Φθιώτιδες Θήβες
Οι Φθιώτιδες Θήβες ή Θεσσαλικές Θήβες είναι το όνομα δύο αρχαίων πόλεων της Θεσσαλίας η οποίες βρίσκονται σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους. Η πρώτη βρίσκεται βόρεια του χωριού Μικροθήβες Μαγνησίας και ήκμασε κατά την ελληνιστική περίοδο, ενώ η δεύτερη, ονομαζόμενη και Χριστιανικές Θήβες, ήκμασε κατά την παλαιοχριστιανική (πρωτοβυζαντινή) περίοδο, μέχρι και τον 7ο αι. και βρίσκεται μέσα στη Νέα Αγχίαλο.
Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι ελληνιστικές Φθιώτιδες Θήβες δημιουργήθηκαν από κατοίκους της Φυλάκης και της Πυράσου, πιθανώς κατά το δεύτερο μισό του 4ου αι. π.Χ., κοντά στις σημερινές Μικροθήβες. Έγιναν ηγέτιδα πόλη της Αχαΐας Φθιώτιδας και άκμασαν ως το κύριο λιμάνι στον Παγασητικό κόλπο μέχρι την ίδρυση της Δημητριάδας γύρω στο 293 π.Χ. Η πόλη προσχώρησε στην Αιτωλική Συμπολιτεία κατά το 2ο μισό του 3ου αι. π.Χ.[1] Οι ελληνιστικές Φθιώτιδες Θήβες καταστράφηκαν από τα στρατεύματα του Μακεδόνα βασιλιά Φιλίππου Ε', το 217 π.Χ. ο οποίος στη συνέχεια ανοικοδόμησε την πόλη, αυτή τη φορά με Μακεδόνες αποίκους, και τη μετονόμασε σε Φιλιππούπολη [2].
Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, οι Φθιώτιδες Θήβες μεταφέρθηκαν στην παραθαλάσσια περιοχή που βρίσκεται σήμερα η Νέα Αγχίαλος, πολύ κοντά στην Πύρασο, αν και η αρχική θέση δεν εγκαταλείφθηκε εντελώς.[1] Στα χρόνια του Χριστιανισμού το όνομα γίνεται Θήβες που, για διάκριση από τις ελληνιστικές Θήβες, γίνεται Θεσσαλικές ή Χριστιανικές Θήβες. Η νέα πόλη γρήγορα αναπτύχθηκε σε σημαντικό χριστιανικό κέντρο. Πυρπολήθηκε και καταστράφηκε στα μισά του 7ου αιώνα, κατά την εποχή των σλαβικών μετακινήσεων στον ελλαδικό χώρο.
 |
Η ενότητα αυτή είναι κενή, ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ανολοκλήρωτη. Η βοήθειά σας είναι καλοδεχούμενη! |
Αρχαιολογικά ευρήματα ελληνιστικών Φθιώτιδων Θηβών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Οι αρχαιολογικές έρευνες αποκάλυψαν το αρχαίο θέατρο των Φθιώτιδων Θηβών, 3.000 θέσεων περίπου, το οποίο υπολογίζεται ότι θεμελιώθηκε στα ελληνιστικά χρόνια και λειτούργησε μέχρι την ύστερη ρωμαϊκή εποχή.
|
|
Η ενότητα αυτή είναι κενή, ανεπαρκώς ανεπτυγμένη ή ανολοκλήρωτη. Η βοήθειά σας είναι καλοδεχούμενη! |
Αρχαιολογικά ευρήματα Χριστιανικών Θηβών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Από τα σημαντικότερα αρχαιολογικά ευρήματα της περιοχής, θεωρούνται οι πολλές βασιλικές που ανέδειξε η αρχαιολογική σκαπάνη και οι οποίες τοποθετούνται χρονολογικά στον 5ο και 6ο αιώνα μ.Χ. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτών των κατασκευών είναι τα ενδιαφέροντα ψηφιδωτά δάπεδα τα οποία, χάρη στις προσπάθειες των αρχαιολόγων, διατηρούνται και σήμερα σε άριστη κατάσταση.
Η αποκάλυψη τμήματος του αρχαίου τείχους, το μήκος του οποίου υπολογίζεται σε 2 χιλιόμετρα περίπου, περικλείοντας μια έκταση 250.000 τετραγωνικών μέτρων, δείχνει το μέγεθος των Φθιώτιδων Θηβών αλλά και τη σπουδαιότητά της κατά την αρχαιότητα.
Μέχρι σήμερα έχουν προσδιοριστεί 10 σημαντικά μνημεία της αρχαίας πόλης:
- η ακρόπολη της Πυράσου
- η βασιλική του Ελπιδίου
- το συγκρότημα των δημοσίων κτιρίων
- το επισκοπικό μέγαρο
- η βασιλική του Αγ. Δημητρίου
- υπόκαυστο-λουτρό
- γυμνάσιο και λουτρό
- πλακόστρωτη λεωφόρος με κατάστημα "έμβολος" της βασιλικής
- έπαυλη
- βασιλική του αρχιερέως Πέτρου.
Αλλά και έξω από τα τείχη υπάρχουν σημαντικά κτίρια: η κοιμητηριακή βασιλική (βασιλική Δ'), άλλη βασιλική, 5η κατά σειρά, έπαυλη του 3ου-4ου αι. κοντά στη θάλασσα, λουτρό και εκτεταμένα ψηφιδωτά δάπεδα ανατολικά του τείχους, άλλη οδός με καταστήματα ΝΑ του τείχους, νεκροταφεία με θολωτούς τάφους λαξευμένους στις πλευρές του λόφου ή υπόγειους θαλαμοειδείς με λάρνακες - σαρκοφάγους από τραχίτη, χρονολογούμενους από τον 3ο έως τον 6ο αιώνα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ποικιλόμορφα ψηφιδωτά δάπεδα με την ενδιαφέρουσα τεχνική τους. Αυτά συντελούν στη θεώρηση του αρχαιολογικού χώρου της Νέας Αγχιάλου ως χαρακτηριστικού χώρου για τη σπουδή του διακοσμητικού αυτού είδους.
Τα παραπάνω ευρήματα στους αρχαιολογικούς χώρους κατά μήκος του δρόμου που διασχίζει τη Ν. Αγχίαλο και οδηγεί στο Βόλο, πίσω από την αγορά, έξω από το τείχος, στο δυτικό άκρο της Νέας Αγχιάλου και στην οδό Σταυρίδη προς τους λαχανόκηπους, στα νότια.
Βασιλική Α' - Αγ. Δημητρίου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Βασιλική του Αγίου Δημητρίου βρίσκεται νοτιοανατολικά της σημερινής αγοράς δίπλα στο δρόμο. Η ανασκαφή άρχισε το 1924 και τελείωσε το 1928. Η τρίκλιτη βασιλική έχει νάρθηκα, αίθριο και πρόκτισμα. Ιδιαίτερα χαρακτηριστική είναι η διαμόρφωση του αιθρίου και των εκατέρωθεν προκτισμάτων, βαπτιστηρίων και σκευοφυλακίου. Τα δάπεδα είναι είναι στρωμένα με μαρμάρινες και σχιστόλιθες πλάκες και ψηφιδωτό με μεγάλες ψηφίδες. Επισημαίνεται ο πλουσιότατος γλυπτός αρχιτεκτονικός διάκοσμος, χαρακτηριζόμενος από υψηλή ποιότητα. Συμπληρωματικές ανασκαφές (1972-1973) αποκάλυψαν τον περίβολο και πρόκτισμα βόρεια, ανατολικά και νότια. Από την ψηφιδωτή επιγραφή ΑΓΙΕ ΔΗΜΗΤΡΙΑΙ, στο δάπεδο του αύλειου δίσκου του βαπτιστηρίου, το συγκρότημα χαρακτηρίζεται πλέον ως βασιλική του Αγίου Δημητρίου και χρονολογείται στο 2ο μισό του 5ου αιώνα.
Στον ίδιο χώρο υπάρχουν:
- ΒΔ της βασιλικής Α', υπόκαυστο και, ΒΔ του υποκαύστου, ιδιωτική έπαυλη του 5ου αι.
- Πλακόστρωτη οδός με κιονοστοιχίες και καταστήματα, ανατολικά της βασιλικής.
- Κοιμητήριο με οικογενειακούς και μεμονωμένους τάφους, ΒΑ της βασιλικής.
- Παλαίστρα και Γυμνάσιο, βόρεια του υποκαύστου.
Βασιλική Β' - Επισκόπου Ελπιδίου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Βασιλική του Εισκόπου Ελπιδίου βρίσκεται δίπλα στην Εθνική Οδό προς Βόλο κάτω από την ακρόπολη και πάνω από το λιμανάκι. Είναι τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, αίθριο και προκτίσματα. Ανασκάφτηκε το 1928-1929. Συμπληρωματικές ανασκαφές έγιναν το 1960-1972.
Το Ιερό Βήμα διασώθηκε σε καλή κατάσταση με σύνθρονο σε σχήμα Π, το εγκαίνιο σε σχήμα σταυρού και ο στυλοβάτης του φράγματος με τμήματα θωρακίων και κιόνων. Η αρχική φάση του μνημείου χρονολογείται στα τέλη του 5ου αιώνα μ.Χ., φαίνεται όμως ότι έχουν γίνει επισκευές, όπως μαρτυρεί η επιγραφή που βρέθηκε στο αίθριο και αναφέρει ως δωρητή το διάκονο Στέφανο. Στην ίδια επιγραφή αναφέρεται και το όνομα του Επισκόπου Ελπιδίου (1ο μισό του 6ου αιώνα), από την οποία χαρακτηρίζεται και η βασιλική.
Βασιλική Γ' - Αρχιερέως Πέτρου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Βασιλική του Αρχιερέως Πέτρου βρίσκεται πίσω από την αγορά δίπλα στην Εθνική οδό προς Αλμυρό και καταλαμβάνει ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο. Πρόκειται για το μεγαλύτερο και πλουσιότερο απ' όλα τα μνημεία που έχουν ανακαλυφθεί στη Νέα Αγχίαλο. Βρίσκεται κοντά στο νότιο τμήμα του τείχους. Ανασκάφτηκε περιοδικά από το 1929 έως το 1954 από τον Γ. Σωτηρίου. Η ανασκαφή επαναλήφθηκε το 1969 και συνεχίστηκε από τον Π. Λαζαρίδη.
Πρόκειται για τρεις επάλληλες βασιλικές. Η πρώτη χρονολογείται στα μέσα ή στο 2ο μισό του 4ου αιώνα μ.Χ., η δεύτερη στα μέσα ή στο 2ο μισό του 5ου αιώνα και η τρίτη στην εποχή του Ιουστινιανού του Α' (532). Οι τρεις επάλληλες βασιλικές, μαζί με τα προκτίσματα, καταλαμβάνουν χώρο 7.000 τμ κι έχουν κτιστεί πάνω σε Μυκηναϊκά και υστερορωμαϊκά ερείπια. Πλουσιότατος είναι ο διάκοσμος του μνημείου σε μαρμάρινα αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά μέλη, εντοίχια, ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα δάπεδα της πρώτης και τρίτης βασιλικής για την υψηλή τους ποιότητα και την ποικιλία του θεματολογίου. Από το όνομα του Αρχιερέως Πέτρου, που αναγράφτηκε σε ανακαινιστική επιγραφή του νότιου κλίτους της τελευταίας βασιλικής, χαρακτηρίστηκε όλο το συγκρότημα "Βασιλική του Αρχιερέως Πέτρου".
Βασιλική Δ'[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Κοιμητηριακή Βασιλική ή Βασιλική Δ', βρίσκεται έξω από το τείχος, στο δυτικό άκρο της Νέας Αγχιάλου. Είναι τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, αίθριο και προκτίσματα. Χαρακτηριστικά είναι τα τετράγωνα διαμερίσματα που δημιουργούνται δύο μακρές πλευρές του μνημείου στα δύο άκρα του νάρθηκα, καθώς και οι υπόγειοι καμαροσκέπαστοι τάφοι. Ανασκάφτηκε το 1934-1936.
Συμπληρωματικές ανασκαφές έγιναν το 1972 αποκαλύπτοντας τη μνημειακή κρήνη στο αίθριο, τη θέση του άμβωνα και άλλα προκτίσματα. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ψηφιδωτά δάπεδα με διάκοσμο γεωμετρικών σχεδίων, ζώων, πρηνών κα. Η βασιλική χρονολογείται μεταξύ του 5ου-6ου αιώνα μ.Χ.
Βασιλική Ε'[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Βρίσκεται έξω από τα τείχη και χρονολογείται στον 5ο-6ο αιώνα μ.Χ. Υπόκαυστο στα 100μ. νοτιοανατολικά της βασιλικής Μαρτυρίου με ψηφιδωτά δάπεδα. Κτίριο παλαιοχριστιανικής εποχής, πιθανόν βασιλική στη βορειοανατολική καμπή του τείχους με ψηφιδωτά δάπεδα.
Βασιλική ΣΤ'[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Κατά την ανασκαφική έρευνα, το 1978 και 1981, αποκαλύφθηκε η ένατη κατά σειρά βασιλική στο κέντρο της πόλης. Βρίσκεται δίπλα στο αστυνομικό Τμήμα της Νέας Αγχιάλου. Από τη βασιλική αυτή ανασκάφτηκαν τμήμα της αψίδας και των κλιτών, τα δάπεδα των οποίων είναι στρωμένα με ψηφιδωτά δάπεδα και μαρμαροθετήματα. Χρονολογείται πιθανότατα στα μέσα του 5ου αιώνα.
Βασιλική Μαρτυρίου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η Βασιλική Μαρτυρίου βρίσκεται στη οδό Σταυρίδη προς τους Λαχανόκηπους στα νότια της Νέας Αγχιάλου. Ανασκάφτηκε κατά τα έτη 1978-1981 και είναι έξω από τα τείχη της αρχαίας πόλης. Είναι τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, κτισμένη πάνω στα ερείπια αρχαιοτέρων κτιρίων, πιθανόν του 4ου αιώνα π.Χ.
Στο Ιερό της βασιλικής διασώθηκε η κτιστή βάση της Αγίας Τράπεζας, το κιβωτιόσχημο εγκαίνιο και τμήμα του σύνθρονου. Χαρακτηριστικοί είναι οι οκτάπλευροι κιονίσκοι του φράγματος του Πρεσβυτερίου. Το βόρειο κλίτος και ο νάρθηκας είναι στρωμένοι με ψηφιδωτά, με πλούσια θεματογραφία στο διάκοσμο. Από επιγραφή σε θωράκιο του φράγματος του Πρεσβυτερίου ΥΠΕΡ ΕΥΧΗΣ ΜΑΡΤΥΡΙΟΥ, ονομάστηκε η βασιλική του Μαρτυρίου. Επιγραφή της κέντησης του ψηφιδωτού μπροστά από τη βασίλειο πύλη χρονολογεί τη βασιλική στα 431 μ.Χ.
Τρίκλιτος Ναΐσκος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Αποκαλύφθηκε το 1982 σε ιδιωτικό οικόπεδο. Χρονολογείται στους πρώτους παλαιοχριστιανικούς αιώνες, 3ο-4ο αιώνα μ.Χ., πριν από το κτίσιμο των μεγάλων βασιλικών, και θα χρησίμευε για τις θρησκευτικές ανάγκες των λίγων ακόμη χριστιανών των Φθιωτίδων Θηβών.
Βαπτιστήριο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1983, νότια του αιθρίου της Βασιλικής του Αρχιερέως Πέτρου, ανακαλύφθηκε το Βαπτιστήριο που από το σχέδιο και τις διαστάσεις του θεωρείται μοναδικό στον Ελλαδικό χώρο. Το Βαπτιστήριο ανατολικά είναι τετράγωνο και περιβάλλει υπερυψωμένο κυκλικό στυλοβάτη στον οποίο πατούσαν 8 κίονες. Στο κέντρο υπάρχει οκτάγωνη κολυμβήθρα και εντυπωσιακά μαρμαροθετήματα στο πάτωμα. Επιγραφή στο κατώφλι της δυτικής πυλίδας του κυκλικού στυλοβάτη αναφέρει ότι ο κατασκευαστής ή δωρητής της στρώσης αυτής ήταν ο Πολυχρόνιος "Υπέρ Ευχής". Δυτικά του φωτιστηρίου υπάρχει τρίκλιτος "εξώτερος"¨οίκος.
Με μεγάλη πιθανότητα, το βαπτιστήριο θεωρείται σύγχρονο της πρώτης βασιλικής του Αρχιερέως Πέτρου. Το λεγόμενο Επισκοπικό Μέγαρο βρίσκεται στα 100 μ. δυτικά της βασιλικής του Αγίου Δημητρίου. Ανακαλύφθηκε στα 1937, 1939 και 1954 από τον Γ. Σωτηρίου, το 1972 ήρθαν στο φως από τον Π. Λαζαρίδη κι άλλα τμήματα του κτιρίου. Ήταν διώροφο και είχε σημαντικό γλυπτό διάκοσμο. Ανήκει στους υστερορωμαϊκούς χρόνους, συντηρήθηκε δε και χρησιμοποιήθηκε ως τον 7ο αιώνα μ.Χ.
Συγκρότημα Δημοσίων Κτιρίων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η αποκάλυψη άρχισε το 1956 από τον Γ. Σωτηρίου και συνεχίστηκε από τον Π. Λαζαρίδη στα χρόνια 1960-1968 και 1987. Επισημάνθηκαν 8 οικοδομικές φάσεις. Πρόκειται για δημόσιο συγκρότητμα αγοράς ή νοσοκομείου ή κάποιου άλλου προορισμού, που χρησιμποιήθηκε για πολλούς αιώνες. Μέσα στο χώρο του συγκροτήματος, λουτρικό κτίριο με ψηφιδωτό δάπεδο σε μια αίθουσα που μπορεί να χρονολογηθεί στο 2ο π.Χ αιώνα. Από τμήματα του τείχους της αρχαίας πόλης των Φθιωτίδων Θηβών πύργους, πύλες που βρέθηκαν ή επισημάνθηκαν σποραδικά, έγινε δυνατή η σχεδιαστική αποτύπωση και ο καθορισμός της πορείας και της έκτασής του.
Το τείχος διακρίνεται σε χερσαίο και θαλάσσιο. Περιέβαλε την Ακρόπολη της ομηρικής Πυράσου, το λιμάνι και μεγάλη έκταση της αρχαίας πόλης. Το μήκος του ήταν 250.000 τμ αλλά η πόλη εκτεινόταν κι έξω από τον περίγυρο οχύρωσης.
Πολυτελής Έπαυλη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Είναι πολυτελούς κατασκευής οικοδόμημα του 6ου μ.Χ. αιώνα. Περιλαμβάνει εντυπωσιακό ψηφιδωτό δάπεδο, το οποίο δεν έχει ακόμη καθαριστεί στο σύνολό του, αλλά και πλήθος γλυπτών στα δωμάτια και στους εξωτερικούς χώρους. Όπως όλα δείχνουν, το οικοδόμημα αναπτυσσόταν γύρω από μια κιονοστήρικτη αυλή, στρωμένη με μαρμάρινες πλάκες, ενώ μέχρι στιγμής έχουν βρεθεί πεσμένα επτά τμήματα από κορμούς αράβδωτων κιόνων, τρία ιωνικά κιονόκρανα και επτά επιθήματα με σχηματοποιημένα φύλλα του φυτού άκανθα. Επίσης βρέθηκε μεγάλος αριθμός χάλκινων νομισμάτων, τα περισσότερα από τα οποία είναι του Ιουστινιανού Νομισματοκοπείου Θεσσαλονίκης, ενώ σε μικρή απόσταση από την έπαυλη αποκαλύφθηκε νεκροταφείο με κεραμοσκεπείς και πλακοσκεπείς τάφους, καθώς και πολλά κτερίσματα: χάλκινες πόρπες, βραχιόλια, χάντρες, ενώτια, θραύσματα λύχνων, οινοχόων, αμφορέων και όστρακα.
Οι ανασκαφές στην περιοχή συνεχίζονται από την 7η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και φέρνουν στο φως κομμάτι-κομμάτι την επισκοπική πόλη των Φθιωτιδών Θηβών, στα ερείπια της οποίας οικοδομήθηκε η Νέα Αγχίαλος.[3]
Υποσημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 1,0 1,1 «The Princeton Encyclopedia of Classical Sites, PACHIA AMMOS ("Minoa") Ierapetra district, Crete. , PHTHIOTIC THEBES Achaia Phthiotis, Greece». www.perseus.tufts.edu. Ανακτήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 2023.
- ↑ Πολύβιος, Ιστορίαι, 5.99.4, Βικιθήκη
- ↑ «Βρήκαν πολυτελή έπαυλη 1.400 ετών στη Νέα Αγχίαλο Μαγνησίας». Αρχαιολογία Online. 9 Απριλίου 2009. Ανακτήθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 2023.
Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Urbanism and Economy in Late Antique Thessaly (3rd – 7th century A.D.) The Archaeological Evidence, Olga Karagiorgou, Christ Church and Institute of Archaeology, University of Oxford (αγγλικά).