Σεβήρος Αντιοχείας

Σεβήρος Αντιοχείας
Γενικές πληροφορίες
Γέννηση	456 ή 465 (περίπου) Πισιδία ή Σωζόπολη
Θάνατος	538 Αίγυπτος
Χώρα πολιτογράφησης	Βυζαντινή Αυτοκρατορία
Θρησκεία	Μιαφυσιτισμός
Eορτασμός αγίου	8 Φεβρουαρίου
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	αρχαία ελληνικά
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	θεολόγος ιερέας συγγραφέας Πατριάρχης
Αξιώματα και βραβεύσεις
Αξίωμα	Ελληνορθόδοξος Πατριάρχης Αντιοχείας (512–538) επίσκοπος
Σχετικά πολυμέσα

Ο Σεβήρος Αντιοχείας (κλασικά συριακά: ܣܘܪܘܣ ܕܐܢܛܝܘܟܝܐ‎‎) θεωρείται ο μεγαλύτερος θεολόγος του αντιχαλκηδονισμού. Γεννήθηκε στη Σωζόπολη της Πισιδίας γύρω στο 465 και πέθανε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 538. Προερχόταν από ιερατική κι ευγενή ελληνική οικογένεια. Σπούδασε Φιλοσοφία στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, και Νομικά στη Βηρυττό. Το 488 ασπάστηκε τον Χριστιανισμό στην μονοφυσίτικη εκδοχή του, και μονάζει στην περιοχή της Ελευθερούπολης στη Παλαιστίνη. Αργότερα ιδρύει δικό του μοναστήρι στην ίδια περιοχή και χειροτονείται ιερέας. Εκλέγεται Πατριάρχης Αντιοχείας για 6 χρόνια -από το 512 μέχρι το 518 και μέχρι την ανάρρηση στο θρόνο του Ιουστίνου το 518, όπου και διώχτηκε γιατί οι μονοφυσίτικες αντιλήψεις δεν γίνονταν πια ανεκτές. Έφυγε για την Αίγυπτο και εκεί με τα πολλά συγράμματά του, καθοδήγησε τον αγώνα των Μονοφυσιτών κατά της αυτοκρατορικής πολιτικής. Πέθανε στην Αίγυπτο και ετάφη σε ένα μοναστήρι της Αλεξάνδρειας. Οι Μονοφυσίτες τον τιμούν ως άγιο.

Βιογραφία

Ο Σεβήρος είναι ο μεγαλύτερος θεολόγος τον οποίο ανέδειξε ο μονοφυσιτισμός. Γεννήθηκε στη Σωζόπολη της Πισιδίας γύρω στο 465. Προερχόταν από μία διακεκριμένη Χριστιανική οικογένεια. Την εποχή της Συνόδου της Εφέσου το 431 ο παππούς του Σεβήρου ήταν επίσκοπος της Σωζοπόλεως και ήταν ένας από τους επισκόπους που είχαν εκθρονίσει τον Νεστόριο. Σπούδασε φιλοσοφία στην Αλεξάνδρεια μαζί με τον Ζαχαρία τον Σχολαστικό, ο οποίος μάλιστα τον καθοδήγησε πνευματικά, τον επηρέασε και αργότερα όταν οι δύο φίλοι σπούδαζαν νομικά στη Βηρυτό από τον Λεόντιο, ύστερα από συμβουλές του Ζαχαρία, ο Σεβήρος εισήλθε στον Χριστιανισμό και βαπτίστηκε το 488 στην Τρίπολη της Φοινίκης. Επηρεάστηκε από τον μοναχισμό όταν ήλθε σε επαφή με τον Πέτρο τον Ιβηριανό που ασκούσε πολύ μεγάλη επιρροή γενικότερα. Αργότερα επισκέφθηκε τη γενέτειρα του Ζαχαρία, τη Γάζα, όπου ύστερα από κάποια χρόνια άσκησης (στο μοναστήρι του Ρωμανού κοντά στην Ελευθερούπολη της Παλαιστίνης και στο μοναστήρι του Πέτρου στη Μαϊουμά) ιδρύει δική του μονή στη Μαϊουμά και χειροτονείται ιερέας από τον εξόριστο από την Παμφυλία, Επιφάνιο.

Οι αντιμονοφυσιτικές επιθέσεις ανάγκασαν τον Σεβήρο να προσφύγει στην Κωνσταντινούπολη μαζί με διακόσιους ομοϊδεάτες του και να ζητήσει προστασία από τον τότε αυτοκράτορα Αναστάσιο, που ούτως ή άλλως ο μονοφυσιτισμός τον έβρισκε σύμφωνο με τις απόψεις του. Έτσι και έγινε. Η κρατική εξουσία αποδέχθηκε τον Σεβήρο και τα οφέλη ήταν ότι κατάφερε να συγγράψει δογματικά έργα, και μαζί με τους φίλους του επέκτεινε την επιρροή του μονοφυσιτισμού και εξελέγη πατριάρχης Αντιοχείας, καθώς ο πατριάρχης Φλαβιανός Β΄ Αντιοχείας απομακρύνθηκε από το θρόνο κατόπιν μονοφυσιτικής στάσης. . Παρά κάποιες αντιδράσεις λόγω αποδοχής απόψεων είτε ακραία μονοφυσιτικές είτε μετριοπαθείς (όπως η αποδοχή του Ενωτικού Διατάγματος του Ζήνωνα), ο Σεβήρος κατόρθωσε να παραμείνει στο θρόνο για έξι χρόνια. Σ' αυτό βοήθησε η μόρφωση και ο ισχυρός χαρακτήρας του. Παρόλο τους πολυάριθμους προσωπικούς οπαδούς του, δεν κατάφερε να παραμείνει στο θρόνο μετά την κατάληψη της εξουσίας από τον Ιουστίνο και του ανιψιού του Ιουστινιανό το 518, οπότε και η πολιτική του Ενωτικού καταργήθηκε. Έτσι, ο Σεβήρος μαζί με πολλούς ομόφρονές του κατέφυγε στην Αίγυπτο. Είχε μεγάλη υποστήριξη από τον πατριάρχη Αλεξανδρείας Τιμόθεο Δ' (καθώς ο Ιουστίνος δεν τον μετακίνησε από την έδρα του, επειδή ο λαός της περιοχής ήταν σε μεγάλο βαθμό διαποτισμένος από τον Μονοφυσιτισμό) κι έτσι ο Σεβήρος με συγγραφές του και κυρίως με τις επιστολές του κατάφερε να κατευθύνει την αντίσταση των Μονοφυσιτισμών της Αιγύπτου εναντίον της αυτοκρατορικής πολιτικής.

Όταν ο Ιουστινιανός ανέβηκε στον αυτοκρατορικό θρόνο το 527, αρχικά συνέχισε την εκκλησιαστική πολιτική του Ιουστίνου (άλλωστε ήταν εκείνος που την είχε διαμορφώσει). Αργότερα όμως, επηρεασμένος και από την σύζυγό του Θεοδώρα, ο αυτοκράτορας προσπάθησε να φέρει σε επαφή τις παρατάξεις των Ορθοδόξων και των Μονοφυσιτών σε διάσκεψη στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο Σεβήρος δεν προσήλθε!

Ο Σεβήρος ξαναπήγε στην πρωτεύουσα το 535, όταν εξελέγη πατριάρχης Κων/πόλεως ο Άνθιμος, που ήταν φαινομενικά ορθόδοξος αλλά κατ'ουσίαν μετριοπαθής Μονοφυσίτης. Σε Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη στις 2 Μαΐου το 536 καταδικάστηκε μεταξύ άλλων και ο Σεβήρος, ο οποίος υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την πρωτεύουσα, μετέβη πάλι στην Αίγυπτο, όπου και πέθανε στις 8 Φεβρουαρίου το 538 (έχει ταφεί σε μία μονή κοντά στην Αλεξάνδρεια). Τιμάται από τους Μονοφυσίτες ως άγιος.

Συγγράμματα

Ο Σεβήρος, κάτοχος υψηλής παιδείας και δεινού λόγου και έκφρασης αναδείχθηκε ένας από τους πιο παραγωγικούς θεολόγους. Τα σωζόμενα όμως έργα του είναι λίγα και τα βρίσκουμε σχεδόν αποκλειστικά σε συριακή μετάφραση.

Ελληνικά κείμενα: Τα ελληνικά κείμενά του αποτελούνται από μικρά παραθέματα, αντιμονοφυσιτικά συγγράμματα και ανθολόγια. Το μόνο πλήρες ελληνιστί σωζόμενο κείμενό του είναι η “Ομιλία Περί της αναστάσεως του Κυρίου”, στην οποία καταβάλλεται προσπάθεια στον εναρμονιστούν οι διηγήσεις των ευαγγελικών διηγήσεων. Είναι εκδιδομένη μεταξύ των Ομιλιών του Γρηγορίου Νύσσης (ομ. 2), αλλά ανήκει στον Σεβήρο (ομ. 77). Επίσης ο Κων/νος Μπόνης αποδίδει στον Σεβήρο τους “Διαλόγους”, τους φερόμενους από το όνομα του Καισαρίου, που τοποθετούνται μεταξύ των Απολογητών στην ίδια περίοδο.

Αντιρρητικά συγγράμματα προς Ορθοδόξους: Όπως αναφέρθηκε λόγω των δυναμικών επεμβάσεων του μοναχού Νηφαλίου (ο οποίος υπήρξε και αξιόλογος συγγραφέας) στη Μαϊουμά ανάγκασαν τον Σεβήρο να προσφύγει στην Κωνσταντινούπολη. Ο Σεβήρος συνέγραψε δύο λόγους “Κατα Νηφαλίου”, οι οποίοι σώζονται σε μετάφραση, ο πρώτος όμως αποσπασματικά.

Άλλο έργο που αποδίδεται στον Σεβήρο είναι η συλλογή μεγάλου αριθμού χωρίων των έργων του Κυρίλλου Αλεξανδρείας, ερμηνευμένα και ταξινομημένα σε 244 κεφάλαια, που κυκλοφόρησαν ανώνυμα. Η ερμηνεία τους ακολουθεί την ίδια γραμμή με εκείνη στο ένα από τα σπουδαιότερα έργα του “Φιλαλήθης”, που συνέγραψε στην Κων/πολη . Αργότερα συνέταξε και την “Απολογίαν του Φιλαλήθους”, για να διευκρινίσει πιο αποτελεσματικά ορισμένα σημεία του.

Άλλο θεμελιώδες σύγγραμμά του είναι το τριμερές “Κατά του δυσσεβούς Γραμματικού”, στο οποίο με την ερμηνεία περίπου 150 μεγάλων πατερικών χωρίων καταπολεμά τις απόψεις του Ιωάννου Καισαρέως Γραμματικού, όπως τις είχε διατυπώσει στην απολογία του υπέρ της συνόδου της Χαλκηδόνος. Εκτός των άλλων αυτό έργο του Σεβήρου προσφέρει σημαντική βοήθεια στην ανασύνθεση του χαμένου έργου του Ιω. Γραμματικού, καθώς περιέχει 117 απόσπάσματά του.

Αντιρρητικά προς τους Άκρους Μονοφυσίτας: Ο Σεβήρος αφιέρωσε πολύ χρόνο και κόπο για την αντιμετώπιση της διδασκαλίας του Ιουλιανού επισκόπου Αλικαρνασσού περί αφθαρσίας. Ο Ιουλιανός έγραψε ένα τόμο με θέμα την αφθαρσία του Χριστού, τον οποίο έστειλε μαζί με επιστολή στον Σεβήρο και έτσι ξεκίνησε μια έντονα αντιρρητική γραμματεία μεταξύ των δύο ανδρών. Στη γραμματεία αυτή ανήκουν τα επτά κείμενα του Σεβήρου: τρεις “Επιστολαί προς τον Ιουλιανόν”, ο “Έλεγχος του περί αφθαρσίας τόμου του Ιουλιανού”, η “Αναίρεσις των προτάσεων Ιουλιανού”, και το “Κατα της Απολογίας του Ιουλιανού”. Τα κείμενα αυτά καταδεικνύουν πόση προσπάθεια κατέβαλε ο Σεβήρος για να απομακρυνθεί από τον ακραίο Μονοφυσιτισμό. Ανάλογες είναι και οι τέσσερις επιστολές “Κατά του Στεργίου Γραμματικού” (ενός άλλου ακραίου μονοφυσίτου) καθώς και οι "Λόγοι Προς Φηλικίσσιμον", που είναι τουλάχιστον δεκαπέντε.

Ομιλίες: Σώζεται μια συλλογή του Σεβήρου που ανέρχεται σε 125 ομιλίες με τον τίτλο “Ομιλίαι επιθρόνιοι”. Εκφωνήθηκαν κατά την περίοδο της πατριαρχείας του στην Αντιόχεια (512-518) και διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες: α) στις κύριες εορτές του έτους, β) στους αγίους, γ) στις καινοδιαθηκικές περικοπές των Κυριακών και δ) στις ευκαιριακές. Σώζονται σε δύο μεταφράσεις εκείνη του Παύλου Καλλινίκου (530) και εκείνη του Ιακώβου Εδέσσης (τέλη ζ' αιώνος). Σε ελληνικό πρωτότυπο σώζεται πλήρης η ομιλία 77 μεταξύ των ομιλιών Γρηγορίου Νύσσης και μερικές ακόμα όπως η “ενθρωνιστήριος” στα συριακά και η “Εις την Παρθένον Μαρίαν” στα κοπτικά. Υπάρχουν πολυάριθμες ομιλίες σε κοπτική ή αραβική μετάφραση, που φέρονται ως γνήσιες αλλά αμφιβάλλεται η γνησιότητά τους ισχυρώς.

Επιστολές: Επειδή το μεγαλύτερο μέρος της σταδιοδρομίας του το πέρασε στην εξορία, ο Σεβήρος χρησιμοποιούσε αναγκαστικά την επιστολογραφία σε μεγάλο βαθμό, ως μέσο συγκράτησης του μονοφυσιτικού μετώπου, το οποίο τον αναγνώριζε ως πραγματικό ηγέτη. Μαρτυρείται δε, ότι η πολυμερής συλλογή επιστολών του περιελάμβανε 4000 τεμάχια, ταξινομημένα σε 23 βιβλία. Τα σωζόμενα σε ελληνικό πρωτότυπο είναι πάρα πολλά αλλά μικρής έκτασης. Πολλά έχουν σωθεί μεταφρασμένα στα συριακά, στα αραβικά και στα κοπτικά. Παραλήπτες των επιστολών αυτών ήταν μεταξύ άλλων διαπρεπείς προσωπικότητες, όπως ο αυτοκράτορας Αναστάσιος και μεγάλες ιεράρχες του Μονοφυσιτισμού, όπως ο Άνθιμος και ο Θεοδόσιος.

Λειτουργικά: Ο Σεβήρος υπήρξε και αξιόλογος υμνογράφος. Ύμνοι του περιλαμβάνονται στην συριακή “Οκτάηχο”, η οποία μεταφράστηκε από την ελληνική και λέγεται πως ο Ιάκωβος Εδέσσης, που αναθεώρησε την αρχική μετάφραση του Παύλου Καλλίνικου, πρόσθεσε κάποιους ύμνους. Άλλα λειτουργικά κείμενα του Σεβήρου είναι η “Αναφορά”, η “Λειτουργία των Προηγιασμένων” και η “Τάξις του βαπτίσματος” εξ ίσου στα συριακά. Φυσικά δεν πρόκειται για πρωτότυπα δημιουργήματα του Σεβήρου αλλά για διασκευές των ήδη υπάρχοντων ακολουθιών. Επιπλέον, διατηρούνται τέσσερις ευχές του Σεβήρου σε κοπτική μετάφραση.

Ερμηνευτικά αποσπάσματα: Υπάρχουν, τέλος, πολυάριθμα διατηρούμενα αποσπάσματα του Σεβήρου σε ελληνική ερμηνευτική Σειρά, τα οποία αναφέρονται σε πολλά βιβλία της Αγίας Γραφής, και δη στην Οκτάτευχο, στα βιβλία των Βασιλειών, στους Ψαλμούς, στις Ωδές, στον Ιώβ, στον Ιωνά, στους μεγάλους προφήτες, στα Ευαγγέλια, στις Πράξεις, στις Επιστολές του Παύλου αλλά και στις Καθολικές Επιστολές. Πολυάριθμα είναι, επίσης, τα αποσπάσματα σε κοπτική Σειρά.

Διδασκαλία

Προικισμένος με ασυνήθιστη δύναμη λόγου και διάνοιας ο Σεβήρος, χάρις και στη βαθιά γνώση της Αγίας Γραφής και της θεολογικής παράδοσης του Χριστιανισμού, αναδείχθηκε ένας δεινός κι άριστος θεολόγος , ακολουθώντας παράλληλα την αλεξανδρινή σχολή σκέψης. Καταπολέμησε τον Νεστοριανισμό και τον ακραίο Μονοφυσιτισμό (ή Ευτυχιανισμό), και τον αρειανισμό. Γι' αυτό το λόγο επέμενε σθεναρά στην διδασκαλεία του Κυρίλλου Αλεξανδρείας. Ο Σεβήρος απέρριπτε τον όρο «δύο φύσεις», καθώς, κατά τη γνώμη του, οδηγούσε σε διπλότητα προσώπων, αποδεχόταν όμως την ύπαρξη θεότητας και ανθρωπότητας ως τέλεια στοιχεία σε έναν Χριστό. Ο λόγος, που απέρριπτε τον όρο «δύο φύσεις», είναι ότι συνέχιζε την παλαιά ταύτιση της έννοιας των όρων «φύσις» «υπόστασις» «πρόσωπον» στην χριστολογία. Είναι εφαρμογή της αδυναμίας της λατινικής γλώσσας, που παλιότερα μέσω μίας λέξης, της substantia, δήλωνε την τριαδολογία ταυτόχρονα και την ουσία και την υπόσταση.

Αναγνώριζε, λοιπόν, τη διαφορότητα των δύο στοιχείων, για να μην καταλήξει σε σύγχυσή τους. Έλεγε ότι από τις δύο φύσεις, την θεία και την ανθρώπινη, διαμορφώθηκε ένας Εμμανουήλ και μία φύση του Θείου Λόγου ενσαρκωμένη, εξηγώντας ενίοτε αυτή την έκφραση του Κυρίλλου με παραλλαγές όπως «μία φύσις του Θεού Λόγου σύνθετος προς την σάρκα». Στον Χριστό η αναζήτηση δύο φύσεων είναι κάτι το θεωρητικό και φαντασιώδες· «το δύο σκοπείν τη φαντασία του νου μόνον εφίεται». Δίδασκε εξ άλλου ότι το σώμα του Χριστού κατέστη άφθαρτο μόνο μετά την Ανάσταση, ενώ προηγουμένως ήταν φθαρτό, απορρίπτοντας έτσι τις απόψεις του Ιουλιανού της Αλικαρνασσού περί αρχικής αφθαρσίας του σώματος· γι'αυτό το λόγο οι Ιουλιανιστές τον αποκαλούσαν και φθαρτολάτρη. Τη διαφορότητα των δύο φύσεων την αποδέχονταν και πολλοί από τους άκρους Μονοφυσίτες, αλλά ενώ αυτοί δέχονταν τελικά μία μόνο ιδιότητα του ενιαίου προσώπου, ο Σεβήρος απέδιδε στο ενιαίο πρόσωπο «δύο ιδιότητας ως εν ποιότητι φυσική».

Πρόκειται, βέβαια, για μία θέση παραπλήσια του Κυρίλλου Αλεξανδρείας και των Ορθοδόξων εν γένει, οι οποίοι απέρριπταν τις απόψεις του για ένα βασικό λόγο, ότι αυτές αγνοούν και αντικρούουν την Δ' Οικουμενική Σύνοδο. Οι περισσότεροι από τους Μονοφυσίτες ακολούθησαν μετέπειτα στην Αίγυπτο στην Συρία και αλλού την μετριοπαθή γραμμή τού Σεβήρου μέχρι και σήμερα.

Πηγές

• Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, λήμμα Σεβήρος
• Ελληνική Πατρολογία Π.Κ. Χρήστου, τόμος Ε΄
• Οι Βυζαντινοί Πατέρες του Έκτου, Έβδομου και Όγδοου Αιώνα, Γ. Φλορόφσκυ