Φραντς Μπεκενμπάουερ

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Φραντς Μπεκενμπάουερ

Το 1975 με την Εθνική Δυτικής Γερμανίας
Προσωπικές πληροφορίες
Πλήρες όνομαΦραντς Άντον Μπεκενμπάουερ
Ημερ. γέννησης11 Σεπτεμβρίου 1945
Τόπος γέννησηςΜόναχο, Δυτική Γερμανία
Ημερ. θανάτου7 Ιανουαρίου 2024 (78 ετών)
Τόπος θανάτουΣάλτσμπουργκ, Αυστρία
Ύψος1,81 μ.
ΘέσηΑμυντικός
Ομάδες νέων
1951–1959ΣΚ 1906 Μόναχο
1959–1964Μπάγερν Μονάχου
Επαγγελματική καριέρα*
ΠερίοδοςΟμάδαΣυμμ.(Γκ.)
1964–1977Μπάγερν Μονάχου427(60)
1977–1980Νιου Γιορκ Κόσμος80(17)
1980–1982Αμβούργο ΣΦ28(0)
1983Νιου Γιορκ Κόσμος25(2)
Σύνολο560(79)
Εθνική ομάδα
ΠερίοδοςΟμάδαΣυμμ.(Γκ.)
1964Εθνική Νέων Δυτικής Γερμανίας3(3)
1965Εθνική Δυτικής Γερμανίας Β2(0)
1965–1977Δυτική Γερμανία103(14)
Προπονητική καριέρα
ΠερίοδοςΟμάδα
1984–1990Δυτική Γερμανία
1990–1991Μαρσέιγ
1993–1994Μπάγερν Μονάχου
1996Μπάγερν Μονάχου
* Οι συμμετοχές και τα γκολ στις προηγούμενες ομάδες υπολογίζονται μόνο για τα εγχώρια πρωταθλήματα.
† Συμμετοχές (Γκολ).

Ο Φραντς Μπεκενμπάουερ (γερμανικά: Franz Beckenbauer, προφορά: [ˈfʁants ˈbɛkn̩ˌbaʊɐ], 11 Σεπτεμβρίου 1945 – 7 Ιανουαρίου 2024) ήταν Γερμανός ποδοσφαιριστής, προπονητής και παράγοντας του γερμανικού ποδοσφαίρου. Θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους ποδοσφαιριστές στην ιστορία.[1][2][3][4] Στις εκλογές της IFFHS αναδείχθηκε τρίτος καλύτερος του 20ού αιώνα μετά τους Πελέ και Γιόχαν Κρόιφ,[5] ενώ ήταν έκτος σε ειδική ψηφοφορία μεταξύ των νικητών της Χρυσής Μπάλας που διοργάνωσε το γαλλικό περιοδικό France Football το 1999.[6] Ως αρχηγός της ομάδας της τότε Δυτικής Γερμανίας, την οδήγησε στην κατάκτηση του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 1974.

Ξεκίνησε την καριέρα του από την ομάδα νέων της Μπάγερν Μονάχου, όπου καθιερώθηκε ως κεντρικός αμυντικός, θεωρούμενος ως ο κορυφαίος αμυντικός στην ιστορία.[7] Με τη Μπάγερν αναδείχθηκε τέσσερις φορές πρωταθλητής Δυτικής Γερμανίας, όπως και τρεις φορές πρωταθλητής Ευρώπης, ενώ ο ίδιος κέρδισε δύο φορές το βραβείο της Χρυσής Μπάλας. Είχε εξίσου επιτυχημένη διεθνή καριέρα αγωνιζόμενος σε τρία Παγκόσμια Κύπελλα, διακρινόμενος σε όλα και εκλεγμένος μέλος της καλύτερης ενδεκάδας και στα τρία. Παράλληλα, κατέκτησε και το Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου το 1972 ως ηγετική φυσιογνωμία της καλύτερης γενιάς του γερμανικού ποδοσφαιρου.[8]

Μετά την αποχώρησή του από την ενεργό δράση, ακολούθησε καριέρα προπονητή αναλαμβάνοντας την ομάδα της εθνικής ομάδας της χώρας του, την οποία οδήγησε σε δύο τελικούς Παγκοσμίου Κυπέλλου και έναν τίτλο. Είχε επιτυχημένη πορεία και ως διοικητικό στέλεχος επί σειρά ετών στη Μπάγερν, τη Γερμανική Ομοσπονδία Ποδοσφαίρου, αλλά και σε θέσεις διεθνούς αρμοδιότητας. Ο κορυφαίος Γερμανός ποδοσφαιριστής στην ιστορία, κατάφερε να κάνει περισσότερα για την εικόνα των Γερμανών στο εξωτερικό από τη διπλωματία σε μισό αιώνα, φέρνοντας στο προσκήνιο χαρακτηριστικά που δεν υπήρξαν τυπικά του έθνους του.[9]

Βιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πρώτα χρόνια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Φραντς Μπεκενμπάουερ ήταν γιος ανώτερου ταχυδρομικού υπαλλήλου που ζούσε στο Γκίζινγκ του Μονάχου, γνωστό ως «Glasscherbenviertel», ή συνοικία με σπασμένα γυαλιά μετά τους μαζικούς βομβαρδισμούς που υπέστη κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.[10][11] Ο θείος του ήταν ποδοσφαιριστής της Μπάγερν Μονάχου. Σε νεαρή ηλικία ήταν οπαδός της Μόναχο 1860, τον ισχυρότερο σύλλογο της πόλης τη δεκαετία του 1950, και μέχρι το 1958 έπαιζε για την κατώτερη ομάδα ενός μικρού τοπικού συλλόγου, της ΣΚ 1906 Μόναχο, που διαλύθηκε εκείνο το έτος, και αναμενόταν να αγωνιστεί στη Μόναχο 1860.[12][13] Στον τελικό του τουρνουά των ομάδων κάτω των 14 ετών με αντίπαλο τη Μόναχο 1860 το καλοκαίρι του 1958 ο μέσος των αντιπάλων Γκέρχαρντ Κένιγκ χτύπησε τον Μπεκενμπάουερ, γεγονός που οδήγησε στην έντονη δυσαρέσκεια του δεύτερου απέναντι στο σύλλογο των «μπλε». Η επακόλουθη διαμάχη των δύο ομάδων που τον διεκδίκησαν τον οδήγησαν στην ομάδα νέων της τοπικής αντιπάλου Μπάγερν Μονάχου το 1959.[14][15][16] Η προοπτική που φάνηκε τον οδήγησε να εγκαταλείψει τη θέση του ασκούμενου πωλητή ασφαλίσεων για να πραγματοποιήσει το όνειρό του να γίνει ένας επιτυχημένος επαγγελματίας ποδοσφαιριστής. Με την έναρξη της Μπουντεσλίγκα το 1963 η Μπάγερν δεν κατάφερε να βρεθεί στο νεοσύστατο πρωτάθλημα πρώτης κατηγορίας και έτσι τη σεζόν 1963–64 αγωνίστηκε στη δεύτερη κατηγορία.[14]

Καριέρα σε συλλόγους[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μπάγερν Μονάχου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Μπεκενμπάουερ έκανε το ντεμπούτο του στο γερμανικό πρωτάθλημα το 1964 στις 6 Ιουνίου σε αγώνα με αντίπαλο τη Ζανκτ Πάουλι, όπου και σκόραρε στην αναμέτρηση για τα πλέι οφ ανόδου (νίκη με 4–0). Χρησιμοποιηθηκε ως αριστερός ακραίος επιθετικός με την ομάδα να έχει επιθετική ανάγκη. Στον επόμενο αγώνα έπαιξε ως κεντρικός μέσος και τα πήγε αρκετά καλά για να παίξει ξανά εκεί εναντίον της Μπορούσια Νοϊνκίρχεν. Στο δεύτερο παιχνίδι του ομίλου εναντίον της Ζανκτ Πάουλι, ξεκίνησε στο ημίχρονο ως μέσος, αλλά μετά γύρισε στην άμυνα για να βοηθήσει στην αντιμετώπιση της επιθετικής απειλής και κατέληξε ως επιθετικός, καθώς η Μπάγερν επιδίωκε ένα τέρμα. Η Μπάγερν τελικά δεν τα κατάφερε χάνοντας την άνοδο για ένα βαθμό.[17] Στην πρώτη του πλήρη σεζόν στη Regionalliga Süd (1964–65), η ομάδα κατέκτησε το πρωτάθλημα και τελικά ανέβηκε στη Μπουντεσλίγκα. Σημείωσε 16 γκολ, τα 5 με πέναλτι και ήταν ήδη συμπαίκτης με τους Γκερντ Μίλερ και Σεπ Μάιερ.[15][18] Στο τέλος της αγωνιστικής περιόδου η Μπάγερν πήρε την πρώτη θέση με 55 βαθμούς και εντυπωσιακό συντελεστή τερμάτων 146–32 και ανέβηκε στην πρώτη κατηγορία κερδίζοντας τους αγώνες ανόδου. Ο σύλλογος σύντομα έγινε η μεγάλη δύναμη στο γερμανικό πρωτάθλημα και κέρδισε το πρώτο της τίτλο μετά από εννέα χρόνια, το Κύπελλο το 1965–66 νικώντας στον τελικό τη Ντούισμπουργκ με 4–2 με ένα γκολ του Μπεκενμπάουερ, ενώ ήταν τρίτη στο πρωτάθλημα. Το 1967 κατέκτησε ξανά το κύπελλο, ενώ ήρθε και το πρώτο ευρωπαϊκό τρόπαιο, το Κύπελλο Κυπελλούχων Ευρώπης με νίκη επί της Ρέιντζερς Γλασκώβης με 1–0.[19][20]

Την αγωνιστική περίοδο 1967–68 ήρθε προσωρινή κάμψη με την ομάδα να καταλήγει πέμπτη στο πρωτάθλημα και να αποκλείεται στους ημιτελικούς του Κυπέλλου. Το 1968–69 εκλέχθηκε αρχηγός της ομάδας και ήρθε η ανάκαμψη με εμφατικό τρόπο με την επιτυχία του νταμπλ, κάτι που είχε να συμβεί στη χώρα από το 1937.[2][21]

Από τη στιγμή της άφιξής του, η Μπάγερν άρχισε να διαμορφώνει το θρύλο της και έγινε η νέα παγκόσμια δύναμη σε επίπεδο συλλόγων. Έτσι ξεκίνησε η χρυσή εποχή του γερμανικού ποδοσφαίρου και της Μπάγερν Μονάχου, με τον Μπεκενμπάουερ να έχει πρωταγωνιστικό ρόλο:[22] κατέκτησε δύο τριάδες τίτλων στο γερμανικό πρωτάθλημα (1972–1974) και συνολικά τέσσερα πρωταθλήματα και στο Κύπελλο Πρωταθλητριών Ευρώπης (1974–1976) και ένα Διηπειρωτικό Κύπελλο φτάνοντας στην ποδοσφαιρική κορυφή που μόνο η Ρεάλ Μαδρίτης της δεκαετίας του 1960 ήταν υψηλότερη.[19][23][24] Ίσως το πιο διάσημο γκολ του μπορεί να θεωρηθεί ένα ελεύθερο λάκτισμα που σημείωσε εκείνη την περίοδο με την εξωτερική πλευρά του δεξιού του παπουτσιού για την Μπάγερν στο Ντούισμπουργκ τον Μάρτιο του 1974, ένα παράδειγμα της κλάσης και της ικανότητας ενός παίκτη που μπορούσε να κάνει πράγματα που οι αμυντικοί δεν έκαναν καν απόπειρες.[25]

Το 1965 (δεξιά) με τον Φριτς Βάλτερ (αριστερά).

Νιου Γιορκ Κόσμος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 1977 ο Μπεκενμπάουερ αποδέχθηκε μια προσοδοφόρα σύμβαση για να αγωνιστεί στο Νορθ Αμέρικαν Σόκερ Λιγκ (NASL) με τη Νιου Γιορκ Κόσμος. Επιπλέον, η μετακίνηση αυτή διευκόλυνε προσωπικό του πρόβλημα. Ο Μπεκενμπάουερ έγινε γρήγορα ο ηγέτης στο γήπεδο αλλά οι βελτιώσεις δεν ήταν άμεσες, με τον σύλλογο να χάνει 4–2 από την Τάμπα Ρέι Ράουντις στο πρώτο παιχνίδι του. Έπαιξε για τέσσερις σεζόν μέχρι το 1980, στην πρώτη χρονιά ήταν συμπαίκτης του Πελέ και η ομάδα κέρδισε το Soccer Bowl τρεις φορές (1977, 1978, 1980), ενώ ο ίδιος ήταν στην καλύτερη ενδεκάδα του πρωταθλήματος και τις τέσσερις χρονιές.[12][26] Η ομάδα της Νέας Υόρκης ζούσε τότε την καλύτερη περίοδο της πορείας της, τα γήπεδα ήταν γεμάτα και η πολύ σύντομη μετα-Πελέ εποχή ήταν ιδιαίτερα πετυχημένη, ο δε ίδιος ήταν ο πολυτιμότερος παίκτης του πρωταθλήματος του 1977.[27][28] Έγινε γρήγορα δημοφιλής, αγωνίστηκε με λιγότερο άγχος και από την πίεση της δημοσιότητας σε σχέση με την απαιτητική ευρωπαϊκή ποδοσφαιρική σκηνή και η καταξιωμένη του παρουσία έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διατήρηση και διαφήμιση του νεαρού πρωταθλήματος των ΗΠΑ.[29][30] Η δημοφιλία που απέκτησε ήταν διαφορετική και έξω από την παραδοσιακή του γερμανική νοοτροπία, όμως αυτό ήταν από πλευράς του επιθυμητό: μπορούσε επιτέλους να περπατήσει στο δρόμο χωρίς να τον αναγνωρίζουν, να πάει σε ένα εστιατόριο χωρίς να τον ενοχλούν.[9][31] Η έλλειψη όμως ποδοσφαιρικής παιδείας στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού είχε και τα ευτράπελά της: στον πρώτο του αγώνα, ο πρόεδρος του συλλόγου ήταν ελάχιστα ενθουσιασμός με αυτό που έβλεπε. Κάλεσε τον προπονητή και ζήτησε να μάθει, «γιατί αυτός ο τύπος που πληρώσαμε ένα εκατομμύριο δολάρια παίζει στο πίσω μέρος της ομάδας;» Ο «άτυχος» προπονητής απάντησε ότι, «είναι ο τρόπος που παίζει. Κανείς δεν το κάνει καλύτερα», ο προπονητής απάντησε. «Δεν πληρώνουμε ένα εκατομμύριο δολάρια για έναν άντρα που κρύβεται πίσω. Πες του να πάει μπροστά», αντιτάχθηκε ο πρόεδρος, αλλά ο Μπεκενμπάουερ φυσικά αρνήθηκε.[19]

Τελευταία χρόνια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στο τέλος της καριέρας του επέστρεψε στην πατρίδα του και αγωνίστηκε για δύο χρόνια με την ιδιαίτερα ισχυρή εκείνη την εποχή ομάδα του Αμβούργου (1980–82) με κατάκτηση του τίτλου της Μπουντεσλίγκα το δεύτερο έτος.[14] Στις 1 Ιουνίου 1982 δόθηκε αποχαιρετιστηριο παιχνίδι προς τιμή του μεταξύ του Αμβούργου και της εθνικής Δυτικής Γερμανίας που έληξε με νίκη της δεύτερης με 4–2.[32] Αγωνίστηκε μια τελευταία σεζόν με το ομάδα της Νέας Υόρκης το 1983, περίοδο στην οποία ο σύλλογος κατέρρεε, ο ίδιος όμως συμπεριλήφθηκε στην καλύτερη ομάδα του πρωταθλήματος.[26][33] Συνολικά σε 856 επίσημους αγώνες σημείωσε 111 γκολ.[34]

Στο τέλος της καριέρας του το 1983.

Διεθνής καριέρα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η διεθνής του σταδιοδρομία ξεκίνησε με την εθνική νέων της Δυτικής Γερμανίας σε αγώνα με την αντίστοιχη της Ελβετίας στις 8 Μαρτίου 1964, όπου σημειώνοντας δύο τέρματα έδωσε τη νίκη με 2–1. Έκανε το ντεμπούτο του με την εθνική Δυτικής Γερμανίας στις 29 Σεπτεμβρίου 1965 σε αγώνα απέναντι στη Σουηδία για τα προκριματικά του επερχόμενου Παγκοσμίου Κυπέλλου. Ήταν ο πιο κρίσιμος της σειράς και έληξε με νίκη των Δυτικογερμανών με 2–1.[35][36] Την επόμενη χρονιά, ο Μπεκενμπάουερ ήταν στην καρδιά της ομάδας της Δυτικής Γερμανίας που, νικώντας την Αγγλία με 3-1 στο Γουέμπλεϊ στον πρώτο αγώνα του προημιτελικού του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος του 1972, παρήγαγε ένα μαγευτικά λαμπρό ημίωρο. Κατά την L'Équipe, «αυτό είναι το ποδόσφαιρο του 2000».[17] Εξέπληξε τον κόσμο στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1966 στην Αγγλία σημειώνοντας τέσσερα γκολ, με την εθνική να φτάνει μέχρι τον τελικό. Στον πρώτο αγώνα με την Ελβετία (5–0) σημείωσε δύο γκολ.[37][38] Στον ιστορικό τελικό που κρίθηκε στην παράταση (με νίκη της Αγγλίας με 4–2, κανονική διάρκεια 2–2) αλληλοεξουδετερώθηκαν με τον Μπόμπι Τσάρλτον και έτσι η απόδοση του ήταν κατώτερη του αναμενόμενου.[39][40] Ο Μπεκενμπάουερ ψηφίστηκε καλύτερος νέος παίκτης της διοργάνωσης.[38][41] Ήταν επίσης τρίτος στην ψηφοφορία για τη Χρυσή Μπάλα του France Football.[42] Η εποχή εκείνη ήταν αυτή μετά την εμφάνιση του κατενάτσιο, όπου δόθηκε μεγάλη σημασία στη σωματική προπόνηση, αναζητήθηκαν καλά δομημένοι παίκτες και, κατά συνέπεια, οι αγώνες άρχισαν να βασίζονται στην επικράτηση των σωματικών δυνάμεων.[43] Η άμεση συνέχεια δεν ήταν ανάλογη με τη Δυτική Γερμανία να αποκλείεται από την τελική φάση του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος του 1968 γνωρίζοντας και μια ισοπαλία - μεγάλη έκπληξη από την Αλβανία εκτός έδρας.[15]

Ένα χρόνο αργότερα από τις εντυπωσιακές του εμφανίσεις στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1970 στο Μεξικό, όπου έπαιξε στον ημιτελικό με το ένα χέρι του κρεμασμένο από τον ώμο, έγινε αρχηγός της Nationalmannschaft. Η Δυτική Γερμανία είχε την ευκαιρία να πάρει τη ρεβάνς για τον τελικό του 1966, αφού τέθηκε αντιμέτωπη με την Αγγλία. Οι Άγγλοι διατηρούσαν προβάδισμα με 2–0 μέχρι το 68ο λεπτό, ωστόσο η αντικατάσταση του Μπόμπι Τσάρλτον έδωσε μεγαλύτερη ευχέρεια κινήσεων στον Μπεκενμπάουερ και έτσι αυτός και ο Ούβε Ζέελερ ισοφάρισαν 2–2 και έστειλαν τη συνάντηση στην παράταση. Εκεί η ειρωνεία της τύχης ήθελε να ακυρώνεται ένα γκολ του ήρωα του τελικού του 1966, Τζεφ Χερστ, πριν ο Μίλερ με το όγδοο τέρμα του στο θεσμό, δώσει την πρόκριση στους Γερμανούς.[44][45][46] Ο Μπεκενμπάουερ ήταν ένα από τα σημαντικότερα πρόσωπα του καλύτερου αγώνα της διοργάνωσης με την Ιταλία στον ημιτελικό (οι Ιταλοί νίκησαν στον «αγώνα του αιώνα» με 4–3 στην παράταση με γκολ του Τζάνι Ριβέρα):[47] πέραν του τραυματισμού του στο 67ο λεπτό μετά από σύγκρουση με τον Ταρτσίζιο Μπούρνιτς, ο Μπεκενμπάουερ ήταν από τους πρωταγωνιστές της συνάντησης με τους συμπατριώτες του να διαμαρτύρονται για δύο πέναλτι εις βάρος του στην κανονική διάρκεια της συνάντησης. Η εικόνα με τον νεαρό «Κάιζερ» να αγωνίζεται με δεμένη την ωμοπλάτη ανήκει επίσης στην κληρονομιά αυτού του αγώνα.[48][49][50] Πήρε ένα από τα σημαντικότερα παράσημα της καριέρας του, αφού έδειξε τι σημαίνει αυταπάρνηση, αγάπη για τη φανέλα και την ομάδα αρνούμενος να αποχωρήσει και έπαιξε ως το τέλος και της παράτασης.[51] Σε ανάμνηση της συνάντησης μια πλάκα έχει τοποθετηθεί έξω από το γήπεδο.[52] Η γερμανική εθνική τερμάτισε τελικά στην τρίτη θέση νικώντας την Ουρουγουάη στον μικρό τελικό της διοργάνωσης.[53]

Με την παρουσία του ως λίμπερο και στην Εθνική ομάδα άλλαξε και τον τρόπο παιχνιδιού της.[54] Επέβαλε ένα νέο, πιο κομψό, πιο ολοκληρωμένο αγωνιστικό στυλ σε σύγκριση με το παρελθόν της εθνικής που κυριαρχούνταν από τη δύναμη, κάτι που έγινε σταδιακά τη δεκαετία του 1970.[12][55] Στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα του 1972, παρουσιάστηκε ως ηγέτης της γερμανικής ομάδας, νίκησε την γηπεδούχο ομάδα του Βελγίου στα ημιτελικά με 2–1 και στον τελικό τη Σοβιετική Ένωση με το αμβλύ 3–0, καθιερωμένος πια στη θέση του λίμπερο.[56][57] Η ομάδα του 1972 είχε ανανεωθεί σε σχέση με τη διοργάνωση του τελευταίου Παγκοσμίου Κυπέλλου και ήταν ομοιογενής με έξι παίκτες της βασικής ενδεκάδας να προέρχονται από τη Μπάγερν και τρεις από τη Μπορούσια Μενχενγκλάντμπαχ.[58]

Η ασταμάτητη γερμανική μηχανή κέρδισε το Παγκόσμιο Κύπελλο που φιλοξένησε το (1974) και έγινε η πρώτη ομάδα που είχε ταυτόχρονα τους τίτλους του πρωταθλητή Ευρώπης και Κόσμου. Θεωρείται ως η καλύτερη εθνική ομάδα της Γερμανίας/Δυτικής Γερμανίας όλων των εποχών.[59][60] Η ομάδα εκείνων των χρόνων δεν εντυπωσίαζε με τον τρόπο παιχνιδιού της, αλλά διακρίνονταν για την αποτελεσματικότητα που τη διέκρινε στην εκπλήρωση των στόχων της απέναντι μάλιστα σε εξίσου μεγάλες δυνάμεις της εποχής των αρχών της δεκαετίας του 1970 κερδίζοντας έτσι μια θέση στο πάνθεον των καλύτερων εθνικών ομάδων όλων των εποχών.[61][62] Πριν την έναρξη των αγώνων της διοργάνωσης οι παίκτες είχαν έρθει σε σύγκρουση με την Ομοσπονδία της χώρας σχετικά με τα οικονομικά οφέλη σε περίπτωση κατάκτησης του τροπαίου και η παρέμβαση του Μπεκενμπάουερ σε κρίσιμη στιγμή ήταν αυτή που γεφύρωσε τις διαφορές ώστε η εθνική ομάδα να αγωνιστεί απρόσκοπτα.[63] Στην πρώτη φάση κέρδισε με 1–0 τη Χιλή και 3–0 την αδύναμη Αυστραλία και στη συνέχεια, αν και έχασε 1–0 από την Ανατολική Γερμανία, κατάφερε να καταταχθεί ως δεύτερη στον όμιλο και προκρίθηκε στην επόμενη φάση. Μετά την αναπάντεχη ήττα από την Ανατολική Γερμανία το ηθικό της ομάδας έφτασε στον πάτο. Ο Μπεκενμπάουερ εκφώνησε μια ομιλία σε όλη την ομάδα, ξεχώρισε τους παίκτες που υστέρησαν σε απόδοση και αναμόρφωσε τη σύνθεση για την υπόλοιπη διοργάνωση σε συνεργασία με τον προπονητή Χέλμουτ Σεν.[63] Ήδη στη δεύτερη φάση, όλα θα ήταν πιο δύσκολα γιατί θα έπρεπε να αντιμετωπίσει τη Σουηδία, την Πολωνία και τη Γιουγκοσλαβία, αλλά οι νίκες ήρθαν διαδοχικά, με 2–0 τη Γιουγκοσλαβία, 4–2 τη Σουηδία και 1–0 την Πολωνία, και έτσι κατάφερε να παίξει τον τελικό απέναντι στην Ολλανδία του Γιόχαν Κρόιφ.[64] Σε αυτόν το τελικό η γερμανική ομάδα έμεινε πίσω στο σκορ με 1-0 μόλις από το δεύτερο λεπτό με ολλανδικό πέναλτι, αλλά η ηγετική παρουσία του Κάιζερ και το γκολ του Γκερντ Μίλερ κατάφεραν να το ανατρέψουν και στέφθηκε νικητής και πρωταθλητής με 2–1.[65][66] Ο ίδιος ψηφίστηκε στην καλύτερη ενδεκάδα της διοργάνωσης για τρίτη συνεχόμενη φορά, ο πρώτος που κατάφερε κάτι τέτοιο.[67] Ως αρχηγός ήταν ο πρώτος που κέρδισε Παγκόσμιο Κύπελλο, Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα και Κύπελλο Πρωταθλητριών Ευρώπης.[68] Και στις τρεις κορυφαίες διοργανώσεις στις οποίες συμμετείχε ήταν επιτυχημένες, η γερμανική εθνική δεν είχε βιώσει ποτέ τον αποκλεισμό πριν από τον ημιτελικό.[37] Με τον θρίαμβο του Μονάχου ο Μπεκενμπάουερ έγινε ένας από τους μόλις δύο παίκτες στην ιστορία των Παγκοσμίων Κυπέλλων που έχουν κατακτήσει μία πλήρη συλλογή των τριών πρώτων θέσεων στη διοργάνωση.[69]

Ο Μπεκενμπάουερ (δεξιά) στη χειραψία των αρχηγών με το Γιόχαν Κρόιφ στην έναρξη του τελικού του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 1974

Το 1976 έφτασε στον τελικό του Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος στο Βελιγράδι αλλά ηττήθηκε από την Τσεχοσλοβακία στη διαδικασία των πέναλτι.[13] Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου δόξας κατόρθωσε να κερδίσει δύο φορές τη Χρυσή Μπάλα (1972 και 1976) και τέσσερις φορές τον τίτλο του καλύτερου Γερμανού παίκτη της χρονιάς για την αναγνωρισμένη προσφορά του με τη γερμανική εθνική ομάδα και τη Μπάγερν Μονάχου.[59][42] Το Φεβρουάριο του 1977 έκανε την τελευταία εμφάνισή του με την εθνική της Δυτικής Γερμανίας που ήταν η 103η, επίδοση ρεκόρ για τη χώρα του στην εποχή του.[36]

Χαρακτηριστικά παιχνιδιού[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η αρχική του θέση ήταν αυτή του αμυντικού μέσου ή του μέσου της αριστερής πλευράς, αλλά με την πάροδο των χρόνων οπισθοχώρησε και καθιερώθηκε ως ελεύθερος παίκτης της άμυνας («λίμπερο», libero, όρος που εισήχθη από τον Ιταλό δημοσιογράφο Τζάνι Μπρέρα[70]).[71][39] Η θέση δεν ήταν γνωστή ακόμη - ο ίδιος δέχθηκε την κυριότερη επιρροή του από την Ίντερ και τον τρόπο παιχνιδιού του Τζιατσίντο Φακέτι, που στις αρχές της δεκαετίας του 1960 ήταν στην μεγαλύτερη ακμή του.[12] Γνωστή ως η πιο δύσκολη για να παίξει, διέθετε σπάνιο ταλέντο για να πρωταγωνιστήσει στο ρόλο του «σαρωτή». Άριστος χειριστής της μπάλας, εξαιρετικά πειθαρχημένος, με ιδιαίτερα επιτυχημένες μεταβιβάσεις σε απόσταση ακόμα και 40 μέτρων με μεγάλη ακρίβεια και χωρίς ενέργειες με ρίσκο.[59][48][72] Η ψυχραιμία του ήταν από τα πιο χαρακτηριστικά του τρόπου παιχνιδιού του.[73] Η λειτουργία του είναι να ενεργεί ως αμυντικός για όλες τις χρήσεις που λειτουργούν σε οποιαδήποτε παραβίαση της αμυντικής γραμμής. Ήταν η τελευταία γραμμή άμυνας πίσω από τους τρεις αμυντικούς και έχοντας λιγότερες υποχρεώσεις, ξεκινούσε επίσης αντεπιθέσεις φέρνοντας την μπάλα έξω από την περιοχή του πέναλτι, απαιτώντας έτσι μερικές από τις δεξιότητες ενός ταλαντούχου μέσου, όπως καλό έλεγχο της μπάλας και ντρίμπλα. Την αγωνιστική περίοδο 1968–69, ονομάστηκε Der Kaiser (Ο Κάιζερ, «Ο Αυτοκράτορας»), λόγω του κομψού του στυλ, της κυριαρχίας και της ηγεσίας του στο γήπεδο, καθώς και του πρώτου του ονόματος «Φραντς» που θυμίζει τους Αυστριακούς αυτοκράτορες.[74][43][69] Την ίδια χρονιά άρχισε να λειτουργεί πειραματικά στο ρόλο του λίμπερο. Σε αυτή τη θέση και με λιγότερες αμυντικές υποχρεώσεις, πρόσφερε επιθετική βοήθεια χάρις στη διορατικότητα που διέθετε δείχνοντας ακούραστος και απλοποιώντας πρωτοβουλίες εντός του γηπέδου. Θεωρείται ως ο ποδοσφαιριστής εφηύρε τη θέση αυτή δημιουργώντας μια από τις σημαντικότερες αλλαγές στους ποδοσφαιρικούς ρόλους.[25][75][76] Θεωρείται ως ένας από τους πιο πλήρεις ποδοσφαιριστές στην ιστορία.[77][78] Ο Εδουάρδο Γκαλεάνο τον περιέγραψε ως εξής: «Διέταζε και την επίθεση και την άμυνα με αρχοντιά: στην άμυνα τίποτα δεν του ξέφυγε, ούτε μια μπαλιά, ούτε μια μύγα, ούτε ένα κουνούπι μπορούσε να περάσει. Και όταν διέσχιζε το γήπεδο ήταν σαν φωτιά».[79] Η χρονική περίοδος που ανέπτυξε τον ιδιαίτερο τρόπο παιχνιδιού του ο Μπεκενμπάουερ, το ολοκληρωτικό ποδόσφαιρο που πήρε την οριστική του μορφή στην Ολλανδία, εδραιώθηκε ως σύστημα στην ποδοσφαιρική ιστορία. Με την ευρεία έννοια και με δεδομένο τον κάθετο τρόπο κίνησης του Γερμανού, η συμβολή του στην καταξίωση του νέου αγωνιστικού τρόπου θεωρείται αξιοσημείωτη.[80]

Μετά την αποχώρηση από την ενεργό δράση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Προπονητής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στη συνέχεια ο Μπεκενμπάουερ ασχολήθηκε με την προπονητική και επέστρεψε στην εθνική ομάδα το 1984, ως τεχνικός διευθυντής. Δεδομένου ότι δεν είχε αναγνωρισμένη άδεια προπονητή, ενήργησε στη νεοσύστατη αυτή θέση, με έναν εθνικό προπονητή ως βοηθό προπονητή.[81] Αυτή η λειτουργία ανέλαβε αρχικά ο Horst Köppel (1984–87), αργότερα ο Holger Osieck (1987–90). Το πρώτο παιχνίδι της εθνικής ομάδας που εποπτεύτηκε πραγματοποιήθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 1984 στο Ντίσελντορφ και έχασε 3–1 από την Αργεντινή. Ωστόσο, κατάφερε να προκριθεί στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1986 με την ομάδα απέναντι στις Πορτογαλία, Σουηδία και Τσεχοσλοβακία. Παρά τα αρχικά μέτρια παιχνίδια, όπως η νίκη 0–2 με αντίπαλο τη Δανία στον προκαταρκτικό γύρο, οδήγησε την ομάδα στον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου. Εκεί η ομάδα έδειξε ένα από τα καλύτερα παιχνίδια απέναντι στην Αργεντινή. Εξισορρόπησε το 0–2, ισοφαρίζοντας σε 2–2 λίγο πριν από το τέλος του παιχνιδιού για να χάσει 2–3 με γκολ της Αργεντινής στο 86ο λεπτό.[19]

Στο Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα Ποδοσφαίρου 1988 στη χώρα του, η Δυτική Γερμανία ήταν ένα από τα φαβορί. Στον ημιτελικό όμως απέναντι στην Ολλανδία, η ομάδα έχασε 1–2 απέναντι στη μελλοντική πρωταθλήτρια Ευρώπης.[82]

Στο Παγκόσμιο Κύπελλο του 1990 στην Ιταλία, ο Μπεκενμπάουερ έκανε το μύθο του ακόμα μεγαλύτερο, καθώς ήταν ο δεύτερος άνθρωπος στον ιστορία που κατέκτησε το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου ως παίκτης και προπονητής (γεγονός που ο Μάριο Ζαγκάλο της Βραζιλίας είχε επιτύχει για πρώτη φορά είκοσι χρόνια πριν, το 1970).[33][45][23] Η εικόνα του μετά το τέλος της απονομής (περπλανώμενος στο γήπεδο) έμεινε σε πολλές μνήμες και ίσως εξαιτίας αυτού του να απέκτησε το χαρακτηρισμό «λαμπρό φως». Στην αυτοβιογραφία του δύο χρόνια αργότερα, έγραψε ότι εκείνη τη στιγμή αποχώρησε από το ποδόσφαιρο: «Ήταν αντίο χωρίς καμία πιθανότητα επιστροφής. Δεν είχα φλόγα μέσα μου, κανένα πάθος». Παραιτήθηκε από τη θέση του μετά το τέλος της διοργάνωσης.[83][84] Κλείνοντας την παρουσία του στην κορυφαία ποδοσφαιρική διοργάνωση, είχε αγωνιστεί σε 18 συναντήσεις τελικής φάσης και είχε την τεχνική ευθύνη σε 14, συνολικά 32 παιχνίδια επίδοση που παραμένει ακατάρριπτο ρεκόρ.[85]

Στην αγωνιστική περίοδο 1990–91 εργάστηκε για τη Μαρσέιγ (αρχικά ως προπονητής, αργότερα ως τεχνικός διευθυντής) και έφτασε στον τελικό του Κυπέλλου, του Κυπέλλου Πρωταθλητριών Ευρώπης με αντίπαλο τον Ερυθρό Αστέρα Βελιγραδίου, ο οποίος νίκησε στα πέναλτι, ενώ κατέκτησε το πρωτάθλημα Γαλλίας.[12][86]

Προς το τέλος του 1993, ο Μπεκενμπάουερ ανέλαβε την ευθύνη για την πρώτη ομάδα της Μπάγερν για το υπόλοιπο της σεζόν. Με την ομάδα κέρδισε το γερμανικό πρωτάθλημα. Όταν ο προπονητής Ότο Ρεχάγκελ έφυγε τον Απρίλιο του 1996, ανέλαβε ξανά την ομάδα και κατέκτησε το Κύπελλο ΟΥΕΦΑ νικώντας τη Μπορντό.[13][87]

Το 1990 ως προπονητής οδήγησε την Εθνική στον Παγκόσμιο τίτλο και τιμήθηκε ανάλογα.

Άλλες δραστηριότητες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις 25 Νοεμβρίου 1991 ο Μπεκενμπάουερ εξελέγη αντιπρόεδρος της Μπάγερν. Από το 1994 έως το 2009 διετέλεσε πρόεδρος του συλλόγου.[10] Ήταν επίσης ένας από τους αντιπροέδρους της DFB (Γερμανική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία) από το 1998 έως το 2010. Ως πρόεδρος της επιτροπής αιτήσεων, ηγήθηκε με επιτυχία την υποψηφιότητα της Γερμανίας για το Παγκόσμιο Κύπελλο του 2006 (η γερμανική υποψηφιότητα υπερίσχυσε αυτής της Νότιας Αφρικής με μία ψήφο[88]) και στη συνέχεια έγινε επικεφαλής της οργανωτικής επιτροπής για τη διοργάνωση. Η επιτυχημένη προσφορά και διοργάνωση του τουρνουά του 2006 οδήγησε τα μέσα μαζικής ενημέρωσης να τον αποκαλέσουν Die Lichtgestalt («φιγούρα φωτός»).[89]

Το 1998 η FIFA τον εξέλεξε στην καλύτερη ενδεκάδα του 20ού αιώνα.[90][91] Το 2004 στην 100ετή επέτειο της FIFA τιμήθηκε για δεύτερη φορά με το Τάγμα Αξίας της Ομοσπονδίας, ένας από τους δύο μόνο ποδοσφαιριστές που τους έχει γίνει η ανάλογη διάκριση (ο άλλος είναι ο Πελέ).[92] Το 2007 ονομάστηκε από την IFFHS ως Universal Genius of World Soccer («Ιδιοφυΐα του Παγκοσμίου Ποδοσφαίρου») για την εξαιρετική του απόδοση ως παίκτης, προπονητής και μάνατζερ.[7] Από τον Ιανουάριο του 2007 έως τον Ιούνιο του 2011, ο Μπεκενμπάουερ ήταν μέλος της Εκτελεστικής Επιτροπής της FIFA. Τέλος, ονομάστηκε «Επίτιμος Πρόεδρος» της Μπάγερν και «Επίτιμος Μέλος» της Γερμανικής Ομοσπονδίας Ποδοσφαίρου.[93] Το 2011 ήταν ένα από τα 15 πρώτα μέλη που εισήχθησαν στην Αίθουσα Φήμης του Ποδοσφαίρου (Salón de la Fama del Fútbol) στην Πατσούκα, της πολιτείας Ιδάλγο του Μεξικού.[94][95] Το 2012 η εφημερίδα The Times του Λονδίνου τον χαρακτήρισαν ως τρίτο καλύτερο ποδοσφαιριστή στην ιστορία των Παγκοσμίων Κύπελλων μετά τους Ντιέγκο Μαραντόνα και Πελέ.[96]

Ήταν επίσης αρθρογράφος για 34 χρόνια, έως το 2016, στην καθημερινή Bild. Πρωταγωνίστησε σε τηλεοπτικά και διαφημιστικά σποτ κατά τη διάρκεια και μετά την καριέρα του, ο Μπεκενμπάουερ ήταν με ποικίλους τρόπους παρών στην καθημερινότητα των Γερμανών για μισό αιώνα.[97] Δημιούργησε το «Ίδρυμα Φραντς Μπεκενμπάουερ» για να υποστηρίξει άτομα με αναπηρίες. Συμμετείχε επίσης στη δημιουργία της φιλανθρωπικής ομάδας ποδοσφαίρου του Άουγκσμπουργκ Datschiburger Kickers, η οποία στόχο έχει να συγκεντρώσει χρήματα για φιλανθρωπικούς σκοπούς.[48] Ήταν πρέσβης στο διεθνές παιδικό κοινωνικό πρόγραμμα Football for Friendship που υποστηρίζεται από ρώσικη εταιρεία φυσικού αερίου από το 2013.[98] Το 2014 οι αναγνώστες του ESPN τον ψήφισαν ως τον σημαντικότερο αρχηγό στην παγκόσμια ποδοσφαιρική ιστορία.[99]

Καθ' όλη τη διάρκεια της καριέρας του η ιδιωτική του ζωή και η συμπεριφορά του ως στέλεχος οδήγησαν σε ζημία στη φήμη και σε περισσότερες από μία φορές νομικές αντιπαραθέσεις: τόσο οι φορολογικές του υποθέσεις, όσο και η προσωπική του ζωή προσέλκυσαν έλεγχο και, στην περίπτωση του πρώτου, πολυψήφια πρόστιμα.[100] Είχε παντρευτεί τρεις φορές και έχει πέντε παιδιά. Από τη δεκαετία του 1970, έχει υποβληθεί σε δημόσια κριτική πολλές φορές, ιδίως για φοροδιαφυγή. Από το 2015, είναι στο επίκεντρο των διεθνών χρηματοοικονομικών ερευνών από αρχές στη Γερμανία, την Ελβετία και τις ΗΠΑ. Η Επιτροπή Δεοντολογίας της FIFA διεξήγαγε επίσης διαδικασίες εναντίον του.[101][102] Η Ελβετική Ομοσπονδιακή Εισαγγελία ξεκίνησε ποινική υπόθεση εναντίον του με υποψίες απάτης, ανεντιμότητας, ξεπλύματος χρημάτων και υπεξαίρεσης στις 6 Νοεμβρίου 2015. Στο τέλος του 2015, η Γερμανική Ποδοσφαιρική Ομοσπονδία υπέβαλε αιτήσεις γνησιότητας στο δημόσιο γραφείο πληροφοριών και διακανονισμού για να αποτρέψει την προθεσμία παραγραφής για την αξίωση αποζημίωσης. Το αρχείο έρευνας βλέπει τον Μπεκενμπάουερ ως τον κύριο παράγοντα αγοράς ψήφων για την απόφαση ανάθεσης του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2006.[103][104][105] Ο ίδιος έχει αρνηθεί αυτές τις κατηγορίες από την αρχή.[100][106] Στις 28 Απριλίου 2020 η ελβετική δικαιοσύνη ματαίωσε οριστικά την ποινική του δίωξη λόγω παρόδου του χρονικού διαστήματος για την ολοκλήρωση της δίκης.[107] Στις 25 Φεβρουαρίου 2021 η επιτροπή δεοντολογίας της FIFA διευκρίνισε ότι δεν μπορεί πλέον να συνεχίσει τη δίωξη του καθότι υπήρξε χρονική παραγραφή της.[108]

Θάνατος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 2016 υποβλήθηκε σε εγχείρηση ανοικτής καρδιάς, ενώ αντιμέτωπε και ορθοπεδικά προβλήματα τη δεκαετία του 2010. Απεβίωσε στο Σάλτσμπουργκ στις 7 Ιανουαρίου 2024, σε ηλικία 78 ετών. Ο θάνατος του ανακοινώθηκε από την οικογένεια του μια μέρα μετά σε επιστολή της στο Γερμανικό Πρακτορείο Τύπου.[71]

Τίτλοι ως παίκτης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύλλογοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μπάγερν Μονάχου

  • Regionalliga Süd : 1963–64
  • Μπουντεσλίγκα (4) : 1968–69, 1971–72, 1972–73, 1973–74
  • Κύπελλο Γερμανίας (DFB-Pokal) (4) : 1965–66, 1967–68, 1968–69, 1970–71
  • Ευρωπαϊκό Κύπελλο Πρωταθλητριών (3) : 1973–74, 1974–75, 1975–76
  • Κύπελλο ΟΥΕΦΑ : 1966–67
  • Διηπειρωτικό Κύπελλο : 1976

Αμβούργο

  • Μπουντεσλίγκα : 1981–82

Νέα Υόρκη Κόσμος

  • Βορειοαμερικανική ποδοσφαιρική ένωση (NASL) πρωτάθλημα (3) : 1977, 1978, 1980

Δυτική Γερμανία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Παγκόσμιο Κύπελλο : 1974
    • 2η θέση : 1966
    • 3η θέση : 1970
  • Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα : 1972
    • 2η θέση : 1976

Τίτλοι ως προπονητής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δυτική Γερμανία

  • Παγκόσμιο Κύπελλο FIFA : 1990
    • δεύτερη θέση : 1986
  • Ευρωπαϊκό Πρωτάθλημα UEFA τρίτη θέση : 1988

Μαρσέιγ

  • Πρωτάθλημα : 1990–91

Μπάγερν Μονάχου

  • Μπουντεσλίγκα : 1993–94
  • Κύπελλο ΟΥΕΦΑ : 1995–96

Ατομικές διακρίσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Χρυσή Μπάλα (Ballon d'Or) (2) : 1972, 1976
    • δεύτερος (2) : 1974, 1975
    • τρίτος : 1966
  • Γερμανός ποδοσφαιριστής της χρονιάς (4) : 1966, 1968, 1974, 1976
  • Βραβείο Καλύτερου Νέου Παίκτη Παγκοσμίου Κυπέλλου : 1966
  • Παγκόσμιο Κύπελλο μπρούτζινο παπούτσι: 1966
  • Παγκόσμιο Κύπελλο καλύτερη ομάδα (3) : 1966, 1970, 1974
  • FIFA ΧΙ : 1968
  • Παγκόσμιο Κύπελλο Ασημένια Μπάλα : 1974
  • Πολυτιμότερος παίκτης του NASL : 1977
  • Καλύτερη ομάδα NASL (5)  : 1977, 1978, 1979, 1980, 1983
  • Επίτιμος αρχηγός της εθνικής ομάδας της Γερμανίας : 1982
  • Παγκόσμιο Κύπελλο FIFA καλύτερη ομάδα όλων των εποχών : 1994
  • Ομάδα Ευρωπαϊκού Πρωταθλήματος UEFA (2) : 1972, 1976
  • Παγκόσμια Ομάδα του 20ού αιώνα : 1998
  • Ομάδα Ολυμπιακών Αγώνων της FIFA : 2002
  • IFFHS : Παγκόσμια Ομάδα του XXού αιώνα
  • IFFHS Universal Genius Παγκόσμιο Ποδόσφαιρο: 2007
  • Golden Foot : 2010, ως θρύλος του ποδοσφαίρου
  • Marca Leyenda : 2012
  • Προεδρικό βραβείο της FIFA : 2012
  • Προεδρικό βραβείο της UEFA : 2012
  • France Football περιοδικό : 3ος καλύτερος παίκτης των Παγκοσμίων Κύπελλων 1930–1990
  • World Soccer περιοδικό : Η καλύτερη XI όλων των εποχών : 2013
  • UEFA καλύτερη ομάδα όλων των εποχών : 2016
  • France Football : Ballon d'or Dream Team (2020)
  • IFFHS Παγκόσμια Ομάδα - Όνειρο Όλων των Εποχών : 2021
  • IFFHS : 3ος καλύτερος παίκτης του 20ού αιώνα
  • IFFHS legends
  • FIFA 100 : 2004
  • FIFA : Καλύτερος προπονητής των Παγκοσμίων Κυπέλλων του 20ού αιώνα : 1993
  • Μέλος του Hall of Fame του αμερικανικού ποδοσφαίρου : 1998
  • Μέλος του Hall of Fame του γερμανικού ποδοσφαίρου : 2018
  • Μέλος της αθλητικής αίθουσας φήμης της Γερμανίας
  • Laureus World Sports Award : 2007

Τιμές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Τάγμα Αξίας της FIFA (Ordre du mérite de la FIFA) : 1984
  • Τάγμα Αξίας Εκατονταετίας της FIFA (FIFA Centennial Order of Merit) : 2004
  • Τάγμα Αξίας της UEFA (UEFA Order of Merit) : 2002
  • Σταυρός του Τάγματος της Αξίας της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας (Verdienstkreuz am Bande des Verdienstordens der Bundesrepublik Deutschland) : 1976
  • Τάγμα Αξίας Βαυαρίας (Bayerischer Verdienstorden) : 1982
  • Μεγαλόσταυρος του Τάγματος της Αξίας της Δημοκρατίας της Γερμανίας (Großes Verdienstkreuz des Verdienstordens der Bundesrepublik Deutschland) : 2006
  • Τάγμα Αξίας Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας (Verdienstorden des Landes Nordrhein-Westfalen) : 2009

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. «UEFA : Franz Beckenbauer: a footballing colossus» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Δεκεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 29 Μαΐου 2021. 
  2. 2,0 2,1 «Franz Beckenbauer, World Cup-winning captain and manager, dies aged 78» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 2024. 
  3. «Dez craques que ajudam a contar a história do futebol» (στα Πορτογαλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Απριλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2021. 
  4. «The 20 greatest soccer players of all time» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Μαΐου 2021. Ανακτήθηκε στις 21 Ιουλίου 2021. 
  5. «IFFHS XXth CENTURY (1901-2000) WORLD PLAYER - PELE NUMBER 1» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιουλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2022. 
  6. «The Best x Players of the Century/All-Time» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2023. 
  7. 7,0 7,1 «Breve tributo a Franz Beckenbauer, el mejor defensor de la historia» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2022. 
  8. «Soccer Legend Franz Beckenbauer Dies at 78» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 2024. 
  9. 9,0 9,1 «La mort de Franz Beckenbauer vue de Berlin : «Il a fait plus pour l'image des Allemands que la diplomatie en 50 ans»» (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2023. 
  10. 10,0 10,1 «UEFA : Beckenbauer receives UEFA President's Award» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 29 Ιουνίου 2022. 
  11. «The Best World Cup Players Of All Time» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Ιουνίου 2022. Ανακτήθηκε στις 25 Ιουνίου 2022. 
  12. 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 «Franz Beckenbauer obituary» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 2024. 
  13. 13,0 13,1 13,2 «UEFA : Germany great Beckenbauer passes away» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 2024. 
  14. 14,0 14,1 14,2 «Franz Beckenbauer: in tribute to a German and world football legend» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 2024. 
  15. 15,0 15,1 15,2 «Franz Beckenbauer - Three Ways to Win the World Cup» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Ιανουαρίου 2024. 
  16. «Los 75 años de Franz Beckenbauer: el crack sin tiempo que quedó prisionero de la corrupción en el fútbol» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2022. 
  17. 17,0 17,1 «Franz Beckenbauer was a player out of time who made football evolve with him» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Φεβρουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 3 Φεβρουαρίου 2024. 
  18. «Der deutsche Beatle» (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 13 Νοεμβρίου 2020. 
  19. 19,0 19,1 19,2 19,3 «Franz Beckenbauer: The Kaiser» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 15 Ιουλίου 2020. 
  20. «El Bayern Munich, de jugar en segunda división a ganar primer título europeo» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 1 Σεπτεμβρίου 2023. 
  21. «Die einzigartige Karriere des Franz Beckenbauer» (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 17 Μαρτίου 2021. 
  22. «Legends of the European Cup and Champions League» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2023. 
  23. 23,0 23,1 «FIFA : A tribute to Franz Beckenbauer: 1945-2024» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 9 Φεβρουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 2024. 
  24. «Kaiser Franz - a giant of the game» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2022. 
  25. 25,0 25,1 «Franz Beckenbauer was a graceful and visionary 'libero' who changed the face of soccer» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 9 Ιανουαρίου 2024. 
  26. 26,0 26,1 «FRANZ BECKENBAUER» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 11 Ιανουαρίου 2024. 
  27. «La industria de las estrellas: gloria y muerte de la liga que inventó el "fútbol-negocio"» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2021. 
  28. «USA - Footballer of the Year, NASL and MLS Awards» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 12 Ιουλίου 2020. 
  29. «The New York Times : The Americanization of Beckenbauer: Cosmos' Star to Be Honored Today» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2020. 
  30. «"In New York wurde Beckenbauer zum Weltmann"» (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 15 Ιουλίου 2020. 
  31. «WHEN SOCCER RULED THE USA» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Δεκεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 8 Ιουλίου 2023. 
  32. «Franz Beckenbauer: Als der „Kaiser" Abschied vom HSV nahm» (στα Γερμανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 12 Ιανουαρίου 2024. 
  33. 33,0 33,1 «Ο Φραντς Μπεκενμπάουερ έγινε 74 ετών». Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2021. 
  34. Σφάλμα αναφοράς: Σφάλμα παραπομπής: Λανθασμένο <ref>. Δεν υπάρχει κείμενο για τις παραπομπές με όνομα dn.
  35. «BECKENBAUERS NATIONALMANNSCHAFTSDEBÜT: "ICH WAR DAS BABY"» (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 6 Μαρτίου 2024. 
  36. 36,0 36,1 «Franz Beckenbauer : A Century of international appearances» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 18 Απριλίου 2020. 
  37. 37,0 37,1 « FRANCE FOOTBALL : Franz Beckenbauer (Allemagne), nouvel épisode de nos 100 joueurs qui ont marqué l'histoire de la Coupe du monde» (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2020. 
  38. 38,0 38,1 «The Best Footballers in the World… in 1966. Who comes top?» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Απριλίου 2020. Ανακτήθηκε στις 10 Απριλίου 2020. 
  39. 39,0 39,1 «All-time Top 20: No. 10 Franz Beckenbauer» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 27 Σεπτεμβρίου 2023. 
  40. «Brian Glanville: Memories of 1966 and the enigma of Bobby Moore» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Ιουλίου 2022. 
  41. «FIFA : Franz Beckenbauer - Best Young Player Award - 1966 FIFA World Cup England™» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Ιουλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 16 Ιουλίου 2022. 
  42. 42,0 42,1 «Los 7 jugadores que han ganado Balón de Oro, Plata y Bronce» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Σεπτεμβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 24 Σεπτεμβρίου 2021. 
  43. 43,0 43,1 «Un libero che ha cambiato il calcio: classe e leadership, nessuno come il Kaiser» (στα Ιταλικά). Ανακτήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 2024. 
  44. «FIFA : Kaiser sparks German comeback (70) - 100 great World Cup Moments» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Νοεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2022. 
  45. 45,0 45,1 «The 10 football World Cup heroes» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 21 Οκτωβρίου 2023. 
  46. «FIFA : Der Kaiser turns 75» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Νοεμβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 29 Μαΐου 2021. 
  47. «Soccer: 10 Greatest Matches Ever» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Μαρτίου 2022. 
  48. 48,0 48,1 48,2 «Μπεκενμπάουερ: Ο παίκτης που αγωνιζόταν ακόμα και με σπασμένο ώμο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2024. 
  49. «FIFA : The insane Game of the Century» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 7 Μαρτίου 2021. 
  50. «Con ustedes, la prórroga del siglo» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 7 Αυγούστου 2021. 
  51. «Φραντς Μπεκενμπάουερ: Ο ηγέτης που έπαιξε ημιτελικό Μουντιάλ με εξάρθρωση ώμου». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 15 Ιουλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2020. 
  52. «How the 1970 World Cup in Mexico changed the face of global soccer forever» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 17 Οκτωβρίου 2020. 
  53. «World Cup 1970» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2021. 
  54. «FRANCE FOOTBALL : PALMARÈS BALLON D'OR 1972 - Franz Beckenbaueur» (στα Γαλλικά). Ανακτήθηκε στις 16 Δεκεμβρίου 2020. 
  55. «The New York Times : The Nations Cup Final» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Οκτωβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 14 Οκτωβρίου 2023. 
  56. «UEFA : European football in the 1970s» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Μαρτίου 2022. Ανακτήθηκε στις 11 Μαρτίου 2022. 
  57. «How West Germany won Euro 1972: Total Football from one of the great forgotten teams» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 7 Ιανουαρίου 2024. 
  58. «UEFA : Beckenbauer, leader of West Germany's glorious class of '72» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2024. 
  59. 59,0 59,1 59,2 «A Tribute To... Franz Beckenbauer» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2021. 
  60. «Ranking the 20 Best Teams in the History of the World Cup» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 9 Δεκεμβρίου 2022. 
  61. «Euro 2016: Which is the greatest team in history of international football?» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 29 Νοεμβρίου 2022. 
  62. «The 10 Best Teams in the History of Football» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Ιουλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 3 Ιουλίου 2022. 
  63. 63,0 63,1 «Franz Beckenbauer: The effortless Master» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Νοεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 5 Νοεμβρίου 2023. 
  64. «World Cup 1974 (West Germany, June 13-July 7)» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 13 Μαΐου 2020. 
  65. «Μουντιάλ 1974: Ολλανδία - Δυτική Γερμανία, ένας υπέροχος τελικός (pics & vid)». Ανακτήθηκε στις 13 Μαΐου 2020. 
  66. «Der Schlaks, der Barça wachküsste» (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 25 Αυγούστου 2020. 
  67. «FIFA World Cup All-Star Team» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Σεπτεμβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 20 Σεπτεμβρίου 2023. 
  68. «Franz Beckenbauer Biography» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2022. 
  69. 69,0 69,1 «Ο «κάιζερ» των Παγκοσμίων Κυπέλλων, Φραντς Μπεκενμπάουερ». Ανακτήθηκε στις 25 Μαρτίου 2021. 
  70. «GIANNI BRERA: THE MAN WHO BROUGHT US THE GREAT LANGUAGE OF CALCIO» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 18 Δεκεμβρίου 2022. 
  71. 71,0 71,1 «Franz Beckenbauer: Germany's World Cup-winning player, coach» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2024. 
  72. «El hombre que sólo sabía ganar» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Απριλίου 2023. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2023. 
  73. «Bobby Charlton Perfect XI» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 12 Νοεμβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 12 Νοεμβρίου 2020. 
  74. «Franz Beckenbauer was a graceful and visionary 'libero' who changed the face of soccer» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2024. 
  75. «25 Players Who Revolutionized Soccer» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 26 Ιουλίου 2020. 
  76. «The New York Times : On Team of All-Time Greats, Pelé Shines Brightest» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 5 Αυγούστου 2021. 
  77. «Franz Beckenbauer was the complete footballer and a triumphant coach» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 14 Ιανουαρίου 2024. 
  78. «7 MOST COMPLETE FOOTBALLERS OF ALL TIME» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 10 Φεβρουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 10 Φεβρουαρίου 2024. 
  79. «Five reasons to watch Netherlands v West Germany 1974 on SBS» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Οκτωβρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 27 Οκτωβρίου 2022. 
  80. «THE SUNDAY TIMES : It was all about timing for Johan» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 23 Οκτωβρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 11 Αυγούστου 2021. 
  81. «The New York Times : BECKENBAUER: RETICENT COACH» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 25 Νοεμβρίου 2020. 
  82. «UEFA : EURO 1988 : all you need to know» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 16 Ιουλίου 2021. Ανακτήθηκε στις 31 Μαΐου 2020. 
  83. «FIFA : A magical night in Rome» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 19 Αυγούστου 2022. Ανακτήθηκε στις 29 Μαΐου 2021. 
  84. «Didier Deschamps Becomes Third to Win World Cup as Player and Manager» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 3 Νοεμβρίου 2021. 
  85. «WORLD CUP RECORDS (Part 7) - MOST WORLD CUP GAMES COMBINED» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 20 Οκτωβρίου 2023. Ανακτήθηκε στις 26 Οκτωβρίου 2022. 
  86. «Raymond Goethals: Marseille's messiah who toppled mighty Milan» (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Ιανουαρίου 2021. Ανακτήθηκε στις 1 Ιανουαρίου 2021. 
  87. «Le Bayern prend l'avantage, pas la finaleBattus 2-0 à Munich, les Girondins devront refaire, le 15 mai, le coup de Milan» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 6 Ιουλίου 2022. Ανακτήθηκε στις 6 Ιουλίου 2022. 
  88. «BECKENBAUER FUE SOMETIDO A UNA CIRUGÍA A CORAZÓN ABIERTO» (στα Ισπανικά). Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2022. 
  89. «Franz Beckenbauer» (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 23 Νοεμβρίου 2020. 
  90. «World Team of the 20th Century» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 11 Μαΐου 2021. 
  91. «Η καλύτερη 11άδα του 20ού αιώνα». Ανακτήθηκε στις 10 Ιουνίου 2021. 
  92. «FIFA Order of Merit holders» (PDF) (στα Αγγλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 2 Οκτωβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 2 Μαρτίου 2022. 
  93. «HONORARY PRESIDENT Franz Beckenbauer» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 20 Δεκεμβρίου 2020. 
  94. «El Salón de la Fama ya tiene inquilinos» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 30 Ιουνίου 2012. Ανακτήθηκε στις 5 Αυγούστου 2020. CS1 maint: Unfit url (link)
  95. «Hall of Fame of Soccer Mexico and World: World» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου 2021. 
  96. «Un diario inglés eligió a Maradona como el mejor jugador de la historia de los mundiales» (στα Ισπανικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 26 Ιουνίου 2022. Ανακτήθηκε στις 26 Ιουνίου 2022. 
  97. «L' ÉQUIPE : L'ancien international allemand Franz Beckenbauer est mort à 78 ans» (στα Γαλλικά). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 8 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 8 Ιανουαρίου 2024. 
  98. «Gazprom startet Sozialprojekt für Kinder» (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 31 Μαΐου 2020. 
  99. «Franz Beckenbauer voted greatest captain of all time» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 20 Οκτωβρίου 2023. 
  100. 100,0 100,1 «The New York Times : Franz Beckenbauer, 'Der Kaiser' of World Soccer, Dies at 78» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2024. 
  101. «Beckenbauer und WM 2006 5,5 Millionen Euro» (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 31 Μαΐου 2020. 
  102. «Fallen idols: Franz Beckenbauer and Michel Platini» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 13 Ιουνίου 2022. 
  103. «Franz Beckenbauer investigated for corruption over 2006 World Cup» (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 6 Μαρτίου 2024. 
  104. «WM-Affäre: Razzien bei Beckenbauer und Radmann» (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 31 Μαΐου 2020. 
  105. «WM-Affäre: DFB geht gegen Beckenbauer und die Fifa vor» (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 31 Μαΐου 2020. 
  106. «"Wenn ich jemandem vertraue, unterschreibe ich alles. Blanko."» (στα Γερμανικά). Ανακτήθηκε στις 13 Δεκεμβρίου 2020. 
  107. «Ο κορονοϊός έβαλε στο αρχείο την υπόθεση διαφθοράς του Μπέκενμπαουερ για το Μουντιάλ 2006». Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2021. 
  108. «Μπήκε στο αρχείο η δίωξη κατά Μπεκενμπάουερ». Ανακτήθηκε στις 18 Μαρτίου 2021. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]