Σπίθας

Εξώφυλλο τεύχους του "Μικρού Ήρωος", με πρωταγωνιστή το Σπίθα

Ο Σπίθας είναι χαρακτήρας του ελληνικού περιπετειώδους αναγνώσματος Μικρός Ήρως (κάποτε και Κόμικς), ο οποίος επινοήθηκε από τον εκδότη και σεναριογράφο Στέλιο Ανεμοδουρά και μεταφέρθηκε στο χαρτί από τον εικονογράφο Βύρωνα Απτόσογλου, στα 1953. Πρόκειται για έναν έφηβο με μικρή διανοητική καθυστέρηση, τον απόλυτα αφοσιωμένο φίλο του Γιώργου Θαλάσση στον αγώνα τους κατά τη διάρκεια της Κατοχής, εναντίον των Γερμανών, Ιταλών και Βουλγάρων κατακτητών. Μαζί με την Κατερίνα, συνιστούν μια ακαταμάχητη τριάδα ηρώων.

Ο Σπίθας είναι σωματώδης και απεικονίζεται ως αστεία καρικατούρα με χαρακτηριστικά μεγάλη στρογγυλή μύτη και μεγάλα μάτια, ενώ είναι και ελαφρά τραυλός. Η περιορισμένη αντίληψη των πραγμάτων γύρω του, του επιτρέπει να εμφανίζει άγνοια κινδύνου και να υπομένει στωικά διάφορες αντιξοότητες, μαρτύρια των βασανιστών του, προκειμένου να κατανικήσει τη μεγάλη πείνα που τον διακατέχει στη σκλαβωμένη Αθήνα των ετών 1941-1944. Το "αιώνια πεινασμένο παιδί" είναι μια αγαθή δύναμη, που η συμπεριφορά του, μέσω των κειμένων του Ανεμοδουρά και των σχεδίων του Απτόσογλου εμπνέουν στο νεαρό αναγνώστη τις αρχές της αυτοθυσίας, του αλτρουισμού, της πίστης στο στόχο και της αλληλεγγύης. Η έκφραση "Μανούλα μου ..." που προηγείται κάθε του φράσης, χρησιμοποιείται εύστοχα για να αποδώσει την έκπληξή του όταν αντιμετωπίζει απρόοπτες καταστάσεις, υποδηλώνοντας μια άδολη, αγνή και αφελή παιδικότητα.

Ο Σπίθας εντάσσεται στο πλαίσιο των δευτεραγωνιστών που βοηθούν το βασικό ήρωα για την ολοκλήρωση του έργου του, αλλά και χαρίζουν τον απαιτούμενο ανάλαφρο τόνο στην ιστορία, ώστε να επέρχεται ισορροπία με το δραματικό στοιχείο, που συνυπάρχει έντονα.

Η τραγικότητα του χαρακτήρα

Ο Σπίθας ενσαρκώνει στο χαρτί το ταλαιπωρημένο και γεμάτο στερήσεις ελληνόπουλο της Κατοχής, ιδιαίτερα εκείνο των αστικών κέντρων, το οποίο βίωσε τη δοκιμασία της μεγάλης πείνας. Θυμίζει ακόμη, όπως τονίζει ο συγγραφέας που έχει ασχοληθεί επισταμένως με το λαϊκό ανάγνωσμα Γιώργος Βλάχος ήρωα αρχαίας τραγωδίας, αλλά και τον χαρακτηριστικό παλιάτσο της Commedia dell’ Arte. Κατά άλλη εκτίμηση, ο Σπίθας είναι γελωτοποιός χαρακτήρας.

Βιογραφία

Κατά τη σεναριακή εξέλιξη της ιστορίας του «Μικρού Ήρωα», ο Στ. Ανεμοδουράς αποφεύγει να παραθέσει λεπτομέρειες της οικογενειακής κατάστασης του χαρακτήρα, περιοριζόμενος σε περιστασιακές και αόριστες αναφορές, όπως π.χ. πως το πραγματικό του όνομα είναι Νίκος Κατσανίκος και το ότι ο Σπίθας είναι ορφανός, ενώ από συγγενείς υπάρχει εν ζωή μόνο μια γιαγιά του, στην επαρχία. Με βάση το γεγονός, ότι η έναρξη της διήγησης εντοπίζεται στα 1943, ο Σπίθας είναι γεννημένος το 1930. Ένδειξη πως ο συγγραφέας δεν είχε καν προβλέψει τη μακροβιότητα του αναγνώσματός του, ήταν η πρωτοβουλία του να παρουσιάσει απότομα τους τρεις ήρωές του (συμπεριλαμβανομένου του Σπίθα) να κερδίζουν τουλάχιστον 3-4 χρόνια ενηλικίωσης και ξαφνικά, στο τεύχος υπ’ αριθμό 17 να μετατρέπονται από παιδιά, σε εφήβους.

Δημοφιλία

Ένα σημαντικό στοιχείο, που αναδεικνύει τη σημασία την οποία απέδιδε στον Σπίθα ο δημιουργός του είναι ότι του αφιερώνει την πλειονότητα των τίτλων στα εξώφυλλα του περιοδικού. Πιο συγκεκριμένα, ο Σπίθας αναφέρεται σε συνολικά 73 τίτλους εξώφυλλων του περιοδικού, σε αντίθεση με το ίδιο το "Παιδί - Φάντασμα" (που αναφέρεται μόλις 8 φορές) ή την Κατερίνα (13 φορές). Συχνότατες ήταν και οι επιστολές των αναγνωστών του εντύπου, που είχαν τις περισσότερες φορές αποδέκτη το Σπίθα, παρά τους υπόλοιπους πρωταγωνιστές. Τέλος, ο χαρακτήρας εμφανίσθηκε και σε θεατρική παράσταση, με τον ομώνυμο ρόλο να υποδύεται ο ηθοποιός Δημήτρης Πιατάς.

Πηγές

• Γιώργος Βλάχος, "Μικρός Ήρως - Το Λεξικό" (δίτομο έργο, έκδοση "Περιοδικός Τύπος", 2005)
• Γιώργος Πολ. Παπαδάκης-Νίκος Δημ. Νικολαΐδης, "Ο Μπλεκ και οι ... άλλοι" ("Περιοδικός Τύπος", 2007)