Σιδερένιο κλουβί
Στην κοινωνιολογία το σιδερένιο κλουβί είναι όρος που εισήγαγε ο Μαξ Βέμπερ στο έργο του «Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού» και αναφέρεται στον αυξημένο εξορθολογισμό ο οποίος είναι εγγενής στην κοινωνική ζωή, ιδιαίτερα στις δυτικές καπιταλιστικές κοινωνίες. Το σιδερένιο κλουβί παγιδεύει με τον τρόπο αυτό τα άτομα σε συστήματα που βασίζονται αποκλειστικά στην τελεολογική αποτελεσματικότητα, τον ορθολογικό υπολογισμό και τον έλεγχο. Ο Βέμπερ περιέγραψε επίσης την γραφειοκρατικοποίηση της κοινωνικής τάξης σαν το «παγωμένο σκοτάδι της πολικής νύχτας.[1]
Το απόσπασμα του Βέμπερ στα γερμανικά και τα ελληνικά έχει ως εξής:
Nur wie »ein dünner Mantel, den man jederzeit abwerfen könnte«, sollte nach Baxters Ansicht die Sorge um die äußeren Güter um die Schultern seiner Heiligen liegen. Aber aus dem Mantel ließ das Verhängnis ein stahlhartes Gehäuse werden.[2]
Κατά την άποψη του Μπάξτερ[3] η φροντίδα για τα εξωτερικά αγαθά πρέπει να βαραίνει στους ώμους του «αγίου (μόνο) σαν ένας ελαφρός μανδύας, που μπορεί να πεταχτεί πέρα κάθε στιγμή». Αλλά η μοίρα το'φερε αυτός ο μανδύας να γίνει ένα σιδερένιο κλουβί.[4]
Στο πρωτότυπο γερμανικό κείμενο ο όρος είναι «stahlhartes Gehäuse» που μεταφράστηκε στα αγγλικά από τον Τάλκοτ Πάρσονς το 1930 σαν «σιδερένιο κλουβί» (iron cage).[5] Με τις ίδιες λέξεις έχει αποδοθεί και καθιερωθεί και στα ελληνικά, τα γαλλικά (cage d'acier [ατσάλι] ή cage de fer) και σε άλλες γλώσσες. Η μετάφραση του Πάρσονς έχει αμφισβητηθεί, καθώς μια ακριβέστερη απόδοση είναι «κέλυφος σκληρό σαν ατσάλι».[5][6]
Ορθολογισμός και γραφειοκρατία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Βέμπερ εκτιμούσε ότι η σύγχρονη κοινωνία είχε αρχίσει να χαρακτηρίζεται από μια μετατόπιση σε ό,τι αφορά τα κίνητρα των ατομικών συμπεριφορών, γιατί είχαν αρχίσει να βασίζονται στην αποτελεσματικότητα αντί για την καταγωγή ή την συγγένεια. Ακόμη, η συμπεριφορά είχε αρχίσει να κυριαρχείται από έναν προσανατολισμένο σε στόχους ορθολογισμό και λιγότερο στην παράδοση και τις αξίες. Σύμφωνα με τον Βέμπερ, η μετάβαση από μια παλιάς μορφής κινητικότητας με όρους συγγένειας σε μια νέα μορφή με ένα αυστηρό σύνολο κανόνων ήταν άμεσο αποτέλεσμα της αύξησης της συσσώρευσης του κεφαλαίου, δηλαδή του καπιταλισμού.[7]
Σε ό,τι αφορά τις γραφειοκρατίες, ο Βέμπερ θεωρούσε ότι διαφέρουν από το προηγούμενο φεουδαρχικό σύστημα, όπου οι άνθρωποι προάγονταν (επαγγελματικά) μέσω της ευνοιοκρατίας και με δωροδοκίες,[8] διότι τώρα υπήρχε ένα σύνολο κανόνων που ορίζονται σαφώς, δηλαδή η προαγωγή λόγω αρχαιότητας[9] και πειθαρχικού έλεγχου. Ο Βέμπερ πίστευε ότι αυτό επηρέασε την σύγχρονη κοινωνία και το πώς λειτουργούμε σήμερα, ειδικά σε πολιτικό επίπεδο.
Χαρακτηριστικά της γραφειοκρατίας ο Βέμπερ θεωρεί την ιεραρχημένη διοίκηση, τον απρόσωπο χαρακτήρα, τους γραπτούς κανόνες συμπεριφοράς, την προαγωγή βάσει αποτελέσματος, τον καταμερισμό εργασίας και την αποτελεσματικότητα.[10] Επιπλέον, θεωρούσε ότι συγκεντρώνουν μεγάλη ισχύ σε λίγους, ανεξέλεγκτους ανθρώπους και ότι αυτοί που ελέγχουν αυτές τις οργανώσεις ελέγχουν την ποιότητα της ζωής μας. Οι γραφειοκρατίες τείνουν να δημιουργούν ολιγαρχίες, εκεί όπου μερικοί υπάλληλοι κατέχουν την πολιτική και οικονομική δύναμη. Επειδή η γραφειοκρατία είναι μια μορφή οργάνωσης ανώτερη από όλες τις άλλες, η περαιτέρω γραφειοκρατικοποίηση και ο εξορθολογισμός μπορεί να είναι «αναπόφευκτη μοίρα».[11]
Εξαιτίας των παραπάνω λόγων, θα υπάρξει μια εξέλιξη του σιδερένιου κλουβιού, το οποίο θα είναι μια άκαμπτη, απανθρωπισμένη κοινωνία. Το σιδερένιο κλουβί είναι ένα σύνολο κανόνων και νόμων στους οποίους όλοι υποβάλλονται και όλοι πρέπει να τηρούν.[12]
Παραπομπές και σημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Weber, Max (1994). Lassman, Peter, επιμ. Political Writings (Cambridge Texts in the History of Political Thought). Μετάφραση από τον Ronald Speirs. Cambridge: Cambridge University Press. σελίδες xvi.
- ↑ Weber, Max. «Die protestantische Ethik und der Geist des Kapitalismus». Ανακτήθηκε στις 21 Μαρτίου 2015.
- ↑ Ο Ρίτσαρντ Μπάξτερ (1615-1691) ήταν Βρετανός πουριτανός ηγέτης, ποιητής, υμνογράφος και θεολόγος.
- ↑ Weber, Max. Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού. Μτφρ. Δημοσθένης Κούρτοβικ. Αθήνα: Κάλβος. Εδώ τηρείται η καθιερωμένη και όχι η ορθογραφία της μετάφρασης.
- ↑ 5,0 5,1 Baehr, Peter (May 2001). «The "Iron Cage" and the "Shell as Hard as Steel": Parsons, Weber, and the Stahlhartes Gehäuse Metaphor in the Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism». History and Theory 40 (2): 153–169. doi:. https://archive.org/details/sim_history-and-theory_2001-05_40_2/page/153.
- ↑ Max Weber, Peter R. Baehr, Gordon C. Wells, The Protestant ethic and the "spirit" of capitalism and other writings, Penguin Classics, 2002, ISBN 0-14-043921-8, [1], p.xxiv
- ↑ Weber, Max, Talcott Parsons, and Rh Tawney. The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism. Dover Publications, 2003.
- ↑ Morrison, Kenneth (2003). Marx, Durkheim, Weber: Formations of Modern Social Thought. Dover.
- ↑ «Robert K. Merton, Social Theory and Social Structure.Glencoe, IL: Free Press, 1957, pp. 195-206». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 1 Μαΐου 2015. Ανακτήθηκε στις 20 Μαρτίου 2015.
- ↑ «Public Bureaucracy and Administrative Accountability». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Φεβρουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 20 Μαρτίου 2015.
- ↑ Weber, Max. Economy and Society: An Outline of Interpretive Sociology. University of California Press, 1978. 1403
- ↑ Ashworth, Rachel, George Boyne, and Rick Delbridge. "Escape From the Iron Cage? Organizational Change and Isomorphic Pressures in the Public Sector." Journal of Public Administration Research and Theory (2007). 7 Apr. 2008.