλληλος Ιωάννης Καππαδόκης, ο οποίος παρά τις ικανότητές του και τις υπηρεσίες που είχε προσφέρει στο αυτοκρατορικό ταμείο έχασε το 541 τη θέση του.

Η Θεοδώρα και η Εκκλησία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Λιγότερο αποτελεσματική υπήρξε η παρέμβασή της στα εκκλησιαστικά πράγματα. Η Θεοδώρα κατά το διάστημα της παραμονής της στην Αλεξάνδρεια ήρθε σε επαφή με μονοφυσιτικούς κύκλους, ασπάστηκε τον Μονοφυσιτισμο και περιέβαλλε με την προστασία της ηγετικές μορφές του μονοφυσιτισμού όπως ο Σεβήρος Αντιοχείας και ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεοδόσιος. Όταν ο τελευταίος καθαιρέθηκε από τον θρόνο του, η Θεοδώρα τον φιλοξένησε στην πρωτεύουσα σε κάποιο από τα παλάτια της και του επέτρεψε να χειροτονήσει μονοφυσίτες επισκόπους οι οποίοι στάλθηκαν στην Ανατολή. Ένας απ’ αυτούς, ο Ιάκωβος Βαραδαίος, περιπλανήθηκε στις ανατολικές επαρχίες και θεωρείται ιδρυτής της Συριακής Ορθόδοξης Εκκλησίας (Ιακωβιτική Εκκλησία).

Το τέλος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πινάκας του 1902 του Ζορζ-Ζυλ-Βικτόρ Κλαιρέν (Georges Jules Victor Clairin), που αναπαριστά τη Θεοδώρα.

Η Θεοδώρα πέθανε όπως περιγράφει ο Βίκτωρας της Τοννένας από καρκίνο, στις 28 Ιουνίου 548[22] στην ηλικία των 48. Αργότερα απέδωσαν τον θάνατο στον καρκίνο του μαστού, αν και δεν είχε χαρακτηριστεί ως τέτοιος στην αρχική έκθεση, όπου η χρήση του όρου «καρκίνος» αναφέρεται μάλλον σε «πυώδες έλκος ή κακοήθη όγκο». Το γεγονός ότι της άρεσαν τα πολύωρα λουτρά αποτελεί στοιχείο για τις προσπάθειές της να καταπραΰνει τα συμπτώματα[23]. Το σώμα της θάφτηκε στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων, στην Κωνσταντινούπολη. Το μονόγραμμά της είναι χαραγμένο στα κιονόκρανα της Αγίας Σοφίας. Τόσο η Θεοδώρα όσο και ο Ιουστινιανός έχουν αποτυπωθεί στα λαμπρά ψηφιδωτά της βασιλικής του Αγίου Βιταλίου της Ραβέννας στην Ιταλία, τα οποία ολοκληρώθηκαν ένα χρόνο πριν το θάνατό της.

Διαρκής επίδραση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η επιρροή της στον Ιουστινιανό ήταν τόσο ισχυρή που μετά τον θάνατό της, εργάστηκε για να φέρει την αρμονία μεταξύ των Μονοφυσιτών και των Χαλκηδονίων Χριστιανών στην αυτοκρατορία, και κράτησε την υπόσχεσή του να προστατεύσει την μικρή κοινότητα των Μονοφυσιτών που πήγαν πρόσφυγες στο παλάτι του Ορμίσδα. Η Θεοδώρα παρείχε μεγάλη πολιτική υποστήριξη στο υπουργείο του Ιάκωβου Βαραδαίου που είχαν μια προσωπική φιλία, ενώ και ο Diehl αποδίδει τη σύγχρονη ύπαρξη του Ιακωβιτικου Χριστιανισμού εξίσου στον Βαραδαίο και τη Θεοδώρα.

Σ' όλη την αυτοκρατορία, πόλεις ή επαρχίες περηφανεύονταν να παίρνουν, τιμώντας την, το όνομα Θεοδωριάς ή Θεοδωρούπολις. Η Όλβια της Κυρηναϊκής μετονομάστηκε σε Θεοδωριάδα προς τιμήν της αυτοκράτειρας Θεοδώρας.

Αποφθέγματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• Κάλλιστον εντάφιον η βασιλεία.

μτφρ: το ωραιότερο σάβανο είναι η βασιλεία.

(προς τον Ιουστινιανό, αποτρέποντας τον να εγκαταλείψει την Πόλη, στη στάση του Νίκα, το 532 μ.Χ.).

•

Δεν σωζόμεθα δια της φυγής, παρά να αποθάνωμεν αδόξως, προτιμώτερον να αποθάνωμεν ενδόξως αγωνιζόμενοι.

μτφρ: Δεν σωζόμαστε με την φυγή, από το να πεθάνουμε άδοξα προτιμότερο είναι να πεθάνουμε ένδοξα αγωνιζόμενοι.

(αποθαρρύνοντας τον Ιουστινιανό να φύγει από την Πόλη, στη στάση του Νίκα, το 532 μ.Χ)

Απεικονίσεις μέσων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τέχνη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Σάρα Μπερνάρ στον ομώνυμο ρόλο της Θεοδώρας του Σαρντού το 1884.

Λογοτεχνία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Ο Κόμης Βελισάριος είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα του Άγγλου Ρόμπερτ Γκρέιβς, συγγραφέα του Εγώ, ο Κλαύδιος, που κυκλοφόρησε το 1938 και που που διαθέτει τη Θεοδώρα ως χαρακτήρα. Στα ελληνικά, έχει μεταφραστεί από τον Νικόλαο Παπαρρόδου και κυκλοφόρησε ως Βελισάριος από τις εκδόσεις Τζηρίτα το 1958.[25]
  • The Bearkeeper's Daughter. Γκίλιαν Μπράντσο (1987). Ένας νεαρός άνδρας από το παρελθόν της Θεοδώρας φτάνει στο παλάτι αναζητώντας την αλήθεια από την εξομολόγηση που έγινε σ' αυτόν πριν από τον θάνατο του πατέρα του.
  • Theodora: Actress, Empress, Whore. Στέλλα Ντάφι (2010). Ένα ιστορικό μυθιστόρημα για τα χρόνια Θεοδώρας μέχρι που έγινε αυτοκράτειρα.
  • The Purple Shroud. Στέλλα Ντάφι (2012). Ένα ιστορικό μυθιστόρημα για τα χρόνια της Θεοδώρας ως αυτοκράτειρας.
  • The Secret History: A Novel of Empress Theodora. Στέφανι Θόρντον (2013). Ένα ιστορικό μυθιστόρημα για την άνοδο της Θεοδώρας ως αυτοκράτειρα.

Θέατρο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Τζάνα Μαρία Κανάλε στην ταινία Θεοδώρα, η αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (1954)

Κινηματογράφος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Η ιταλική, βωβή ταινία μικρού μήκους Teodora imperatrice di Bisanzio ήTheodora (1909) σε σκηνοθεσία Ερνέστο Μαρία Μασκουάλι αφηγείται την ιστορία της αυτοκράτειρας.[29]
  • Στην ιταλογαλλική παραγωγή Θεοδώρα, η αυτοκράτειρα του Βυζαντίου (Teodora, imperatrice di Bisanzio, 1954) σε σκηνοθεσία Ρικάρντο Φρέντα, τη Θεοδώρα ενσαρκώνει η Τζάνα Μαρία Κανάλε.[30]
  • Στο γερμανοϊταλικό ιστορικό δράμα του 1968 Οι επιδρομείς (Kampf um Rom I), τον ρόλο της Θεοδώρας ερμηνεύει η Σύλβα Κοσίνα.[31]

Παιχνίδια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Στο βιντεοπαιχνίδι στρατηγικής Total War: Attila, ο χαρακτήρας της Θεοδώρας αναθέτει αποστολές στον βασικό πρωταγωνιστή, Βελισάριο.[32]

Οικογένεια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από μία σχέση είχε μία κόρη:

  • (νόθη) Θεοδώρα, παντρεύτηκε τον Αναστάσιο ύπατο το 517 και μικρανιψιό του Αυτοκράτορα Αναστάσιου Α΄, και υιός της ήταν ο:
    • Αρεόβινδος, κόρη του ήταν η:
      • Αναστασία Αρεοβίνδα, παντρεύτηκε τον Πέτρο κουροπαλάτη και αδελφό του Αυτοκράτορα Μαυρίκιου.

Η Θεοδώρα τo 525 παντρεύτηκε τον Ιουστινιανό Α΄ Αυτοκράτορα των Ρωμαίων· δεν απέκτησαν απογόνους. Το 527 έγινε Αυγούστα. Της αδελφής της Κομιτώς κόρη ήταν η Σοφία, που παντρεύτηκε τον Αυτοκράτορα Ιουστίνο Β΄, ανιψιό του Ιουστινιανού Α΄.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ 1,0 1,1 www.enciclopediadelledonne.it/biografie/teodora-imperatrice-di-bisanzio. Ανακτήθηκε στις 12  Απριλίου 2019.
  2. ↑ Νικηφόρος Κάλλιστος.
  3. ↑ Μιχαήλ ο Σύριος.
  4. ↑ Anonymous (Patria of Constantinople): «Πάτρια τῆς Κωνσταντινουπόλεως» (αρχαία ελληνικά)
  5. ↑ plus.si.cobiss.net/opac7/conor/196325731.
  6. ↑ CONOR.SI. 196325731.
  7. ↑ «Iustinianus» (Ρωσικά)
  8. ↑ James Bryce, 1st Viscount Bryce: «Theodora» (Αγγλικά)
  9. ↑ Ivan Greaves: «Феодора» (Ρωσικά)
  10. ↑ 10,0 10,1 Leo van de Pas: (Αγγλικά) Genealogics. 2003.
  11. ↑ Farah, Mounir· Karls, Andrea Berens· Society (U.S.), National Geographic (2003). World History, the Human Experience: The Early Ages (στα Αγγλικά). Glencoe McGraw-Hill. σελ. 247. ISBN 978-0-07-828720-6. 
  12. ↑ Garland (1999), σελ. 11
  13. ↑ Lynda Garland, Βυζαντινές αυτοκράτειρες. Γυναίκες και εξουσία στο Βυζάντιο, 527-1204,μτφρ. Νάνσυ Κουβαράκου, εκδ.'Ελλην, Αθήνα,2000, σελ.11
  14. ↑ Lynda Garland, Βυζαντινές αυτοκράτειρες. Γυναίκες και εξουσία στο Βυζάντιο, 527-1204, μτφρ. Νάνσυ Κουβαράκου, εκδ.'Ελλην, Αθήνα,2000, σελ. 11-12
  15. ↑ Lynda Garland, Βυζαντινές αυτοκράτειρες. Γυναίκες και εξουσία στο Βυζάντιο, 527-1204, μτφρ. Νάνσυ Κουβαράκου, εκδ.'Ελλην, Αθήνα,2000, σελ.13
  16. ↑ Lynda Garland, Βυζαντινές αυτοκράτειρες. Γυναίκες και εξουσία στο Βυζάντιο, 527-1204, μτφρ. Νάνσυ Κουβαράκου, εκδ.'Ελλην, Αθήνα,2000, σελ.12, 14
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 17,3 Κοβακιώτης Κωνσταντίνος Πολύδωρου, Η στάση της εκκλησίας και της κοινωνίας απέναντι στα θεατρικά δρώμενα κατά την περίοδο των πρώτων αιώνων του βυζαντίου., σελ. 56 που διανέμεται με άδεια χρήσης: (CC BY-SA 3.0 GR), Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Θεολογική Σχολή, Τμήμα Θεολογίας, 2011, ανακτήθηκε 18 Δεκεμβρίου 2018
  18. ↑ Lynda Garland, Βυζαντινές αυτοκράτειρες. Γυναίκες και εξουσία στο Βυζάντιο, 527-1204, μτφρ. Νάνσυ Κουβαράκου, εκδ.'Ελλην, Αθήνα,2000, σελ.14
  19. ↑ Lynda Garland, Βυζαντινές αυοκράτειρες. Γυναίκες και εξουσία στο Βυζάντιο, 527-1204,μτφρ. Νάνσυ Κουβαράκου, εκδ.'Ελλην, Αθήνα,2000, σελ.12
  20. ↑ Lynda Garland, Βυζαντινές αυτοκράτειρες. Γυναίκες και εξουσία στο Βυζάντιο, 527-1204,μτφρ. Νάνσυ Κουβαράκου, εκδ.'Ελλην, Αθήνα,2000, σελ.17
  21. ↑ Lynda Garland, Βυζαντινές αυτοκράτειρες. Γυναίκες και εξουσία στο Βυζάντιο, 527-1204,μτφρ. Νάνσυ Κουβαράκου, εκδ.'Ελλην, Αθήνα,2000, σελ.19
  22. ↑ Lynda Garland, Βυζαντινές αυτοκράτειρες. Γυναίκες και εξουσία στο Βυζάντιο, 527-1204,μτφρ. Νάνσυ Κουβαράκου, εκδ.'Ελλην, Αθήνα,2000, σελ.12
  23. ↑ Lynda Garland, Βυζαντινές αυτοκράτειρες. Γυναίκες και εξουσία στο Βυζάντιο, 527-1204,μτφρ. Νάνσυ Κουβαράκου, εκδ.'Ελλην, Αθήνα,2000, σελ.40
  24. ↑ «The Dinner Party by Judy Chicago». www.brooklynmuseum.org (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2024. 
  25. ↑ «Βελισάριος / Graves Robert ; μετάφραση από το αγγλικό Νικ. Κ. Παπαρόδου». Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος. 
  26. ↑ «Center for Studies on Literature and the Reception of Byzantium». www.byzantium.pl. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2024. 
  27. ↑ «Θεοδώρα η μεγάλη». Ψηφιοποιημένες συλλογές ΕΛΙΑ. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2024. 
  28. ↑ Ψυρράκης, Βαγγέλης (16 Μαρτίου 1997). «Η "Θεοδώρα" υπερθέαμα: με τη Μιμή Ντενίση στο θέατρο "Ακροπόλ"». Απογευματινή. https://digital.lib.auth.gr/record/77238/files/arc-2007-35669.pdf. 
  29. ↑ Carlà, Filippo (2011-03-01). «“Eunuch und Kaiser”: Dürrenmatt, Giustiniano, Teodora, Bisanzio e lo Stato “totale”» (στα it). Anabases. Traditions et réceptions de l’Antiquité (13): 27–52. doi:10.4000/anabases.1727. ISSN 1774-4296. https://journals.openedition.org/anabases/1727. 
  30. ↑ Ciofani, Lorenzo (27 Οκτωβρίου 2018). «Italia '50s – 20 | Teodora, imperatrice di Bisanzio | Riccardo Freda (1953)». LORENZO CIOFANI (στα Ιταλικά). Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2024. 
  31. ↑ «Οι κραταιές Κυρίες στην οθόνη». Κέντρο Μελετών & Ερευνών για το Σινεμά. 29 Μαρτίου 2012. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2024. 
  32. ↑ «The Last Roman Campaign Pack - Total War Wiki». wiki.totalwar.com. Ανακτήθηκε στις 27 Μαρτίου 2024. 

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ελληνική βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Lynda Garland, Βυζαντινές αυτοκράτειρες. Γυναίκες και εξουσία στο Βυζάντιο, 527-1204,μτφρ. Νάνσυ Κουβαράκου, εκδ.'Ελλην, Αθήνα,2000, σελ.11-41
  • Κυριακή Γιακουμή, Η Αυτοκράτειρα Θεοδώρα και η παρουσία της στην Απόκρυφη Ιστορία και τις άλλες ιστορικές πηγές Διπλωματική Εργασία ΑΠΘ Φιλοσοφική Σχολή τμήμα Ιστορίας Αρχαιολογίας[1]
  • Ιστορία του Ελληνικού Έθνους,
  • Προκοπίου, Ανέκδοτα ή Απόκρυφη Ιστορία, μετάφρ. Αλόης Σιδέρη, εκδ. ΑΓΡΑ
  • Θεοδώρα του Κάρολου Ντηλ

Αγγλική βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Θεοδώρα_(αυτοκράτειρα)&oldid=10513064"