Αρχαία Αγορά της Αθήνας

Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας. Διακρίνεται ο Ναός του Ηφαίστου στα αριστερά, η στοά του Αττάλου στα δεξιά και δίπλα της η οδός των Παναθηναίων. Στο κέντρο προς τα κάτω διακρίνεται ο Ναός Αγίων Αποστόλων Σολάκη, εκκλησία μεσοβυζαντινής περιόδου.

Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας είναι ο ανοικτός χώρος που βρίσκεται εγγύτατα και βορειοδυτικά της Ακρόπολης. Στην αρχαιότητα αποτελούσε διοικητικό, φιλοσοφικό, εκπαιδευτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και κυρίως το οικονομικό κέντρο της πόλης. Την Αρχαία Αγορά διέσχιζε η Οδός των Παναθηναίων από την οποία διερχόταν η μεγάλη πομπή προς την Ακρόπολη κατά την διάρκεια των εορτασμών των Παναθηναίων που θέσπισε ο Πεισίστρατος και τελούνταν το τρίτο έτος κάθε Ολυμπιάδας.

Γενικά

Αρχικά, από την προϊστορική εποχή (3500 π.Χ), ήταν χώρος κατοίκησης και ταφής ενώ απέκτησε την μετέπειτα χρήση του ως δημόσιος χώρος, κατά την έννοια του όρου, (αγορά < αγείρω = συγκεντρώνω), από τον 6ο αιώνα π.Χ. και ύστερα για να φθάσει στην οριστική του μορφή τον 2ο αιώνα (μ.Χ.).

Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας καταστράφηκε και λεηλατήθηκε πολλές φορές, από τους Πέρσες το 480 π.Χ., αργότερα από τους Ρωμαίους υπό τον Σύλλα το 86 π.Χ., στη συνέχεια από τους Ερούλους το 267 (μ.Χ.), και τους Σλάβους επιδρομείς το 580 όπου και τελικά ο χώρος αυτός εγκαταλείφθηκε.

Τον 10ο αιώνα φέρεται να ξανακατοικήθηκε και περί το 1000 χτίσθηκε εδώ ο ναός των Αγίων Αποστόλων. Το 1204 ακολούθησε νέα καταστροφή, αυτή τη φορά από επιδρομές του Λέοντος Σγουρού, δυνάστη τότε του Ναυπλίου οπότε και ακολούθησε νέα ερήμωση. Στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 και ειδικά στη περίοδο 1826-1827 επήλθε η τελευταία καταστροφή μαζί με τον γύρω χώρο. Έτσι, ο 19ος αιώνας βρίσκει την αρχαία αγορά κυριολεκτικά θαμμένη κάτω από την πυκνοκατοικημένη τότε νεότερη Αθήνα που υποδεχόταν τον βασιλέα Όθωνα για να ανακηρύξει την πόλη πρωτεύουσα του νεοσύστατου τότε Βασιλείου (1834).

Οι πρώτες ανασκαφές του χώρου της αρχαίας αγοράς ξεκίνησαν τον 19ο αιώνα από την Αρχαιολογική Εταιρία και από Γερμανούς αρχαιολόγους. Στις 9 Αυγούστου του 1884 μια πυρκαγιά που προκλήθηκε από εμπρησμό κατέστρεψε ένα μεγάλο μέρος των σύγχρονων μικρομάγαζων και κατοικιών που υπήρχαν στη περιοχή της Αγοράς, γεγονός που έδωσε την ευκαιρία στους αρχαιολόγους να ξεκινήσουν έργα ανασκαφών στη Ρωμαϊκή Αγορά και στη βιβλιοθήκη του Αδριανού. Η συστηματική όμως ανασκαφική αρχαιολογική έρευνα ξεκίνησε από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών το 1931 μέχρι το 1941, (α΄ περίοδος), από το 1946 μέχρι το 1960, (β΄ περίοδος), το 1969 (γ΄ περίοδος) και από το 1980 που συνεχίζει μέχρι σήμερα.

• Σημειώνεται ότι ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας αγοράς της Αθήνας που λειτουργεί από το 1957, εποπτεύεται σήμερα από την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία που υπάγεται στο Υπουργείο Πολιτισμού.

Ιστορία

Προϊστορικοί-Μυκηναϊκοί χρόνοι (3500 π.Χ.-1100 π.Χ.)

Στον χώρο της Αγοράς παρατηρούνται πολλά ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας ήδη από τους νεολιθικούς χρόνους. Βρέθηκαν πολλοί τάφοι με αξιόλογα κτερίσματα, κυρίως αγγεία. Ο χώρος φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε ως νεκροταφείο και κατά τους Μυκηναϊκούς χρόνους, εποχή κατά την οποία η πόλη αναπτυσσόταν νότια της Ακροπόλεως. Βρέθηκαν πολλοί τάφοι, εκ των οποίων αρκετοί θαλαμοειδείς, οι οποίοι ήταν παρατεταγμένοι εκατέρωθεν του δρόμου που αργότερα θα γινόταν η οδός των Παναθηναίων..

Γεωμετρική-Αρχαϊκή εποχή (1100 π.Χ.-480 π.Χ.)

Κατά την Γεωμετρική εποχή δεν παρατηρείται ιδιαίτερη δραστηριότητα και ο χώρος της Αγοράς αποκαλείται Κεραμεικός. Γύρω στο 600 π.Χ. ο Σόλωνας μεταφέρει το διοικητικό κέντρο της πόλης από την παλιά αγορά (την λεγόμενη «Αγορά του Θησέα» που βρισκόταν δυτικά της Ακρόπολης) στον χώρο του Κεραμεικού. Λίγο αργότερα, ο Πεισίστρατος τειχίζει την πόλη και ο χώρος της Αγοράς χωρίζεται σε Έξω και Έσω Κεραμεικό. Ο Έσω Κεραμεικός καθιερώθηκε ως το πολιτικό κέντρο της πόλης ενώ ο Έξω Κεραμεικός ήταν έξω από τα τείχη και ήταν ο χώρος ταφής των νεκρών. Η ονομασία της Αγοράς και της περιοχής ως Κεραμεικός διατηρήθηκε μέχρι και τους Ρωμαϊκούς χρόνους.

Μεγάλες αλλαγές πραγματοποιήθηκαν στον χώρο με τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη που οδήγησαν στη Δημοκρατία. Το νέο πολίτευμα απαιτούσε νέα κτήρια δημόσιου χαρακτήρα για τις διάφορες λειτουργίες του. Τα κτήρια αυτά κατασκευάζονται στον χώρο που οριοθετείται στα νότια από τον Άρειο Πάγο, στα δυτικά από τον Αγοραίο Κολωνό και στα βόρεια από τον ποταμό Ηριδανό. Ο κενός χώρος που δημιουργήθηκε ανάμεσα στα κτίρια, διαμορφώνεται έτσι ώστε να μπορεί να δεχτεί τις συγκεντρώσεις των πολιτών και ονομάστηκε ορχήστρα. Σε αυτόν το χώρο πραγματοποιούνταν διάφορες εκδηλώσεις και αγωνίσματα. Είναι γνωστό ότι υπήρχαν ξύλινες κερκίδες απ' όπου οι θεατές παρακολουθούσαν τα δρώμενα. Είναι πολύ πιθανό ότι εκεί παρουσιάστηκαν οι πρώτες τραγωδίες του Αισχύλου και όχι στον χώρο νότια της Ακρόπολης, όπου κατασκευάστηκε αργότερα το Θέατρο του Διονύσου. Όλα τα κτήρια, μαζί με την πόλη, καταστράφηκαν κατά την εισβολή των Περσών στην Αθήνα υπό τον στρατηγό Μαρδόνιο, το 479 π.Χ..

Τα σημαντικότερα οικοδομήματα αυτής της Περιόδου είναι τα εξής (σημειώνονται στο διάγραμμα με τους αριθμούς):

Η Αγορά το 490 π.Χ.

• 1.Λεωκόρειον

Το Λεωκόρειον ήταν μικρός περίβολος αφιερωμένος σε γυναικείες θεότητες. Παλαιότερα, είχε υποστηριχθεί ότι το ιερό ήταν αφιερωμένο στις κόρες του ήρωα Λεώ, Πραξιθέα και Θεόπη που θυσιάστηκαν για να σώσουν την πόλη από επιδημία. Ήταν το σημείο όπου δολοφονήθηκε ο γιος του Πεισίστρατου, Ίππαρχος από τον Αρμόδιο και τον Αριστογείτονα το 514 π.Χ..

• 2.Βωμός των 12 Θεών

Ήταν ένας βωμός με μικρό περίβολο γύρω του. Ήταν αφιερωμένος στους 12 θεούς του Ολύμπου. Κατά τον Θουκυδίδη τον βωμό κατασκεύασε ο εγγονός του Πεισίστρατου και γιος του Ιππία, Πεισίστρατος ο Νεώτερος όταν ήταν επώνυμος άρχοντας της Αθήνας το 522 π.Χ.. Ήταν κατασκευασμένος στο σημαντικότερο σταυροδρόμι και από αυτόν ξεκινούσε η μέτρηση των οδικών αποστάσεων.

• 3.Ναός του Δία

Ήταν ένα μικρό ναϊκό οικοδόμημα αφιερωμένο στον Δία. Ο ναός θα καταστραφεί από τους Πέρσες και κατά τους Κλασικούς χρόνους χτίστηκε στη θέση του μία στοά που πήρε το όνομα του θεού, η Στοά του Διός Ελευθερίου. Ναός θα χτιστεί πάλι κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους.

• 4.Ναός του Απόλλωνα Πατρώου

Ο Ναός του Απόλλωνα Πατρώου ήταν ένας μικρός ναός αφιερωμένος στον Απόλλωνα ως γενάρχη (Πατρώο) των Ιώνων και κατά συνέπειαν, των Αθηναίων. Ήταν πρώιμου Δωρικού ρυθμού με δύο κίονες εν παραστάσι. Χαρακτηριστικό είναι πως το δυτικό μέρος του ήταν ημικυκλικό.

• 5.Μητρώον

Το Μητρώον ήταν ο ναός της Μητέρας των Θεών, Ρέας. Στο κτήριο αυτό συνήθιζαν να φυλάνε τα αρχεία της πόλης δίνοντας τη σημερινή σημασία στον όρο Μητρώο.

• 6.Βουλευτήριο

Χτισμένο γύρω στο 500 π.Χ., το Βουλευτήριο ήταν ένα τετράγωνο οικοδόμημα με πέντε δωρικούς κίονες στη νότια πλευρά του, όπου βρισκόταν και η είσοδος. Ήταν το μέρος όπου συνεδρίαζαν οι βουλευτές της Βουλής των Πεντακοσίων. Αποτεούνταν από ένα ξύλινο αμφιθέατρο στο εσωτερικό του. Το συγκεκριμένο κτήριο ήταν το πρώτο του είδους του και ονομάζεται Παλαιό Βουλευτήριο για να ξεχωρίζει από το νεώτερο που χτίστηκε στους κλασικούς χρόνους ακριβώς δίπλα του. Με το χτίσιμο του καινούργιου, το παλαιό θα γίνει χώρος φύλαξης διαφόρων αρχείων του κράτους.

Η οδός των Παναθηναίων.

• 7.Το Πρυτανικόν

Πιθανολογείται ότι ήταν η κατοικία του Πεισίστρατου και ότι οικοδομήθηκε μεταξύ 550 π.Χ. και 525 π.Χ.. Στους Χρόνους της Δημοκρατίας χρησίμευσε ως εντευκτήριο για τους Πρυτάνεις της Βουλής. Εκεί σιτίζονταν και ξεκουράζονταν. Στα επόμενα χρόνια τη θέση του κατέλαβε η Θόλος που χρησιμοποιούνταν για τον ίδιο σκοπό.

• 8.Αιάκειον

Ο μεγάλος αυτός υπαίθριος περίβολος (26.5μ. x 31μ.), ταυτιζόταν μέχρι πρόσφατα με το χώρο συνεδρίασης της Ηλιαίας. Όμως, σύμφωνα με νεώτερες μελέτες της Αμερικανικής σχολής που διεξάγει τις ανασκαφές στην Αγορά, πρέπει να ταυτιστεί με το Αιάκειον. Το Αιάκειον ήταν χώρος λατρείας του Αιακού και ήταν ένα μικρό περιφραγμένο αλσύλλιο.

• 9.Νοτιοανατολική κρήνη

Πρόκειται για μία κρήνη η οποία κατασκευάστηκε στα χρόνια του Πεισίστρατου. Ήταν δωρικού ρυθμού και είχε στην πρόσοψη τρεις δωρικούς κίονες. Η κρήνη αυτή ταυτίστηκε πιθανότατα λανθασμένα από τον Παυσανία με την γνωστή από φιλολογικές πηγές, Εννεάκρουνο.

Κλασική Εποχή (479 π.Χ - 323 π.Χ.)

Μετά την καταστροφή που υπέστη από τους Πέρσες, η Αγορά ανασυγκροτείται με γρήγορους ρυθμούς. Ιδιαίτερα κατά την εποχή του Περικλή χτίζονται πολλά μνημειώδη κτήρια, όπως ο Ναός του Ηφαίστου και τρεις στοές. Τα σημαντικότερα από αυτά είναι τα εξής (σημειώνονται στο διάγραμμα με τους αριθμούς):

Η Αγορά το 400 π.Χ.

• 1.Ποικίλη Στοά

Η Ποικίλη Στοά, ή αλλιώς «Πεισιανάκτειος», χτίστηκε το 460 π.Χ. και είναι η πιο φημισμένη στοά της Αθήνας. Ήταν το μέρος όπου ο φιλόσοφος Ζήνων ο Κιτιεύς δίδασκε γύρω στο 300 π.Χ. δημιουργώντας την στωική φιλοσοφία. Από περιγραφές των αρχαίων ξέρουμε ότι ήταν διακοσμημένη με ζωγραφικούς πίνακες επιφανών ζωγράφων της αρχαιότητας. Από εκεί πήρε και την ονομασία Ποικίλη (ζωγραφισμένη).

• 2.Βασίλειος Στοά

Η Βασίλειος Στοά ήταν μία δωρική στοά, η παλαιότερη ίσως της Αθήνας. Χτίστηκε σχεδόν αμέσως μετά την καταστροφή από τους Πέρσες, το 479 π.Χ.. Ήταν η έδρα του Άρχοντος Βασιλέως, απ' όπου πήρε και το όνομα. Ήταν το σημείο όπου συχνά συνεδρίαζαν τα διάφορα δικαστήρια της Αθήνας. Μέσα στη στοά φυλάσσονταν οι πλάκες με τους σημαντικότερους νόμους της πόλης. Σε αυτήν έγινε η ανάκριση του Σωκράτη πριν την θανάτωσή του το 399 π.Χ..

• 3.Στοά του Διός Ελευθερέου

Η Στοά Διός Ελευθερίου ήταν και αυτή δωρική. Καθώς ήταν χτισμένη στο σημείο όπου βρισκόταν ο αρχαϊκός ναός του Δία, ήταν και αυτή αφιερωμένη στον Ελευθέριο Δία, προσωνύμιο που του δόθηκε μετά τους Περσικούς Πολέμους. Χτίστηκε γύρω στο 430 π.Χ. και χρησίμευε πιθανόν και αυτή για συνεδριάσεις δικαστηρίων ή άλλων δημόσιων οργάνων. Μπροστά της υπήρχε βωμός του Δία.

• 4.Ναός του Ηφαίστου (Ηφαιστείον)

Ο ναός του Ηφαίστου

Ο Ναός του Ηφαίστου, γνωστός σήμερα ως Θησείο, είναι ο καλύτερα σωζόμενος αρχαίος ελληνικός ναός. Η κατασκευή του ξεκίνησε το 449 π.Χ. και ολοκληρώθηκε το 444 π.Χ.. Είναι δωρικός περίπτερος εξάστυλος με 13 κίονες σε κάθε μακριά πλευρά. Είναι κατασκευασμένος από πεντελικό μάρμαρο ίσως από τον αρχιτέκτονα Ικτίνο. Ήταν σχεδόν πανομοιότυπος με με τον ναό του Ποσειδώνα στο Σούνιο, τον ναό του Άρη στις Αχαρνές (και μετέπειτα στην Αθήνα) και τον ναό της Νέμεσης στη Ραμνούντα. Πρόκειται για τέσσερις ναούς που χτίστηκαν την ίδια περίοδο, μέρος προφανώς ενός συγκεκριμένου οικοδομικού προγράμματος.

• 5.Νέο Βουλευτήριο

Το Νέο Βουλευτήριο χτίστηκε ακριβώς δυτικά του παλαιού το 425 π.Χ.. Ήταν ένα ορθογώνιο κτήριο με αμφιθέατρο στο εσωτερικό του όπου συνεδρίαζε η Βουλή των Πεντακοσίων.

• 6.Θόλος

Αυτό το ιδιόμορφο κυκλικό κτίσμα κατασκευάστηκε το 465 π.Χ.. Ήταν το εντευκτήριο των Πρυτάνεων της Βουλής. Στον χώρο αυτόν επίσης φυλάσσονταν τα μέτρα και τα σταθμά του κράτους. Στο εσωτερικό υπήρχαν και κρεβάτια ωστε να διανυκτερεύουν διάφοροι λειτουργοί του κράτους. Στις συνεστιάσεις μπορούσε να χωρέσει μέχρι και 50 άτομα.

• 7.Νότια Στοά Ι

Η Νότια Στοά Ι ήταν μία μεγάλη Δωρική στοά στο νότιο μέρος της οποίας, πίσω από την κιονοστοιχία, υπήρχαν 15 δωμάτια όπου στεγάζονταν εστιατόρια (τράπεζαι) για την σίτιση των κρατικών αξιωματούχων. Κατασκευάστηκε γύρω στο 430 π.Χ..

• 8.Νομισματοκοπείο

Το Νομισματοκοπείο ήταν ο χώρος όπου κόβονταν τα νομίσματα της Αθήνας. Αποτελούνταν από έναν περίβολο στον οποίο υπήρχαν ένα κεντρικό τετράγωνο κτήριο και δύο μικρές στοές. Στις ανασκαφές βρέθηκε πλήθος νομισμάτων και πολλές μήτρες για χάλκινα νομίσματα. Αντιθέτως, δεν βρέθηκαν ίχνη για χύτευση αργύρου.

• 9.Περίβολος Δικαστηρίου

Αυτός ο υπαίθριος περίβολος στα ανατολικά της Αγοράς χρησίμευε πιθανότατα ως χώρος δικαστηρίου.

Κατά την ύστερη Κλασική εποχή και στις αρχές της Ελληνιστικής, πραγματοποιήθηκαν κάποιες αλλαγές σε μερικά κτήρια: Χτίζεται ξανά ύστερα από την καταστροφή από τους Πέρσες, νότια της Στοάς του Ελευθερέου Διός, ο Ναός του Πατρώου Απόλλωνα με τον μικροσκοπικό ναό του Διός Φρατρίου και της Αθηνάς δίπλα του (340 π.Χ.). Την ίδια εποχή ο χώρος των Βουλευτηρίων και της Θόλου αποκτά Ιωνικό μνημειακό πρόπυλο ενώ μεταφέρεται από άλλη - νοτιότερη ίσως - θέση, μπροστά από τη Θόλο, το Μνημείο των Επωνύμων Ηρώων. Επίσης, μία κρήνη χτίζεται δυτικά του Αιακείου, η λεγόμενη σήμερα Νοτιοδυτική Κρήνη, σχήματος «Γ». Τέλος, το 300 π.Χ. τη θέση του δικαστικού περιβόλου στα ανατολικά παίρνει ένα τετράγωνο περιστύλιο οικοδόμημα με εσωτερική αυλή στο κέντρο του το οποίο έμεινε ημιτελές. Πιθανώς προοριζόταν και αυτό για δικαστήριο.

Ελληνιστική Εποχή, Πρώιμη Ρωμαϊκή (323 π.Χ - 86 π.Χ.)

Στην Ελληνιστική περίοδο η όψη της Αγοράς αλλάζει ριζικά. Οι διάφοροι ηγεμόνες των Ελληνιστικών πόλεων δίνουν πολλά χρήματα για την κατασκευή μνημείων στην Αθήνα. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του βασιλιά της Περγάμου Αττάλου Β΄, που δώρισε στην Αθήνα την ομώνυμη στοά.

Το 86 π.Χ. ύστερα από μακροχρόνια πολιορκία, ο Ρωμαίος στρατηγός Σύλλας εισβάλλει στην πόλη λεηλατώντας και καταστρέφοντας. Πολλά μνημεία της Αγοράς παθαίνουν σοβαρές ζημιές, κυρίως από τα βλήματα των ρωμαϊκών καταπελτών.

Η Αγορά τον 2ο αι. π.Χ.

Τα μνημεία της Ελληνιστικής Αγοράς είναι τα εξής (σημειώνονται στο διάγραμμα με τους αριθμούς):

• 1.Οπλοστάσιο

Το ελληνιστικό αυτό κτήριο ήταν μία μεγάλη ορθογώνια κατασκευή κτισμένη βόρεια ακριβώς του Ναού του Ηφαίστου. Ο προορισμός του δεν είναι με σαφήνεια γνωστός αλλά δεδομένου ότι κατασκευαστικά θυμίζει την Σκευοθήκη του Φίλωνα στον Πειραιά, πιστεύεται πως είχε την ίδια χρήση, ήταν δηλαδή οπλοστάσιο.

• 2.Μητρώον

Το Παλαιό Βουλευτήριο κατεδαφίζεται και στη θέση του χτίζεται γύρω στο 150 π.Χ. ένα καινούργιο κτήριο, το Μητρώον. Αυτή τη φορά, σε αντίθεση με το αρχαϊκό, το νέο Μητρώο στεγάζει αποκλειστικά τα αρχεία του κράτους, αν και έχει στο εσωτερικό του έναν ναΐσκο της μητέρας των θεών. Ήταν διώροφο κτίσμα με Ιωνική στοά στα ανατολικά.

• 3.Μεσαία Στοά

Κατά τον 2ο αιώνα π.Χ. χτίστηκε βόρεια της Νότιας Στοάς Ι η Μεσαία Στοά, η μεγαλύτερη της Αγοράς. Είχε μήκος 147,66 μέτρα και πλάτος 17,50 μέτρα. Είχε κιονοστοιχίες και στις τέσσερις πλευρές της που αποτελούνταν από 160 αράβδωτους Δωρικούς κίονες. Στο μέσον της υπήρχαν για τη στήριξη της δίριχτης οροφής, 23 Ιωνικοί κίονες. Στα ανατολικά και δυτικά το μετακιόνιο διάστημα ήταν φραγμένο, μέχρι το μισό ύψος, με τοίχο.

• 4.Νότια Στοά ΙΙ

Η Νότια Στοά ΙΙ αντικατέστησε τον 2ο αιώνα π.Χ. την Νότια Στοά Ι. Κατασκευάστηκε παράλληλα με την Μεσαία Στοά και σε ορθή γωνία με την Στοά του Αττάλου, από τα υλικά του ημιτελούς Τετράγωνου Περιστυλίου. Ήταν Δωρικού ρυθμού και είχε 30 κίονες στη βόρεια πλευρά του. Η νότια ήταν στηριγμένη σε ανάλημμα με πέτρινη επένδυση και είχε προς τα ανατολικά μία μικρή κρήνη. Καταστράφηκε ολοσχερώς κατά την επιδρομή του Σύλλα.

• 5.Ανατολικό Κτήριο

Το λεγόμενο Ανατολικό Κτήριο συνέδεε από τα ανατολικά τα άκρα της Μεσαίας Στοάς και της Νότιας Στοάς ΙΙ.

• 6.Αιάκειον

Το Αιάκειον την Ελληνιστική εποχή αποκτά εσωτερική κιονοστοιχία και ίσως στο μέσο αυτής, υπερυψωμένη οροφή. Καταστράφηκε και αυτό κατά την επιδρομή του Σύλλα.

Η Στοά του Αττάλου μετά την αναστήλωση.

• 7.Στοά του Αττάλου

Η Στοά του Αττάλου ήταν δωρεά του βασιλιά της Περγάμου, Αττάλου Β΄(159 π.Χ.- 138 π.Χ.) όπως μαρτυρά η σωζόμενη επιγραφή. Ήταν διώροφη, Δωρικού ρυθμού, με μήκος 120 μέτρα και με 45 κίονες στην δυτική πλευρά. Στην ανατολική υπήρχαν δωμάτια που χρησίμευαν ως καταστήματα. Στο βόρειο και νότιο άκρο υπήρχαν κλιμακοστάσια που οδηγούσαν στον πάνω όροφο. Η στοά αναστηλώθηκε πλήρως στο διάστημα 1953-1956 για να στεγάσει το Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς.

Ρωμαϊκή Εποχή (86 π.Χ.-267 μ.Χ.)

Μετά την καταστροφή της πόλης από τον Σύλλα οι Αθηναίοι, με τη βοήθεια πολλών Ρωμαίων αυτοκρατόρων και αξιωματούχων, δίνουν στην Αγορά την τελική και πιο λαμπρή μορφή της. Η Νότια Στοά ΙΙ κατεδαφίζεται επειδή είχε υποστεί ανεπανόρθωτες καταστροφές από την πολιορκία και για χρόνια ο χώρος μετατρέπεται σε λατομείο έτοιμων υλικών. Το κεντρικό σημείο της Αγοράς καταλαμβάνει το ογκώδες Ωδείο του Αγρίππα, δωρεά του Μάρκου Αγρίππα, γαμπρού του Οκταβιανού Αυγούστου. Ταυτόχρονα, χτίζεται λίγο πιο ανατολικά από τον Οκταβιανό Αύγουστο και με χρήματα του θείου του Ιουλίου Καίσαρα, το νέο εμπορικό κέντρο της Αθήνας, η Ρωμαϊκή Αγορά. Έτσι, η Αγορά γίνεται αποκλειστικά πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο.

Η λάμψη αυτή της Αγοράς και γενικότερα της Αθήνας, θα κρατήσει μέχρι το 267 μ.Χ., όταν θα εισβάλλουν οι Ερούλοι καταστρέφοντας ολοσχερώς όλη την πόλη. Τα μνημεία της Αγοράς ισοπεδώνονται όλα εκτός από τον Ναό του Ηφαίστου που παθαίνει, παραδόξως, ελάχιστες ζημιές.

Η Αγορά τον 2ο αι. μ.Χ.

Τα σημαντικότερα μνημεία της Ρωμαϊκής Αγοράς είναι τα εξής (σημειώνονται στο διάγραμμα με τους αριθμούς):

• 1.Ωδείο Αγρίππα

Το Ωδείο του Αγρίππα ήταν ένα ογκώδες ορθογώνιο κτήριο που βρισκόταν στη μέση της Αγοράς. Χτίστηκε από τον Μάρκο Βιψάνιο Αγρίππα, γαμπρό και στρατηγό του Οκταβιανού Αυγούστου το 15 π.Χ.. Ήταν το σημείο όπου διεξάγονταν μουσικοί αγώνες. Επίσης όσοι ξένοι φιλόσοφοι επισκέπτονταν την Αθήνα συνήθιζαν να διδάσκουν σε αυτό.

Κάτοψη του Ωδείου του Αγρίππα στην πρώτη φάση του

Ήταν Κορινθιακού ρυθμού και συνδεόταν στα νότια με τη Μέση Στοά απ' όπου ήταν και η είσοδος για το κοινό. Στη βόρεια πλευρά υπήρχε ένα κορινθιακό πρόπυλο που οδηγούσε στη σκηνή. Περιμετρικά στο κτήριο υπήρχε στοά με Δωρικούς πεσσούς. Η εσωτερική αίθουσα μπορούσε να φιλοξενήσει μέχρι και 1.000 άτομα ενώ είχε μήκος 25 περίπου μέτρα. Καθόλη αυτή την απόσταση, η οροφή δεν στηριζόταν σε κολώνες. Λόγω αυτής της ιδιαιτερότητάς της, κατέρρευσε γύρω στο 150 μ.Χ.. Ξαναχτίστηκε αρκετά γρήγορα αλλά για λόγους ασφαλείας κατασκευάστηκε εσωτερικός τοίχος που μείωσε τον αριθμό των θεατών σε 500. Κατά τη διάρκεια αυτής της επισκευής, έγιναν ριζικές αλλαγές και στη βόρεια πλευρά του. Το κορινθιακό πρόπυλο αφαιρέθηκε δίνοντας τη θέση του σε μία στοά που στηριζόταν σε πεσσούς με τις μορφές Γιγάντων και Τριτώνων κάποιοι από τους οποίους είναι ορατοί και σήμερα.

• 2.Ναός Άρη

Ο Ναός του Άρη ήταν δωρικός περίπτερος εξάστυλος. Κατασκευάστηκε γύρω στο 440 π.Χ. και ήταν πανομοιότυπος σχεδόν με τον Ναό του Ηφαίστου.Η αρχική τοποθεσία όπου χτίστηκε είναι άγνωστη. Πιθανότατα όμως βρισκόταν στην Αρχαία Παλλήνη (σημερινός Σταυρός Αττικής). Στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. μεταφέρθηκε στην Αγορά, βόρεια του Ωδείου του Αγρίππα, από τον Αύγουστο.

• 3.Βιβλιοθήκη Πανταίνου

Νότια της Στοάς του Αττάλου χτίστηκε το 100 μ.Χ. από τον Τίτο Φλάβιο Πάνταινο μία βιβλιοθήκη. Ήταν ένα γωνιακό κτήριο με περίεργη κάτοψη, Ιωνικούς κίονες στην περίσταση και κεντρική αυλή στο εσωτερικό του. Τα περισσότερα βιβλία ήταν δωρεά και αυτά, του ίδιου του Πανταίνου και των παιδιών του.

• 4.Νυμφαίον

Το Νυμφαίον ήταν μία μεγαλόπρεπη κρήνη στη νοτιοανατολική πλευρά της Αγοράς, απέναντι από τη Βιβλιοθήκη του Πανταίνου. Είχε ημικυκλικό σχήμα και στον πανύψηλο νότιο τοίχο της, όπου και οι κρήνες, βρίσκονταν πολλά αγάλματα. Θύμιζε αρκετά την αντίστοιχη κρήνη στην Ολυμπία και την Κόρινθο.

• 5.Μονόπτερος

Ήταν ένα μικρό κυκλικό κτίσμα απέναντι από το βόρειο άκρο της Στοάς του Αττάλου. Χτίστηκε στα μέσα του 2ου αιώνα μ.Χ.. Δεν διέθετε σηκό, δηλαδή τοίχο πίσω από τους κίονες και γι αυτό ονομάστηκε Μονόπτερος. Ίσως στο κέντρο του να φιλοξενούσε το άγαλμα κάποιας θεότητας. Πιθανότερο όμως φαίνεται να ήταν μία κρήνη. Έμοιαζε πολύ με τον Ναό της Ρώμης και του Αυγούστου στην Ακρόπολη.

• 6.Βασιλική

Πρόκειται για ένα ορθογώνιο κτήριο στη βορειοδυτική γωνία της Στοάς του Αττάλου που κατασκευάστηκε στους χρόνους του Αυγούστου στα τέλη του 1ου αιώνα π.Χ. Ήταν πιθανόν μία ρωμαϊκή βασιλική, μεγάλο Ιωνικό περίστυλο οικοδόμημα που το ευρύχωρο εσωτερικό του χρησίμευε για διάφορες δημόσιες εκδηλώσεις ακόμα και για καταστήματα.

• 7.Γραφεία του κράτους

Ήταν μία σειρά μικρών κτηρίων που δυτικά εφάπτονταν με το Ωδείο του Αγρίππα και νότια με τη Μέση Στοά. Το ανατολικό της μέρος ήταν μία δωρική στοά ενώ δυτικά υπήρχαν τρία δωμάτια. Το συγκρότημα αυτό ήταν η έδρα ορισμένων αρχών του κράτους. Εκεί βρέθηκε και μία μαρμάρινη στήλη στην οποία υπήρχαν σκαλισμένα τα επίσημα μέτρα για την κατασκευή κεραμιδιών.

Υστερορωμαϊκή Εποχή - Βυζαντινή εποχή (267-1456)

Ο Ναός των Αγίων Αποστόλων του Σολάκη

Μετά την επιδρομή των Ερούλων το 267 η περιοχή της Αγοράς ισοπεδώθηκε. Λόγω της καταστρεπτικής αυτής επιδρομής, η Αθήνα συρρικνώνεται δραματικά. Χτίζεται νέο πολύ μικρότερο τείχος που αφήνει έξω την περιοχή της Αγοράς. Ο ανατολικός τοίχος της ερειπωμένης στοάς του Αττάλου χρησιμεύει ως το δυτικό σκέλος αυτού του τείχους. Το μόνο κτήριο που έμεινε σχεδόν ανέπαφο ήταν ο Ναός του Ηφαίστου. Τα απομεινάρια του Ωδείου του Αγρίππα και των Νοτίων Στοών μετατράπηκαν σε ένα μεγάλο συγκρότημα Γυμνασίων και Λουτρών. Ενώ στη θέση του Βουλευτηρίου και του Μητρώου χτίζεται μία μικρή βασιλική. Το 384 ο Θεοδόσιος Α΄ διατάσσει την διακοπή λειτουργίας των φιλοσοφικών σχολών και των αρχαίων ιερών. Κατά συνέπειαν, πολλοί ναοί στην Αθήνα αλλάζουν λειτουργία. Ο Ναός του Ηφαίστου μετατρέπεται σε εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Γύρω στο 1000 χτίζεται ο ναός των Αγίων Αποστόλων του Σολάκη. Ο ναός αυτός αποτελεί το πρώτο δείγμα του επονομαζόμενου Αθηναϊκού ρυθμού και βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της Αγοράς.

Νεότερα Χρόνια (1456-1931)

Μετά την κατάληψη της Αθήνας από τους Οθωμανούς, το 1456, η πόλη αρχίζει να επεκτείνεται προς την περιοχή της Αγοράς. Πλήθος οικιών και εκκλησιών κατακλύζουν το μέρος. Είναι αξιοσημείωτο όμως ότι παρά τις τόσες προσθήκες, η Οδός των Παναθηναίων παραμένει στην ίδια χάραξη.

Οι ανασκαφές

Το 1931 η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα αναλαμβάνει να κάνει ανασκαφές στον χώρο της Αγοράς. Το έργο ήταν αρκετά δύσκολο καθώς έπρεπε να απαλλοτριωθεί και να κατεδαφιστεί μία ολόκληρη συνοικία της πόλης. Οι ανασκαφές ξεκίνησαν στις 25 Μαΐου ανατολικά του Ναού του Ηφαίστου. Στις 4 Ιανουαρίου 1954 γίνεται καθαρισμός της επιφάνειας της Αγοράς και το 1956 ολοκληρώνεται η αναστήλωση της Στοάς του Αττάλου και η ανακαίνιση του ναού των Αγίων Αποστόλων. Τη δεκαετία του '80 οι ανασκαφές συνεχίστηκαν πιο βόρεια, πάνω από την οδό Αδριανού όπου εντοπίστηκε το δυτικό άκρο της Ποικίλης Στοάς. Στο διάστημα μεταξύ 2006 και 2007 κατεδαφίστηκαν τρία κτήρια στο σημείο αυτό (γωνία Αδριανού και Αγίου Φιλίππου) και αποκαλύφθηκε και το ανατολικό άκρο της Ποικίλης Στοάς. Οι ανασκαφές προς το παρόν συνεχίζονται σε αυτήν την περιοχή.

Πρόσβαση στον αρχαιολογικό χώρο

1. Οδός Αδριανού 24, Μοναστηράκι Αθήνας
2. Μετρό: Γ3, Μοναστηράκι
3. Ηλεκτρικός Σιδηρόδρομος: Μοναστηράκι, Θησείο

Φωτοθήκη

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Δείτε Επίσης

• Αρχαιολογικό Μουσείο Αρχαίας Αγοράς

Βιβλιογραφία

• Μοναστηράκι - Πλάκα, Άρτεμις Σκουμπουρδή

Πηγές

• «Πολεοδομική εξέλιξις των Αθηνών», Ι.Τραυλός, εκδ. Καπόν, Αθήνα 2005.
• «Παυσανίου Αττικά», Νικόλαος Παπαχατζής, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 2004
• «Αρχαία Αγορά της Αθήνας-Άρειος Πάγος», εκδ. Ένωση Φίλων Ακροπόλεως-Υπουργείο Πολιτισμού, Αθήνα 2004
• Ανασκαφές στην Αγορά
• Μνημεία της Αθήνας

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ανασκαφές στην Αγορά
• Τρισδιάστατη αναπαράσταση των μνημείων της Αθήνας από το 1600π.Χ. μέχρι τον 19ο αιώνα.
• Η Αγορά της Αθήνας από το Υπουργείο Πολιτισμού Αρχειοθετήθηκε 2017-12-03 στο Wayback Machine.
• Μνημεία της Αθήνας
• Πληροφορίες για την αγορά και τα κτήριά της από το ΙΜΕ
• Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα