Ανάκτορο του Νέστορα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
(Ανακατεύθυνση από Παλάτι του Νέστορα)

Συντεταγμένες: 37°1′37.37″N 21°41′41.41″E / 37.0270472°N 21.6948361°E / 37.0270472; 21.6948361

Ανάκτορο του Νέστορα
Χάρτης
Είδοςαρχαιολογική θέση και ανάκτορο
Γεωγραφικές συντεταγμένες37°1′38″N 21°41′42″E
Διοικητική υπαγωγήΔήμος Πύλου - Νέστορος
ΧώραΕλλάδα
Προστασίααρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα
Commons page Πολυμέσα

Το Ανάκτορο του Νέστορα ή Παλάτι του Νέστορα είναι κεντρικό μέγαρο της Ύστερης Ελλαδικής Εποχής, που περιβάλλεται από οχυρωματικό περίβολο. Ήταν διώροφο κτίριο που περιελάμβανε αποθηκευτικούς χώρους, εργαστήρια, λουτρά, φωταγωγούς, χώρους υποδοχής και κεντρικό σύστημα αποχέτευσης και βρίσκεται στον επιμήκη λόφο του Επάνω Εγκλιανού.[1] Πρόκειται για το πιο καλά διατηρημένο μυκηναϊκό παλάτι που έχει ως τώρα ανακαλυφθεί.[2][3][4] Κατά τη διάρκεια της ανασκαφής του, το 1939, ταυτοποιήθηκαν επίσης περίπου 1.000 πινακίδες της γραμμικής Β. Επίσης ανακαλύφθηκαν πολλά καλλιτεχνικά αντικείμενα που χρονολογούνται από το 1300 π.Χ.. Το ανακτορικό συγκρότημα που χρησιμοποίησε ο βασιλιάς Νέστωρ, καταστράφηκε από πυρκαγιά γύρω στο 1200 π.Χ..[5] Στις 10 Δεκεμβρίου του 2012, ο αρχαιολογικός χώρος έκλεισε για ανακαίνιση[6] και έργα ανάδειξης και προστασίας.[7] Η οροφή πάνω από τον αρχαιολογικό χώρο, της δεκαετίας του 1960, αντικαταστάθηκε με πιο σύγχρονη κατασκευή. Ο αρχαιολογικός χώρος του Ανακτόρου επαναλειτουργεί ανανεωμένος από τον Ιούνιο του 2016.

Τοποθεσία του ανακτόρου & γεωγραφικά στοιχεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Χάρτης με τις κυριότερες πόλεις του Μυκηναϊκού πολιτισμού. Κάτω αριστερά η θέση της Αρχαίας Πύλου

Το Ανάκτορο του Νέστορα θεωρείται ότι κτίστηκε τον 13ο αιώνα π.Χ. από τον βασιλιά Νέστορα, ο οποίος μνημονεύεται πολλές φορές από τον Όμηρο στα έπη του[8] και βρίσκεται στη περιοχή που βρισκόταν η Αρχαία Πύλος, η οποία ήταν σε διάφορη και πιθανόν ευρύτερη περιοχή[9] από αυτή που βρίσκεται η σύγχρονη πόλη της Πύλου, η οποία αναπτύχθηκε στη σημερινή της θέση μεταγενέστερα. Η ακριβής οριοθέτηση της αρχαίας πόλης (η οποία οριοθέτηση, εκτός των άλλων δεν αποκλείει προς το παρόν, αν και όχι με μεγάλες πιθανότητες, την περίπτωση να περιλάμβανε και τη περιοχή της σύγχρονης Πύλου), δεν έχει ακόμη αποσαφηνιστεί από τους ειδικούς επιστήμονες, αρχαιολόγους και ερευνητές, όπως ακόμα και αν το ανάκτορο αυτό ανήκε στον Νέστορα,[10][11] αν και ο επικεφαλής αρχαιολόγος της ομάδας, που έφερε στο φως το Ανάκτορο του Νέστορα, ο Καρλ Μπλέγκεν, παρατήρησε «προσφυώς ότι δεν επιτρέπεται να αφήσομε ανέστιον τον Νέστορα».[12]

Η Αρχαία Πύλος αναφέρεται από τον Όμηρο ως το Βασίλειο του Νέστορα που, σύμφωνα με την παράδοση, όπως την καταγράφει και ο Παυσανίας, στο έργο του «Ελλάδος περιήγησις - Μεσσηνιακά» (βιβλίο 4, στιχ. 36.1-36.2)[13] ιδρύθηκε απ' τον μυθικό Πύλο και αρχικά ονομαζόταν Κορυφάσιον, όπως και η χερσόνησος στην οποία βρισκόταν.[14] Στη συνέχεια επονομάσθηκε Νηλήιον προς τιμή του βασιλιά Νηλέα πατέρα του βασιλιά Νέστορα και στη συνέχεια Πύλος. Ο αρχαιολογικός χώρος βρίσκεται στην Πελοπόννησο, στον λόφο[15] του Επάνω Εγκλιανού, κοντά στον δρόμο Χώρας - Πύλου, περίπου 4 χιλιόμετρα νότια της Χώρας και 17 χιλιόμετρα βόρεια της Πύλου.[16][17] Ο Εγκλιανός, με κατεύθυνση από τα βορειοανατολικά προς τα νοτιοδυτικά, είχε χρησιμοποιηθεί επίσης κατά τα τέλη της πρωτοελλαδικής εποχής ( τέλη της 3ης χιλιετίας π.X.) με επάλληλα αψιδωτά κτίσματα, κατά τη μεταβατική Εποχή του Χαλκού (2000 - 1600 π.X.) και κατά τη μυκηναϊκή εποχή, (1600 - 1200 π.X.), αλλά ήταν αχρησιμοποίητος μέχρι της ανασκαφής του ανακτόρου (1939, 1952-1964), από τον Κάρολο Μπλέγκεν, με εξαίρεση τον θολωτό τάφο ανατολικά του ανακτόρου.[18] Είναι επίσης σε κοντινές αποστάσεις και από τα χωριά Γιάλοβα Μεσσηνίας, Πετροχώρι Μεσσηνίας, Ρωμανός, Τραγάνα Μεσσηνίας και Κορυφάσιο Μεσσηνίας, που υπάγονται διοικητικά στην πόλη της Πύλου, του πρώην Καποδιστριακού Δήμου Πύλου και τώρα του Καλλικρατικού Δήμου Πύλου - Νέστορος του Νομού Μεσσηνίας, της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Το Παλάτι βρίσκεται στην κορυφή του λόφου σε υψόμετρο 150 μέτρα και καταλαμβάνει έκταση 170 Χ 90 μέτρων.[19] Τη στρατηγική θέση του Ανακτόρου του Νέστορα, επιβεβαιώνουν όχι τόσο οι σημερινές κοντινές αποστάσεις, τόσο από τη Χώρα Μεσσηνίας και το Κορυφάσιο Μεσσηνίας,[20] όσο κυρίως η σχετική απόσταση από την κλασική Ακρόπολη της Πύλου (και τη Σπηλιά του Νέστορα), που βρισκόταν πάνω στη χερσόνησο του Κορυφασίου, (στην οποία σήμερα βρίσκεται το φράγκικο κάστρο Παλαιόκαστρο Ναυαρίνου), στο βόρειο άκρο του κόλπου/όρμου του Ναυαρίνου, απέναντι από το βόρειο άκρο της ιστορικής νήσου Σφακτηρίας και ουσιαστικά ήλεγχε τη νότια άκρη της χερσονήσου Κορυφασίου, προέκταση της οποίας αποτελεί η νήσος Σφακτηρία. Στο σημείο αυτό εκτός από τμήμα της πόλης βρισκόταν και το επίνειο, το λιμάνι, της αρχαίας Πύλου. Ένας μικρός πορθμός, σήμερα πλωτός μόνο σε μικρά ιστιοφόρα και βάρκες, που αποτελεί τη φυσική βόρεια είσοδο του κόλπου του Ναβαρίνου, το Στενό της Συκιάς, το χωρίζει από τη Σφακτηρία. Το ακρωτήρι, φύσει οχυρή θέση με την απόκρημνη και βραχώδη διαμόρφωση του υψώματος και με τη θάλασσα σχεδόν ολόγυρα, περιβρέχεται δυτικά και νότια από το Ιόνιο πέλαγος, βόρεια από τον όρμο της Βοϊδοκοιλιάς, και ανατολικά εν μέρει από τη λιμνοθάλασσα του Οσμάναγα (ή το Διβάρι). Από τη στρατηγική αυτή θέση της κλασικής Ακρόπολης της Πύλου εποπτευόταν ο θαλάσσιος χώρος από τη νήσο Πρώτη (Μαραθονήσι) μέχρι τις Μεσσηνιακές Οινούσσες (Σαπιέντζα, Σχίζα, Αγία Μαριανή Μεσσηνίας ή Αμαριανή και Βενέτικο Μεσσηνίας), καθώς παράλληλα ελέγχει τη βόρεια είσοδο του όρμου του Ναβαρίνου και το εκεί λιμάνι (της Γιάλοβας). Το τρίγωνο επίσης που περιλαμβάνει την κεντρική αυτή περιοχή της αρχαίας Πύλου, με την Ακρόπολη και το Παλάτι του Νέστορα, όσο και με το σημείο που σήμερα βρίσκεται η σύγχρονη Πύλος, ήλεγχε στρατηγικά εκτός από τον όρμο του Ναυαρίνου και την περιοχή νότια, βόρεια, αλλά και ανατολικά της λιμνοθάλασσας της Γιάλοβας, που σήμερα είναι ένας από τους σημαντικότερους υδροβιότοπους των Βαλκανίων που υποστηρίζεται από δίκτυο «NATURA 2000»[21] και το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα LIFE - Φύση (1997-2000),[22] καθώς και στην εκπληκτική παραλία της Βοϊδοκοιλιάς αλλά και πάνω ακριβώς από τη 2η σε μέγεθος λιμνοθάλασσα της Ελλάδας (μετά από αυτήν του Μεσολογγίου, τη Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου), που λέγεται και Ντιβάρι ή Διβάρι Πύλου.

Το νέο στέγαστρο προστασίας με αναρτώμενους διαδρόμους κατά το 2016
Πανοραμική φωτογραφία του Παλατιού του Νέστορα κατά το 2010.

Μυθολογία - μυθιστορία - ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Βασιλείς και πρίγκιπες της αρχαίας Πύλου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Νηλέας & Χλωρίδα ή Μελίβοια: Ο Νηλέας ήταν γιος του θεού Ποσειδώνα και της Τυρούς.[23] Ο Νηλέας κατέφυγε στη Μεσσηνία, όπου και ίδρυσε την Πύλο. Εκεί πήρε ως σύζυγό του τη Χλωρίδα, κόρη του Αμφίονα. Η Χλωρίδα πριν τη μετονομασία της λεγόταν Μελίβοια[24] Μαζί απέκτησαν μία κόρη, την Πηρώ, και πολλούς γιους, μεταξύ των οποίων και οι Ταύρος, Αστέριος, Πυλάων, Δηίμαχος, Ευρύβιος, Περικλύμενος, ο μετέπειτα σοφός βασιλιάς Νέστορας, κ.ά. Το τέλος του Νηλέα επήλθε όταν ο Ηρακλής εξεστράτευσε εναντίον του με την αιτιολογία ότι ο Νηλέας αρνήθηκε να τον εξαγνίσει από τον φόνο του Ιφίτου. Τότε ο Νηλέας σκοτώθηκε μαζί με 11 από τους γιους του ή, σύμφωνα με άλλη παράδοση, διασώθηκε και πέθανε από κάποια ασθένεια στην Κόρινθο όπου είχε καταφύγει, οπότε στη συνέχεια ενταφιάστηκε εκεί. Οι απόγονοι του Νηλέα ονομάσθηκαν Νηλείδες. Οι Νηλείδες, διωγμένοι από τους Ηρακλείδες, σκορπίστηκαν σε διάφορους τόπους, σε μερικούς από τους οποίους και βασίλευσαν. Χρονικά κατατάσσονται στα τέλη του 12ου αι. π.Χ., αφού η μετακίνησή τους από την Πύλο προς την Αθήνα χρονολογείται το 1104 π.Χ..[25]
  • Πηρώ & Βίαντας: Η Πυρώ[26] ήταν η μόνη θυγατέρα του ιδρυτή της Πύλου Νηλέα και της Χλωρίδας. και αδελφή του Νέστορος. Παντρεύτηκε τον Βίαντα, αδελφό του Μελάμποδα.
  • Αστέριος: γιος του Νηλέα και της Χλωρίδας και αδελφός του Νέστορος.
  • Ταύρος: γιος του Νηλέα και της Χλωρίδας και αδελφός του Νέστορος.
  • Πυλάων: γιος του Νηλέα και της Χλωρίδας και αδελφός του Νέστορος.
  • Δηίμαχος: γιος του Νηλέα και της Χλωρίδας και αδελφός του Νέστορος. Τον σκότωσε ο Ηρακλής.
  • Ευρύβιος: γιος του Νηλέα και της Χλωρίδας και αδελφός του Νέστορος. Σκοτώθηκε από τον Ηρακλή κατά την καταστροφή της Πύλου.[27]
  • Περικλύμενος: γιος του Νηλέα και της Χλωρίδας και αδελφός του Νέστορος. Έλαβε μέρος στην Αργοναυτική Εκστρατεία. Ο Περικλύμενος ήταν εγγονός του Ποσειδώνα, και είχε πάρει από τον παππού του το χάρισμα να αλλάζει μορφές. Στην εκστρατεία του Ηρακλή κατά της Πύλου ο Περικλύμενος μεταμορφώθηκε σε μέλισσα για να κεντρίσει τον ήρωα (κατά μία ασθενέστερη εκδοχή μεταμορφώθηκε σε αετό), αλλά σκοτώθηκε από αυτόν.
  • Χρόμιος: γιος του Νηλέα και της Χλωρίδας και αδελφός του Νέστορος.
Ο Νέστωρας με τους γιους του τιμούν τον Ποσειδώνα στην ακτή της Πύλου. αρχαίο ελληνικό αγγείο, 400-380 π.Χ.
  • Νέστωρ & Αναξιβία (ή Ευρυδίκη): Ο Νέστορας[28] ήταν μυθικός ήρωας της αρχαίας Ελλάδας και βασιλέας της Πύλου. Ήταν γιος του Νηλέα και της Χλωρίδας. Πήρε το προσωνύμιο Γερήνιος, από τη Γερήνια, πόλη της Λακωνίας ή της Μεσσηνίας, όπου βρισκόταν, όταν ο Ηρακλής σκότωσε τον Νηλέα και έντεκα από τα παιδιά του (επειδή ο Νηλέας αρνήθηκε να τον βοηθήσει στην κάθαρση για τον φόνο του Ιφίτου) και έτσι σώθηκε. Έλαβε μέρος μαζί με τους Λαπίθες στον πόλεμο εναντίον των Κενταύρων, στην Αργοναυτική εκστρατεία, στη θήρα του Καλυδώνιου κάπρου και στον Τρωικό Πόλεμο. Ο Όμηρος τον παρουσιάζει ως σοφό και συνετό γέροντα, που οι συμβουλές του ακούγονται με σεβασμό από όλους τους Αχαιούς.[29]
Ο Τηλέμαχος αναχωρεί από την Πύλο, χαρακτικό του 19ου αι. του Χένρι Χάουαρντ.
  • Πολυκάστη & Τηλέμαχος: Η Πολυκάστη ήταν η μικρότερη στην ηλικία θυγατέρα του Νέστορα και της Αναξιβίας (ή Ευρυδίκης)[30] Η Πολυκάστη αναφέρεται στην Οδύσσεια του Ομήρου,[31] να λούζει τον Τηλέμαχο, να τον αλείφει με λάδι και να τον ντύνει με όμορφα ρούχα, χλαμύδα και χιτώνα. Σύμφωνα με τον Ησίοδο[32] αλλά και τον Ευστάθιο, η όμορφη Πολυκάστη παντρεύτηκε τον Τηλέμαχο και έκαναν μαζί ένα γιο, τον Περσέπολι ή Περσεπόλη. Ο Τηλέμαχος,[33] επισκέφθηκε την Πύλο, όπου τον φιλοξένησε ο Νέστορας και συνοδευόμενος από τον γιο του Νέστορα, Πεισίστρατο, επισκέφθηκε στη συνέχεια τις Φερές και την Σπάρτη, όπου εκεί τον φιλοξένησε ο Μενέλαος.[34]
  • Πισιδίκη: κόρη του βασιλιά της Πύλου Νέστορα
  • Περσέας: (όχι ο γνωστός ήρωας), γιος του βασιλιά της Πύλου Νέστορα
  • Στράτιχος: γιος του βασιλιά της Πύλου Νέστορα
  • Άρητος: γιος του βασιλιά της Πύλου Νέστορα και της Αναξιβίας ή Ευρυδίκης. Ο Άρητος αναφέρεται στην Οδύσσεια του Ομήρου [35] και στη Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου.[36]
  • Εχέφρων: Γιος του Νέστορα βασιλιά της Πύλου.[37]
  • Πεισίστρατος: Ο Πεισίστρατος ήταν ο νεότερος γιος του βασιλιά Νέστορα και της Ευρυδίκης ή της Αναξιβίας. Οι μεγαλύτεροι αδελφοί του Πεισιστράτου, ο Αντίλοχος και ο Θρασυμήδης, πολέμησαν στον Τρωικό Πόλεμο, αλλά τότε ο Πεισίστρατος ήταν ακόμα μικρό παιδί. Ο Πεισίστρατος ήταν συνομήλικος με τον Τηλέμαχο, τον οποίο συνόδευσε στο ταξίδι του από την Πύλο στη Σπάρτη (Ομήρου Οδύσσεια, γ 36, γ 483, ο 131) και έγιναν στενοί φίλοι. Οι απόγονοι του ιστορικού προσώπου Πεισίστρατος, του Αθηναίου τυράννου, πίστευαν ότι κατάγονταν από τον μυθικό αυτό Πεισίστρατο.
Η μάχη του Αντίλοχου με τον Μέμνωνα. Ανάγλυφο από τον θησαυρό των Σιφνίων
  • Αντίλοχος: Ο Αντίλοχος [38] ήταν ένας από τους συντρόφους του Οδυσσέα. ήταν ο γιος του Νέστορα και της Ευρυδίκης (κατά τον Όμηρο) ή της Αναξιβίας (κατά τον Απολλόδωρο).[39] Ο Αντίλοχος ακολούθησε τον πατέρα του Νέστορα και πολέμησε στον Τρωικό Πόλεμο. Σύμφωνα με μία παραλλαγή του μύθου ο Νέστωρ, φοβούμενος κάποιο χρησμό, δεν τον πήρε μαζί του στην εκστρατεία, αλλά τελικώς ο Αντίλοχος, παρά την αντίθεση του πατέρα του και διψώντας για τα μεγάλα «κλέη» (δόξες), πήγε στον πόλεμο κατά το πέμπτο έτος του και διακρίθηκε για τη γενναιότητά του. Μάλιστα έγινε ένας από τους πιστότερους φίλους του Αχιλλέως και του Πατρόκλου.[40]
  • Θρασυμήδης: Ο Θρασυμήδης ήταν ένας από τους γιους του βασιλιά Νέστορα της Πύλου. Μητέρα του ήταν η Αναξιβία ή η Ευρυδίκη. Ο Θρασυμήδης ακολούθησε τον πατέρα του και τον αδελφό του Αντίλοχο στην εκστρατεία κατά της Τροίας. Ο Θρασυμήδης είχε την ευθύνη 15 πλοίων. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες του Τρωικού Πολέμου με σημαντικότερη ίσως τη μάχη γύρω από το πτώμα του Αντιλόχου, όπου αντιμετώπισε τον Μέμνονα. Αναφέρεται ότι ο Θρασυμήδης ήταν ένας από αυτούς που μπήκαν μέσα στον Δούρειο Ίππο. Επέστρεψε σώος στην πατρίδα του μετά τη λήξη του πολέμου και διαδέχθηκε στα ανάκτορα τον Τηλέμαχο. Ο Θρασυμήδης απέκτησε ένα γιο, τον Σίλλο, και έναν εγγονό, τον Αλκμαίωνα.
  • Σίλλος: Ο Σίλλος ήταν εγγονός του βασιλιά Νέστορα και γιος του Θρασυμήδη. Μετά την εισβολή των Ηρακλειδών στην Πελοπόννησο, ο Σίλλος βρήκε καταφύγιο στην Αττική. Μοναχοπαίδι του Σίλλου ήταν ο Αλκμαίωνας.
  • Αλκμαίωνας: Ο Αλκμαίωνας ήταν μοναχοπαίδι του βασιλιά Σίλλου. Μετά την εισβολή των Ηρακλειδών στην Πελοπόννησο, όταν ο Σίλλος βρήκε καταφύγιο στην Αττική, ο γιος του Αλκμαίωνας έγινε βασιλιάς των Αθηνών και ο ιδρυτής της μεγάλης και περίφημης γενιάς, του γένους των Αλκμαιωνιδών.

Ανασκαφές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τοιχογραφία αρχαίου Πύλιου που κυνηγά ελάφι, (βρισκόταν στο δωμάτιο 43.
Πινακίδα της Γραμμικής Β γραφής, από το παλάτι, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χώρας Μεσσηνίας.

Στην περιοχή της αρχαίας Πύλου έχουν ανακαλυφτεί ως τώρα αξιόλογοι αρχαιολογικοί θησαυροί Αρχικά ήρθαν στο φως πέτρινοι τοίχοι, κομμάτια από τοιχογραφίες, δάπεδα, μυκηναϊκά αγγεία, πήλινες επιγραφές στον Επάνω Εγκλιανό Μεσσηνίας. Οι πρώτες έρευνες για τον εντοπισμό του μυθικού αυτού ανακτόρου ξεκίνησαν το 1888 από τον Heinrich Schliemann, ο οποίος είχε κάποιες υποψίες σχετικά με την τοποθεσία του, όμως δεν κατόρθωσε να το εντοπίσει.[41] Το 1912 και το 1926[42] ανασκάφηκαν δύο θολωτοί τάφοι βόρεια του κόλπου του Ναβαρίνου που ο Καρλ Μπλέγκεν ή Κάρολος Μπλέγκεν (αγγλικά: Carl Blegen) θεώρησε ότι ήταν βασιλικοί. Ο ένας περιείχε τρία διακοσμημένα βάζα και ο άλλος μια συλλογή κυπέλων της πρώιμης μυκηναϊκής περιόδου και της Μέσης Ελλαδικής. Οι πρώτες αυτές έρευνες έγιναν το 1912-1926 απ' τον Καρλ Μπλέγκεν και τον Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη. Η στιγμή για τη μεγάλη ανακάλυψη ήρθε το 1939 από τον Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη,[43][44] ο οποίος μαζί με τον Καρλ Μπλέγκεν πραγματοποίησε εντατικές ανασκαφές, έως ότου ήλθαν στο φως τα πρώτα ευρήματα του ανακτόρου.[41] Οι δοκιμαστικές ανασκαφές[45] του Επάνω Εγκλιανού ξεκίνησαν στις 4 Απριλίου 1939. Από την πρώτη ημέρα βρέθηκαν πέτρινα τείχη, σπαράγματα τοιχογραφιών, μυκηναϊκή κεραμική και ενεπίγραφες πινακίδες. Περισσότερες από 600 πινακίδες γραφής της γραμμικής Β ανακτήθηκαν κατά την πρώτη περίοδο των ανασκαφών. Όμως η ταραγμένη εποχή σύντομα έβαλε φρένο στις ανασκαφές για πάνω από μια δεκαετία:[41] Η συστηματική ανασκαφή ήταν αδύνατη κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου,[46] και έτσι οι ανασκαφές είχαν εκ νέου επανεκκίνηση το 1952.[47] Η εξερεύνηση από την Ελληνοαμερικανική αποστολή που διαμορφώθηκε με τη συμμετοχή της Ελληνικής Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι.[48] άρχισε ξανά τις ανασκαφές[49] από τον Σπύρο Μαρινάτο. και από το 1952 μέχρι το 1966 διερευνήθηκαν και αποκαλύφθηκαν περαιτέρω οι περιοχές γύρω από την Ακρόπολη, πάνω στην οποία βρίσκεται το Παλάτι του Νέστορα.[50][51] Η σημασία της ανασκαφής[52] ήταν μεγάλη:

  • α) Ανακάλυψη ενός ανακτορικού κέντρου, με διοικητική και βιοτεχνική επάρκεια,
  • β) Διαπίστωση, ότι οι κάτοικοι του Εγκλιανού ήταν συγγενείς με τους κατοίκους της Αργολίδος και ότι λάτρευαν τους ίδιους θεούς όπως οι λοιποί Μυκηναίοι,
  • γ) Ανακάλυψη των πήλινων πινακίδων, με μυκηναϊκή διάλεκτο, (γραφή γραμμικής Β)

Τον χειμώνα του 19601961 η Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία έκανε τις σχετικές εργασίες προκειμένου να ανεγερθεί προστατευτική μεταλλική στέγη πάνω από το κεντρικό κτίριο των ανακτόρων.[53] Όμως, κάτω από το τελευταίο ανακτορικό συγκρότημα, που ανακάλυψε ο Καρλ Μπλέγκεν, υπάρχουν πολλά ακόμη στρώματα, που δεν έχουν ανασκαφεί ακόμη, και αναμένουν τη συνέχεια της αρχαιολογικής σκαπάνης.[54][55]

Ο γεωαρχαιολόγος Έμπερχαρντ Τσάνγκερ (γερμανικά: Eberhard Zangger), κατά τη διάρκεια της επιτόπιας έρευνας στο παλάτι του Νέστορα το 1998.

Στις 31 Δεκεμβρίου του 1957 ανακαλύπτεται ο κυψελοειδής τάφος του Νηλέα, πατέρα του Νέστορα, επίσης βασιλιά της Πύλου, όπως και πτέρυγα του ανακτόρου ηλικίας 3.000 ετών. Οι προσπάθειες συνεχίστηκαν και το 1964, ήρθε στο φως ολόκληρο σχεδόν το Ανάκτορο του Νέστορα.[56] Το ανάκτορο αυτό χρονολογικά τοποθετείται γύρω στα 1300 και 1200 π.Χ. και καταστράφηκε με την κάθοδο των Δωριέων (1100 π.Χ.). Μολονότι το μεγαλύτερο μέρος του ανακτόρου έχει ήδη έρθει στο φως, οι έρευνες συνεχίζονται μέχρι και σήμερα, με τη συμμετοχή και συμβολή και συνεργασία πάντα της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα και του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι (αγγλικά: Cincinnati), των ΗΠΑ,[41][57] αν και μετά τη συστηματική ανασκαφή του Καρλ Μπλέγκεν (1952-1966) δεν έγιναν για μεγάλο χρονικό διάστημα ανασκαφές. Βέβαια έγιναν διάφορες έρευνες κατά καιρούς από ειδικούς ερευνητές, όπως το 1998, που έκανε επιτόπια έρευνα στο παλάτι του Νέστορα, ο γεωαρχαιολόγος Έμπερχαρντ Τσάνκγερ (γερμανικά: Eberhard Zangger), όχι όμως συστηματικές ανασκαφές. Ουσιαστικά με την ευκαιρία της ανακαίνισης του αρχαιολογικού χώρου και των έργων που διεξάγονται τα τελευταία χρόνια, έχουν αρχίσει εκ νέου και οι ανασκαφές.

Ευρύτερες έρευνες για την Αρχαία Πύλο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σημαντικοί ερευνητές, όπως ο Ερρίκος Σλήμαν που είχε κάνει έρευνες το 1888,[58] αλλά δεν είχε καταφέρει να βρει το παλάτι του Νέστορα και στη συνέχεια αρκετοί αρχαιολόγοι όπως οι Nίκος Γιαλούρης και Πέτρος Θέμελης, W.A. McDonald και ο Δημήτριος Θεοχάρης (1952), ο Καθηγητής στην Αρχαιολογία Κλασσικών και Προϊστορικών Χρόνων του Πανεπιστημίου Αιγαίου Αδαμάντιος Σάμψων[59] και ο καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Σ. Κορρές (1980)[60] και πολλοί άλλοι ακόμα έχουν ερευνήσει, σε διάφορες αρχαιολογικές ανασκαφές, την ευρύτερη περιοχή της αρχαίας Πύλου. Στην περιοχή επίσης της Ίκλαινας έχουν έρθει στο φως σημαντικά αρχαιολογικά υπολείμματα της Εποχής του Χαλκού (περίπου 1600-1100 π.Χ.) μέσω των ανασκαφών και της επιφανειακής έρευνας από την Αρχαιολογική Υπηρεσία και το πανεπιστήμιο του Μισσούρι-ST Louis υπό την καθοδήγηση του καθηγητή Μιχάλη Κοσμόπουλου.

Πρωτοελλαδικός οικισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με τον καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιο Σ. Κορρέ που πραγματοποίησε ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή αυτή ερευνήθηκαν ίχνη κατοίκησης οικισμού της πρωτοελλαδικής εποχής (3η χιλιετία π.X.), και δύο μεσοελλαδικοί τύμβοι (γύρω στο 2.000 π.X.).[61] και ότι σύμφωνα με: «Τα ευρήματα της πρωτοελλαδικής εποχής από τα παράλια της περιοχής, τόσο τα ανασκαφικά όσο και τα επιφανειακά, αποδεικνύουν ότι η περιοχή του όρμου του Ναυαρίνου και της Βοϊδοκοιλιάς, ανήκαν στην επικράτεια της λεγόμενης «Πρωτοελλαδικής Κοινής», δηλαδή, στο σύνολο του πολιτισμού που αναπτύχθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα κατά το δεύτερο μισό της τρίτης χιλιετίας π. X. Αυτός είναι ο πρώτος μεγάλος πολιτισμός της ηπειρωτικής Ελλάδος και αυτή ήταν η πρώτη εποχή των μεγάλων εμπορικών ανταλλαγών και επικοινωνιών μέσω της θάλασσας».[62] Το πιο ουσιαστικό συμπέρασμα από τη μελέτη όλων αυτών των ευρημάτων του λόφου όπου βρίσκεται το Ανάκτορο (17ος – 16ος αι. π.Χ.) και της ευρύτερης περιοχής είναι ότι κατά τη μετάβαση από τη Μεσαία στην Υστέρα Εποχή του Χαλκού δεν υπήρξε καμιά εισβολή και, μάλιστα, θεωρείται βέβαιο, όπως και για την υπόλοιπη Μεσσηνία, ότι το ίδιο φυλετικό στοιχείο, που κατοικούσε στην προ-μυκηναϊκή εποχή, συνέχισε να κατοικεί και κατά τη μυκηναϊκή περίοδο.[63]

Μυκηναϊκός Πολιτισμός[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά τις διάφορες περιόδους, όπως η «Τελική Νεολιθική Εποχή» (4000-3100 π.Χ. περίπου),[64] η «Πρώιμη Εποχή του Χαλκού» (3100-2050 π.Χ.),[65] η «Μέση Εποχή του Χαλκού» (2050-1680 π.Χ.),[66] για τις οποίες υπήρξε αναφορά των διαφόρων ευρημάτων στην Αρχαία Πύλο, όπως αναφέρθηκε παραπάνω ξεκινά η «Ύστερη Εποχή του Χαλκού (Μυκηναϊκή Περίοδος, 1680-1060 π.Χ.)»,[67] με κυρίαρχη τη Μυκηναϊκή[68] εποχή με την ακμή του μυκηναϊκού βασιλείου της Πύλου, όπου στο επίκεντρο του αρχαιολογικού ενδιαφέροντος είναι το μυκηναϊκό[69] ανάκτορο[70] στον Επάνω Εγκλιανό σε απόσταση έξι χιλιομέτρων σε ευθεία γραμμή από τον όρμο του Ναυαρίνου. Το εξουσιαστικό αυτό κέντρο[71] έλεγχε τη ζωή που αναπτύχθηκε σ’ όλη την περιοχή. Και η ζωή αυτή είναι πυκνότατη και εντυπωσιακή, εμφανιζόμενη σε θέσεις όπως ο Οσμάναγας Κορυφασίου, όπου έχει βρεθεί ο παλαιότερος θολωτός τάφος της ηπειρωτικής Ελλάδος, η Βοϊδοκοιλιά, η Τραγάνα Μεσσηνίας, τα Βολιμίδια Μεσσηνίας, η Ίκλαινα Μεσσηνίας, το Μυρσινοχώρι Μεσσηνίας, τα Παπούλια Μεσσηνίας, η Πύλα Μεσσηνίας, το Μηδέν Μεσσηνίας.[72]

Σημερινή περίοδος & χρηστικές πληροφορίες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η προστασία του μνημείου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σημαντικό ρόλο στην ανεύρεση, ανασκαφή, ανάδειξη, κήρυξη ως ιστορικά διατηρητέων και τη συντήρηση του μνημείου[73] έχει αναλάβει η εξής υπηρεσία του Υπουργείου Πολιτισμού: ΛΗ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων (ΛΗ’ ΕΠΚΑ),[74] που έχει έδρα την Καλαμάτα και αρμοδιότητα που εκτείνεται στον Νομό Μεσσηνίας.

Το Ανάκτορο του Νέστορος ανακηρύχθηκε ως ιστορικά διατηρητέο το 1968 [75] και η προστασία[76] του συμπληρώθηκε επίσης και με διάφορες υπουργικές αποφάσεις:

  • ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ7/35495/2040/19-7-1995, ΦΕΚ 810/Β/15-9-1995[77] με τίτλο: «Για την αποτελεσματικότερη προστασία και ανάδειξη του σημαντικότατου κηρυγμένου (Υ.Α. 25775/ 8-11-68, ΦΕΚ 648/ Β/ 25-11-68) αρχαιολογικού χώρου του Ανακτόρου του Νέστορος, στη Χώρα Τριφυλίας Ν. Μεσσηνίας και της φυσιογνωμίας του, καθορίζεται στο σύνολο της ελεγχόμενης από πλευράς αρχαιολογικού Νόμου περιοχής (όπου εκτείνονται τα ερείπια του Ανακτόρου του Νέστορος, ανεσκαμμένο τμήμα της Κάτω πόλης μαζί με τα κατάσπαρτα ταφικά Μνημεία της ύστερης εποχής του Χαλκού)».
  • ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ7/35495/2040/19-7-1995, ΦΕΚ 1018/Β/11-12-1995,[78] με τίτλο: «Διόρθωση Σφάλματος στην ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ7/35495/2040/19-7-1995 απόφαση του ΥΠΠΟ.»

Έργα ανάδειξης στο Ανάκτορο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη δύο μεγάλα έργα[79] για την προστασία και την ανάδειξή του Ανακτόρου του Νέστορα, στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Δυτικής Ελλάδας Πελοποννήσου - Ιονίων Νήσων 2007-2013».[80] Θέλοντας, ωστόσο, να διατηρήσει ζωντανή την επικοινωνία του Ανακτόρου με το κοινό, για όσο διάστημα ο χώρος που παραμένει κλειστός για επισκέψεις από τον Δεκέμβριο του 2012[81] και για όσο διαρκέσουν οι εργασίες, η ΛΗ’ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων ανέπτυξε μια ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία. Χρησιμοποιώντας την ιστοσελίδα του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσσηνίας σαν «ένα παράθυρο άμεσης θέασης στον λόφο του Άνω Εγκλιανού», θα αναρτά σε τακτά χρονικά διαστήματα σχετικές ενημερώσεις και φωτογραφικό υλικό με την πορεία εξέλιξης των έργων. Η ενημερωτική αυτή καμπάνια με τίτλο «Τα νέα από το Ανάκτορο…» ξεκίνησε τον Φλεβάρη του 2013 και, όπως τονίζει η ΛΗ’ ΕΠΚΑ, θα κρατήσει ανοιχτό τον δίαυλο επικοινωνίας με το κοινό έως την ολοκλήρωση των έργων.

Έργο: «Προστασία και Ανάδειξη του Αρχαιολογικού Χώρου του Ανακτόρου του Νέστορος» Ήδη από τον Ιούνιο του 2011 υλοποιείται από την ΛΗ’ ΕΠΚΑ το έργο «Προστασία και Ανάδειξη του Αρχαιολογικού Χώρου του Ανακτόρου του Νέστορος», με προϋπολογισμό 400.000 €. Στο πλαίσιο του έργου προβλέπεται, μεταξύ άλλων, η ανέγερση δύο μικρών κτηρίων κοντά στην είσοδο του χώρου, για την εξυπηρέτηση και την πληροφόρηση του κοινού. Στη διάρκεια της εκσκαφής για τη θεμελίωση των κτηρίων αυτών αποκαλύφθηκαν αρχαιότητες και πραγματοποιήθηκε άμεσα ανασκαφική έρευνα και αρχαιολογική τεκμηρίωση. Όπως αναφέρει η ΛΗ’ ΕΠΚΑ «από τη μελέτη των οικοδομικών καταλοίπων (θεμελιώσεις τοίχων) και των κινητών ευρημάτων εμπλουτίζονται οι γνώσεις μας για την ανθρώπινη δραστηριότητα στον λόφο του Εγκλιανού κατά την Πρώιμη Μυκηναϊκή εποχή (1600-1400 π.Χ.) και τους Γεωμετρικούς χρόνους (1000-700 π.Χ.)». Με την ολοκλήρωση των εργασιών αυτών ξεκίνησε η ανέγερση των κτηρίων εξυπηρέτησης κοινού.[80]

Το νέο στέγαστρο προστασίας κατα το 2016

Έργο: «Κατασκευή Νέου Στεγάστρου Προστασίας του Ανακτόρου του Νέστορος»

Το νέο στέγαστρο προστασίας κατά το 2016

Επίσης από τον Οκτώβριο του 2012 υλοποιείται από την ΛΗ’ ΕΠΚΑ και τη Διεύθυνση Εκτέλεσης Έργων Μουσείων και Πολιτιστικών Κτιρίων το έργο «Κατασκευή Νέου Στεγάστρου Προστασίας του Ανακτόρου του Νέστορος», συνολικού προϋπολογισμού 3.171.458,82 € που, συγχρηματοδοτείται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης.[80] Το πρώτο στάδιο των εργασιών περιλαμβάνει διερευνητικές τομές στα σημεία όπου θα θεμελιωθούν τα στηρίγματα του μεταλλικού σκελετού του νέου στεγάστρου. Οι ανασκαφές πραγματοποιούνται από ομάδα Ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων υπό τη διεύθυνση της ΛΗ’ ΕΠΚΑ με τη συνεργασία της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα και του Πανεπιστημίου Cincinnati. Παράλληλα, πραγματοποιούνται εργασίες συντήρησης, σχεδιαστική και τοπογραφική αποτύπωση, φωτογραφική τεκμηρίωση. Σύμφωνα με την Εφορεία: «Είναι η πρώτη φορά μετά τη συστηματική ανασκαφή του Carl Blegen (1952-1966) που οι αρχαιολόγοι διερευνούν εκ νέου την περιοχή του Ανακτόρου. Η αποκάλυψη αρχιτεκτονικών καταλοίπων κάτω από το επίπεδο των ορατών αρχαιοτήτων φέρνει στο φως νέα στοιχεία σχετικά με τις παλαιότερες κατασκευές στην περιοχή του ανακτορικού συγκροτήματος, πριν το 1200 π.Χ. Επιπλέον εμπλουτίζει τις γνώσεις μας για τα υλικά δομής και τις κατασκευαστικές τεχνικές των Μυκηναίων».[80] Για περισσότερα νέα σχετικά με την πρόοδο των εργασιών, χρηστικές πληροφορίες υπάρχουν και στο δικτυακό τόπο του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσσηνίας.[82]

Την Κυριακή 12 Ιουνίου 2016 εγκαινιάσθηκε ο αναβαθμισμένος αρχαιολογικός χώρος με το νέο σκέπαστρο προστασίας, το οποίο καλύπτει ενιαία το κεντρικό ανακτορικό μνημείο σε έκταση 3.185 τ.μ. και παρέχει τη δυνατότητα επίσκεψης του ανακτόρου από αναρτώμενους από το σκέπαστρο διάδρομους.

Διαδρομή προς το Ανάκτορο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο λόφος του Ανακτόρου είναι προσβάσιμος από το χωριό Κορυφάσιο Μεσσηνίας, τη Χώρα Μεσσηνίας και την Πύλο.

Αρχιτεκτονικά στοιχεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Λόφος του Ανακτόρου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σχέδιο Λαβύρινθου πάνω σε πινακίδα που βρέθηκε στο Ανάκτορο του Νέστορα.

Το ύψωμα αρχικά είχε κατοικηθεί στη Μεσοελλαδική εποχή και είχε μια υποτυπώδη οχύρωση που αναφέρεται παρακάτω τμήματα της οποίας διασώζονται, αλλά σίγουρα πριν χτιστεί το ανάκτορο το οποίο αντιστοιχεί προς τα ανάκτορα των Μυκηνών και της Τίρυνθας, η κορυφή του λαξεύτηκε και ισοπεδώθηκε, χωρίς να αποκτήσει ποτέ τα τείχη που διέθεταν άλλες μυκηναϊκές ακροπόλεις.[83][84] Από τότε, αρχές περίπου του 13ου αιώνα π.Χ., ο λόφος φαίνεται πως προοριζόταν αποκλειστικά για βασιλική εγκατάσταση, με το κύριο συγκρότημα του ανακτόρου[85] και τα βοηθητικά του διαμερίσματα. Πιο κάτω, στις πλαγιές και τα πλατώματα, στα βορειοδυτικά, νοτιοδυτικά και νοτιοανατολικά του λόφου απλωνόταν η αρχαία πόλη της Πύλου. Σε μικρή απόσταση, προς τα βόρεια και νότια της ακρόπολης, υπάρχουν βασιλικοί θολωτοί τάφοι, και σε μια ράχη που κατεβαίνει προς τα δυτικά βρέθηκαν οι θαλαμοειδείς τάφοι των κοινών θνητών.[86]

Περιφερικό τείχος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το ανάκτορο έχει έκταση λίγο μεγαλύτερη από το νοτιοδυτικό μισό του λόφου, ενώ το βορειοανατολικό μέρος φαίνεται πως έμεινε ελεύθερο, χωρίς μεγάλα κτήρια, όπως και στην Τίρυνθα. Οχυρωματικό τείχος, σύγχρονο με το ανάκτορο, δε βρέθηκε στον Επάνω Εγκλιανό, αν και υπάρχει ένα αρχαιότερο περιφερικό τείχος στη βορειότερη άκρη του. Τα απότομα όμως άκρα του ίδιου του λόφου σχημάτιζαν απ´ όλες τις πλευρές μια φυσική αμυντική γραμμή[87] που δύσκολα θα μπορούσε να την περάσει ο εχθρός.[86]

Συγκρότημα από διάφορα κτήρια[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα και με το παράπλευρο «Σχέδιο του ανακτόρου του Νέστορα στην αρχαία Πύλο», διακρίνονται τα εξής:

  1. Είσοδος.
  2. Δικαστήριο.
  3. Προστώο & Θάλαμος Αναμονής.
  4. Μέγαρο (κύρια αίθουσα) - «Αίθουσα του Θρόνου».
  5. Αποθήκες με το ελαιόλαδο.
  6. Αποθήκες με το κρασί.
  7. Αρχεία.
  8. Προπύλαια.
  9. Λουτρό.
  10. Μικρό μέγαρο.

Το συγκρότημα του ανακτόρου σε γενικές γραμμές είναι ένα υπερσύνολο που αποτελείται από τέσσερα[88] βασικά κτίσματα,[58][89] που με τη σειρά τους διαχωρίζονται σε έναν μεγάλο αριθμό διαμερισμάτων, 105 τον αριθμό,[90][91] σύμφωνα με τους υπολογισμούς των αρχαιολόγων.[41] Το κεντρικό Κτήριο, περισσότερο από 50 μ. μήκος και 32 μ. πλάτος, ήταν σίγουρα η βασιλική κατοικία. Στα νοτιοδυτικά, μια άλλη κτηριακή εγκατάσταση, μικρότερη απ´ το Κεντρικό Κτήριο αλλά αρκετά μεγάλη, είναι ίσως ο παλαιότερος πυρήνας, από το 1400 π.X., του συγκροτήματος, το λεγόμενο NΔ ανάκτορο, που διέθετε και πρώτο όροφο κτισμένο με πλίνθους,[92] ενώ κατά τον 13ο αι. π.X. κτίσθηκε δίπλα στο NΔ πρόδρομο ανάκτορο το κυρίως ανάκτορο, που, μέχρι το 1200 π.X., υπέστη διάφορες μετατροπές και επεκτάσεις,[93] αλλά οπωσδήποτε, και τα δύο χρησίμευσαν ως χώρος κατοικήσιμος ολόκληρο τον 13ον αιώνα, ώσπου καταστράφηκαν γύρω στα 1200 π.Χ. πιθανότατα από τους Δωριείς.[94] Εκτός από τα καθαυτό κατοικήσιμα δωμάτια, τις αποθήκες και τις σκευοθήκες, το καθένα από τα δύο μεγάλα κτηριακά συγκροτήματα είχε τα επίσημα διαμερίσματά του, καθώς και μία ξέχωρη αποθήκη κρασιού, που βρισκόταν στο πίσω μέρος και προς τα δεξιά του καθενός. Υπήρχε, επίσης, στα βορειοανατολικά, ένα ανεξάρτητο αρκετά μεγάλο κτήριο, που μπορούσε να ήταν εργαστήριο. Εκεί φαίνεται πως αποθηκεύονταν εξαρτήματα αρμάτων και γίνονταν επισκευές σε μετάλλινα και δερμάτινα είδη. Στα βορειοδυτικά του Εργαστηρίου, ανάμεσα σ´ αυτό και στην αποθήκη του κρασιού και πίσω από το Κεντρικό Κτήριο, υπήρχαν επίσης μερικά μικρότερα κτίσματα, καταλύματα ίσως για τους σκλάβους και τους υπηρέτες.[86] Οι ανασκαφές σταδιακά αποκάλυψαν τα ερείπια πλουσιότατου διώροφου κεντρικού οικοδομήματος και άλλων δυο βοηθητικών, που απλώνονται στο μισό οροπέδιο του Εγκλιανού.[95][96] Συνοψίζοντας τα κύρια κτίρια του Ανακτόρου είναι το νοτιοδυτικό, το κεντρικό, το βορειοανατολικό και οι αποθήκες οίνου, ελαίου και σιταριού ενώ υπάρχουν και κάποια μικρότερα κτίσματα.[97]

Αρχιτεκτονικά υλικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στην κατασκευή του ανακτόρου χρησιμοποιήθηκε ως βασικό δομικό υλικό, το ξύλο. Οι κίονες, τα πλαίσια για τις πόρτες, τα φατνώματα, οι οροφές και οι στέγες ήταν επίσης φτιαγμένα από ξύλο. Ακόμη και οι πέτρινοι τοίχοι είχαν χτιστεί με σύστημα ξυλοδεσιάς που του προσέδωσε μεγαλύτερη στερεότητα,[98] αλλά και συνετέλεσε και στη γρηγορότερη καταστροφή του, από πυρκαγιά, το 1200 π.Χ., μόλις μετά από έναν αιώνα, από την κατασκευή του περί το 1300 π.Χ.[99] Σε όλες τις πλευρές του ανακτόρου, για τις προσόψεις των εξωτερικών τοίχων χρησιμοποιήθηκαν λαξευμένοι ορθογώνιοι πωρόλιθοι. Οι εσωτερικοί τοίχοι χτίστηκαν κυρίως από κοινές, ακατέργαστες, μικρές ή μεγαλύτερες πέτρες, αν και χρησιμοποιήθηκαν μαζί και μεγάλα αγκωνάρια. Σε ψηλά σημεία στους τοίχους, υπήρχαν ανοίγματα για φυσικό φωτισμό του Ανακτόρου, αν και υπήρχαν και άλλες δυνατότητες τεχνητού φωτισμού.[100] Οι εσωτερικοί τοίχοι είχαν επίχρισμα από ασβεστοκονίαμα και οι σπουδαιότεροι χώροι ήταν στολισμένοι με τοιχογραφίες.[86][101]

Δεύτερος όροφος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Τα δύο ανακτορικά συγκροτήματα είχαν και δεύτερο όροφο, προσιτό με κλιμακοστάσια (σκάλες). Οι τοίχοι των επάνω ορόφων ήτανε χτισμένοι με ωμές πλίθρες βαλμένες και αυτές μέσα σε σκελετό ξυλοδεσιάς. Η στέγη πρέπει να ήταν διαμορφωμένη σε ταράτσες, ίσως σε δύο η περισσότερα επίπεδα, ενώ πάνω από την «Αίθουσα του Θρόνου», η στέγη σίγουρα θα ήτανε ψηλότερη από ό,τι στις πλαϊνές πλευρές.[86]

Είσοδος - Πρόπυλο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μακέτα του Παλατιού του Νέστορα, κατασκευασμένη το 2004.

Η βασική είσοδος προς το Κεντρικό Κτίριο του ανακτόρου βρισκόταν στη νοτιοανατολική πλευρά, για να δέχεται όσο το δυνατόν περισσότερο φως[102] και έφτανε κανείς εκεί περνώντας από μία ευρύχωρη υπαίθρια αυλή στρωμένη με κονίαμα. Η είσοδος ήταν ένα απλό Πρόπυλο με ένα κίονα εμπρός κι άλλον ένα πίσω σε κάθε πρόσοψη. Σώζονται οι πέτρινες βάσεις των κιόνων περιτριγυρισμένες με ζωνάρια από το κονίαμα που διακοσμούσε το κάτω μέρος της κολόνας Οι κίονες ήταν ξύλινοι, με 64 ραβδώσεις, όπως δείχνουν τα αποτυπώματα που μείνανε στα περιζώματα.[86] Το πρόπυλο[103] αυτό επέτρεπε την είσοδο στην εσωτερική αυλή, από όπου υπήρχε πρόσβαση, κατά τις τελευταίες μετατροπές, αριστερά προς τα δωμάτια του αρχείου-λογιστηρίου (δωμάτια 7, 8) για την παρακολούθηση της παραγωγής και της διακίνησης των διαφόρων προϊόντων (με 1.000, περίπου, πήλινες πινακίδες) και στη συνέχεια πρόσβαση προς βορειοδυτικά προς το κυρίως ανάκτορο, με την αίθουσα, πρώτα και τους δύο κίονές της, Το πρόπυλο οδηγεί σε αυλή με μια στοά με δυο κίονες στα δεξιά της και μια αποθήκη και μια αίθουσα αναμονής στα αριστερό της,[95] τον προθάλαμο και το κυρίως μέγαρο, δηλαδή, την τεράστια αίθουσα του Θρόνου, που ήταν διακοσμημένη με τοιχογραφίες.[104]

Κεντρικό Κτίριο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Καθώς μπαίνει ο επισκέπτης μετά το εξωτερικό Πρόπυλο συναντά αριστερά τη θέση του φρουρού, που φύλαγε την κύρια είσοδο, και την πόρτα που οδηγούσε στα δύο μικρά συνεχόμενα δωμάτια, όπου μάλλον ήταν εγκατεστημένος ο εντεταλμένος για την είσπραξη των φόρων. Στα δύο αυτά δωμάτια βρέθηκαν σχεδόν χίλιες πινακίδες και θραύσματα, με επιγραφές στη γραμμική Β γραφή. Τον Ιούνιο του 1952 ο Μάικλ Βέντρις (αγγλικά: Michael Ventris) πέτυχε να αποκρυπτογραφήσει τη Γραμμική Β γραφή, που αποδείχτηκε πως ήταν ένα παλαιότερο είδος ελληνικής γραφής.[105] Τα κείμενα, που μπορούν τώρα σε σημαντικό μέρος τους να διαβαστούν, είναι λογιστικές καταστάσεις του διοικητικού γραφείου του ανακτόρου.[86] Στα λογιστικά αυτά αρχεία περιλαμβάνονταν και κατάλογοι γυναικών, νέων και νεανίδων, που χωρίζονταν σε διάφορες ομάδες εργασίας.[106]

Προστώο & Θάλαμος Αναμονής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Περνώντας την είσοδο μπαίνουμε στην εσωτερική υπαίθρια Αυλή.[107] Απέναντι υψωνόταν το Προστώο των επισήμων διαμερισμάτων, με δύο κίονες στην πρόσοψή του ανάμεσα στις παραστάδες.[86] Αριστερά, ήταν δύο άλλα συνεχόμενα δωμάτια, πιθανώς το ένα αποθήκη για τρόφιμα και το άλλο Δωμάτιο Αναμονής, όπου μπορούσαν οι επισκέπτες να παραμένουν ώσπου να παρουσιαστούν στον βασιλέα. Το Δωμάτιο Αναμονής ήταν εφοδιασμένο με ένα θρανίο που είχε επίχρισμα από κονίαμα με γραπτή διακόσμηση. Εδώ μπορούσαν να κάθονται οι ξένοι περιμένοντας να τους καλέσουν. Στη γωνία υπήρχε ένα πήλινο βάθρο με ζωγραφιές πάνω στο κονίαμά του. Περιείχε δύο μεγάλους πίθους μάλλον για κρασί. Το διπλανό δωμάτιο ήταν αποθήκη τροφίμων με εκατοντάδες κύλικες πάνω σε ξύλινα ράφια. Θα πρόσφεραν, λοιπόν, αναψυκτικά στους επισκέπτες την ώρα που περίμεναν. Οι κύλικες, αλλοιωμένες και υαλοποιημένες από τη μεγάλη θερμότητα, βρίσκονται τώρα σε σωρό πάνω στο δάπεδο, όπως έπεσαν, όταν κάηκαν τα ράφια με την πυρκαγιά που κατέστρεψε το ανάκτορο.[86] Όταν έφτανε η ώρα της παρουσιάσεως, κατευθύνονταν οι επισκέπτες προς την Αίθουσα με τις δύο κολώνες. Απ´ αυτές σώζονται μόνον οι πέτρινες βάσεις. Οι τοίχοι εδώ φαίνεται πως ήταν πλούσια διακοσμημένοι με ξύλινες επενδύσεις και φατνώματα. Δεξιά, πλάι στην είσοδο, υπάρχει η θέση για έναν άλλο φρουρό ή υπηρέτη. Από την πύλη μπαίνουμε στον Πρόδομο, που σαν την Αίθουσα, είχε πάτωμα επιχρισμένο με κονίαμα ζωγραφιστό και τοίχους με ζωηρόχρωμες τοιχογραφίες. Απέναντι, υπήρχε μια ακόμη πύλη, που τη φύλαγε άλλος φρουρός. Από κει έμπαινε κανείς, στον επισημότερο ανακτορικό χώρο, την Αίθουσα του Θρόνου.[86]

Αίθουσα του Θρόνου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το σημαντικότερο διαμέρισμα στο ανάκτορο του Νέστορος, είναι φυσικά η λεγόμενη «Αίθουσα του θρόνου»,[108] με την κυκλική της εστία.[41] Μετά την ανακάλυψη της αίθουσας του θρόνου, ο Μπλέγκεν το ονόμασε με σχετική βεβαιότητα πλέον ως «Ανάκτορο του Νέστορος».[58] Η αίθουσα του θρόνου ήταν διακοσμημένη με υπέροχες έγχρωμες τοιχογραφίες, που αναπαριστούσαν διάφορα θέματα, ενώ ζωγραφική διακόσμηση υπήρχε και στο πάτωμα της αίθουσας.[95] Στο κέντρο βρίσκεται η μεγάλη λατρευτική εστία. Είναι πήλινη, επιχρισμένη με κονίαμα και υψώνεται περίπου 0,20 μ. από το δάπεδο. την πλαισίωναν τέσσερις ξύλινοι κίονες σε συμμετρική λίγο-πολύ διάταξη, με λίθινες βάσεις, που στήριζαν υπερώο και ψηλό φωταγωγό ή οπαίο. το τελευταίο θα χρησίμευε για φωτισμό και αερισμό, καθώς και για να φεύγει ο καπνός της εστίας από μια καπνοδόχο φτιαγμένη από δύο πήλινους σωλήνες, που περνούσαν μέσα από τη στέγη. Ο βασιλικός θρόνος βρισκόταν στη μέση σχεδόν του δεξιού τοίχου, αντικριστά στην εστία.[109] Ήταν κατασκευασμένος από φθαρτό υλικό, μάλλον ξύλο, αναμφίβολα διακοσμημένο με ελεφαντόδοντο ή άλλου είδους ένθετο υλικό, που από τη φωτιά δε σώθηκε κανένα ίχνος του. Η πλατιά αυτή αίθουσα (12,90 μ. μήκος και 11,20 μ. πλάτος), ήταν φωτεινή και χαρούμενη με πολύχρωμη διακόσμηση. Το πάτωμα ήταν χωρισμένο σε τετράγωνα, που το καθένα είχε γραμμικά κοσμήματα από κόκκινο, γαλάζιο, κίτρινο, άσπρο, μαύρο, ίσως και άλλα ακόμη χρώματα, ενώ μπροστά στον θρόνο υπήρχε, με σχετική φυσικότητα ζωγραφισμένο, ένα μεγάλο χταπόδι.[86] Η εστία έφερε επίσης ζωγραφιστή διακόσμηση: συμβολικές φλόγες στο μέτωπο του αναβαθμού, και οδοντωτό κόσμημα στο στενό του χείλος. Επίσης, συνεχή σπείρα στο ελαφρά υπερυψωμένο πλατύ περιθώριο που περίζωνε τη θέση για τη φωτιά. Κοντά στην εστία και δίπλα στη βάση του δυτικού κίονα βρέθηκε πήλινη τράπεζα προσφορών, επιχρισμένη με κονίαμα. Οι κίονες, με τις 32 ραβδώσεις τους, καθώς και όλα τα ξύλινα τμήματα της οροφής και του υπερώου ήταν ίσως διακοσμημένα με ζωηρά χρώματα. Νωπογραφίες σκέπαζαν τους τοίχους σε όλες τις πλευρές της αίθουσας. Έτσι, τον βασιλικό θρόνο φρουρούσαν δύο όμοιοι αντικριστοί γρύπες, που ο καθένας πίσω του, σε βάθος, είχε και από ένα λιοντάρι. Κοντά στην ανατολική γωνία της αίθουσας βρέθηκαν κομμάτια από τοιχογραφία που εικονίζει ανδρική μορφή να παίζει λύρα καθισμένη πάνω σε βράχο.[86] Δίπλα στον βασιλικό θρόνο, στα δεξιά του βασιλέως, υπάρχει στο δάπεδο μια ιδιόμορφη κατασκευή: ένα ρηχό κοίλωμα, όμοιο με λεκάνη, από όπου ένα στενό αυλάκι σε σχήμα V οδηγεί σε δεύτερο όμοιο κοίλωμα, κάπως χαμηλότερο, και 2 μ. περίπου μακρύτερα από το πρώτο. Χρησίμευε ίσως για να διευκολύνει τον βασιλέα να κάνει σπονδές στους θεούς -τελετή που συχνά μνημονεύεται στα Ομηρικά έπη- χωρίς να κατεβαίνει από τον θρόνο του.[86] Τα στενά επιμήκη ανοίγματα που φαίνονται κατ´ αποστάσεις στους τοίχους της Αίθουσας του Θρόνου αρχικά περιείχαν μέρος από τα μεγάλα κατακόρυφα και οριζόντια δοκάρια της ξυλοδεσιάς που στη μυκηναϊκή αρχιτεκτονική αποτελούσε τον στερεό σκελετό των τοίχων. Αυτά ίσως να ήταν ορατά στην αρχή, στην πρόσοψη των τοίχων, ενώ στις ύστερες φάσεις του ανακτόρου καλύπτονταν με κονίαμα. Είναι ολοφάνερο ότι τα ξύλινα δοκάρια βοήθησαν πολύ στην επέκταση της φωτιάς που κατέστρεψε το ανάκτορο και ασβεστοποίησε μεγάλο μέρος από τις πέτρες της τοιχοδομίας.[86]

Διάδρομοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Από μια σειρά διαδρόμων, προσεγγίζουμε διάφορα δωμάτια, που χρησίμευαν κυρίως ως αποθήκες, όπως φάνηκε από τα πήλινα αγγεία που βρέθηκαν σ’ αυτό.[95] Άλλα δωμάτια χρησίμευαν για την αποθήκευση λαδιού, με μεγάλα πιθάρια, ενώ σε ένα από αυτά ανασκάφηκαν τμήματα από περισσότερα από 3.000 αγγεία.[95] Αρχικά, φαίνεται πως υπήρχε σε κάθε πλευρά της Αίθουσας του Θρόνου ένας μακρύς διάδρομος που οδηγούσε στους διάφορους παράπλευρους χώρους. Δεξιά και αριστερά του πρόδομου βλέπουμε δύο κλιμακοστάσια (από το ένα σώζονται μόνο οχτώ σκαλοπάτια), που οδηγούσαν στον επάνω όροφο.[95] Ο διάδρομος αριστερά, δηλαδή στη νοτιοδυτική πλευρά, χωρίστηκε αργότερα με εγκάρσιους τοίχους σε πρόσθετους χώρους. Τα πέντε μικρά δωμάτια στη δυτική γωνία του κτηρίου βρέθηκαν γεμάτα από σπασμένα αγγεία και σίγουρα ήταν αποθήκες, όπου φυλάγονταν τα περισσότερα οικιακά σκεύη του ανακτόρου. Ο μακρόστενος χώρος, δίπλα στην Αίθουσα του Θρόνου, περιείχε πολλά μεγάλα αγγεία διαφόρων σχημάτων, πλήθος από μικροσκοπικά αναθηματικά αγγεία, καθώς και τμήμα τράπεζας προσφορών. Το δωμάτιο προς τα αριστερά, που κάποτε είχε σε όλες τις πλευρές του ξύλινα ράφια, περιείχε ακριβώς 2.853 κύπελλα ή κύλικες με υψηλό πόδι, όλα σπασμένα και θρυμματισμένα. Οι άλλες τρεις αποθήκες ήταν κι αυτές γεμάτες με οικιακά σκεύη σε διάφορα μεγέθη και σε 23 τουλάχιστον διαφορετικά σχήματα. Ο συνολικός αριθμός των αγγείων που βρέθηκαν σ΄ αυτούς τους χώρους ξεπέρασε τις 6.000.[86]

Μεγάλες αποθήκες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πιθάρια αποθήκευσης στο Ανάκτορο του Νέστορα.

Πίσω από την Αίθουσα του Θρόνου υπάρχουν δύο μεγάλες αποθήκες, όπου φυλαγόταν το λάδι σε πιθάρια, βαθειά τοποθετημένα σε πήλινα πεζούλια επιχρισμένα με κονίαμα. Βρέθηκαν 17 πιθάρια στο δωμάτιο 23 και 16 στο δωμάτιο 24. Πολλές πινακίδες, ολόκληρες ή κομμάτια, σχετικές με τις διάφορες ποσότητες του αποθηκευμένου λαδιού, βρέθηκαν στο δωμάτιο 23, σκορπισμένες στα πεζούλια και στο πάτωμα. Η λέξη έλαιον (ELAWON) που εμφανίζεται στις πινακίδες χρησιμοποιείται και σήμερα στην ελληνική γλώσσα.[86] Στη βορειοανατολική πλευρά της Αίθουσας του Θρόνου υπάρχει ένας μακρύς διάδρομος. Μια διακλάδωσή του, στη βορεινή γωνία του κτηρίου, οδηγούσε σε αποθήκη λαδιού όπου βρέθηκαν, στη θέση τους, υπολείμματα από 16 μεγάλα πιθάρια. Απέναντι από την Αίθουσα του Θρόνου, στα δεξιά, υπάρχει σειρά από πέντε δωμάτια διαφορετικών διαστάσεων. Το βορειοδυτικότερο περιείχε δώδεκα πιθάρια για λάδι και πολυάριθμα μικρότερα άλλων σχημάτων αγγεία. Πολλά από αυτά είχαν γραπτή διακόσμηση και φαίνεται πως σ´ αυτή την αποθήκη φυλαγόταν η καλύτερη ποιότητα λαδιού. Τα άλλα δωμάτια αυτής της σειράς πρέπει να ήταν άδεια την ημέρα της πυρκαγιάς ή είχαν αποθηκευμένα φθαρτά υλικά. Αλλά λίγο πάνω από το δάπεδο του μεσαίου δωματίου, στην επίχωση, βρέθηκαν πολλά μικρά θραύσματα από ελεφαντόδοντο, καμένα και μαυρισμένα από τη φωτιά και πολύ σπασμένα. Σίγουρα είχαν πέσει από το επάνω δωμάτιο και ανήκαν μάλλον σε χτένια, βούρτσες και κοσμηματοθήκες των κυριών του ανακτόρου, που θα είχαν τα διαμερίσματά τους στο επάνω πάτωμα.[86]

Κλίμακα 2ου ορόφου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στον διάδρομο και απέναντι σχεδόν από την πλάγια πόρτα του Προδόμου, που βρίσκεται μπροστά στην Αίθουσα του Θρόνου, διατηρούνται στη θέση τους οχτώ πέτρινα σκαλοπάτια του κλιμακοστασίου, που οδηγούσε στον επάνω όροφο. Οι μετρήσεις που έγιναν στα σκαλοπάτια αυτά και οι υπολογισμοί για τον απαραίτητο για τη σκάλα χώρο, δείχνουν πως αρχικά θα υπήρχαν 21 ίσως σκαλοπάτια προς τον επάνω όροφο. Στην απέναντι πλευρά του κτηρίου, που και σ΄ αυτήν πιθανώς οδηγούσε επίσης μια πόρτα από τον Πρόδομο, διατηρούνται υπολείμματα από δύο σκαλοπάτια ενός άλλου κλιμακοστασίου. Το κλιμακοστάσιο αυτό, μετά από εννέα σκαλοπάτια είχε ένα πλατύσκαλο. Γυρίζοντας κατόπιν δεξιά, και ύστερα από δύο ή τρία σκαλοπάτια έβρισκε κανείς ένα δεύτερο πλατύσκαλο. Στρίβοντας πάλι δεξιά, μετά εννέα ή δέκα σκαλοπάτια, έφτανε σ´ ένα διάδρομο του επάνω ορόφου, που βρισκόταν σε ύψος περίπου 3,25 μ. από το δάπεδο του ισογείου.[86]

Πυλώνας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο μακρύς διάδρομος συνεχίζεται πέρα από το βορειοανατολικό κλιμακοστάσιο και φτάνει σε μια διακλάδωση που στρίβει αριστερά, δίπλα από το μεγάλο Προστώο της Αίθουσας του Θρόνου. Εδώ, μπαίνει κανείς σ´ ένα προθάλαμο, που οδηγεί προς τα αριστερά, σε δύο δωμάτια που δεν περιείχαν τίποτα το αξιόλογο, εκτός από δύο-τρία ενδιαφέροντα αγγεία. Μια άλλη πόρτα του προθαλάμου οδηγεί κατ´ ευθείαν εμπρός σε Πυλώνα, με ξύλινο κίονα στην πρόσοψή του, τοποθετημένο σε πέτρινη βάση.[86]

Αυλή του Βασιλιά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Πυλώνας άνοιγε βορειοανατολικά σε μία αρκετά μεγάλη περιτειχισμένη αυλή, στρωμένη με κονίαμα. Αυτή μπορεί να ήταν η ιδιαίτερη αυλή, όπου ησύχαζε ο βασιλιάς, όταν επιθυμούσε μοναξιά ή όταν ήθελε να γλυτώσει από ενοχλήσεις. Ο τοίχος που την κλείνει ολόγυρα οπωσδήποτε ανήκει στην τελευταία οικοδομική φάση του ανακτόρου. Σε παλιότερες φάσεις, υπήρχε ένας δρόμος που οδηγούσε από αυτόν τον Πυλώνα προς τη βορειοανατολική άκρη της Ακρόπολης. Στον νεώτερο αυτό τοίχο της αυλής που δεν επικοινωνούσε με τον έξω χώρο, υπάρχει, απέναντι περίπου από τον Πυλώνα, ένα μικρό, σχεδόν τετράγωνο, άνοιγμα. Έτσι φαίνεται πιθανό, ότι τρεχούμενο νερό ερχόταν ως εκεί. Δε βρέθηκαν ίχνη που να δείχνουν πως υπήρχε μες στην αυλή μόνιμη δεξαμενή νερού. Ίσως βρισκόταν πάντοτε εκεί ένα πιθάρι γεμάτο.[86]

Εξωτερικός τοίχος Ανακτόρου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πέρα από τη βορειοδυτική άκρη της αυλής, βλέπει κανείς το μοναδικό τμήμα που διατηρήθηκε από τον αρχικό εξωτερικό τοίχο του Κεντρικού Κτηρίου του ανακτόρου. Η πρόσοψή του αποτελείται από μεγάλους πωρόλιθους -αγκωνάρια- τοποθετημένους ισοδομικά, που έχουν όμως ιδιάζουσες ενώσεις, ανοιχτές σε σχήμα V. Όλα τα αγκωνάρια της δεύτερης από το έδαφος σειράς έχουν στην επάνω επιφάνειά τους τρύπες (τόρμους) για τη στερέωση (γόμφωση) ενός μεγάλου οριζόντιου ξύλινου δοκαριού με πάχος γύρω στα 0,30 μ. Περίπου τέσσερεις ή πέντε δόμους ψηλότερα υπήρχε πιθανώς ένα άλλο όμοιο δοκάρι απλωμένο σε όλο το μήκος του τοίχου. Εάν υπήρχαν ανοίγματα για παράθυρα, οι ενδείξεις δεν το βεβαιώνουν, το κατώτερο δοκάρι θα μπορούσε να χρησιμεύσει για κατώφλι και το ανώτερο για ανώφλι (πρέκι). Λίγο βορειοδυτικότερα, πέρα απ´ την αυλή, υπάρχει, στον εξωτερικό τοίχο, ένα μάλλον πλατύ κοίλωμα -εσοχή- για αισθητικούς πιθανώς λόγους, όπου ίσως να υπήρχε παράθυρο. Έξω από τον τοίχο, ακόμη βορειοδυτικότερα, μια μεγάλη έκταση γεμάτη από αγκωνάρια που έπεσαν από αυτόν, έχει μείνει όπως ακριβώς βρέθηκε. Κοιτάζοντας από την αυλή μπορούμε να δούμε πέντε έως έξι σειρές από αυτά τα αγκωνάρια. Κάθε μια, πιθανώς, αντιπροσωπεύει και ένα δόμο. Είναι φανερό πως ένα μεγάλο τμήμα του τοίχου έπεσε μονοκόμματο προς τα έξω όταν η φωτιά που αφάνισε το ανάκτορο βρισκόταν στη μεγαλύτερή της ένταση. Η συγκεντρωμένη στην Αποθήκη 32 ποσότητα λαδιού θα μπορούσε κάλλιστα να είχε πάρει φωτιά με εκρηκτική δύναμη.[86]

Προθάλαμος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο προθάλαμος, κατά τις ανασκαφές, βρέθηκε γεμάτος από θραύσματα περισσότερων από είκοσι μεγάλων πιθαριών και πολλών μικρότερων αγγείων. Τα πιθάρια που στο μεγαλύτερο μέρος τους είχαν πέσει από τον επάνω όροφο, περιείχαν λάδι και είναι φανερό ότι το εύφλεκτο περιεχόμενό τους προκάλεσε την καταστρεπτική μανία των φλογών. Σκορπισμένα μες στα καμένα συντρίμμια βρέθηκαν 19 τεμάχια από ενεπίγραφες πινακίδες. Πολλές από αυτές αναφέρονται σε ελαιόλαδο διαφόρων ειδών και χρήσεων.[86]

Λουτρό[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Λουτρό του Παλατιού του Νέστορα.

Πιο νοτιοανατολικά, υπάρχει ένα μακρύ και στενό δωμάτιο λουτρού,[110] το μοναδικό στο είδος του που ως τώρα έχει αποκαλυφθεί σε Μυκηναϊκό ανάκτορο στην ηπειρωτική Ελλάδα με την εγκατάστασή του αρκετά καλά διατηρημένη. Στον νοτιοανατολικό τοίχο του δωματίου, μέσα σε πήλινο πεζούλι επιχρισμένο με κονίαμα, βρίσκεται ένας πήλινος λουτήρας με γραπτές διακοσμήσεις. Ο λουτήρας είναι του τύπου με τις ελαφριά προς τα μέσα πιεσμένες πλευρές. Ο λουόμενος πιθανώς καθόταν μέσα, ενώ ο υπηρέτης ή ένας βοηθός έχυνε νερό απάνω του. Ένα βοηθητικό πήλινο σκαλοπάτι, επιχρισμένο με κονίαμα, διευκόλυνε να μπει κανείς στο λουτήρα. Στην ίδια πλευρά μ΄ αυτόν, στη νότια γωνιά του δωματίου, υπάρχει επίσης ένα υψηλό πήλινο πεζούλι, επιχρισμένο με κονίαμα, μέσα στο οποίο είναι τοποθετημένα δυο μεγάλα πιθάρια περίπου 1,20 μ. ύψος. Θα περιείχαν ίσως το νερό που χρειαζόταν για το λουτρό. Στον πυθμένα του νοτιοδυτικού πιθαριού βρέθηκαν εφτά κοινές κύλικες και στο άλλο εννέα, μαζί με μερικά άλλα μικρά αγγεία. Μια κύλιξ ακέραιη βρέθηκε στον πυθμένα του ίδιου του λουτήρα. Αυτά τα δοχεία χρησίμευαν, χωρίς αμφιβολία, για να χύνουν νερό πάνω στον λουόμενο.[86]

Στοά - κίονες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Επιστρέφοντας από τον προθάλαμο και τη διακλάδωση προς τον κύριο διάδρομο και βγαίνοντας από την είσοδο αριστερά, συναντούμε μια μικρή στοά, που είχε στην πρόσοψή της, προς την αυλή του ανακτόρου, δυο ξύλινους κίονες. Οι κίονες στηρίζονταν σε λίθινες βάσεις και είχαν στο κατώτερο μέρος τους ένα διακοσμητικό περίζωμα από κονίαμα. Τα αποτυπώματα στο κονίαμα δείχνουν ότι κάθε κίονας είχε 60 ραβδώσεις. Οι κίονες θα στήριζαν έναν εξώστη, από όπου οι γυναίκες, τα παιδιά και άλλοι θεατές θα μπορούσαν να παρακολουθούν άνετα τις τελετές που αναμφίβολα γίνονταν στην αυλή με την ευκαιρία επισήμων γεγονότων.[86]

Αρχηγείο της φρουράς των ανακτόρων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στη νοτιοανατολική άκρη της στοάς αυτής, υπάρχουν δύο πόρτες, η μια πλάι στην άλλη. Η δεξιά οδηγούσε σε μια κλίμακα, από την οποία σώζονται τρία σκαλοπάτια και μέρος από ένα τέταρτο. Αυτή η σκάλα ανέβαζε στον επάνω όροφο μιας πυργοειδούς κατασκευής δίπλα στο Πρόπυλο, που θα μπορούσε να ήταν το φυλάκιο ή το αρχηγείο της φρουράς των ανακτόρων.[86]

Αίθουσα της Βασίλισσας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η άλλη πόρτα, στ´ αριστερά, άνοιγε σε ένα διάδρομο, απ´ όπου, στρίβοντας αριστερά, μπαίνουμε σε ένα μάλλον μεγάλο και κομψό δωμάτιο με μια εστία, την «Αίθουσα της Βασίλισσας».[111] Η αίθουσα αυτή καταστράφηκε πολύ από την πυρκαγιά. Η φωτιά εκεί είχε αναμφίβολα φουντώσει από το λάδι που ήταν αποθηκευμένο στα πιθάρια του απάνω ορόφου που είχαν πέσει στον προθάλαμο. Το λάδι θα είχε χυθεί στο λουτρό, και πιθανώς στο πλαϊνό δωμάτιο. Το πάτωμα στην Αίθουσα της Βασίλισσας, που κάποτε πιθανόν να είχε γραπτές διακοσμήσεις, έπαθε σοβαρές βλάβες και μαύρισε, ενώ οι πέτρες στους τοίχους του δωματίου ασβεστοποιήθηκαν. Το ασβεστοκονίαμα που είχε τις τοιχογραφίες έπεσε σε κομμάτια στο πάτωμα. Έχουν αποκαλυφθεί αρκετά απ´ αυτά τα κομμάτια, ώστε να γίνεται φανερό ότι θέματα με παραστάσεις ζώων, όπως γρύπες, λιοντάρια σε φυσικό μέγεθος, ή πάνθηρες και άλλα ζώα, ήταν αγαπητά και παριστάνονταν πιθανώς στους τέσσερις τοίχους. Η εστία, στο κέντρο της αίθουσας, αν και πολύ μικρότερη από την αντίστοιχη στην Αίθουσα του Θρόνου, ήταν, ωστόσο, διακοσμημένη με τον ίδιο τρόπο, και με περισσότερη ακόμη λεπτότητα, με φλογοειδή, ζητοειδή, και σπειροειδή κοσμήματα. Μπορεί να μετρήσει κανείς τέσσερις ως πέντε διαδοχικές στρώσεις από κονίαμα, που η καθεμιά είχε γραπτή διακόσμηση.[86]

Αυλή της Βασίλισσας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μια πόρτα στη βορειοανατολική γωνία της Αίθουσας της Βασίλισσας οδηγούσε σε μια άλλη περιτειχισμένη αυλή, όμοια με τη διπλανή αυλή του βασιλέως, στην οποία επίσης δεν μπορούσε κανείς να μπει απ΄ έξω. Στο δάπεδο, κοντά στην πόρτα, βρέθηκαν περίπου τρεις δωδεκάδες γραπτοί ψευδόστομοι αμφορείς διαφόρων μεγεθών. Δύο ή τρεις σειρές από μικρές τρύπες που χωρίζουν κατά μήκος την αυλή μπορεί να χρησίμευαν για την τοποθέτηση πασσάλων, ώστε να φράζονται τμήματα του χώρου, για να παίζουν τα παιδιά ή για να στήνεται τέντα που θα έδινε σκιά ή ίσως για να βάζουν σκοινί για το στέγνωμα των ρούχων.[86]

Τοιχογραφίες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε ολόκληρο το ανάκτορο δεσπόζουν οι τοιχογραφίες με ποικιλία θεματολογίας από θρησκευτικές και διηγηματικές παραστάσεις, ως και ποικίλο διάκοσμο στους υπερφορτωμένους από αυτές τοίχους δωματίων και διαδρόμων[112][113] Επίσης πολλές τοιχογραφίες που παριστάνουν λυράρηδες και γρύπες, σύμβολο της εξουσίας του Νέστορα.[114] Παρόμοιες τοιχογραφίες συναντάμε ακόμα και όταν ακολουθούμε μια άλλη πόρτα από την Αίθουσα της Βασίλισσας που οδηγούσε σε ένα διάδρομο, από όπου μια διακλάδωση έφερνε σε μικρό δωμάτιο, στη γωνιά του κτηρίου. Οι τοίχοι εδώ ήταν διακοσμημένοι με τοιχογραφίες πολύ κατεστραμμένες από την πυρκαγιά. Το πάτωμα ήταν χωρισμένο σε σειρές από τετράγωνα (επτά επί επτά), με λεπτο-επεξεργασμένα ποικίλα γραμμικά σχέδια κατά μήκος των τοίχων και, σε λοξές σειρές, χταπόδια, δελφίνια και άλλα ψάρια, δοσμένα με σχετική φυσικότητα. Ο στενός διάδρομος είχε επίσης γραπτές διακοσμήσεις στο πάτωμά του. Ένα χταπόδι και γραμμικά σχέδια.[86]

Αποχωρητήριο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ένα γειτονικό δωμάτιο προς τα νοτιοδυτικά, προσιτό μόνον από τον διάδρομο, ήταν μάλλον αποχωρητήριο. Δέκα εφτά ψευδόστομοι αμφορείς, ήταν τοποθετημένοι στο πάτωμα στα αριστερά της πόρτας. Κοντά στην ανατολική γωνιά, κάτω από το άνοιγμα μιας μεγάλης πέτρινης πλάκας, μπορούσε να τρέξει νερό σ´ έναν υπόγειο οχετό.[86]

Περιβάλλοντας χώρος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Νοτιοδυτικά υπάρχουν τα ερείπια οικοδομικού συγκροτήματος με προγενέστερο μέγαρο και βορειοανατολικό ενός άλλου με χώρους αποθήκευσης κι ένα πιθανό ιερό με βωμό στην είσοδό του.[95] Ακόμη νοτιότερα βρέθηκαν λείψανα εργαστηρίου κατασκευής όπλων και ίχνη του αγωγού, που εφοδίαζε με νερό το ανάκτορο.[95] Ολόγυρα από το ανάκτορο ανασκάφηκαν θολωτοί τάφοι με κτερίσματα, ο πλησιέστερος των οποίων βρέθηκε σε απόσταση 80 μέτρων από το κεντρικό ανάκτορο.[95]

Οι θολωτοί τάφοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Τάφος του Θρασυμήδη στην περιοχή της Βοϊδοκοιλιάς.

Τα ταφικά μνημεία που χρονολογούνται την περίοδο της 2ης π.Χ. χιλιετίας, όπως οι Θολωτοί Τάφοι,[115][116] είναι περίπλοκα κτίσματα που σύμφωνα πάντα με τους αρχαιολόγους γεννήθηκαν στη Μεσσηνία.[97] Από εδώ, λοιπόν, ο Θολωτός Τάφος επεκτάθηκε σε ολόκληρη την Ηπειρωτική Ελλάδα και έφθασε μέχρι και τις Μυκήνες.[97] Οι πιο σημαντικοί από αυτούς θεωρούνται ο Θολωτός Τάφος στη Μάλθη που είναι ο πιο καλοδιατηρημένος της Ελλάδας, οι τέσσερις Θολωτοί Τάφοι στην Περιστεριά που χαρακτηρίζονται ως οι «Μυκήνες της Δυτικής Πελοποννήσου» (στο εσωτερικό των οποίων υπήρχαν πολλά αντικείμενα όπως κοσμήματα, είδη καθημερινής χρήσης κ.ά.), αυτός της Άνθειας, ο Θολωτός Τάφος του διαδόχου του Νέστορα, Θρασυμήδη στη Βοϊδοκοιλιά, οι τρεις Θολωτοί Τάφοι στον Εγκλιανό και ο παλαιότερος της ηπειρωτικής χώρας στην τοποθεσία Οσμάναγα του Κορυφασίου.[97][117]

Θολωτός τάφος 90 μ. βορειοανατολικά του Ανακτόρου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο θολωτός τάφος, 90 μ. βορειοανατολικά του Ανακτόρου του Νέστορα, που αναστηλώθηκε το 1957.

Περίπου 90 μέτρα από την πύλη, προς τα βορειοανατολικά, περνώντας μέσα από έναν ελαιώνα, φτάνει κανείς σ´ ένα θολωτό τάφο, που η θόλος του αναστηλώθηκε στα 1957 από την Ελληνική Αρχαιολογική Υπηρεσία. Αν και κτισμένος με μικρές πλακωτές πέτρες, είναι ωστόσο μεγάλος τάφος, με διάμετρο 9.35 μ. Η θόλος είχε καταρρεύσει μέχρι το επάνω μέρος του ανωφλιού και ο τάφος είχε γεμίσει με χώματα που βρέθηκαν τελείως ταραγμένα, γιατί προφανώς είχε συληθεί στην αρχαιότητα. Οι συλητές όμως ήταν ασυνήθιστα απρόσεκτοι, και γι´ αυτό μεγάλης αξίας ευρήματα απόμειναν στον τάφο. Ανάμεσα στα αντικείμενα που βρέθηκαν, περιλαμβάνονται πολλά χρυσά, μαζί και μια βασιλική σφραγίδα με παράσταση φτερωτού γρύπα, δύο δαχτυλίδια, κοσμήματα σε σχήμα γλαύκων, κι ένα περίαπτο σε σχήμα ασπίδας. Επίσης 250 χάντρες από αμέθυστο και διάφορους άλλους λίθους, καθώς και θραύσματα από χάλκινα όπλα κλπ.[86] Στον θολωτό αυτό τάφο, διαπιστώθηκαν έθιμα ταφής απολύτως όμοια με αυτά των Μυκηνών, Θηβών και άλλων κέντρων της πρωτομυκηναϊκής εποχής (16ος αιώνας π.X.).[118]

Θολωτός τάφος 135 μ. νότια του Ανακτόρου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο θολωτός τάφος 135 μ. νότια του ανακτόρου (στο κτήμα Βαγενά), περιελάμβανε τις μοναδικές για θολωτό τάφο γνωστές περιπτώσεις ταφών σε πίθους και πλουσιότατα κτερίσματα συνοδά σε κάθε ταφή είναι από τέλη της Μεσοελλαδικής Εποχής.[119] Σχεδόν ολόκληρη η θόλος έχει αποκοπεί περί τα 0,30 μ. από το δάπεδο. ένα μεγάλο μέρος του δαπέδου βρέθηκε άθικτο και σε έξη επίσης άθικτες λακκοειδής ταφές, κάτω απ´ αυτό, αποκαλύφθηκαν πολλά πολύτιμα αντικείμενα: τέσσερις μεγάλοι πίθοι, που καθένας περιείχε ένα σκελετό, 22 χάλκινα ξίφη και εγχειρίδια, διάφορα χάλκινα σκεύη, μεγάλη συλλογή αγγείων, και ένας θαυμάσιος σφραγιδόλιθος, που παριστάνει κάπρο που αμύνεται. Οι λακκοειδείς τάφοι και το δάπεδο έχουν τώρα σκεπαστεί και κανένα μέρος του τάφου δεν είναι ορατό.[86]

Θολωτός τάφος 1000 μ. νότια του Ανακτόρου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Περίπου ένα χιλιόμετρο, κάτω στον δρόμο προς την πεδιάδα, βρέθηκε ένας άλλος θολωτός τάφος, που επίσης πρέπει να έχει κάποια σχέση με την τοποθεσία του ανακτόρου. Σκάφτηκε στο 1939. Βρέθηκε κι αυτός συλημένος, αλλά πολλά αντικείμενα είχαν απομείνει από τη σύληση μεταξύ των οποίων άφθονα κομμάτια από σκαλιστό ελεφαντοκόκκαλο, χρυσές χάντρες, ημιπολύτιμοι λίθοι και υαλόμαζα.[86]

Νεκροταφείο με θαλαμοειδείς τάφους 500 μ. δυτικά του Ανακτόρου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Νεκροταφείο με θαλαμοειδείς τάφους για τους ιδιώτες που κατοικούσαν στην κάτω πόλη, γύρω από την ακρόπολη, έχει βρεθεί στις πλευρές μιας ράχης, περίπου 500 μ. δυτικά του ανακτόρου. Τρεις τάφοι ανασκάφτηκαν και έδωσαν μερικά καλά αγγεία και άλλα αντικείμενα. Δύο από τους θαλαμοειδείς αυτούς τάφους βρέθηκαν σε κατάσταση κατάρρευσης και ξαναγεμίστηκαν με χώμα.[86]

Καταστροφή από πυρκαγιά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Ανάκτορο του Νέστορα, καταστράφηκε από μεγάλη πυρκαγιά στα τέλη του 13ου αιώνα π.Χ. ή στις αρχές του 12ου αιώνα π.Χ.[120] η οποία όμως κατάφερε παράλληλα, ψήνοντας τα, να διατηρήσει μία πληθώρα κεραμικών πινακιδίων που μας παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την οικονομική, κοινωνική και θρησκευτική ζωή κατά τους μυκηναϊκούς χρόνους.[121] γύρω στο 1200 π.Χ., χάρη στην οποία όμως ψήθηκαν και σώθηκαν οι πινακίδες.[58] Τα ανάκτορα καταστράφηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά δεν ανοικοδομήθηκαν ποτέ.[95] Μετά το 1200 π.X. που τα Ανάκτορα του Νέστορα, στον Εγκλιανό, καταστρέφονται παρατηρείται μια ανεξήγητη μέχρι σήμερα αποψίλωση του πληθυσμού σε όλη τη νότια - νοτιοδυτική Πελοπόννησο,[122] που συνδέεται τόσο με την Κάθοδο των Δωριέων, όσο και με την έναρξη της «Πρωτογεωμετρικής Περιόδου (1060-900 π.Χ.).[123] Στις επόμενες ιστορικές περιόδους δεν υπάρχουν πλέον εμφανή στοιχεία για το ανάκτορο του Νέστορος.

Αρχαιολογικά ευρήματα του Ανακτόρου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Αρχαιολογικό Μουσείο Χώρας.

Τα πολυάριθμα αρχαιολογικά ευρήματα από τον χώρο του παλατιού του Νέστορα φυλάσσονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χώρας, που βρίσκεται στη Χώρα[124] αλλά και στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας, που βρίσκεται στην Καλαμάτα.[125]

Πινακίδες της γραμμικής Β[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πινακίδα Γραμμικής Β γραφής από το Ανάκτορο του Νέστορα.

Μπαίνοντας στο ανάκτορο από μια άνετη αυλή με πρόπυλο αριστερά βρίσκονται τα δυο δωμάτια με τα Αρχεία του Ανακτόρου, όπου και βρέθηκε μεγάλος αριθμός από πήλινες πινακίδες με τη Γραμμική Β’.[126] Οι πήλινες αυτές πινακίδες,[127] που θυμίζουν φύλλα φοίνικα, 1.250[128] στο σύνολό τους, αποκρυπτογραφήθηκαν το 1952 από τον αρχιτέκτονα Μάικλ Βέντρις (αγγλικά: Michael Ventris) και το φιλόλογο και γλωσσολόγο Τζων Τσάντγουικ, (αγγλικά: John Chadwick) προσφέροντάς πλήθος πρακτικών πληροφοριών για τη ζωή στην προϊστορική και ιστορική Πύλο.[95] Οι πήλινες πινακίδες της γραμμικής Β επιβεβαιώνουν ότι το ανάκτορο χρησιμοποιήθηκε ως το κατεξοχήν διοικητικό, πολιτικό και οικονομικό κέντρο της μυκηναϊκής Μεσσηνίας.[58] Το αξιοπερίεργο αναφορικά με τις πινακίδες αυτές είναι το γεγονός ότι δεν θα είχαν διατηρηθεί έως τις μέρες μας, αν δεν ήταν για την πυρκαγιά που έπληξε το ανάκτορο περί τον 12ο αιώνα, η οποία το ισοπέδωσε –δεν ανέκαμψε ποτέ από αυτή την καταστροφή–, αλλά «έψησε» τις πύλινες πινακίδες, με αποτέλεσμα να τις κάνει πιο ανθεκτικές στον χρόνο.[41]

Κύπελλο του Νέστορος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Χρυσό Κύπελλο Νέστορος (Μυκήνες).
Χρυσό Κύπελλο Νέστορος (Μυκήνες).
Πήλινο Κύπελλο Νέστορος (Πιθηκούσσες).
Πήλινο Κύπελλο Νέστορος (Πιθηκούσσες).

Μεγάλη, διαχρονικά, ιστορική αναφορά γίνεται και στον όρο «Κύπελλο του Νέστορα» ή «Κούπα του Νέστορα», (αγγλικά: Cup of Nestor or Nestor's Cup), που περιγράφεται στην Ιλιάδα του Ομήρου, ότι ανήκε στον Νέστορα, τον βασιλιά της Πύλου. Αυτήν την ονομασία φαίνεται να διεκδικούν:

  • Ένα χρυσό δοχείο ανάμιξης, μια χρυσή κύλικα, που βρέθηκε στις Μυκήνες, την οποία ο Ερρίκος Σλήμαν, προσδιόρισε ως το κύπελλο του Νέστορα και
  • Ένα πήλινο αγγείο πόσης του 8ου αιώνα π.Χ. που βρέθηκε στις Πιθηκούσσες της Μεγάλης Ελλάδας (αγγλικά: ιταλικά: Magna Graecia), το οποίο αυτοαποκαλείται, με τη διάσημη επιγραφή του ως «Κύπελλο του Νέστορα».

Υποσημειώσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. […]«Ειδικά ο Εγκλιανός, αυτός ο επιμήκης λόφος, με κατεύθυνση από τα BA προς τα NΔ.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  2. […]«Τρία είναι τα γνωστά στην ηπειρωτική Ελλάδα –και, ειδικότερα, στην Πελοπόννησο– ανάκτορα υστέρων μυκηναϊκών χρόνων: στις Μυκήνες (ανασκαφή Χρ. Τσούντα, A. Γουέις, Γ.E. Μυλωνάς), στην Τίρυνθα (ανασκαφή Ερρίκου Σλήμαν, Γουλ. Ντέρπφελντ, K. Μίλερ, Κλάους Κίλιαν) και στον λόφο του Επάνω Εγκλιανού (Κάρολος Μπλέγκεν) σε οδική απόσταση 3 χλμ. NΔ από τη Χώρα Τριφυλίας και 21 χλμ. βόρεια από την Πύλο, αλλά το τρίτο ανάκτορο διέθετε τη μεγαλύτερη εστία (διαμέτρου 4,02 μ.) στην Αίθουσα Θρόνου σε σύγκριση με τις αντίστοιχες εστίες των Μυκηνών (4,00 μ.) και της Τίρυνθος (3,50 μ.), πράγμα που δείχνει, όπως και όλη η διάρθρωσή του, η όλη διακόσμησή του και οργάνωσή του ότι ο αφέντης της περιοχής ήταν, πράγματι, από «μεγάλο τζάκι», όπως λέμε.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  3. […]«Τα ανάκτορα του βασιλιά της Πύλου Νέστορα αποτελούν ένα από τα καλύτερα μυκηναϊκά ανάκτορα που έχουν σωθεί και πιθανολογείται ότι κτίστηκαν τον 13ο αιώνα π.Χ.»[…] Ανάκτορα του βασιλιά της Πύλου Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-03-24 στο Wayback Machine.
  4. […]«Πρόκειται για το καλύτερα σωζόμενο Μυκηναϊκό ανάκτορο». Πηγή: http://odysseus.culture.gr/h/3/gh352.jsp?obj_id=2562 Αρχειοθετήθηκε 2016-03-06 στο Wayback Machine. Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Περιγραφή]
  5. […]«Τα ανάκτορα καταστράφηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά στις αρχές του 12ου αι., από πυρκαγιά και δεν ανοικοδομήθηκαν ποτέ.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-25 στο Wayback Machine.
  6. […]«Ο αρχαιολογικός χώρος του Ανακτόρου του Νέστορος, μια από τις σημαντικότερες θέσεις της Μυκηναϊκής εποχής σε ολόκληρη την Ελλάδα, έκλεισε τις πύλες του για το κοινό στις 10 Δεκεμβρίου 2012.»[…] Πηγή: Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Ιστορικό Αρχειοθετήθηκε 2017-10-24 στο Wayback Machine.
  7. […]«Δυο μεγάλα έργα, με στόχο την ανάδειξη και την προστασία του μοναδικού αυτού μνημείου, πραγματοποιούνται παράλληλα στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Δυτικής Ελλάδας Πελοποννήσου – Ιονίων Νήσων 2007-2013».»[…] Πηγή: Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Ιστορικό Αρχειοθετήθηκε 2017-10-24 στο Wayback Machine.
  8. […]«Το ανάκτορο χτίστηκε τον 13ο αιώνα π.Χ. από τον βασιλιά Νέστορα, τον γιο του Νηλέα, ο οποίος μνημονεύεται πολλές φορές από τον Όμηρο, κατέχοντας σημαντική θέση στα ομηρικά έπη.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-03-02 στο Wayback Machine.
  9. […]«Βρίσκεται 17 χλμ. βόρεια της Πύλου στη Μεσσηνία.»[…] Πηγή: Η ιστοσελίδα: Παλάτι του Νέστορα – Μυκηναϊκό ανάκτορο Επάνω Εγκλιανού, Πύλος, Μεσσηνία, Πελοπόννησος, Ελλάδα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-11 στο Wayback Machine.
  10. […]«Κατά τα λοιπά, υπάρχουν δύο σχολές στην αντιπαράθεση για την αναγωγή ή μη του ανακτόρου του Εγκλιανού στον Νηλείδη Νέστορα: η Γερμανική και η Ελληνική, που προτιμούν την Πύλο του Νέστορος πολύ βορειότερα (E. Meyer, Σπυρ. Μαρινάτος) και η Αμερικανική, που τοποθετεί, ανενδοιάστως, το ανάκτορο στον λόφο του Επάνω Εγκλιανού.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  11. […]«Στις πινακίδες βρέθηκε πολλές φορές το όνομα της πόλης (Πύλος) αλλά καμία αναφορά στον Νέστορα - υπάρχουν αναφορές στον τίτλο αλλά όχι στο όνομα του βασιλιά.»[…] Πηγή: Η ιστοσελίδα: Παλάτι του Νέστορα – Μυκηναϊκό ανάκτορο Επάνω Εγκλιανού, Πύλος, Μεσσηνία, Πελοπόννησος, Ελλάδα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-11 στο Wayback Machine.
  12. […]«Όσον αφορά τον ανασκαφέα του Εγκλιανού, τον Κάρολο Μπλέγκεν, παρετήρησε προσφυώς ότι δεν επιτρέπεται να αφήσομε ανέστιον τον Νέστορα.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  13. Παυσανίας, «Ελλάδος περιήγησις - Μεσσηνιακά», Βιβλίο 4: Μεσσηνιακά, 36.1-36.2: […] «[36.1] ἔστι δὲ ἐκ Μοθώνης ὁδὸς σταδίων μάλιστα ἑκατὸν ἐπὶ τὴν ἄκραν τὸ Κορυφάσιον: ἐπ' αὐτῇ δὲ ἡ Πύλος κεῖται. ταύτην ᾤκισε Πύλος ὁ Κλήσωνος ἀγαγὼν ἐκ τῆς Μεγαρίδος τοὺς ἔχοντας τότε αὐτὴν Λέλεγας: καὶ τῆς μὲν οὐκ ὤνατο ὑπὸ Νηλέως καὶ τῶν ἐξ Ἰωλκοῦ Πελασγῶν ἐκβληθείς, ἀποχωρήσας δὲ ἐς τὴν ὅμορον ἔσχεν ἐνταῦθα Πύλον τὴν ἐν τῇ Ἠλείᾳ. Νηλεὺς δὲ βασιλεύσας ἐς τοσοῦτο προήγαγεν ἀξιώματος τὴν Πύλον ὡς καὶ Ὅμηρον ἐν τοῖς ἔπεσιν ἄστυ ἐπονομάσαι Νηλήιον. [36.2] ἐνταῦθα ἱερόν ἐστιν Ἀθηνᾶς ἐπίκλησιν Κορυφασίας καὶ οἶκος καλούμενος Νέστορος: ἐν δὲ αὐτῷ καὶ ὁ Νέστωρ γέγραπται: καὶ μνῆμα ἐντὸς τῆς πόλεώς ἐστιν αὐτῷ, τὸ δὲ ὀλίγον ἀπωτέρω τῆς Πύλου Θρασυμήδους φασὶν εἶναι. καὶ σπήλαιόν ἐστιν ἐντὸς τῆς πόλεως: βοῦς δὲ ἐνταῦθα τὰς Νέστορος καὶ ἔτι πρότερον Νηλέως φασὶν αὐλίζεσθαι.»[…], (ed. F. Spiro. Leipzig, Teubner. 1903), Παυσανίας, «Ελλάδος περιήγησις - Μεσσηνιακά»
  14. Από τον Ναό της Κορυφασίας Αθηνάς ή εν κορυφοίς, που πιθανολογείται ότι βρισκόταν στο ύψωμα, από το οποίο πήρε το όνομά του και το Κορυφάσιο Μεσσηνίας.
  15. […]«Ιστορία του λόφου:Από τα στοιχεία που έχουμε υπ’ όψιν, καταφαίνεται ότι κατά τη Μεσοελλαδική Εποχή (2000 - 1600 π.Χ.) η κατοίκηση του λόφου είχε συντελεσθεί σε σχετική έκταση κάτω από το μυκηναϊκής εποχής ανακτορικό συγκρότημα και ότι η κορυφή του λόφου πρέπει να είχε ισοπεδωθεί απ’ εκείνη την πρώιμη φάση.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  16. […]«Ο λόφος του Επάνω Εγκλιανού βρίσκεται στη δυτική πλευρά του δημόσιου δρόμου, 4 χλμ. περίπου νότια της Χώρας και 17 χλμ. βόρεια της Πύλου. το ύψωμα, που το μεγαλύτερο μήκος του είναι περίπου 170 μ. από τα νοτιοδυτικά προς τα βορειοανατολικά, και το πλάτος του όχι περισσότερο από 90 μ., ορθώνεται απότομα σε όλες τις πλευρές του, σε ύψος από 4 μέχρι 7 μ. Μόνο στην ανατολικότερη άκρη του, ένα σχετικά στενό πλάτωμα βρίσκεται κάπως χαμηλότερα, αλλά με δυσκολία ανέβαινε κανείς ακόμη και από εκεί, μέχρι το 1952, οπότε ανοίχτηκε μια ανηφορική πρόσβαση στην απότομη πλευρά του λόφου.[…] Πηγή: Carl Blegen, Marion Rawson, «Το Ανάκτορο του Νέστορος: Σύντομος Οδηγός», έκδοση: Γεν. Διεύθυνσις Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεως, 1970.
  17. […] «Σε απόσταση 14 χλμ. από την Πύλο, στον λόφο του Επάνω Εγκλιανού, ήλθε στο φως τον προηγούμενο αιώνα το ανάκτορο του ξακουστού βασιλιά της Πύλου, Νέστορα. Πρόκειται για το καλύτερα διατηρημένο μυκηναϊκό ανάκτορο που έχει διασωθεί σε ολόκληρο τον ελλαδικό χώρο.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-03-02 στο Wayback Machine.
  18. […]«Ειδικά ο Εγκλιανός, αυτός ο επιμήκης λόφος, με κατεύθυνση από τα BA προς τα NΔ, είχε χρησιμοποιηθεί σε πολλά σημεία στις χιλιετίες της Εποχής του Χαλκού: α) κατά τα τέλη της ΠE εποχής (Πρωτοελλαδική III Περίοδος, δηλαδή, κατά τα τέλη της 3ης χιλιετίας π.X.) με επάλληλα αψιδωτά κτίσματα, β) κατά τη μεταβατική Μεσαία Εποχή του Χαλκού (Μεσοελλαδική εποχή, δηλαδή 2000 - 1600 π.X.) και γ) καθ’ όλη την Υστέρα Εποχή του Χαλκού, άλλως Μυκηναϊκή, δηλαδή 1600 - 1200 π.X.), αλλά παρέμεινε παντελώς αχρησιμοποίητος μέχρι της ανασκαφής του ανακτόρου (1939, 1952-1964), δηλαδή έφθασε στα έμπειρα ανασκαφικά χέρια του Καρόλου Μπλέγκεν αλώβητος και αδιατάρακτος από οποιαδήποτε μεταγενέστερη κατοίκηση και διαρπαγή, με εξαίρεση τον θολωτό τάφο ανατολικά του ανακτόρου.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  19. […]«Σήμερα, καταλαμβάνεται έκταση 170X90μ. επάνω στον λόφο με τα ανεσκαμμένα κτίσματα στην ισοπεδευμένη κορυφή του λόφου.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  20. […]«Το ανάκτορο του μυθικού βασιλιά της Πύλου, Νέστορα, ανήκει στην κατηγορία αυτή των μυκηναϊκών ανακτόρων, και μάλιστα είναι το καλύτερα διατηρημένο από όλα όσα έχουν ανακαλυφθεί σε ολόκληρη την Ελλάδα. Βρίσκεται σε απόσταση 4 χλμ. νότια του χωριού Χώρα, στον λόφο του Επάνω Εγκλιανού, 14 χλμ. από την Πύλο.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-03-02 στο Wayback Machine.
  21. Πηγή: Αναφορές για το δίκτυο «NATURA 2000», που ιδρύθηκε στα πλαίσια του άρθρου 3 της οδηγίας 92/43 ΕΟΚ του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 21 Μαΐου 1992 «για τη διατήρηση των φυσικών οικοτόπων καθώς και της άγριας χλωρίδας και πανίδας», που αφορούν: 1) «Νήσοι Σαπιέντζα και Σχίζα, Ακρωτήριο Ακρίτας», κωδικός GR 2550003, εκτάσεως 112.530 στρ. (έχει συνταχθεί Ε.Π.Μ.) 2) «Θαλάσσια περιοχή Στενού Μεθώνης» και κωδικό GR 2550007, συνολικού εμβαδού 973 εκταρίων. (έχει συνταχθεί Ε.Π.Μ.) 3) Η λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας, είναι ένας από τους σημαντικότερους υδροβιότοπους των Βαλκανίων. 3. Σε τμήμα στα δυτικά της περιοχής μελέτης που είναι ενταγμένο στο δίκτυο NATURA 2000 Τόπος Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ) (σύμφωνα με την Οδηγία 92/43//ΕΚ), με την ονομασία «Λιμνοθάλασσα Πύλου (Διβάρι) και νήσος Σφακτηρία, Άγιος Δημήτριος» και κωδικό GR 2550004, συνολικού εμβαδού 3548,06 εκταρίων (έχει συνταχθεί Ε.Π.Μ.) 4. Σε τμήμα στα δυτικά της περιοχής μελέτης που είναι ενταγμένο στο δίκτυο NATURA 2000 Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) για την ορνιθοπανίδα (σύμφωνα με την Οδηγία 79/409/ΕΚ), με την ονομασία «Λιμνοθάλασσα Γιάλοβας και Νήσος Σφακτηρία» και κωδικό GR 2550008, συνολικού εμβαδού 998 εκταρίων. (έχει συνταχθεί Ε.Π.Μ.)», Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Πύλου – Νέστορος, Σελ. 31-35.
  22. Η λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας, είναι ένας από τους σημαντικότερους υδροβιότοπους των Βαλκανίων. Ο υδροβιότοπος τις μεταναστευτικές περιόδους (εαρινή και φθινοπωρινή) αποτελεί το καταφύγιο για πάρα πολλά απειλούμενα με εξαφάνιση είδη πουλιών και αποτελεί τον ενδιάμεσο σταθμό τους από και προς την Αφρική. Η περιοχή της λιμνοθάλασσας της Γιάλοβας αποτελεί το μοναδικό μέρος στην Ευρώπη που ζει και αναπαράγεται ο Αφρικάνικος Χαμαιλέοντας. Η λιμνοθάλασσα χωρίζεται από το Ιόνιο Πέλαγος με τις αμμοθίνες στην παραλία της Βοϊδοκοιλιάς και με το ακρωτήριο Κορυφάσιο, ενώ στα Νότια χωρίζεται από τον Κόλπο του Ναυαρίνου με μια στενή λωρίδα γης. Στα Ανατολικά, οι χαμηλοί λόφοι διακόπτονται από τις μικρές χαράδρες και από τα ρέματα που πλαισιώνουν τον Καταρράκτη Καλαμάρη. Στα Βόρεια εκτείνονται καλλιεργημένες εκτάσεις. Οι κύριοι γεωλογικοί σχηματισμοί της περιοχής είναι ασβεστολιθικοί, ενώ το έδαφος του Υγροτόπου συνιστάται από αλλουβιακά ιζήματα. Η λιμνοθάλασσα της Γιάλοβας (ή Οσμαναγά) είναι ο Νοτιότερος Υγρότοπος διεθνούς σημασίας στα Βαλκάνια. Η ενδιαφέρουσα πανίδα και χλωρίδα περιλαμβάνει ένα μεγάλο φάσμα ειδών μεταναστευτικών πουλιών και αρκετά ενδημικά φυτά κι ερπετά που σπάνια συναντώνται αλλού. Μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 1990 ανακαλύφθηκε η οικολογική σημασία της Γιάλοβας. Κατά το παρελθόν, ο Υγρότοπος έχει υποφέρει από την προσπάθεια αποξήρανσής του στα τέλη της δεκαετίας του 1950, μια διαδικασία που οδήγησε στην υποβάθμισή του. Το σχέδιο αυτό απέτυχε (λόγω των πλούσιων υπόγειων νερών), ωστόσο η αρχική επιφάνεια της λιμνοθάλασσας μειώθηκε κατά το 1/3. Κατά τη διάρκεια αυτών των έργων οι εισροές γλυκού νερού εξετράπησαν προς τη θάλασσα, με αποτέλεσμα ο Υγρότοπος να στερηθεί το γλυκό νερό για περίπου 40 χρόνια. Αυτό σε συνδυασμό με την κατασκευή ενός μεγάλου καναλιού (δεκαετία 1980), το οποίο συνέδεε τον υγρότοπο με τον Κόλπο του Ναυαρίνου, αλλά κι ενός εσωτερικού δρόμου που χώρισε τον Υγρότοπο στα δύο (την κυρίως λιμνοθάλασσα από το έλος), οδήγησε σε αύξηση της αλατότητας του νερού. Ως αποτέλεσμα αυτών ήταν να μετατραπούν οι περισσότεροι βάλτοι γλυκού νερού σταδιακά σε αλμυρόβαλτους. Η μετατροπή αυτή επέδρασε αρνητικά στη βιοποικιλότητα του Υγροτόπου. Το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα LIFE - Φύση(1997-2000) στόχευσε στην αποκατάσταση του Υγροτόπου επαναφέροντας το γλυκό νερό και δημιούργησε τις οικοτουριστικές υποδομές. Επίσης, η περιοχή προστατεύεται εκτός των άλλων ως αρχαιολογικός χώρος και έχει κηρυχθεί Περιοχή Εξαιρετικής Φυσικής Ομορφιάς. Σήμερα ο Υγρότοπος είναι ιδανικός τόπος για την επιστημονική Έρευνα, την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση και την απόλαυση της φύσης. Στη Λιμνοθάλασσα μέχρι τώρα έχουν καταγραφεί 16 είδη οικοτύπων, 271 είδη πουλιών, 34 είδη ερπετών (μεταξύ των οποίων και ο γνωστός Αφρικάνικος χαμαιλέων), 28 είδη θηλαστικών και 16 είδη ψαριών. Πηγή: Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Δήμου Πύλου – Νέστορος, Σελ. 34-35.
  23. Ο Νηλέας ήταν επίσης δίδυμος αδελφός του Πελία και ετεροθαλής αδελφός του Αίσονα (γιου του Κρηθέα και της Τυρούς), του Φέρητα και του Αμυθάονα.Ο Νηλέας και ο Πελίας εγκαταλείφθηκαν από τη μητέρα τους σε βρεφική ηλικία και ανατράφηκαν από μια φοράδα που την είχε στείλει ο Ποσειδώνας και αργότερα από ένα βοσκό. Στη συνέχεια, όταν μεγάλωσαν, αναγνωρίσθηκαν από τη μητέρα τους και κατεδίωξαν τη μητριά τους, τη Σιδηρώ. Κατόπιν, φιλονίκησαν για τη βασιλεία. Ο Πελίας έδιωξε τον Νηλέα, όπως και τον Αίσονα, και έγινε βασιλιάς στην Ιωλκό της Θεσσαλίας.
  24. Η Μελίβοια ήταν μία από τις (7, 6 ή 10 κατά διάφορες πηγές) κόρες της Νιόβης και του Αμφίονα, η μόνη από αυτές που επέζησε (μαζί με τον άρρενα αδελφό της Αμύκλα) της οργής των θεών Ἃρτέμιδας και Απόλλωνα. Διέφυγε και βρήκε καταφύγιο στο Άργος, όπως και ο αδελφός της. Λέγεται ότι, για να μη θυμάται το φρικτό γεγονός, άλλαξε ακόμα και το ίδιο της το όνομα σε «Χλωρίς».
  25. Karl Otfried Müller (1797-1840), μετάφραση George Cornewall Lewis (1806-1863) και Henry Tufnell (1805-1854), επιμ. (1839). The history and antiquities of the Doric race (στα Αγγλικά). Λονδίνο: Murray. σελίδες Τόμος Β'. Ανακτήθηκε στις 16 Σεπτεμβρίου 2009. 
  26. Στην Οδύσσεια η Πηρώ περιγράφεται (λ 287 κ.ε.) ως «ιφθίμη, ... θαύμα βροτοίσιν / την πάντες μνώοντο περικτίται...» (= «λυγερή, σ' όλο τον κόσμο θάμα, / που ταίρι τους την ήθελαν απ' τα περίχωρα όλοι»). Αλλά ο Νηλέας θα πάντρευε τη μοναχοκόρη του με αυτόν που «βόας ευρυμετώπους / εκ Φυλάκης ελάσειε βίης Ιφικληείης / αργαλέας.» (λ 289-291). Αυτό το πέτυχε ο μάντης Μελάμποδας, αλλά τον συνέλαβαν οι βουκόλοι του Ιφίκλου και κρατήθηκε εκεί επί ένα έτος. Ο αδελφός του Μελάμποδα, ο Βίαντας, έφερε για χάρη του αδελφού του στην Πύλο τα βόδια του Ιφίκλου. Εκεί γνωρίσθηκε με την Πηρώ και παντρεύτηκαν, παρότι ήταν εξαδέλφια.
  27. Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου, Α 9, 9).
  28. (Νέστωρ < νέομαι (έρχομαι, επιστρέφω) εξ'ού και νόστος, "αυτός που επιστρέφει από μακριά, ο ταξιδεμένος")
  29. […]«Ο Νέστορας οδήγησε την Πύλο στον Τρωικό πόλεμο με 90 καράβια και παρουσιάζεται από τον Όμηρο ως συνετός γέροντας, τη γνώμη του οποίου πάντα σέβονταν οι Αχαιοί.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-03-02 στο Wayback Machine.
  30. Αδέλφια της Πολυκάστης ήταν οι Πισιδίκη, Περσέας (όχι ο γνωστός ήρωας), Στράτιχος, Άρητος, Εχέφρων, Πεισίστρατος, Αντίλοχος και Θρασυμήδης.
  31. Οδύσσεια του Ομήρου, Ραψωδία γ, στίχοι 464 κ.ε.
  32. Ησίοδος, ΗΟΙΑΙ 10(17).
  33. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία και την Οδύσσεια του Ομήρου, ήταν μυθικός ήρωας της Ιθάκης, γιος του Οδυσσέα και της Πηνελόπης. Μέρη της ζωής του περιγράφονται από τον Όμηρο στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια. Οι πρώτες τέσσερις ραψωδίες (α - δ) της Οδύσσειας συχνά ονομάζονται Τηλεμάχεια, επειδή σε αυτές γίνεται αναφορά της αναζήτησης του Οδυσσέα από τον Τηλέμαχο. Όπως εμφανίζεται στην Οδύσσεια, ο Τηλέμαχος γεννήθηκε, όταν ο Οδυσσέας εγκατέλειψε την Ιθάκη για τον Τρωικό πόλεμο. Σε ηλικία είκοσι ετών, με την παρακίνηση της θεάς Αθηνάς, που εμφανίστηκε μπροστά του μεταμφιεσμένη ως ο πιστός φίλος του Οδυσσέα Μέντορας, αποφάσισε να ταξιδέψει προς αναζήτηση πληροφοριών περί της τύχης του πατέρα του.
  34. Από εκεί επανήλθε στην Ιθάκη διαφεύγοντας από πολλές ενέδρες των μνηστήρων της μητέρας του. Όταν έφθασε στην Ιθάκη, ανακάλυψε πως ο Οδυσσέας βρισκόταν στην καλύβα του Εύμαιου και στη συνέχεια τον συνόδευσε στο παλάτι, όπου την επόμενη ημέρα αλληλοαναγνωριζόμενοι εξολόθρευσαν τους μνηστήρες της Πηνελόπης. Μετά την αποκατάσταση του πατέρα του στον θρόνο, ο Τηλέμαχος έφυγε σε μακρινά μέρη, προκειμένου να μην επαληθευτεί κάποιος χρησμός που προέβλεπε τον θάνατο του Οδυσσέα από τον γιο του. Επέστρεψε στην Ιθάκη, όταν έμαθε πως ο πατέρας του τελικά φονεύθηκε από τον εκ της Κίρκης γιο του, τον Τηλέγονο, που εν αγνοία του είχε γίνει πατροκτόνος. Αφού συμφιλιώθηκε μαζί του κατά ένα μύθο παντρεύτηκε την Κίρκη (και ο Τηλέγονος τη μητέρα του Πηνελόπη) με την οποία και απέκτησε γιο, τον Ρώμο (τον ιδρυτή της Ρώμης) ή κόρη, τη Ρώμη. Κατ' άλλο μύθο ο Τηλέμαχος παντρεύτηκε τη Ναυσικά, κόρη του Βασιλιά των Φαιάκων Αλκινόου, με την οποία και απέκτησε τον Περσέπολι.
  35. Οδύσσεια του Ομήρου, Ραψωδία γ, 414, 535.
  36. Βιβλιοθήκη Απολλοδώρου,Α 9, 9.
  37. ἐκ θαλάμων ἐλθόντες, Ἐχέφρων τε Στρατίος τε. Περσεύς τ᾽ Ἄρητός τε καὶ ἀντίθεος Θρασυμήδης. ... βοῦν δ᾽ ἀγέτην κεράων Στρατίος καὶ δῖος ἘχέφρωνΑπολλόδωρου Γ΄
  38. Αντίλοχος (< ἀντί- (έναντι, εμπρός) + λοχέω (παραμονεύω, ενεδρεύω), "αυτός που παραμονεύει μπροστά, ο παρατηρητής" είναι γνωστά δύο πρόσωπα στην ελληνική μυθολογία.
  39. Ο Παυσανίας γράφει ότι ο Αντίλοχος ήταν πατέρας του Παίονα. Αμέσως μετά τη γέννησή του ο Αντίλοχος εγκαταλείφθηκε στο βουνό Ίδη και ανατράφηκε από μία σκύλα. Ο Ξενοφώντας προσθέτει ότι υπήρξε μαθητής του Χείρωνα.
  40. Αυτή η φιλία τον έφερε στη δύσκολη θέση να υποχρεωθεί να ανακοινώσει στον Αχιλλέα τον θάνατο του Πατρόκλου. Στο πεδίο της μάχης κατά των Τρώων σκοτώθηκε τελικώς και ο ίδιος ο Αντίλοχος, όταν σε μία στιγμή είχε τρέξει να βοηθήσει τον πατέρα του Νέστορα που κινδύνευε. Τότε βρέθηκε αντιμέτωπος με τον Μέμνονα, ο οποίος τον σκότωσε. Τότε ο Αχιλλέας όρμησε εναντίον του Μέμνονα, μονομάχησε με αυτόν και τον θανάτωσε. Περισσότερα για το περιστατικό του θανάτου του Αντιλόχου γράφει ο Πίνδαρος: ο Νέστορας, ύστερα από τραυματισμό του αλόγου του, θα σκοτωνόταν από τον Μέμνονα αν δεν έτρεχε ο Αντίλοχος να παρεμβάλει το σώμα του ανάμεσά τους, δίνοντας έτσι ένα άφθαστο παράδειγμα αγάπης προς τον πατέρα με τον θάνατό του. Κατά δύο άλλες, λιγότερο αποδεκτές, παραδόσεις, ο Αντίλοχος σκοτώθηκε από τον Έκτορα ή τον Πάρι. Οι τρεις αυτοί ήρωες Αχιλλέας, Πάτροκλος και Αντίλοχος τάφηκαν από τους Αχαιούς στο ακρωτήριο του Σιγείου όπου και στα χρόνια του Στράβωνα συνέχιζαν οι κάτοικοι του Ιλίου να τους προσφέρουν νεκρικές τιμές. Επίσης ο Όμηρος κάνει λόγω και για τις ψυχές των ηρώων αυτών που έμεναν μαζί στον Άδη όταν κατέβηκε ο Οδυσσέας και τις συνάντησε. Οι αρχαίοι γλύπτες και ζωγράφοι απεικόνισαν πολλές φορές τη μορφή του Αντιλόχου. Γνωστότερη στην αρχαιότητα ήταν η τοιχογραφία του Πολυγνώτου στη «Λέσχη των Κνιδίων», στους Δελφούς. Σε αυτή ο Αντίλοχος παριστάνεται μαζί με τους κορυφαίους Αχιλλέα, Πάτροκλο, Αγαμέμνονα και Πρωτεσίλαο.
  41. 41,0 41,1 41,2 41,3 41,4 41,5 41,6 «Ανάκτορο Νέστορος». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 2 Μαρτίου 2013. Ανακτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2013. 
  42. […]«Το 1912 και το 1926 ο Κουρουνιώτης ανακάλυψε δύο θολωτούς τάφους, που ο Καρλ Μπλέγκεν (Carl Blegen) θεώρησε ότι ήταν βασιλικοί. Το Ανάκτορο το ανακάλυψε το 1939 ο Κουρουνιώτης μαζί με τον Καρλ Μπλέγκεν (Carl Blegen), που συνέχισε και ολοκλήρωσε την έρευνα.»[…] Πηγή: Η ιστοσελίδα: Παλάτι του Νέστορα – Μυκηναϊκό ανάκτορο Επάνω Εγκλιανού, Πύλος, Μεσσηνία, Πελοπόννησος, Ελλάδα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-11 στο Wayback Machine.
  43. […]«Στα 1939, ο Κ. Κουρουνιώτης επισήμανε το Ανάκτορο που την έρευνά του ολοκλήρωσε ο Carl Blegen από το Πανεπιστήμιο του Cincinnati των ΗΠΑ.»[…] Πηγή: Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Ιστορικό Αρχειοθετήθηκε 2017-10-24 στο Wayback Machine.
  44. […]«Ο Κ. Κουντουριώτης το 1939 εντόπισε τη θέση του προϊστορικού παλατιού, την αποκάλυψη του οποίου συνέχισε και ολοκλήρωσε ο Αμερικανός Καρλ Μπλέγκεν.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-25 στο Wayback Machine.
  45. […]«Επί δέκα ημέρες έκαναν ανασκαφές σε 8 τοποθεσίες στις οποίες βρέθηκαν Μυκηναϊκά αγγεία. Στις 4 Απριλίου είχαν βρει ήδη τμήματα από τοιχογραφίες, 5 πινακίδες με Γραμμική Β και τοίχο πάχους ενός μέτρου και αυτό το στάδιο των ανασκαφών συνεχίστηκε μέχρι τις 10 Μαΐου, αποκαλύπτοντας μεγάλο τμήμα του παλατιού.»[…] Πηγή: Η ιστοσελίδα: Παλάτι του Νέστορα – Μυκηναϊκό ανάκτορο Επάνω Εγκλιανού, Πύλος, Μεσσηνία, Πελοπόννησος, Ελλάδα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-11 στο Wayback Machine.
  46. […]«Οι ανασκαφές είχαν διακοπεί από την έναρξη του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου μέχρι το 1952.»[…] Πηγή: Η ιστοσελίδα: Παλάτι του Νέστορα – Μυκηναϊκό ανάκτορο Επάνω Εγκλιανού, Πύλος, Μεσσηνία, Πελοπόννησος, Ελλάδα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-11 στο Wayback Machine.
  47. (Blegen και άλλοι 2001, σελ. 4)
  48. (Blegen και άλλοι 2001, σελ. 3)
  49. […]«Με την κήρυξη του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου οι ανασκαφές διεκόπησαν. Επαναλήφθηκαν το 1952 και συνεχίζονται μέχρι σήμερα.»[…] Πηγή: Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Ιστορικό Αρχειοθετήθηκε 2017-10-24 στο Wayback Machine.
  50. […]«Στην Πύλο στον λόφο του Επάνω Εγκλιανού, 4 χιλιόμετρα Ν του χωριού Xώρα βρέθηκε ανάκτορο που λέγεται πως ήταν το ανάκτορο του Νέστορα.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-25 στο Wayback Machine.
  51. […]«Το ανάκτορο του Νέστορα, στον Επάνω Εγκλιανό, σε απόσταση 14 χλμ από την Πύλο, συγκαταλέγεται ανάμεσα στα σημαντικότερα μνημεία της μυκηναϊκής Ελλάδας. Τα ανάκτορα χτίστηκαν τον 13ο αι. π.Χ. από τον βασιλιά Νέστορα - που πήρε μέρος στον Τρωικό Πόλεμο με ενενήντα πλοία - γιο του Πηλέα, ο οποίος μετέτρεψε την Πύλο στη δεύτερη σημαντικότερη πόλη του μυκηναϊκού κόσμου, μετά τις Μυκήνες.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-25 στο Wayback Machine.
  52. […]«Σημασία της ανασκαφής: Η σημασία της ανασκαφής του ανακτόρου στον λόφο του Επάνω Εγκλιανού και των παρακειμένων νεκροταφείων έγκειται: α) στην ανακάλυψη ενός ανακτορικού, επαρκώς οργανωμένου διοικητικού και βιοτεχνικού κέντρου με παραρτήματα ανά την επικράτειάν του, β) στη διαπίστωση, με βάση τα στοιχεία της οικιστικής και ταφικής αρχιτεκτονικής, της κεραμικής, των εθίμων ταφής στους τάφους της περιοχής, ότι οι κάτοικοι του Εγκλιανού ήταν συγγενείς με τους κατοίκους της Αργολίδος και ότι ελάτρευαν τους ίδιους θεούς όπως οι λοιποί Μυκηναίοι, γ) στην ανακάλυψη του πλουσίου αρχείου των πηλίνων πινακίδων, όπου είχαν καταγραφεί, όπως σε λογιστικά κατάστοιχα και σε γλώσσα αρχέγονα ελληνική - πρωτοελληνική, γνωστή ήδη ως μυκηναϊκή διάλεκτος, ποικίλα τεκμήρια της οικονομικής, διοικητικών και θρησκευτικών δραστηριοτήτων του ανακτόρου όπως και στην επικράτειά του.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  53. (Blegen και άλλοι 2001, σελ. 5)
  54. […]«Βεβαίως, κάτω από το τελευταίο ανακτορικό συγκρότημα, που ανεσκάφη από τον Κάρολο Μπλέγκεν, υπάρχουν πολλά άλλα στρώματα, που δεν έχουν ανασκαφεί ακόμη.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  55. […]«Οι ανασκαφές που άρχισαν το 1939 και ολοκληρώθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο έφεραν στο φως και ερείπια προγενέστερα από το ανάκτορο.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-25 στο Wayback Machine.
  56. Το κεντρικό κτίριο (50 Χ 32 μ.) περιλάμβανε το μέγαρο του βασιλιά και το μέγαρο της βασίλισσας. Υπάρχουν κι άλλα κτίρια. Διάφοροι άλλοι βοηθητικοί χώροι, τάφοι και βωμός, ανακαλύφτηκαν στην περιοχή.
  57. […]«Οι ανασκαφές συνεχίζονται μέχρι σήμερα και με συμμετοχή του Πανεπιστημίου του Σινσινάτι. Στο προσωπικό του πανεπιστημίου αυτού συμπεριλαμβανόταν και ο Μπλέγκεν.»[…] Πηγή: Η ιστοσελίδα: Παλάτι του Νέστορα – Μυκηναϊκό ανάκτορο Επάνω Εγκλιανού, Πύλος, Μεσσηνία, Πελοπόννησος, Ελλάδα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-11 στο Wayback Machine.
  58. 58,0 58,1 58,2 58,3 58,4 Η ιστοσελίδα: Παλάτι του Νέστορα – Μυκηναϊκό ανάκτορο Επάνω Εγκλιανού, Πύλος, Μεσσηνία, Πελοπόννησος, Ελλάδα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-11 στο Wayback Machine.
  59. Βιογραφικό και Έρευνα
  60. Ο καθηγητής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεώργιος Σ. Κορρές είναι γιος του Στυλιανού Κορρέ (1910-1989), που υπήρξε καθηγητής της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, πρύτανης του ίδιου πανεπιστημίου και ιδρυτής της Εταιρίας Κυκλαδικών Μελετών.
  61. Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Ο όρμος του Ναυαρίνου κατά την αρχαιότητα - Η εκπληκτικής φυσικής ομορφιάς περιοχή κατοικήθηκε ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους όπως μαρτυρούν τα πλούσια ευρήματα», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 2-3.
  62. Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Ο όρμος του Ναυαρίνου κατά την αρχαιότητα - Η εκπληκτικής φυσικής ομορφιάς περιοχή κατοικήθηκε ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους όπως μαρτυρούν τα πλούσια ευρήματα», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 2-3
  63. […]«Το ουσιαστικό συμπέρασμα από τη μελέτη όλων αυτών των ευρημάτων και της κεραμικής του λόφου (17ος – 16ος αι. π.Χ.) είναι ότι δεν εσημειώθηκε κατ’ αυτήν τη μετάβαση από τη Μεσαία στην Υστέρα Εποχή του Χαλκού οιαδήποτε εισβολή και, μάλιστα, θεωρείται βέβαιο, όπως και για την υπόλοιπη Μεσσηνία, ότι το ίδιο φυλετικό στοιχείο, που κατοικούσε στην προμυκηναϊκή εποχή, συνέχισε να κατοικεί και κατά τη μυκηναϊκή.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  64. Τελική Νεολιθική Εποχή (4000-3100 π.Χ. περίπου):Πρώτα ίχνη κατοίκησης σε Βοϊδοκιλιά, Κορυφάσιο, Προφήτη Ηλία στην Πυλία, Καταβόθρα Χώρας, Σπήλαιο Κουφιέρου. Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας - Χρονολόγιο Αρχειοθετήθηκε 2014-01-18 στο Wayback Machine.
  65. Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3100-2050 π.Χ.):Σημαντική εγκατάσταση στη Βοϊδοκιλιά και στην περιοχή του Ρωμανού. Μέγαρο στα Ακοβίτικα Καλαμάτας. Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας - Χρονολόγιο Αρχειοθετήθηκε 2014-01-18 στο Wayback Machine.
  66. Μέση Εποχή του Χαλκού (2050-1680 π.Χ.): Εκτεταμένος οικισμός στην ακρόπολη της Μάλθης, ίχνη εγκατάστασης και τύμβος στη Βοϊδοκοιλιά, ταφικός τύμβος στον Άγιο Ιωάννη Παπουλίων. Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας - Χρονολόγιο Αρχειοθετήθηκε 2014-01-18 στο Wayback Machine.
  67. Ύστερη Εποχή του Χαλκού (Μυκηναϊκή Περίοδος, 1680-1060 π.Χ.): Μυκηναϊκοί οικισμοί και εγκαταστάσεις, θολωτοί και θαλαμωτοί τάφοι σε μεγάλη πυκνότητα σε ολόκληρη τη Μεσσηνία. Ακμή του μυκηναϊκού βασιλείου της Πύλου. Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας - Χρονολόγιο Αρχειοθετήθηκε 2014-01-18 στο Wayback Machine.
  68. […]«Ο μυκηναϊκός πολιτισμός αναπτύχθηκε κατά την περίοδο 1700 – 1001 π.Χ. σε διάφορα μέρη του ελλαδικού χώρου.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-03-02 στο Wayback Machine.
  69. […]«Αρχαιολογικά ίχνη του εντοπίστηκαν για πρώτη φορά στην περιοχή των Μυκηνών, από όπου και πήρε το όνομά του.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-03-02 στο Wayback Machine.
  70. […]«Το Μυκηναϊκό ανάκτορο Επάνω Εγκλιανού, περισσότερο γνωστό ως παλάτι του Νέστορα, είναι το μόνο Μυκηναϊκό ανάκτορο που έχει διατηρηθεί σε πάρα πολύ καλή κατάσταση.»[…] Πηγή: Η ιστοσελίδα: Παλάτι του Νέστορα – Μυκηναϊκό ανάκτορο Επάνω Εγκλιανού, Πύλος, Μεσσηνία, Πελοπόννησος, Ελλάδα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-11 στο Wayback Machine.
  71. […]«Η ακμή του καλύπτει την περίοδο από το 1300 π.Χ. έως το 1200 π.Χ. περίπου.»[…] Πηγή: Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Ιστορικό Αρχειοθετήθηκε 2017-10-24 στο Wayback Machine.
  72. […]«Ο δεύτερος μεγάλος πολιτισμός της ηπειρωτικής Ελλάδας είναι ο μυκηναϊκός, που αναπτύχθηκε κυρίως στο δεύτερο μισό της δεύτερης χιλιετίας π.X. Και πάλι εδώ το ενδιαφέρον το συγκεντρώνει η βόρεια πλευρά του όρμου του Ναυαρίνου. Σ’ αυτή την εποχή το επίκεντρο του ενδιαφέροντος είναι το μυκηναϊκό ανάκτορο στον Επάνω Εγκλιανό σε απόσταση έξι χιλιομέτρων σε ευθεία γραμμή από τον όρμο. Το κέντρο έλεγχε τη ζωή που αναπτύχθηκε σ’ όλη την περιοχή. Και η ζωή αυτή είναι πυκνότατη και εντυπωσιακή, εμφανιζόμενη σε θέσεις όπως ο Οσμάναγας Κορυφασίου, όπου έχει βρεθεί ο παλαιότερος θολωτός τάφος της ηπειρωτικής Ελλάδος, η Βοϊδοκοιλιά, η Τραγάνα, τα Βολιμίδια, η Ίκλαινα, το Μυρσινοχώρι, τα Παπούλια, η Πύλα, το Μηδέν.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Ο όρμος του Ναυαρίνου κατά την αρχαιότητα - Η εκπληκτικής φυσικής ομορφιάς περιοχή κατοικήθηκε ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους όπως μαρτυρούν τα πλούσια ευρήματα», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 2-3.
  73. Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Ιστορικό Αρχειοθετήθηκε 2017-10-24 στο Wayback Machine. και Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Περιγραφή Αρχειοθετήθηκε 2016-03-06 στο Wayback Machine.
  74. «ΛΗ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Απριλίου 2014. Ανακτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2013. 
  75. Με την Υ.Α. 25775/ 8-11-68, ΦΕΚ 648/ Β/ 25-11-68
  76. «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2022. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2023. 
  77. «ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΗΡΥΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ». listedmonuments.culture.gr. Ανακτήθηκε στις 24 Απριλίου 2023. [νεκρός σύνδεσμος]
  78. «ΥΑ ΥΠΠΟ/ΑΡΧ/Α1/Φ7/35495/2040/19-7-1995 - ΦΕΚ 1018/Β/11-12-1995». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 5 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2013. 
  79. […]«Δυο μεγάλα έργα, με στόχο την ανάδειξη και την προστασία του μοναδικού αυτού μνημείου, πραγματοποιούνται παράλληλα στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Δυτικής Ελλάδας Πελοποννήσου – Ιονίων Νήσων 2007-2013.»[…] Πηγή: Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Πληροφορίες Αρχειοθετήθηκε 2021-10-17 στο Wayback Machine.
  80. 80,0 80,1 80,2 80,3 Πηγή η ιστοσελίδα: Νέα από το Ανάκτορο του Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-08-01 στο Wayback Machine.
  81. […]«Ο αρχαιολογικός χώρος του Ανακτόρου του Νέστορος, μια από τις σημαντικότερες θέσεις της Μυκηναϊκής εποχής σε ολόκληρη την Ελλάδα, έκλεισε τις πύλες του για το κοινό στις 10 Δεκεμβρίου 2012.»[…] Πηγή: Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Πληροφορίες Αρχειοθετήθηκε 2021-10-17 στο Wayback Machine.
  82. Πηγή: ο δικτυακός τόπος του Αρχαιολογικού Μουσείου Μεσσηνίας ενότητα «Τα νέα από το Ανάκτορο…» Αρχειοθετήθηκε 2014-01-18 στο Wayback Machine. «Ανάρτηση -3-» Αρχειοθετήθηκε 2013-06-29 στο Wayback Machine.
  83. […]«Κατά τη γενική του διάρθρωση, με τα παραρτήματά του και τους αποχετευτικούς αγωγούς του, στην έκταση που κατελάμβανε, αντιστοιχεί προς τα ανάκτορα των Μυκηνών και της Τίρυνθος, ενώ, αντιθέτως, δεν διέθετε ουσιαστική οχύρωση. Η ύδρευση ήταν εφικτή από πηγή ανατολικότερα.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  84. […]«Το γύρο τοπίο ήταν ήρεμο και η περιοχή του ανακτόρου δεν τειχίστηκε ποτέ, αντίθετα με τις άλλες μυκηναϊκές ακροπόλεις.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-25 στο Wayback Machine.
  85. 1300 π.Χ.: Ίδρυση του μεγάλου μυκηναϊκού Ανακτόρου των Νηλειδών και του Ανάκτορου του Νέστορος στον Άνω Εγκλιανό Χρήση της Γραμμικής γραφής Β. Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας - Χρονολόγιο Αρχειοθετήθηκε 2014-01-18 στο Wayback Machine.
  86. 86,00 86,01 86,02 86,03 86,04 86,05 86,06 86,07 86,08 86,09 86,10 86,11 86,12 86,13 86,14 86,15 86,16 86,17 86,18 86,19 86,20 86,21 86,22 86,23 86,24 86,25 86,26 86,27 86,28 86,29 86,30 86,31 86,32 Carl Blegen, Marion Rawson, «Το Ανάκτορο του Νέστορος: Σύντομος Οδηγός», έκδοση: Γεν. Διεύθυνσις Αρχαιοτήτων και Αναστηλώσεως, 1970.
  87. […]«Σε αντίθεση με τις Μυκήνες, το Ανάκτορο στην Πύλο δεν ήταν οχυρωμένο με κυκλώπεια τείχη. Δεν ήταν αναγκαία η ύπαρξη τέτοιων τειχών αφού η τοποθεσία είχε επιλεγεί λόγω της φυσικής οχύρωσης.»[…] Πηγή: Η ιστοσελίδα: Παλάτι του Νέστορα – Μυκηναϊκό ανάκτορο Επάνω Εγκλιανού, Πύλος, Μεσσηνία, Πελοπόννησος, Ελλάδα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-11 στο Wayback Machine.
  88. […]«Αποτελείται από τέσσερα κύρια κτίρια (νοτιοδυτικό, κεντρικό, βορειοανατολικό, αποθήκη οίνου), καθώς και ορισμένα μικρότερα κτίσματα.»[…] Πηγή: Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Ιστορικό Αρχειοθετήθηκε 2017-10-24 στο Wayback Machine.
  89. […]«Το συγκρότημα των ανακτόρων αποτελείται από τέσσερα οικοδομήματα, που περιλαμβάνουν μια σειρά διαμερισμάτων.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-03-02 στο Wayback Machine.
  90. […]«Είναι ένα συγκρότημα από διάφορα κτίρια με ένα σύνολο 105 ισογείων διαμερισμάτων ή άλλων χώρων.»[…] Πηγή: Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Ιστορικό Αρχειοθετήθηκε 2017-10-24 στο Wayback Machine.
  91. […]«Αποτελούν ένα υπερσύνολο μέσα στο οποίο εντάσσονται ποικίλα κτίρια μεταξύ των οποίων 105 ισόγεια διαμερίσματα και άλλοι χώροι.»[…] Πηγή: Aνάκτορα του βασιλιά της Πύλου Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-03-24 στο Wayback Machine.
  92. […]«Ήδη το 1400 π.X. υφίστατο ένα συγκρότημα κτιρίων, το λεγόμενο NΔ ανάκτορο, που διέθετε και πρώτον όροφο κτισμένο με πλίνθους.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  93. […]«Κατά τον 13ο αι. π.X. ανηγέρθη-εκτίσθηκε δίπλα στο NΔ πρόδρομο ανάκτορο το κυρίως ανάκτορο, που, μέχρι το 1200 π.X., υπέστη διάφορες μετατροπές και επεκτάσεις (πιστοποιηθείσες χάρις στις οξυδερκείς παρατηρήσεις του καθηγ. Τζέιμς Ράιτ), λόγω των αυξανόμενων βιοτεχνικών δραστηριοτήτων και των ενοτήτων εποπτείας τους, αλλά και των αποθηκευτικών του αναγκών, μια και τα παραγόμενα προϊόντα είχαν υπερπληρώσει τους διατιθέμενους χώρους του ανακτόρου.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  94. […]«Η πόλη και το ανάκτορο καταστράφηκαν το 1200 π.Χ. πιθανότατα κατά την κάθοδο των Δωριέων.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-25 στο Wayback Machine.
  95. 95,00 95,01 95,02 95,03 95,04 95,05 95,06 95,07 95,08 95,09 95,10 «Ανάκτορο Νέστορα». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 25 Ιουνίου 2013. Ανακτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2013. 
  96. […]«Ανακαλύφθηκαν επίσης τα ερείπια ενός κεντρικού κτίσματος δύο ορόφων, καθώς και δύο βοηθητικοί χώροι, ενώ στον χώρο γύρω από το ανάκτορο ανεσκάφησαν θολωτοί τάφοι, ένας εκ των οποίων αποδόθηκε στον Νέστορα και τον διάδοχό του, Θρασυμήδη.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-03-02 στο Wayback Machine.
  97. 97,0 97,1 97,2 97,3 «Ανάκτορα του βασιλιά της Πύλου Νέστορα». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Μαρτίου 2013. Ανακτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2013. 
  98. […]«Όλοι οι τοίχοι του ανακτορικού συγκροτήματος είχαν αποκτήσει μεγαλύτερη στερεότητα χάρις σε εντοιχισμένες ξυλοδεσιές και αυτό το υλικό, ακριβώς, ήταν που συνέτεινε στην τρομακτική διάδοση της φωτιάς και στην ολοσχερή καταστροφή του ανακτόρου στα τέλη του 13ου αι. π.X.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  99. 1200 π.Χ.: Πυρπόληση και καταστροφή του Ανακτόρου, εγκατάλειψη του Άνω Εγκλιανού και όλων των μυκηναϊκών οικισμών σε ολόκληρη την επικράτεια του Νέστορος. Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας - Χρονολόγιο Αρχειοθετήθηκε 2014-01-18 στο Wayback Machine.
  100. […]«Όπως πιστεύεται, υπήρχαν, υψηλά στους τοίχους, ανοίγματα για φυσικό φωτισμό, πέρα από τις πολλές δυνατότητες τεχνητού φωτισμού, που υπήρχαν.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  101. […]«Το ανάκτορο ήταν διώροφο και διακοσμείτο με πολύχρωμες τοιχογραφίες.»[…] Πηγή: Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Ιστορικό Αρχειοθετήθηκε 2017-10-24 στο Wayback Machine.
  102. […]«Η είσοδος, το κυρίως πρόπυλο, ήταν προς NA, δείγμα της προέλευσης και της καταγωγής των ηγεμόνων του Εγκλιανού από Βορρά, για να δέχεται όσο το δυνατόν περισσότερο φως το αντίστοιχα προσανατολισμένο συγκρότημα στο εσωτερικό του.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  103. […]«Το NA πρόπυλο επέτρεπε την είσοδο στην εσωτερική αυλή, από όπου υπήρχε πρόσβαση, κατά τις τελευταίες μετατροπές, αριστερά προς τα δωμάτια του αρχείου-λογιστηρίου (δωμάτια 7, 8) για την παρακολούθηση της παραγωγής και της διακίνησης των διαφόρων προϊόντων (με 1.000, περίπου, πήλινες πινακίδες) και περαιτέρω πρόσβαση προς BΔ προς το κυρίως ανάκτορο, με την αίθουσα, πρώτα και τους δύο κίονές της, τον προθάλαμο και το κυρίως μέγαρο, δηλ., την τεράστια αίθουσα Θρόνου, κατάκοσμη από τοιχογραφίες, με τον θρόνο στον BA τοίχο, με τέσσαρες κίονες γύρω από την πήλινη στρογγυλή εστία και πρόσθετη υπερυψωμένη κεντρική κατασκευή για την απομάκρυνση (με ευρείς πήλινους σωλήνες) του καπνού.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  104. […]«Το Ανάκτορο του Νέστορα ήταν διακοσμημένο με έγχρωμες τοιχογραφίες και είχε δύο ορόφους.»[…] Πηγή: Η ιστοσελίδα: Παλάτι του Νέστορα – Μυκηναϊκό ανάκτορο Επάνω Εγκλιανού, Πύλος, Μεσσηνία, Πελοπόννησος, Ελλάδα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-11 στο Wayback Machine.
  105. […]«Από τις πινακίδες της λεγόμενης Γραμμικής B γραφής, που ανεκαλύφθησαν στο ανάκτορο του Εγκλιανού, κατέστη εφικτή το έτος 1952 η αποκρυπτογράφηση από τον Βρετανό Μάικλ Βέντρις της παλαιότερης ελληνικής γραφής, με την οποία απεδείχθη, τελεσίδικα, ότι οι Μυκηναίοι ήταν Έλληνες.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  106. […]«Στα λογιστικά αυτά αρχεία περιλαμβάνονταν κατάλογοι γυναικών, νέων και νεανίδων, που αποτελούσαν ομάδες, σύμφωνα με την απασχόλησή τους και την ιδιότητά τους (σκλάβες κ.ά. απασχολήσεις).»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  107. […]«Από την αυλή προχωρούμε στον πρόδομο του ανακτόρου που διακοσμούνταν με τοιχογραφίες και από κει στην αίθουσα του θρόνου, όπου παρατηρούμε την πήλινη λατρευτική εστία στο μέσον της αίθουσας με τις βάσεις τεσσάρων κιόνων ολόγυρα αλλά όχι και τον θρόνο, που καταστράφηκε τελείως.[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-25 στο Wayback Machine.
  108. […]«Τα σημαντικότερα διαμερίσματά του είναι η μεγάλη ορθογώνια "αίθουσα του θρόνου" με την κυκλική εστία, το λουτρό με τον πήλινο λουτήρα και οι αποθήκες με τα πολυάριθμα αποθηκευτικά αγγεία.»[…] Πηγή: Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Ιστορικό Αρχειοθετήθηκε 2017-10-24 στο Wayback Machine.
  109. […]«Η μεγάλη ορθογώνια «αίθουσα του θρόνου» με την κυκλική εστία, το λουτρό με τον πήλινο λουτήρα και οι αποθήκες με τα πολυάριθμα αποθηκευτικά αγγεία θεωρούνται ως τα πιο σημαντικά διαμερίσματά του ι.»[…] Πηγή: Ανάκτορα του βασιλιά της Πύλου Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-03-24 στο Wayback Machine.
  110. […]«Νοτιοανατολικά του κεντρικού ανακτόρου αποκαλύφθηκαν τα ερείπια λουτρού με πήλινο λουτήρα, στο οποίο διακρίνονται ίχνη από τη διακόσμηση και από δυο μεγάλα πιθάρια.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-25 στο Wayback Machine.
  111. […] «Εκεί βρίσκονταν και το διαμερίσματα της βασίλισσας, με μια μεγάλη αίθουσα με κυκλική εστία, διακοσμημένη με ωραία σχέδια, όπως και οι περισσότεροι τοίχοι του διαμερίσματος. Πηγή: Ανάκτορο Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-25 στο Wayback Machine.
  112. […]«Πάντως, και αυτό θεωρείται, επίσης, βέβαιο, ότι οι τοιχογραφίες με θρησκευτικές και διηγηματικές παραστάσεις, ως και ποικίλο διάκοσμο στους υπερφορτωμένους από αυτές τοίχους δωματίων και διαδρόμων, δεν είχαν ανάγκη τεχνητού φωτισμού για να τις θαυμάσει κανείς.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  113. […]«Εντύπωση προκαλούν οι έγχρωμες τοιχογραφίες που κοσμούσαν το εσωτερικό, καθώς επίσης και το γεγονός ότι το ανάκτορο δεν περιβλήθηκε ποτέ από προστατευτικό τοίχος, αφού η θέση του ήταν αρκετή για να του παρέχει την κατάλληλη προστασία.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-03-02 στο Wayback Machine.
  114. […]«Στα ανάκτορα αυτά έχουν βρεθεί πολλές τοιχογραφίες που παριστάνουν λυράρηδες και γρύπες (σύμβολο της εξουσίας του Νέστορα), δάπεδα με γραπτές διακοσμήσεις.»[…] Πηγή: Aνάκτορα του βασιλιά της Πύλου Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-03-24 στο Wayback Machine.
  115. […]«Ανάμεσα στα σημαντικότερα ευρήματα που μας κληροδότησε ο λαμπρός αυτός πολιτισμός, συγκαταλέγονται οι θολωτοί τάφοι και τα μεγαλοπρεπή ανάκτορα.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-03-02 στο Wayback Machine.
  116. […]«Κοντά στην Ακρόπολη υπάρχει συγκρότημα βασιλικών θολωτών τάφων.»[…] Πηγή: Η ιστοσελίδα: Παλάτι του Νέστορα – Μυκηναϊκό ανάκτορο Επάνω Εγκλιανού, Πύλος, Μεσσηνία, Πελοπόννησος, Ελλάδα Αρχειοθετήθηκε 2013-06-11 στο Wayback Machine.
  117. […]«Οι επισκέπτες στην περιοχή μπορούν να δουν επίσης τον θολωτό τάφο που αποδίδεται στον Νέστορα και τον διάδοχό του, Θρασυμήδη, που ανακαλύφθηκε πλησίον των ανακτόρων, καθώς επίσης και όλα τα αρχαιολογικά ευρήματα από τις ανασκαφές, που εκτίθενται στο Μουσείο Χώρας.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-03-02 στο Wayback Machine.
  118. […]«Στον άλλο θολωτό τάφο, 90 μ. ανατολικά του ανακτόρου, που εχρησιμοποιήθηκε σε μεταγενέστερη φάση (1600 π.X.) μέχρι και του τέλους της μυκηναϊκής εποχής και που εσυλήθηκε κατά την αρχαιότητα, διαπιστώθηκαν, χάρις στα υπολειφθέντα κτερίσματα των ταφών, και άλλα έθιμα ταφής, απολύτως όμοια προς τα των Μυκηνών, Θηβών κ.ο.κ. της πρωτομυκηναϊκής εποχής (16ος αι. π.X.).»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  119. […]«Από τα τέλη της Μεσοελλαδικής Εποχής προέρχεται ο θολωτός τάφος 135 μ. νοτίως του ανακτόρου (κτήμα Βαγενά), που περιελάμβανε τις μοναδικές για θολωτό τάφο γνωστές περιπτώσεις ταφών σε πίθους και πλουσιότατα κτερίσματα συνοδά σε κάθε ταφή, όπως επιμήκη κεκαμένα ξίφη κατηγορίας A, ένα στέμμα με ασημένια επικάλυψη και ασημένια ημιδιαδήματα σε μια γυναικεία ταφή, αλλά και πολλά άλλα αντικείμενα αντίστοιχα προς τα των τάφων των Μυκηνών, αλλά και άλλα χρονολογούμενα μέχρι το 1.400 π.X., όπως ένα θαυμάσιο πίθο ανακτορικού ρυθμού του 15ου αι. π.X.»[…] Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Το ανάκτορον του Νέστορος - Βρίσκεται στον Επάνω Εγκλιανό και είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της Μυκηναϊκής Ελλάδας», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 4-6.
  120. «Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Ιστορικό». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 24 Οκτωβρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 18 Σεπτεμβρίου 2013. 
  121. […]«Το ανάκτορο φαίνεται ότι καταστράφηκε ολοσχερώς από πυρκαγιά τον 12ο αιώνα π.Χ., η οποία όμως κατάφερε να διατηρήσει μία πληθώρα κεραμικών πινακιδίων που μας παρέχουν σημαντικές πληροφορίες για την οικονομική, κοινωνική και θρησκευτική ζωή κατά τους μυκηναϊκούς χρόνους.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-03-02 στο Wayback Machine.
  122. […] «Η αναστολή της πολιτιστικής εξέλιξης της περιοχής γύρω στο 1200 π.X. συνδέεται με την καταστροφή από πυρκαγιά του ανακτόρου του Εγκλιανού. Τότε παρατηρείται μια ανεξήγητη μέχρι σήμερα αποψίλωση του πληθυσμού σε όλη τη νότια - νοτιοδυτική Πελοπόννησο. Στους ιστορικούς χρόνους η περιοχή εμφανίζει πληθυσμιακή μείωση και ελαττωμένη πολιτιστική δραστηριότητα. Στους πρωτογεωμετρικούς, γεωμετρικούς, αρχαϊκούς και κλασικούς χρόνους έχει διαπιστωθεί κατοίκηση στη BΔ άκρη του όρμου του Ναυαρίνου, στο Κορυφάσιο, στην Τραγάνα, στη Βοϊδοκοιλιά, στα Βολιμίδια και αλλού.»[…]Πηγή: Το άρθρο του καθηγητή Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γεωργίου Σ. Κορρέ, με τίτλο: «Ο όρμος του Ναυαρίνου κατά την αρχαιότητα - Η εκπληκτικής φυσικής ομορφιάς περιοχή κατοικήθηκε ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους όπως μαρτυρούν τα πλούσια ευρήματα», από το ειδικό ένθετο Επτά Ημέρες, της εφημερίδας Η Καθημερινή. Επιμέλεια αφιερώματος: Κωστής Βατικιώτης, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994. Επτά Ημέρες, Κυριακή 2 Οκτωβρίου 1994 Αρχειοθετήθηκε 2014-06-21 στο Wayback Machine., σελ. 2-3.
  123. Πρωτογεωμετρική Περίοδος (1060-900 π.Χ.):Εισβολή των Δωριέων. Ελάχιστες μαρτυρίες κατοίκησης από την περιοχή του Άνω Εγκλιανού και των Νιχωρίων έως και τη γεωμετρική περίοδο. Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας - Χρονολόγιο Αρχειοθετήθηκε 2014-01-18 στο Wayback Machine.
  124. […]«Τα πολυάριθμα αρχαιολογικά ευρήματα από τον χώρο του παλατιού του Νέστορα φυλάσσονται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Χώρας.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-03-02 στο Wayback Machine.
  125. [ http://archmusmes.gr/ Αρχειοθετήθηκε 2013-07-08 στο Wayback Machine. Αρχαιολογικό Μουσείο Μεσσηνίας]
  126. […]«Από τη μελέτη των κειμένων των 1100 και πλέον πινακίδων της Γραμμικής Β που βρέθηκαν στο συγκρότημα του Ανακτόρου επιβεβαιώθηκε η ορθότητα της αποκρυπτογράφησης της Γραμμικής γραφής Β΄από τον Michael Ventris και προέκυψαν άφθονα στοιχεία για την έντονη βιοτεχνική και εμπορική δραστηριότητα που είχε αναπτυχθεί με κέντρο το ανάκτορο.»[…] Πηγή: Άνω Εγκλιανός Μεσσηνίας - Ιστορικό Αρχειοθετήθηκε 2017-10-24 στο Wayback Machine.
  127. […]«Ενώ ο επισκέπτης πρέπει να σταθεί και στις χίλιες πινακίδες όπου διασώζεται η δεύτερη πιο παλιά μορφή της γλώσσας μας, η αρχαία ελληνική διάλεκτος της Γραμμικής Γραφής Β΄.»[…] Πηγή: Aνάκτορα του βασιλιά της Πύλου Νέστορα Αρχειοθετήθηκε 2013-03-24 στο Wayback Machine.
  128. […]«Ανάμεσα στα πολυάριθμα ευρήματα που έφεραν στο φως οι ανασκαφές ανήκουν και περίπου 1.250 πήλινα πινακίδια γραμμένα στη Γραμμική Β’˙ τα πινακίδια αποκρυπτογραφήθηκαν το 1952 από τους Michael Ventris, αρχιτέκτονα, και John Chadwick, γλωσσολόγο, χάρη στους οποίους είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πολλές σημαντικές πληροφορίες για την καθημερινή ζωή, αλλά και τις οικονομικές και εμπορικές δραστηριότητες της προϊστορικής Πύλου, γενικότερα, και του ανακτόρου, ειδικότερα.»[…] Πηγή: Ανάκτορο Νέστορος Αρχειοθετήθηκε 2013-03-02 στο Wayback Machine.

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα ελληνικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα αγγλικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Carl W. Blegen, The Palace of Nestor at Pylos in Western Messenia, Vols I-II-III, Princeton 1966, 1969, 1973.
  • Pylos Comes Alive, Industry and Administration in a Mycenaean Palace, ed. By C.W. Shel merdine and Thomas G. Palaima, New York 1984.
  • Carl William Blegen, Marion Davis Rawson, “A guide to the Palace of Nestor: Mycenaean sites in its environs and the Chora Museum”, ASCSA, 2001, ISBN 9780876616406
  • Jack L. Davis (ed.) “Sandy Pylos. An Archaeological History from Nestor to Navarino”, ISBN 0-29271595-1

Στα γερμανικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Stefan Hiller, “Studien zur Geographie des Reiches um Pylos nach den mykenischen und homerischen Texten”, Wien 1972.
  • Giorgos Pathanasopulos, Thanos Pathanasopulous, “Pylos – Pylia, Reisebuch in Land und Zeit” ISBN 960-214-197-2

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα ελληνικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα αγγλικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα γερμανικά[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]