Γιουτζίν Γουίγκνερ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Γιουτζίν Γουίγκνερ
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		Wigner Jenő Pál (Ουγγρικά)
Γέννηση17  Νοεμβρίου 1902[1][2][3]
Βουδαπέστη
Θάνατος1  Ιανουαρίου 1995[4][3][5]
Πρίνστον[6]
Αιτία θανάτουπνευμονία[7]
ΕθνικότηταΕβραίοι
ΥπηκοότηταΟυγγαρία και Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής
ΣπουδέςΓυμνάσιο Φασόρι και Πολυτεχνείο του Βερολίνου
ΣύζυγοςAmelia Frank, Mary Annette Wheeler και Eileen Clare-Patton Hamilton
ΤέκναDavid Wheeler Wigner
ΒραβεύσειςΒραβείο Νόμπελ Φυσικής (1963), Μετάλλιο Μαξ Πλανκ (1961), Βραβείο Ενρίκο Φέρμι (1958), Βραβείο Άλμπερτ Αϊνστάιν (1972), Εθνικό Μετάλλιο των Επιστημών (1969), Wigner Medal (1978), Josiah Willard Gibbs Lectureship (1968), μετάλλιο Φράνκλιν (1950), Richtmyer Memorial Lecture Award (1955), συνεργάτης της Αμερικανικής Εταιρείας Φυσικής, αλλοδαπό μέλος της Βασιλικής Εταιρείας του Λονδίνου (1970), John von Neumann Prize (1966), Μετάλλιο Αξίας (1946) και Atoms for Peace Award (1960)
Επιστημονική σταδιοδρομία
Ερευνητικός τομέαςφυσική
Ιδιότηταμαθηματικός, φυσικός, διδάσκων πανεπιστημίου, θεωρητικός φυσικός και επιστήμονας πυρηνικής φυσικής
Διδακτορικός καθηγητήςΜίκαελ Πολάνυι
Υπογραφή
δεδομένα (π • σ • ε )

Ο Γιουτζίν Γουίγκνερ (Eugene Paul Wigner, ουγγρικά: Wigner Jenő Pál, 17 Νοεμβρίου 1902 – 1 Ιανουαρίου 1995), ήταν Αμερικανός θεωρητικός φυσικός και μαθηματικός ουγγρικής καταγωγής. Μοιράσθηκε κατά το ήμισυ το Βραβείο Νόμπελ Φυσικής του 1963 «για τη συμβολή του στη θεωρία του ατομικού πυρήνα και των στοιχειωδών σωματιδίων, ειδικότερα μέσω της ανακάλυψης και εφαρμογής θεμελιωδών αρχών συμμετρίας» (το άλλο μισό του Βραβείου δόθηκε από κοινού στους Μαρία Γκέπερτ-Μάγιερ και Χανς Γιένσεν). Πράγματι, ο Γουίγκνερ έθεσε τα θεμέλια της θεωρίας των συμμετριών στην κβαντομηχανική[8] και ερεύνησε τη δομή του ατομικού πυρήνα. Είναι ωστόσο σημαντική η συνεισφορά του στα καθαρά μαθηματικά, με τη διατύπωση αρκετών θεωρημάτων. Ιδιαίτερα το «Θεώρημα του Γουίγκνερ» αποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της μαθηματικής θεμελιώσεως της κβαντομηχανικής.

Παιδική ηλικία και σπουδές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Γουίγκνερ με τον Βέρνερ Χάιζενμπεργκ το 1928

Ο Γουίγκνερ γεννήθηκε ως Βίγκνερ Γιένο Παλ (Ευγένιος Βίγκνερ) στη Βουδαπέστη της τότε Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας. Οι γονείς του, ο βυρσοδέψης Αντώνιος Βίγκνερ και η Ελισάβετ (πατρικό επώνυμο Einhorn), ήταν Εβραίοι της μεσαίας τάξεως. Είχε μία μεγαλύτερη αδελφή, τη Μπέρτα, και μία νεότερή του, τη Μαργκίτ ή «Μάνσι»[9], η οποία αργότερα παντρεύτηκε τον Βρετανό θεωρητικό φυσικό Πολ Ντιράκ[10]. Ο Γιένο διδάχθηκε τα μαθήματα του σχολείου στο σπίτι από έναν επαγγελματία δάσκαλο μέχρι την ηλικία των 9 ετών, οπότε πήγε κατευθείαν στην τρίτη δημοτικού. Εκείνα τα χρόνια ο Βίγκνερ ανέπτυξε ένα ενδιαφέρον για τα μαθηματικά προβλήματα. Σε ηλικία 11 ετών κόλλησε μία αρρώστια που οι γιατροί διέγνωσαν ως φυματίωση, κι έτσι οι γονείς του τον έστειλαν για 6 εβδομάδες σε ένα σανατόριο στα βουνά της Αυστρίας, μέχρι οι γιατροί να καταλήξουν στο συμπέρασμα ότι η αρχική τους διάγνωση ήταν λανθασμένη[11].

Η οικογένεια του Βίγκνερ ήταν πιστή αλλά όχι θρησκευόμενη και έστειλαν τον Γιένο στο Γυμνάσιο Fasori, το ίδιο που είχε τελειώσει και ο πατέρας του. Η θρησκευτική εκπαίδευση ήταν υποχρεωτική και ο Γιένο παρακολούθησε μαθήματα Ιουδαϊσμού διδασκόμενα από ραββίνο[12] Συμμαθητής του στο γυμνάσιο, στην αμέσως μικρότερη τάξη, ήταν ο Τζον φον Νόιμαν. Αμφότεροι ωφελήθηκαν πολύ από τη διδασκαλία ενός χαρισματικού καθηγητή των μαθηματικών, του Λάσλο Ρατς (László Rátz)[13]. Το 1919, για να διαφύγει από το βραχύβιο κομμουνιστικό καθεστώς του Μπέλα Κουν, η οικογένεια Βίγκνερ κατέφυγε στην Αυστρία και επέστρεψε στην Ουγγαρία μετά την πτώση του Κουν[14]. Εν μέρει ως αντίδραση στην εξέχουσα θέση των Εβραίων στο καθεστώς Κουν, η οικογένεια ασπάσθηκε τον Λουθηρανισμό[15]. Αργότερα ο Βίγκνερ εξήγησε ότι η απόφαση αυτή «δεν ήταν στο βάθος της μία θρησκευτική απόφαση, αλλά μία αντικομμουνιστική απόφαση»[15]. Στη μετέπειτα ζωή του ο Γουίγκνερ ήταν άθεος[16]

Μετά την αποφοίτησή του από το γυμνάσιο το 1920, ο Βίγκνερ εγγράφηκε στο Πανεπιστήμιο Τεχνολογίας και Οικονομικών της Βουδαπέστης, γνωστό ως Műegyetem. Δεν ήταν όμως ευχαριστημένος με τα μαθήματα που προσφέρονταν εκεί[17], και το 1921 εγγράφηκε στην Technische Hochschule του Βερολίνου (το σημερινό Πολυτεχνείο του Βερολίνου), όπου σπούδασε χημικός μηχανικός[18]. Παρακολούθησε επίσης τα απογευματινά σεμινάρια της Γερμανικής Φυσικής Εταιρείας, όπου δίδασκαν προσωπικότητες όπως οι Μαξ Πλανκ, Μαξ φον Λάουε, Βέρνερ Χάιζενμπεργκ, Βάλτερ Νερνστ, Βόλφγκανγκ Πάουλι και Άλμπερτ Αϊνστάιν.[19] Ο Βίγκνερ συνάντησε επίσης τον συμπατριώτη του φυσικό Λέο Σίλαρντ, που έγινε αμέσος ο καλύτερος φίλος του.[20] Μία τρίτη ευκαιρία στο Βερολίνο βοήθησε στη διαμόρφωση της επιστημονικής προσωπικότητας του Γουίγκνερ: Εργάσθηκε στο Ινστιτούτο Φυσικοχημείας και Ηλεκτροχημείας Κάιζερ Γουλιέλμου (το σημερινό «Ινστιτούτο Φριτς Χάμπερ») και εκεί συνάντησε τον Μίκαελ Πολάνυι, που έγινε ο σημαντικότερος δάσκαλός του μετά τον Ρατς. Ο Πολάνυι επόπτευσε τη διδακτορική διατριβή του, που είχε τίτλο Bildung und Zerfall von Molekülen («Σχηματισμός και διάσπαση των μορίων»)[21].

Σταδιοδρομία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Βίγκνερ επέστρεψε στη Βουδαπέστη, όπου εργάσθηκε αρχικώς στο βυρσοδεψείο του πατέρα του, αλλά το 1926 δέχθηκε μία προσφορά από τον Αυστριακό φυσικό Καρλ Βάισενμπεργκ στο Ινστιτούτο Φυσικής Κάιζερ Γουλιέλμου στο Βερολίνο. Ο Βάισενμπεργκ ήθελε κάποιον να τον βοηθήσει στην κρυσταλλογραφία ακτίνων Χ και ο Πολάνυι τού είχε συστήσει τον Βίγκνερ. Μετά από ένα εξάμηνο ως βοηθός του Βάισενμπεργκ, ο Βίγκνερ πήγε να εργασθεί ένα χρόνο για τον Ρίχαρντ Μπέκερ. Τότε ο Βίγκνερ εξερεύνησε την κβαντομηχανική, μελετώντας τη δουλειά του Έρβιν Σρέντινγκερ. Καταδύθηκε επίσης στη θεωρία των ομάδων του Φέρντιναντ Φρομπένιους και του Ε. φον Βέμπερ.[22]

Ο Βίγκνερ αποδέχθηκε ένα αίτημα του Άρνολντ Σόμμερφελντ να εργασθεί στο Γκέτινγκεν ως βοηθός του μεγάλου μαθηματικού Ντάβιντ Χίλμπερτ. Σύντομα όμως απογοητεύθηκε, καθώς ο Χίλμπερτt δεν ήταν πια παραγωγικός. Παρόλα αυτά, ο Βίγκνερ μελέτησε ανεξάρτητα[23] και έθεσε τα θεμέλια για τη θεωρία των συμμετριών στην κβαντομηχανική, εισάγοντας το 1927 αυτό που είναι σήμερα γνωστό ως Πίνακας D του Γουίγκνερ.[24] Οι Βίγκνερ και Χέρμαν Βάυλ εισήγαγαν τη θεωρία των ομάδων στην κβαντομηχανική. Ο δεύτερος είχε συγγράψει ένα πρότυπο κείμενο, το Θεωρία των ομάδων και Κβαντομηχανική (1928), αλλά ήταν δυσνόητο, ιδίως για τους νεαρούς φυσικούς, ενώ το σύγγραμμα του Βίγκνερ Θεωρία των ομάδων και η εφαρμογή της στην Κβαντομηχανική των ατομικών φασμάτων (1931) κατέστησε τη θεωρία των ομάδων προσιτή σε ένα ευρύτερο κοινό.[25]

Στα τέλη της δεκαετίας 1930-1939 ο Βίγκνερ επεξέτεινε την έρευνά του στους ατομικούς πυρήνες. Ανέπτυξε μία σημαντική νέα γενική θεωρία των πυρηνικών αντιδράσεων, τη Θεωρία του R-πίνακα των Wigner–Eisenbud, που δημοσιεύθηκε το 1947.[26] Από το 1929 οι δημοσιεύσεις του Βίγκνερ άρχισαν να προσελκύουν το ενδιαφέρον των φυσικών. Το 1930 το Πανεπιστήμιο Πρίνστον τον «στρατολόγησε» για μία προσωρινή (ενός έτους) θέση λέκτορα, με μισθό επταπλάσιο από αυτόν που είχε στην Ευρώπη. Ταυτόχρονα το Πρίνστον προσέλαβε τον φον Νόιμαν. Ο Βίγκνερ και ο φον Νόιμαν είχαν ήδη συνεργασθεί σε 5 εργασίες. Επέλεξαν αμερικανικά μικρά ονόματα, τα «Γιουτζίν» και «Τζώνυ»[27]. Στη μετέπειτα σταδιοδρομία του πρώτου πάντως, οι στενοί συνεργάτες του θα τον αποκαλούσαν απλώς με τα αρχικά του, «Ι-Πί» (E.P.). Με τη λήξη του έτους τους, το Πανεπιστήμιο Πρίνστον τους προσέφερε ένα πενταετές συμβόλαιο επισκεπτών καθηγητών για 6 μήνες το έτος. Το Technische Hochschule του Βερολίνου απάντησε με συμβόλαιο διδασκαλίας για το άλλο μισό του έτους. Η εξέλιξη αυτή ήρθε πάνω στην ώρα, καθώς το Ναζιστικό κόμμα σύντομα ήρθε στην εξουσία στη Γερμανία. Στο Πρίνστον το 1934 ο Γουίγκνερ πλέον (με την αμερικανική προφορά του ονόματος) συνέστησε την αδελφή του Μάνσι στον φυσικό Πολ Ντιράκ, τον οποίο και παντρεύτηκε[28].

Το Πρίνστον δεν επαναπροσέλαβε τον Γουίγκνερ όταν έληξε το συμβόλαιό του το 1936.[29] Με τη βοήθεια του Αμερικανού φυσικού Γκρέγκορυ Μπράιτ (G. Breit), ο Γουίγκνερ εξασφάλισε μία θέση στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν–Μάντισον. Εκεί συνάντησε την πρώτη του σύζυγο, την Αμέλια Φρανκ, που ήταν φοιτήτρια της φυσικής. Ωστόσο ο πρόωρος θάνατός της το 1937 άφησε τον Γουίγκνερ σε άσχημη ψυχική κατάσταση. Δέχθηκε έτσι μία πρόσκληση από το Πρίνστον το 1938 να επιστρέψει εκεί.[30] Ο Γουίγκνερ απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα στις 8 Ιανουαρίου 1937 και έφερε και τους γονείς του στις ΗΠΑ.[31]

Στο Πρόγραμμα Μανχάταν[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παρότι ο ίδιος αυτοχαρακτηριζόταν «ερασιτέχνης στα πολιτικά», στις 2 Αυγούστου 1939 ο Γουίγκνερ συνέστησε τον Λέο Σίλαρντ στον Αϊνστάιν με αποτέλεσμα μία συνάντηση που απέδωσε την περίφημη επιστολή, η οποία ζητούσε από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ να αρχίσει αυτό που έγινε γνωστό ως Πρόγραμμα Μανχάταν για την ανάπτυξη «ατομικών» (πυρηνικών) βομβών.[32] Ο Γουίγκνερ παρέμενε έμφοβος ότι οι Γερμανοί θα αποκτούσαν ατομική βόμβα μετά την έναρξη του πολέμου, φοβούμενος ακόμα και να δώσει δακτυλικά αποτυπώματα, επειδή πίστευε ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για να ακολουθήσουν τα ίχνη του αν η Γερμανία νικούσε στον πόλεμο[33].

Ο Γουίγκνερ συμμετείχε και ο ίδιος στο Πρόγραμμα Μανχάταν, επικεφαλής μιας ομάδας που περιελάμβανε τους Άλβιν Γουάινμπεργκ, Γκέιλ Γιανγκ και `Εντουαρντ Κρόιτς (Edward Creutz). Στόχος της ομάδας ήταν να σχεδιάσει τους «παραγωγικούς αντιδραστήρες» που θα μετέτρεπαν ουράνιο σε πλουτώνιο ποιότητας πυρηνικού όπλου. Τότε δεν είχε ακόμα επιτευχθεί η αυτοσυντηρούμενη αλυσιδωτή αντίδραση και πολύ περισσότερο η κατασκευή πυρηνικού αντιδραστήρα. Τον Ιούλιο του 1942 ο Γουίγκνερ επέλεξε ένα συντηρητικό σχέδιο υδρόψυκτου αντιδραστήρα των 100 MW, με γραφίτη ως επιβραδυντή νετρονίων[34]. Ο Γουίγκνερ ήταν παρών στο Σικάγο στις 2 Δεκεμβρίου 1942, όταν ο πρώτος πυρηνικός αντιδραστήρας στην ιστορία πέτυχε μία αυτοσυντηρούμενη αλυσιδωτή πυρηνική αντίδραση.[35].

Ο Γουίγκνερ απογοητεύθηκε όταν ο λεπτομερής σχεδιασμός (και όχι μόνο η κατασκευή) των αντιδραστήρων ανατέθηκε στη μεγάλη ιδιωτική χημική βιομηχανία DuPont και απείλησε να παραιτηθεί τον Φεβρουάριο του 1943, αλλά μεταπείσθηκε από τον Κόμπτον, ο οποίος τον έστειλε διακοπές. Τελικά, μια σχεδιαστική απόφαση της DuPont να υπάρχουν πρόσθετοι σωλήνες για τη φόρτωση ράβδων ουρανίου έσωσε το πρόγραμμα όταν η υπερβολική απορρόφηση νετρονίων έγινε πρόβλημα. Αργότερα, κατά τη δεκαετία του 1950, ο Γουίγκνερ έφθασε να εργασθεί για την εταιρεία στον πρώτο εμπορικό αντιδραστήρα. Ο Γουίγκνερ δεν μετάνιωσε για τη συμμετοχή του στο Πρόγραμμα Μανχάταν και κάποτε ευχήθηκε η ατομική βόμβα να ήταν έτοιμη ένα χρόνο νωρίτερα[36].

Μεταπολεμική περίοδος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1946 ο Γουίγκνερ δέχθηκε μία θέση διευθυντή ερευνών στο Εργαστήριο Κλίντον (το σημερινό Εθνικό Εργαστήριο Όουκ Ριτζ) στο Τενεσί. Με την ανάληψη της λειτουργίας του Εργαστηρίου από τη νεοσυσταθείσα Επιτροπή Ατομικής Ενεργείας, στις αρχές του 1947, φοβήθηκε ότι πολλές από τις τεχνικές αποφάσεις θα λαμβάνονταν στην Ουάσινγκτον[37]. Επίσης, έβλεπε τη συνέχιση των τακτικών ασφαλείας της πολεμικής περιόδου από τον Στρατό στο Εργαστήριο ως μία «ενοχλητική παράβλεψη» που έμπλεκε με την επιστημονική έρευνα.[38] Αισθανόμενος ακατάλληλος για μία διευθυντική θέση σε ένα τέτοιο περιβάλλον, άφησε το Εργαστήριο τον Αύγουστο του 1947 και επέστρεψε στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον, παρότι διατήρησε ένα ρόλο συμβούλου για το εργαστήριο του Τενεσί επί πολλά χρόνια[37]. Στη συνέχεια υπηρέτησε σε μερικά κρατικά όργανα, όπως στο Εθνικό Ινστιτούτο Προτύπων και Τεχνολογίας (τότε «Εθνικό Γραφείο Προτύπων») από το 1947 ως το 1951, στην επιτροπή μαθηματικών του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνών από το 1951 ως το 1954, στην επιτροπή φυσικής του Εθνικού Ιδρύματος Επιστήμης και στη Γενική Συμβουλευτική Επιτροπή Ατομικής Ενέργειας από το 1952 ως το 1957 και ξανά από το 1959 ως το 1964.[39] Συνεισέφερε επίσης στην πολιτική άμυνα.[40]

Η υπογραφή του Γ. Γουίγκνερ

Το 1960 ο Γουίγκνερ δημοσίευσε ένα κλασικό πλέον άρθρο επί της φιλοσοφίας των μαθηματικών και της φυσικής, το γνωστότερο σήμερα έργο του εκτός των τεχνικών, με τίτλο Η αδικαιολόγητη αποτελεσματικότητα των μαθηματικών στις φυσικές επιστήμες.[41] Υποστήριξε ότι η βιολογία και η συνείδηση μπορεί να αποτελούν τις γενέτειρες των φυσικών εννοιών, όπως τις αντιλαμβάνονται οι άνθρωποι, και ότι η ευχάριστη σύμπτωση ότι τα μαθηματικά και η φυσική ταίριαξαν τόσο καλά, φαινόταν «αδικαιολόγητη» και δυσερμήνευτη.

Το 1963 ο Γουίγκνερ τιμήθηκε με το Βραβείο Νόμπελ Φυσικής. Δήλωσε ότι δεν είχε ποτέ σκεφθεί την πιθανότητα να συμβεί αυτό, προσθέτοντας: «Δεν περίμενα ποτέ να δω το όνομά μου στις εφημερίδες χωρίς να έχω διαπράξει κάτι διεστραμμένο.»

Ο Γουίγκνερ συνέλαβε και το νοητικό πείραμα κβαντομηχανικής που έμεινε γνωστό ως «Ο φίλος του Γουίγκνερ», μία επέκταση της Γάτας του Σρέντινγκερ. Το πείραμα του Γουίγκνερ θέτει το ερώτημα: «Σε ποιο στάδιο της πειραματικής διαδικασίας λαβαίνει χώρα μία μέτρηση;» Ο Γουίγκνερ σχεδίασε το πείραμα για να φωτίσει το πώς πίστευε ότι η συνείδηση είναι απαραίτητη στις κβαντομηχανικές διαδικασίες μετρήσεως.

Το 1992, σε ηλικία 90 ετών, ο Γουίγκνερ δημοσίευσε αναμνήσεις του (The Recollections of Eugene P. Wigner) με επιμέλεια του Andrew Szanton. Πέθανε τρία χρόνια αργότερα στο Πρίνστον.

Αξιόλογοι μαθητές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ανάμεσα στους φυσικούς των οποίων το διδακτορικό επέβλεψε ο Γουίγκνερ, συγκαταλέγονται και οι:

Προσωπική ζωή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Γιουτζίν Γουίγκνερ έκανε τρεις γάμους στη ζωή του, μένοντας δύο φορές χήρος:

  • Ο πρώτος (1936–1937), με τη φοιτήτρια της φυσικής Αμέλια Φρανκ, έληξε με τον θάνατό της.
  • Ο δεύτερος (4 Ιουνίου 1941 – 1977), με τη Μαίρη Αννέτ Γουήλερ, καθηγήτρια της φυσικής στο Κολέγιο Βασάρ που είχε διδακτορικό από το Πανεπιστήμιο Γέιλ, έληξε επίσης με τον θάνατό της[42]. Από αυτό τον γάμο προέκυψαν 2 παιδιά, ο Ντέιβιντ και η Μάρθα[43].
  • Ο τρίτος, με την Αϊλήν Κλαρ-Πάτον Χάμιλτον («Πατ»), έληξε με τον θάνατο του. Η Αϊλήν (1915–2010) ήταν χήρα ενός άλλου φυσικού, του Ντόναλντ Ρος Χάμιλτον, κοσμήτορα της μεταπτυχιακής σχολής του Πανεπιστημίου Πρίνστον, που είχε πεθάνει το 1972.[44]

Τα τελευταία χρόνια της ζωή του, η σκέψη του Γουίγκνερ έγινε περισσότερο φιλοσοφική. Στις αναμνήσεις του γράφει: «Το πλήρες νόημα της ζωής, το συλλογικό νόημα όλων των ανθρώπινων πόθων, είναι στα θεμέλιά του ένα μυστήριο πέρα από τις ικανότητές μας να το κατανοήσουμε. Ως νέος, θύμωνα με αυτή την κατάσταση των πραγμάτων. Αλλά τώρα έχω ειρηνεύσει με αυτή. Αισθάνομαι ακόμα και κάποια τιμή να είμαι συνδεδεμένος με ένα τέτοιο μυστήριο.» Ενδιαφέρθηκε και για τη φιλοσοφία Βεδάντα του Ινδουισμού, ιδιαίτερα για την ιδέα του Σύμπαντος ως μιας πανταχού παρούσας συνειδητότητας. Στη συλλογή δοκιμίων του Symmetries and Reflections – Scientific Essays (Συμμετρίες και σκέψεις: επιστημονικά δοκίμια) σχολίασε: «Δεν ήταν δυνατό να διατυπωθούν οι νόμοι της κβαντικής θεωρίας με έναν πλήρως αυτοσυνεπή τρόπο χωρίς αναφορά στη συνείδηση.»

Τιμητικές διακρίσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ονομάσθηκαν προς τιμή του[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στη φυσική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα μαθηματικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Γενικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Επιλεγμένες δημοσιεύσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]


Σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γερμανίας: (Γερμανικά) Gemeinsame Normdatei. Ανακτήθηκε στις 26  Απριλίου 2014.
  2. ↑ Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας: (Γαλλικά) καθιερωμένοι όροι της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Γαλλίας. data.bnf.fr/ark:/12148/cb12242500g. Ανακτήθηκε στις 10  Οκτωβρίου 2015.
  3. ↑ 3,0 3,1 MacTutor History of Mathematics archive. Ανακτήθηκε στις 22  Αυγούστου 2017.
  4. ↑ www.britannica.com/EBchecked/topic/643423/Eugene-Paul-Wigner.
  5. ↑ (Αγγλικά) SNAC. w68g8ndd. Ανακτήθηκε στις 9  Οκτωβρίου 2017.
  6. ↑ «Eugene Wigner (1903-1995)». (Αγγλικά) Atomic Archive. Ανακτήθηκε στις 30  Ιανουαρίου 2021.
  7. ↑ www.nytimes.com/1995/01/04/obituaries/eugene-wigner-92-quantum-theorist-who-helped-usher-in-atomic-age-dies.html. Ανακτήθηκε στις 12  Οκτωβρίου 2021.
  8. ↑ Wightman, A.S. (1995): «Eugene Paul Wigner 1902–1995», Notices of the American Mathematical Society, τόμος 42(7), σσ. 769–771.
  9. ↑ Szanton 1992, σελίδες 9–12.
  10. ↑ Szanton 1992, σελίδες 164–166.
  11. ↑ Szanton 1992, σελίδες 22–24.
  12. ↑ Szanton 1992, σελίδες 33–34, 47.
  13. ↑ Szanton 1992, σελίδες 49–53.
  14. ↑ Szanton 1992, σελίδες 40–43.
  15. ↑ 15,0 15,1 Szanton 1992, σελ. 38.
  16. ↑ Szanton 1992, σελίδες 60–61.
  17. ↑ Szanton 1992, σελ. 59.
  18. ↑ Szanton 1992, σελίδες 64–65.
  19. ↑ Szanton 1992, σελίδες 68–75.
  20. ↑ Szanton 1992, σελίδες 93–94.
  21. ↑ Szanton 1992, σελίδες 76–84.
  22. ↑ Szanton 1992, σελίδες 101–106.
  23. ↑ Szanton 1992, σελίδες 109–112.
  24. ↑ Wigner, E. (1927). «Einige Folgerungen aus der Schrödingerschen Theorie für die Termstrukturen». Zeitschrift für Physik 43 (9–10): 624–652. doi:10.1007/BF01397327. Bibcode: 1927ZPhy...43..624W. 
  25. ↑ Szanton 1992, σελίδες 116–119.
  26. ↑ Leal, L. C. «Brief Review of R-Matrix Theory» (PDF). Ανακτήθηκε στις 12 Αυγούστου 2013. 
  27. ↑ Szanton 1992, σελίδες 127–132.
  28. ↑ Szanton 1992, σελίδες 163–166.
  29. ↑ Szanton 1992, σελίδες 171–172.
  30. ↑ Szanton 1992, σελίδες 173–178.
  31. ↑ Szanton 1992, σελίδες 184–185.
  32. ↑ Szanton 1992, σελίδες 197–202.
  33. ↑ Szanton 1992, σελ. 215.
  34. ↑ Szanton 1992, σελίδες 217–218.
  35. ↑ «Chicago Pile 1 Pioneers». Εθνικό Εργαστήριο του Λος Άλαμος. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Αυγούστου 2013. 
  36. ↑ Szanton 1992, σελ. 249.
  37. ↑ 37,0 37,1 Seitz, Frederick· Vogt, Erich· Weinberg, Alvin M. «Eugene Paul Wigner». Biographical Memoirs. National Academies Press. Ανακτήθηκε στις 20 Αυγούστου 2013. 
  38. ↑ «ORNL History. Chapter 2: High-Flux Years. Section: Research and Regulations». ORNL Review. Oak Ridge National Laboratory's Communications and Community Outreach. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Μαρτίου 2013. Ανακτήθηκε στις 20 Αυγούστου 2013. Το `Οουκ Ριτζ εκείνη την εποχή ήταν τόσο γραφειοκρατικό, ώστε λυπάμαι που το λέω, αλλά δεν μπορούσα να το ανεχθώ. 
  39. ↑ Szanton 1992, σελ. 270.
  40. ↑ Szanton 1992, σελίδες 288–290.
  41. ↑ doi:10.1002/cpa.3160130102
  42. ↑ «Obituary: Mary Wigner». Physics Today 31 (7): 58. July 1978. doi:10.1063/1.2995119. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2013-09-27. https://archive.today/20130927144256/http://www.physicstoday.org/resource/1/phtoad/v31/i7/p58_s2?bypassSSO=1. Ανακτήθηκε στις 2014-06-28. 
  43. ↑ «Wigner Biography». Ανακτήθηκε στις 10 Αυγούστου 2013. 
  44. ↑ Szanton 1992, σελ. 305.

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Szanton, Andrew (1992). The Recollections of Eugene P. Wigner. Plenum. ISBN 0-306-44326-0. 

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καθιερωμένοι όροι
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Γιουτζίν_Γουίγκνερ&oldid=10457306"