Σκαλτσοτιάνικα
 |
Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
Συντεταγμένες: 36°38′3″N 22°29′11″E / 36.63417°N 22.48639°E
| Σκαλτσοτιάνικα Λακωνίας | |
|---|---|
  Σκαλτσοτιάνικα Λακωνίας | |
| Χώρα | Ελλάδα[1] |
| Διοικητική υπαγωγή | Δήμος Ανατολικής Μάνης |
| Γεωγραφική υπαγωγή | Πελοπόννησος |
| Πληθυσμός | 54 (2021) |
Τα Σκαλτσοτιάνικα είναι ημιορεινός οικισμός του νομού Λακωνίας, στη χερσόνησο της Μάνης.
Γενικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο οικισμός Σκαλτσοτιάνικα είναι χαρακτηρισμένος ως παραδοσιακός οικισμός και απολαμβάνει ειδικού καθεστώτος προστασίας και ανάπτυξης της αρχιτεκτονικής του φυσιογνωμίας λόγω των λιθόκτιστων κτηρίων και των πυργόσπιτων του, που αποτελούν κλασσικό δείγμα της μανιάτικης και μεταβυζαντινής αρχιτεκτονικής. Το χωριό είναι κτισμένο βαθμιδωτά στην πλαγιά του όρους Αραβίκια με αποτέλεσμα το ύψομετρο του να ποικίλλει ανάμεσα στα 153 και 180 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Βρίσκεται στο ανατολικό τμήμα της μανιάτικης χερσονήσου, στη λεγομένη «Προσηλιακή Μάνη» και βόρεια του όρμου του Κότρωνα ή της Κολοκυθιάς κατά τη μεσαιωνική ονομασία της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μάνης. Τα Σκαλτσοτιάνικα ανήκουν στην Τοπική Κοινότητα Κότρωνα και υπάγονται διοικητικά στον δήμο Ανατολικής Μάνης σύμφωνα με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας όπως διαμορφώθηκε με το πρόγραμμα “Καλλικράτης”.
Έχουν 65 κατοίκους σύμφωνα με την απογραφή του 2001.
Οι κάτοικοι του χωριού αναφέρονται ως «Σκαλτσιώτες» και ασχολούνται κυρίως με τη γεωργία και την κτηνοτροφία.
Παλαιότητα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το χωριό Σκαλτσοτιάνικα αποτελεί ένα από τα αρχαιότερα και αδιαλείπτως κατοικούμενα χωριά της Μάνης και αναφέρεται μαζί με άλλους 124 ιστορικούς μανιάτικους οικισμούς στο υπόμνημα που συντάχθηκε πιθανότατα από τον Πιέρρο (Πέτρο) Μεδίκο κατά τις διαπραγματεύσεις των επαναστατημένων Μανιατών με το Δούκα του Νεβέρ, Κάρολο Γκονζάγκα το έτος 1618. Το υπόμνημα αυτό, είχε σκοπό να αποδώσει την εικόνα των μανιάτικων δυνάμεων στο Δούκα, ο οποίος διεκδικούσε τον αυτοκρατορικό θρόνο του Βυζαντίου που καταλύθηκε από τους Οθωμανούς, καθώς η γιαγιά του ήταν απόγονη του αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β' Παλαιολόγου και του Θεόδωρου Κομνηνού Δούκα Άγγελου Παλαιολόγου και μας πληροφορεί πως ο οικισμός Σκαλτσοτιάνικα κατοικούνταν την εποχή εκείνη από 30 οικογένειες.
Προέλευση ονομασίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η κατάληξη της ονομασίας του χωριού σε –ιάνικα παραπέμπει εξαρχής στις μανιάτικες γενεαλογικές παραδόσεις ονοματοδοσίας και συγκεκριμένα στα οικογενειακά επώνυμα που συνυπάρχουν πάραλληλα με τα ειδικότερα και μαρτυρούν την φατριακή διαίρεση της μανιάτικης κοινωνίας και την συγγενική αλλά και κοινωνική και πολιτική σύνδεση των επιμέρους οικογενειών μέσω της αναφοράς στον κοινό γενάρχη. Τα μανιάτικα οικογενειακά επώνυμα φέρουν όλα την κατάληξη –ιάνος και ανήκουν στην κατηγορία των ιταλόμορφων. Π.χ. Επώνυμο
- Μιχαλίτσης, το μέλος της οικογένειας: Μιχαλιτσιάνος.
- Δρακουλάκος, το μέλος της οικογένειας: Δρακουλιάνος.
- Κάσσης. το μέλος της οικογένειας: Καχιάνος
- Αρμυράντες, το μέλος της οικογένειας: Αρμυραντιάνος κοκ.
Έτσι, το όνομα των συνοικισμών με την κατάληξη –ιάνικα προκύπτει από τα οικογενειακά επώνυμα (-ιάνος) και είναι δυνατόν να σημαίνει είτε ότι ο συνοικισμός υπήρξε τουλάχιστον κατά την ίδρυση του οικογενειακός και κατοικούμενος από μέλη της ίδιας φατρίας είτε ότι κτίστηκε σε περιοχή της εκάστοτε οικογενειακής κυριότητας καθώς η κατάληξη σε –ιάνικα υποδηλώνει άλλοτε και ιδιοκτησία. Ωστόσο, με βάση και την κοινωνική οργάνωση της χερσονήσου της Μάνης επικρατέστερη εκδοχή παραμένει η πρώτη ενώ επιβεβαιώνεται και σε περιπτώσεις άλλων οικογενειακών συνοικισμών που εξελίχθηκαν σε χωριά όπως τα Ξιφαριάνικα και τα Κριελιάνικα. Συνεπώς και σύμφωνα με τη μανιάτικη παράδοση των οικογενειακών επιθέτων, το χωριό Σκαλτσοτιάνικα ιδρύθηκε κατά πάσα πιθανότητα ως συνοικισμός της οικογένειας Σκάλκου, επωνύμου που διασώζεται ακόμα και σήμερα στη Μάνη και από όπου ο σημερινός παραδοσιακός οικισμός αντλεί το όνομα του.
Παλαιότερες oνομασίες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Άλλη μια ονομασία που απαντάται σε παλαιότερες πηγές και διασώζεται ακόμη εκτός του οικογενειακής προέλευσης ονόματος του συνοικισμού «Σκαλτσοτιάνικα» είναι το τοπωνύμιο Αφούγγια ή Αφούγγια Γλήνας. Το τοπωνύμιο Αφούγγια πιθανόν να ετυμολογείται είτε από την παραφθορά της λέξης άφεγγα ή από –α στερητικό και τη λέξη φυγή και υποννοεί την αδυναμία διαφυγής. Ο γεωγραφικός προσδιορισμός Αφούγγια «Γλήνας» απαντάται στο χειρόγραφο ημερολόγιο του πρακτικού γιατρού από τη Λάγια, Παπαδάκη, που φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Αθηνών. Στο ημερόλογιο περιγράφονται επεμβάσεις καθώς και επισκέψεις του πρακτικού ιατρού στα χωριά της Μάνης κατά το 16ο αιώνα ανάμεσα τους και το χωριό Αφούγγια «Γλήνας». Ο προσδιορισμός «Γλήνας» προέρχεται από την αρχαϊκή λέξη γλίνη που σημαίνει πηλός αλλά έχει και άλλες ερμηνείες. Στην προκειμένη περίπτωση η λέξη γλίνη είναι δυνατόν να αναφέρεται στο χοιρινό λίπος μέσα στο οποίο τοποθετείται το κρέας για συντήρηση και κατ’ αυτό τον τρόπο μπορεί να αναφέρεται στις κτηνοτροφικές δραστηριότητες των κατοίκων καθώς η ίδια λέξη αποτελεί συνθετικό της λέξης σύγκλινο (συν + γλίνη) που αποτελεί και τοπικό έδεσμα της Μάνης. Το ουσιαστικό «γλίνη» ωστόσο χρησιμοποιείται ακόμη για να περιγράψει τόπο με αργιλώδες, ολισθηρό έδαφος και αποτελεί εξίσου ικανοποιητική εξήγηση με την πρώτη θεωρία σχετικά με την προέλευση του γεωγραφικού προσδιορισμού, δεδομένου ότι στην περιοχή λειτουργούσε από πολύ νωρίς λατομείο. Σήμερα, το τοπωνύμιο Αφούγγια χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ορεινότερη περιοχή του χωριού που βρίσκεται πέριξ του ιερού ναού αφιερωμένου στην Παναγία και του παρακείμενου κοιμητηρίου. Οι επιστολές όμως που αντάλλαξαν οι Μανιάτες με το Κάρολο Α΄ δούκα του Νεβέρ καθώς και άλλες πηγές μας πληροφορούν πως Αφούγγια και Σκαλτσοτιάνικα τουλάχιστον μέχρι και το 17ο αιώνα μ.Χ δεν ταυτίζονταν ως οικισμοί αλλά πρόκειται στην ουσία για δύο διαφορετικούς συνοικισμούς. Στο υπόμνημα δε, που παρέθεσε στο Δούκα Κάρολο, ο Πιέρρος Μεδίκος αναφέρεται πως η Αφούγγια κατοικείτο από 50 οικογένειες ενώ οι «Σκαλτσοτιάνοι» (sic) από 30. Με την πάροδο των χρόνων φαίνεται πως οι δύο συνοικισμοί συνενώθηκαν με την ονομασία Σκαλτσοτιάνικα να επικρατεί και το τοπωνύμιο Αφούγγια να διατηρείται μόνο για να περιγράψει την ορεινότερη γεωγραφική διαίρεση του χωριού.
Η Μάχη στην τοποθεσία Αφούγγια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Στην τοποθεσία Αφούγγια που σήμερα ταυτίζεται με αυτή του χωριού Σκαλτσοτιάνικα, οι Μανιάτες συγκρούστηκαν το 1613 με τις δυνάμεις του Οθωμανού κουρσάρου Μουσολίν Ραϊζ ή Ρεϊς (τουρκ. reis = καπετάνιος) που λεηλατούσαν την περιοχή της Μάνης, φτάνοντας ως την Αφούγγια. Ενδεικτική της λεηλασίας, είναι η σύληση των χριστιανικών ναών από τους μουσουλμάνους οθωμανούς πειρατές με χαρακτηριστικά τα σημάδια του περάσματος των εισβολέων στις αγιογραφίες του παρεκκλησίου του Αγίου Νίκωνα. Η παράδοση θέλει τους κατοίκους της Αφούγγιας, γυναικόπαιδα στην πλειοψηφία τους να προβάλλουν σθεναρή αντίσταση και να αποκρούουν τους εισβολείς οχυρωμένοι σε σπηλιά της περιοχής. Οι πειρατές του Μουσολίν Ραϊζ όμως, αφού δεν κατάφεραν να κάμψουν την αντίσταση των λιγοστών Μανιατών έβαλαν φωτιά στη σπηλιά με αποτέλεσμα οι πολιορκημένοι να επιλέξουν τον ηρωϊκό όσο και μαρτυρικό θάνατο από την ταπείνωση της υποδούλωσης και του εξανδραποδισμού. Τον επόμενο χρόνο τελικά, οι Μανιάτες ξανασυνάντησαν τις οθωμανικές δυνάμεις του Μουσολίν Ραϊζ λίγο ανατολικότερα, στην πλαγιά του βουνού Αραβίκια, πλησίον της οχυρής Μονής της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, αυτή τη φορά για να τον κατατροπώσουν και να φονεύσουν τον ίδιο τον επί της κεφαλής των Τούρκων, Μουσολίν. Σε ανάμνηση της ήττας του Μουσολίν Ραϊζ, η περιοχή γύρω από το μοναστήρι και το παλαιό πλακόστρωτο μονοπάτι που οδηγεί στον Κότρωνα ονομάζεται Ραζί ή Ραζία. Οι εναπομείναντες επιζώντες των οθωμανικών δυνάμεων μετά τη μάχη τράπηκαν σε άτακτη φυγή και έφθασαν πέραν του ακρωτηρίου Σταυρί όπου και επιβιβάσθηκαν στα πλοία που τους μετέφεραν, σε ένα γραφικό ορμίσκο που ακόμη και σήμερα καλείται «Τουρκολίμανο».
Αξιοθέατα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Το παρεκκλήσι του Άγιου Νίκωνα που εσφαλμένα αναφέρεται και ως Άγιος Νικόλας με ωραία και σπάνια αγιογράφηση του 13ου αιώνα.
- Η Ιερά Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος που βρίσκεται σε μικρή απόσταση από το χωριό.
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Kassis, "Mani's History", 30
- ↑ Greenhalgh and Eliopoulos, "Deep into Mani: Journey into the Southern Tip of Greece", 26
Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Η Μάνη και η Οθωμανική αυτοκρατορία, του Απ. Β. Δασκαλάκη, εκδόσεις Πελασγός
- Ιστορία της Μάνης, του Ανάργυρου Κουτσιλιέρη, εκδόσεις Παπαδήμα
- Πρόγραμμα Καλλικράτης - ΦΕΚ Α87 της 07/06/2010
- Επιδρομές του Μουσολίν Ραϊζ και του Σιλάν Πασά εναντίον της Μάνης 1614-1615 μ.Χ., του Ιωάννη Π. Λεκκάκου
- Μοιρολόγια της Μέσα Μάνης Α’, Αθήνα 1979, του Κυριάκου Δ. Κάσση