Αγία Σοφία (Θεσσαλονίκη)

Μνημείο Παγκόσμιας
Κληρονομιάς της UNESCO
Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά μνημεία της Θεσσαλονίκης
	Επίσημο όνομα στον κατάλογο μνημείων Π.Κ.
Χώρα μέλος	Ελλάδα
Τύπος	Πολιτισμικό
Κριτήρια	i, ii, iv,
Ταυτότητα	456
Περιοχή	Ευρώπη και Βόρεια Αμερική
Ιστορικό εγγραφής
Εγγραφή	1988 (12η συνεδρίαση)

Αγία Σοφία
	Ἁγία Σοφία
Είδος	εκκλησία
Αρχιτεκτονική	βυζαντινή αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες	40°37′58″N 22°56′50″E
Θρήσκευμα	Ορθόδοξη Εκκλησία
Θρησκευτική υπαγωγή	Ιερά Μητρόπολις Θεσσαλονίκης
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Θεσσαλονίκης
Τοποθεσία	Θεσσαλονίκη
Χώρα	Ελλάδα
Έναρξη κατασκευής	7ος αιώνας
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα και τμήμα μνημείου παγκόσμιας κληρονομιάς (από 1988)
	Πολυμέσα
	δεδομένα (π)

Συντεταγμένες: 40°37′58.24″N 22°56′49.54″E / 40.6328444°N 22.9470944°E / 40.6328444; 22.9470944

Η Αγία Σοφία, ή επίσημα ο Ναός της του Θεού Σοφίας, της Θεσσαλονίκης είναι ένας από τους παλαιότερους και σπουδαιότερους χριστιανικούς ναούς της πόλης^[2], ο οποίος έχει παραμείνει ακέραιος μέσα στο βάθος του χρόνου και λειτουργεί μέχρι σήμερα ως Καθεδρικός Ναός της Θεσσαλονίκης αποτελώντας ταυτόχρονα αναγνωρισμένο Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς.

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο ναός της Θεού Σοφίας της Θεσσαλονίκης χτίστηκε κατά τα μέσα του 7ου αιώνα^[2] στη θέση μιας μεγάλης παλαιοχριστιανικής βασιλικής, που καταστράφηκε, πιθανόν από σεισμό, στις αρχές του συγκεκριμένου αιώνα. Το 1204, όταν με την Δ΄ Σταυροφορία κυριεύθηκε η πόλη από τους σταυροφόρους, η Αγία Σοφία μετατράπηκε στον καθολικό καθεδρικό ναό της Θεσσαλονίκης^[3], κατάσταση που διήρκησε μέχρι το 1224 όταν η πόλη κατελήφθη από τα στρατεύματα του δεσποτάτου της Ηπείρου^[3]. Υπήρξε ο μητροπολιτικός ναός της πόλης από το 1246, όταν η Θεσσαλονίκη περιήλθε στα χέρια της Αυτοκρατορίας της Νίκαιας, μέχρι το 1523/24 οπότε και μετατράπηκε σε τζαμί από τους Οθωμανούς μετά από ενέργειες του Ιμπραήμ Πάργαλη πασά^[3]^[4]. Ο ναός υπέστη σημαντικές ζημιές από πυρκαγιά το 1890, όσο ήταν ακόμη τζαμί. Την αποκατάσταση των ζημιών κατά τα έτη 1907-1909, στη διάρκεια της οποίας αποκαλύφθηκε το ψηφιδωτό του τρούλου, ανέλαβε ο βυζαντινολόγος Κάρολος Ντηλ, με οδηγίες του οποίου έγινε και η διακόσμηση των υπόλοιπων επιφανειών του ναού που διατηρείται μέχρι σήμερα. Στις 29 Ιουνίου του 1913, και ενώ είχε μεσολαβήσει η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τον ελληνικό στρατό, ο ναός έγινε εκ νέου τόπος ορθόδοξης χριστιανικής λατρείας^[3] μετά από τελετή καθαγιασμού που πραγματοποιήθηκε από τον τότε μητροπολίτη Θεσσαλονίκης Γεννάδιο Αλεξιάδη και τους μητροπολίτες Καμπανίας και Αμισού^[5]. Ο Ναός υπέστη σοβαρή καταπόνηση από τον σεισμό του 1978 και η αποκατάσταση των ζημιών διήρκεσε περίπου είκοσι χρόνια, ο δε τρούλος αποκαταστάθηκε το 1980^[6]. Το 1981 βρέθηκαν πίσω από τα στασίδια του δεξιού χορού, τα λείψανα του Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης Βασιλείου (9-10ος μ.Χ αι.) καθώς εντός των καθεδρικών ναών ήταν σύνηθες να ενταφιάζονται επίσκοποι.^[7]^[8]^[9]

Αρχιτεκτονική[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Αγία Σοφία είναι χτισμένη στον αρχιτεκτονικό τύπο της βασιλικής με τρούλο^[2]. Οι κίονες του κεντρικού κλίτους είναι τραβηγμένοι προς τα πλάγια, ώστε ο κεντρικός χώρος του ναού να έχει σχήμα ισοσκελούς σταυρού. Μπορεί έτσι να θεωρηθεί μια μεταβατική μορφή μεταξύ της βασιλικής με τρούλο και του εγγεγραμμένου σταυροειδούς, που κυριαρχεί στη βυζαντινή ναοδομία από το 10ο αιώνα και μετά. Μαζί με το Ναό της Αγίας Θεοδοσίας, τη Μονή του Ουάλεντος στην Κωνσταντινούπολη και την κατεστραμμένη Εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Νίκαια, η Αγία Σοφία της Θεσσαλονίκης αντιπροσωπεύει ένα από τα κύρια αρχιτεκτονικά παραδείγματα αυτού του τύπου αρχιτεκτονικής, αρκέτα διάσημης τη βυζαντινή περίοδο.^[10]

Ψηφιδωτά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο ναός διακοσμήθηκε την περίοδο της Εικονομαχίας, με ανεικονικά ψηφιδωτά, παρόμοια με τον Ναό της Αγία Ειρήνης στην Κωνσταντινούπολη και στην Εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Νίκαια, που σώζονται μέχρι σήμερα στην καμάρα του ιερού. Ο μεγάλος χρυσός σταυρός στο τεταρτοσφαίριο της κόγχης αντικαταστάθηκε με το ψηφιδωτό της Θεοτόκου το 787-797 μετά την νίκη των Εικονολατρών. Στον τρούλο εικονίζεται η Ανάληψη του Χριστού, με την επιγραφή από τις Πράξεις 1:11 "ἄνδρες Γαλιλαῖοι, τί ἑστήκατε βλέποντες εἰς τὸν οὐρανόν" όπου παρίστανται οι Δώδεκα Απόστολοι, η Παναγία και δύο άγγελοι. Το συγκεκριμένο έργο εικάζεται πως ανάγεται κατά τον 7ο αιώνα^[2].

Φωτογραφικό υλικό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Είσοδος
Ψηφιδωτό του τρούλου (9ου αιώνα)
Η Πλατυτέρα Θεοτόκος. Λεπτομέρεια ψηφιδωτού στην κόγχη του ιερού
Η Θεοτόκος δεόμενη. Λεπτομέρεια ψηφιδωτού της Αναλήψεως στον τρούλο
Εσωτερικό
Ψηφιδωτό της κόγχης (11ου αιώνα)
Ψηφιδωτό του τρούλου - λεπτομέρεια
Το εσωτερικό της Αγίας Σοφίας
Εξωτερική άποψη
Η Αγία Σοφία ως οθωμανικό τέμενος (πριν το 1890)

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

↑ odysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1661.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Σύγχρονος Εγκυκλοπαιδεία Ελευθερουδάκη, τόμος 22, σ. 671.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 «Ναός Αγίας Σοφίας». Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Αυγούστου 2021. Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2015.
↑ Συμβουλευτικό Όργανο Αξιολόγησης UNESCO, Λίστα Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς No. 456
↑ Μακεδονία, 30 Ιουνίου 1913, σ. 3.
↑ «Rough Guides». Rough Guides. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2016.
↑ «Ι.Μ.Θ. :: Δελτία Τύπου». www.imth.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαΐου 2010. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2016.
↑ «Ι.Μ.Θ. :: Άγιοι». www.imth.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Φεβρουαρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2016.
↑ «Ι.Μ.Θ. :: Άγιοι». www.imth.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2016. ^{[νεκρός σύνδεσμος]}
↑ Krautheimer 1986, σελ. 317

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

(Ιταλικά) Krautheimer, Richard (1986). Architettura paleocristiana e bizantina. Τορίνο: Einaudi.
Αστρεινίδου-Κωτσάκη, Πελαγία (1995). Το μνημείο και η ιστορία του: αποκαταστάσεις στην Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης, σελ. 67-77.
Μαρκή, Ευτέρπη (1997). «Η Αγία Σοφία και τα προσκτίσματά της μέσα από τα αρχαιολογικά δεδομένα». Θεσσαλονικέων Πόλις (1): 54-61.
Μαυροπούλου-Τσιούμη, Χρυσάνθη (2014). Αγία Σοφία: ο μεγάλος ναός της Θεσσαλονίκης. Αθήνα: Καπόν.
Μέντζος, Αριστοτέλης (2000). «Αγία Σοφία ή Άγιος Μάρκος». Βυζαντινά (21): 583-587.
Χατζητρύφωνος, Ευαγγελία (1999). «Η εικόνα, το περιεχόμενο και οι επεμβάσεις στο χώρο γύρω από την Αγία Σοφία Θεσσαλονίκης». Μνημείο και Περιβάλλον (5): 97-129.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Αγία Σοφία (Θεσσαλονίκη)

Ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού Αρχειοθετήθηκε 2012-02-07 στο Wayback Machine.

[9ab80bc122900fbf7dc7bfbc2a3c2754e67bc2c3-1] ysseus.culture.gr/h/2/gh251.jsp?obj_id=1661.

[:0-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 Σύγχρονος Εγκυκλοπαιδεία Ελευθερουδάκη, τόμος 22, σ. 671.

[:1-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 «Ναός Αγίας Σοφίας». Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Αυγούστου 2021. Ανακτήθηκε στις 29 Αυγούστου 2015.

[UN-4] Συμβουλευτικό Όργανο Αξιολόγησης UNESCO, Λίστα Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς No. 456

[5] Μακεδονία, 30 Ιουνίου 1913, σ. 3.

[6] «Rough Guides». Rough Guides. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2016.

[7] «Ι.Μ.Θ. :: Δελτία Τύπου». www.imth.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαΐου 2010. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2016.

[8] «Ι.Μ.Θ. :: Άγιοι». www.imth.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Φεβρουαρίου 2019. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2016.

[9] «Ι.Μ.Θ. :: Άγιοι». www.imth.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2016. ^{[νεκρός σύνδεσμος]}

[10] Krautheimer 1986, σελ. 317

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]