Παιδουπόλεις της Φρειδερίκης

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Το Ιωσηφόγλειο στη Νέα Σμύρνη που λειτούργησε για κάποιο διάστημα ως Παιδόπολη του Βασιλικού Ιδρύματος Προνοίας με το όνομα Παιδόπολη Αγία Βαρβάρα

Οι Παιδουπόλεις ή Παιδοπόλεις ιδρύθηκαν το 1947, κατά τη διάρκεια του Εμφύλιου Πολέμου με πρωτοβουλία της τότε βασίλισσας Φρειδερίκης.

Κατά ορισμένες απόψεις, οι παιδοπόλεις υπήρξαν ένα μοναδικό και ιδιότυπο κοινωνικό πρόγραμμα, τραγικό επακόλουθο του εμφυλίου πολέμου, και γι’ αυτό ακριβώς χωρίς ιστορικό προηγούμενο και χωρίς συνέχεια. Σύμφωνα με μια μελέτη, δεν ήταν μια ελληνική πρωτοτυπία. Σαν ιδέα παρουσιάστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα στη Βρετανία και μετά τον Β' Π.Π. εφαρμόστηκε σε διάφορες χώρες υπό ονομασίες όπως “village d’ enfants”, “Kinderdorf” και“villagio dei bambini".[1] Στην Ελλάδα εφαρμόστηκε σαν ένα δίκτυο 53[2] [3] ιδρυμάτων σε όλη την έκταση της ηπειρωτικής και νησιωτικής Ελλάδας[4] στα οποία φιλοξενήθηκαν παιδιά από τις εμπόλεμες περιοχές. Στη δεκαετία του '50 φιλοξενήθηκαν - με αίτηση των γονέων τους ή τοπικών αρχών - και παιδιά που προηγουμένως είχαν σταλεί από την "Κυβέρνηση του Βουνού" στην Ανατολική Ευρώπη και επέστρεψαν στην Ελλάδα, αλλά δεν μπορούσαν να προσαρμοστούν στη ζωή του χωριού.[5] Το σχέδιο για το «παιδοφύλαγμα» εφαρμόστηκε με χρηματοδότηση του εράνου «Πρόνοια Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος»[2] [6]. Ο αριθμός των παιδιών που πέρασαν από τις παιδουπόλεις εκτιμάται περίπου στις 25.000[3] [6] [7].

Το υπόβαθρο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πρόγραμμα δραστηριότητας για τη Βασίλισσα Φρειδερίκη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με την επιστροφή του Γεωργίου Β΄ στην Ελλάδα το Σεπτέμβριο του 1946, μαζί με το "Διαδοχικό Ζεύγος" (Παύλος-Φρειδερίκη), ο Διάδοχος ζήτησε από τον Μαρκεζίνη να καταρτίσει πρόγραμμα δραστηριότητας για τη Φρειδερίκη, όπως ο ίδιος ο Μαρκεζίνης αναφέρει[8]. Στα πρότυπα των Βασιλισσών Σοφίας και Όλγας οι οποίες είχαν υπό τον έλεγχό τους τον «Ευαγγελισμό», υποβοηθούσαν δωρεές, εξασφάλιζαν δωρεές, ολοκλήρωναν το έργο (π.χ. Βαλλιάνειος Βιβλιοθήκη) και το παρέδιδαν στο Κράτος χωρίς περαιτέρω ανάμιξη, αποφασίσθηκε «η ενασχόληση της Διαδόχου με τον Ευαγγελισμό, το Νοσοκομείο Παίδων και την προστασία της παιδικής ηλικίας». Αυτά ανακοίνωσε η Φρειδερίκη σε δισέλιδη ομιλία που συνέταξε ο Μαρκεζίνης στις 12 Οκτωβρίου 1946. Ο Μαρκεζίνης αναφέρει: «Δυστυχώς, η Βασίλισσα, επιθυμούσα να έχει παντού ανάμιξη, θα επεκτείνει τη δραστηριότητά της σε τομείς οι οποίοι ουσιαστικώς ανήκαν στο Κράτος».

Ο αντίκτυπος των πολέμων στη ζωή των παιδιών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στα χρόνια που πριν την ίδρυση των παιδουπόλεων, η Ελλάδα, παρά την επιτυχημένη αντίσταση που προέβαλε ενάντια στην επίθεση της Ιταλίας κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, καταλήφθηκε από γερμανικές δυνάμεις τον Απρίλιο του 1941 και από τότε έως το τέλος του 1944 η Ελλάδα έζησε μαζί με μεγάλο κομμάτι της Ευρώπης την Κατοχή από τις δυνάμεις του Άξονα. Μέρος των αποτελεσμάτων του πολέμου και της Κατοχής ήταν και η οικονομική εξουθένωση της χώρας και η απώλεια πολλών ανθρώπινων ζωών.

Εμφύλιος Πόλεμος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά το τέλος των εχθροπραξιών και την αποχώρηση του γερμανικού στρατού, η χώρα συνέχισε να βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση, αυτή τη φορά λόγω του Εμφυλίου πολέμου, ο οποίος κράτησε από το 1946 έως το 1949. Αποτέλεσμα του Εμφυλίου, ανάμεσα σε άλλα, ήταν το συνεχιζόμενο οικονομικό πρόβλημα και η φτώχεια που αντιμετώπιζε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, δεδομένου ότι σημαντικό τμήμα του παραγωγικού δυναμικού απείχε από τις παραγωγικές δραστηριότητες (είτε επειδή ήταν επιστρατευμένοι, είτε λόγω εχθροπραξιών στην περιοχή τους, είτε λόγω φυλάκισης, εκτελέσεων ή εξορίας)[2][9]. Η απώλεια ανθρώπινων ζωών συνεχιζόταν και από τις δυο πλευρές.

Σε όλη την Ελλάδα, ιδιαίτερα στις εμπόλεμες ζώνες, υπήρχαν παιδιά που είτε οι γονείς τους έλειπαν στον πόλεμο (στρατευμένοι στον Εθνικό Στρατό του επίσημου κράτος ή "στο βουνό", όπως αναφέρονται οι μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού) ή είχαν χάσει τη ζωή τους στο πεδίο της μάχης (με τους Γερμανούς ή στον Εμφύλιο) ή βρίσκονταν σε εξορία ή στη φυλακή για ιδεολογικούς λόγους[2] [9] ή είχαν εκτελεστεί[2] ή ήταν παντελώς άποροι ως ανταρτόπληκτοι για να μπορέσουν να τα συντηρήσουν, σύμφωνα με μαρτυρίες[10].

Παιδομάζωμα και παιδοφύλαγμα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η απομάκρυνση των παιδιών από τις εμπόλεμες περιοχές και συγκέντρωση στις Παιδουπόλεις ονομάστηκε από την κυβέρνηση «παιδοφύλαγμα» σε αντιδιαστολή με την ψυχολογικά φορτισμένη ονομασία «παιδομάζωμα» που χρησιμοποιούσε για να χαρακτηρίσει την Αποστολή παιδιών στις Λαϊκές Δημοκρατίες από τον ΔΣΕ[3][6].

Το δίκτυο των Παιδουπόλεων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε έγγραφο του Βασιλικού Ιδρύματος Πρόνοιας (μετεξέλιξη της Επιτροπής Εράνου «Πρόνοια Βορείων Επαρχιών της Ελλάδος») αναφέρεται ότι σε διάστημα λίγων μηνών μετά το καλοκαίρι του 1947 18.000 παιδιά στεγάστηκαν σε 52 παιδουπόλεις, ενώ το καλοκαίρι του 1950, με το τέλος του "συμμοριτοπόλεμου", όπως αναφέρει τον εμφύλιο, 15.000 παιδιά επέστρεψαν στα χωριά τους, οι περισσότερες Παιδουπόλεις έκλεισαν και έμειναν 14 από αυτές που συνέχισαν να φιλοξενούν 2.950 παιδιά, «τα περισσότερα ορφανά ή άλλα τα οποία δεν μπορούσαν ή δεν έπρεπε να μεγαλώσουν με τις οικογένειές των»[11].

Σε άλλες πηγές [3] [12] αναφέρεται ότι το δίκτυο των παιδουπόλεων αποτελούνταν από 53 ιδρύματα, όπως επίσης επιβεβαιώνεται από την πρώην βασιλική οικογένεια της Ελλάδας[13], ενώ αλλού αναφέρεται ότι «σύμφωνα με την ίδια τη Φρειδερίκη» ήταν 58[14].

Σε άλλο σημείο ο αριθμός των παιδοπόλεων αναφέρεται ως 14 «Παιδουπόλεις και Επαγγελματικές Σχολές» από την πρώην βασιλική οικογένεια[15], κάτι που συμφωνεί με τα στοιχεία της Βασιλικής Πρόνοιας για τον αριθμό των Παιδουπόλεων μετά το 1950.

Αν και σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του 1950 ο αριθμός των παιδιών ανέρχεται στις 18.000, η ιστορικός Τασούλα Βερβενιώτη εκτιμά τον αριθμό των παιδιών στις παιδουπόλεις σε περίπου 25.000[3] [6] [16]. Η πρώην βασιλική οικογένεια της Ελλάδας, αναφέρει ότι "μέχρι το 1964 απεφοίτησαν 33.989 παιδιά"[15].

Σκοπός ίδρυσης των Παιδουπόλεων[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σύμφωνα με τη Φρειδερίκη, σκοπός των παιδουπόλεων ήταν "να σώσουμε τα παιδιά μας των βορείων επαρχιών από την απαγωγή πέρα από τα σύνορα και τη διαπαιδαγώγησή τους σε εχθρούς της πατρίδας"[17]. Ο όρος "παιδόπολη" χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο από το Βασιλικό Ίδρυμα Πρόνοιας για να χαρακτηρίσει τα ιδρύματα "φιλοξενίας και περίθαλψης απροστάτευτων και ορφανών παιδιών".[18] Η πρώην βασιλική οικογένεια υποστηρίζει ότι εκεί φιλοξενούνταν ορφανά ή με άρρωστους γονείς παιδιά ή όσα το οικογενειακό τους περιβάλλον δεν μπορούσε να τους δώσει τα αναγκαία ηθικά εφόδια[15]. Αναφέρεται ότι με εντολή της Βασίλισσας Φρειδερίκης συγκεντρώθηκαν πολλά αγόρια και κορίτσια, που έχασαν κατά τον εμφύλιο πόλεμο 1947 – 1949, τον ένα ή και τους δύο γονείς τους ή ήταν πολύ φτωχοί και δεν μπορούσαν να αντεπεξέλθουν στις αντίξοες και δύσκολες συνθήκες ζωής, που προέκυψαν από τον πόλεμο αυτό.[19] Ωστόσο, εξετάζοντας αναδρομικά την υπόθεση, κύριος σκοπός της κυβέρνησης ήταν να σταματήσει ο ανεφοδιασμός των ανταρτών και να γίνει πιο δύσκολη η στρατολόγηση νέων από αυτούς, καθώς θα είχαν ενταχθεί από μικρή ηλικία στον αντίπαλο "ιδεολογικό" στρατό[2] [7]. Γινόταν εσκεμμένη παραπληροφόρηση των παιδιών με σκοπό την εκπαίδευση και ανατροφή με αντιλήψεις υπέρ του καθεστώτος[7]. Επίσης όπως η Ελένη Παπαγεωργίου επισημαίνει στην Διδακτορική της Διατριβή, « Η κοινωνική δράση των ανακτόρων υπήρξε ένας τρόπος άσκησης πολιτικής και μια προσπάθεια κατοχύρωσης της θέσης του παλατιού αλλά και της ίδιας της Φρειδερίκης προσωπικά στην πολιτική αρένα »[20]

Πρόγραμμα διαμονής στις παιδουπόλεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η είσοδος στις παιδουπόλεις ήταν εθελοντική.[21] Οι συνθήκες διαμονής παιδιών είναι ελάχιστα γνωστές με βάση την "επίσημη" ιστορία, οι περισσότερες πληροφορίες προέρχονται από προφορικές μαρτυρίες[22]. Οι μαρτυρίες των ίδιων των πρωταγωνιστών, των τότε παιδιών, επηρεάζονται από τις προσωπικές πολιτικές πεποιθήσεις. Έτσι ενώ για κάποιους ήταν καταφύγιο από την φρίκη του πολέμου, για άλλους υπήρξαν κέντρα πλύσης εγκεφάλου και φιλοβασιλικής προπαγάνδας. Υπάρχουν μαρτυρίες που μιλάνε για το αυστηρό πλαίσιο ζωής σε κάποιες από αυτές με την άσκηση σωματικών τιμωριών, τη λογοκρισία της αλληλογραφίας, αλλά και τις περιορισμένες εκπαιδευτικές δυνατότητες[εκκρεμεί παραπομπή]. Άλλοι, πάλι, τροφιμοι είχαν αναπτύξει άριστες σχέσεις με το προσωπικό των παιδουπόλεων.[23] Για τα έξοδα του προγράμματος χρησιμοποιήθηκαν χρήματα από τον "Έρανο της Βασίλισσας".

Ηλικία παιδιών στις Παιδουπόλεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις παιδουπόλεις φιλοξενούνταν παιδιά ηλικίας από 4-16 χρονών, αν και αυτός ο κανονισμός παραβιάστηκε με αποτέλεσμα να συγκεντρώνονται και μικρότερα παιδιά[3] [24]. Τον Απρίλιο του 1948 η UNSCOB (United Nations Special Committee On The Balcans), αν και δεν ενδιαφερόταν για τις παιδουπόλεις, απέστειλε ερωτηματολόγιο για την απόκτηση πληροφοριών σχετικά με τον αριθμό τη φροντίδα των παιδιών στις παιδουπόλεις. Ο ελληνικός σύνδεσμος ενημέρωσε ότι φιλοξενούνταν παιδιά ηλικίας 3 - 14 ετών[2].

Παράνομες υιοθεσίες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Φρειδερίκη περιγράφει στα απομνημονεύματά της τη συμμετοχή 72 γυναικών, τις "κυρίες της βασιλίσσης", σε καμπάνια για τη συγκέντρωση των παιδιών[17]. Η πρακτική συγκέντρωσης των παιδιών στις παιδουπόλεις έχει χαρακτηριστεί ως απαγωγή[2] [7]. Επίσημα αρχεία για την τύχη των παιδιών ή δεν υπάρχουν, ιδιαίτερα μετά την πυρκαγιά του 1982 που κατέστρεψε μεγάλο μέρος τους[3], ή αποδεικνύονται αναξιόπιστα, ακόμη και χαλκευμένα[6]. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η υπόθεση «Άγιος Στυλιανός» Θεσσαλονίκης. Από το 1950 και μετά έγιναν αποκαλύψεις για πώληση χιλιάδων παιδιών από κυκλώματα υιοθεσίας, τα οποία βρέθηκαν υιοθετημένα κυρίως στις ΗΠΑ[6]. Η πολιτική κρατούμενη Στάσα Κεφαλίδου περιγράφει την αρπαγή παιδιών που γινόταν στο στρατόπεδο της Χίου από τις εξόριστες και τον εγκλεισμό τους σε ορφανοτροφεία της Φρειδερίκης στο τετράδιό της [25]. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή της Έφης Αργυριάδη, της οποίας οι αδερφές χάθηκαν όταν υιοθετήθηκαν κρυφά και παράνομα από έναν Ελληνοαμερικανό. Η ίδια πιστεύει ότι η υιοθεσία ήταν εσκεμμένη καθώς πατέρας της ήταν ο Ηλίας Αργυριάδης, ο οποίος εκτελέστηκε μαζί με το Νίκο Μπελογιάννη[26]. Σχετικά με την παιδόπολη Καβάλας αναφέρεται ότι ο Μητροπολίτης Φιλίππων (Καβάλας), ο οποίος βάσει του νόμου ήταν και πρόεδρος του εκεί ιδρύματος, για να αποφύγει μη κανονικές υιοθεσίες, γνωστοποίησε στο ΠΙΚΠΑ ότι παιδιά θα δίδονται για υιοθεσία μόνο σε γνωστές και ευυπόληπτες καβαλιώτικες οικογένειες.[27]

Εκπαίδευση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι υπεύθυνοι για την αγωγή των παιδιών ήταν συνήθως αντίθετοι με την ιδεολογία των γονέων των παιδιών, κυρίως οι διευθυντές και οι δάσκαλοι[7]. Τόνιζαν ιδιαίτερα ότι οι αρχές και ειδικά ο βασιλιάς Παύλος και η βασίλισσα Φρειδερίκη νοιάζονταν σαν φιλόστοργοι γονείς για τα παιδιά[28], ενώ οι φυσικοί τους γονείς δεν ενδιαφέρονταν για αυτά[7]. Στον τοίχο κάθε τάξης βρίσκονταν οι φωτογραφίες του βασιλιά Παύλου, της βασίλισσας Φρειδερίκης και του Ιησού Σωτήρα[7] σύμφωνα με την πρακτική προπαγάνδας[29] της εποχής κατά την οποία οι εικόνες των βασιλέων εμφανίζονταν σε δημόσιους χώρους και ειδικά σε σχολικά βιβλία είχαν ως σκοπό την ιστορική νομιμοποίηση του ρόλου τους και την κατάδειξη της πολιτικής τους παντοδυναμίας[30]. Σε αυτούς τα παιδιά προσεύχονταν 9 φορές τη μέρα[31]. Η πολιτική κατήχηση ήταν συστηματική και ανέφεραν με ιδιαίτερη έμφαση ότι οι γονείς των παιδιών ήταν αφοσιωμένοι στις προσωπικές τους αντιπατριωτικές και αντεθνικές πεποιθήσεις, αποκαλώντας τους συνήθως αντάρτες, προδότες, συμμορίτες και εγκληματίες[32]. Στα περισσότερα μέρη τα παιδιά υποβάλλονταν δύο φορές την εβδομάδα σε "πολιτική αγωγή" και τραγουδούσαν τραγούδια εξυμνώντας "τη μητέρα μας, τη γλυκιά βασίλισσα Φρειδερίκη, που μας έσωσε από τους συμμορίτες"[28]. Ορισμένα παιδιά που βρίσκονταν στις Παιδουπόλεις υποστηρίζουν ότι εκεί απέκτησαν ήθος και δε δέχονται τις κατηγορίες για προπαγάνδα ως αληθείς, ενώ άλλα θυμούνται ένα καταπιεστικό καθεστώς[26]. Παρ' όλα αυτά, η ελληνική κυβέρνηση δικαιολογούσε[7] τη συγκέντρωση παιδιών στις παιδουπόλεις και σε φιλανθρωπικά ιδρύματα λέγοντας ότι με αυτόν τον τρόπο "είχαν πρόσβαση σε πλήρη εκπαίδευση και φροντίδα"[7][33]. Τουλάχιστον στην περίπτωση μιας παιδούπολης (Καβάλας) αναφέρεται ότι τα μεγαλύτερα παιδιά παρακολουθούσαν τα κοινά κρατικά σχολεία που υπήρχαν κοντά στην παιδούπολη ενώ τα μικρότερα παιδιά εκπαιδεύονταν εσωτερικά.[34]

Παιδουπόλεις ή Παιδοπόλεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αναφέρονται οι εξής παιδουπόλεις, σε καθεμιά από τις οποίες είχε δοθεί όνομα αγίου:

  • Πρώτη παιδούπολη (ίδρυση Ιούλιος 1947): Παιδούπολη Αγίας Ειρήνης Θεσσαλονίκης[15]
  • Δεύτερη παιδόπολη: Παιδόπολη Άγιος Γεώργιος Καβάλας (εγκαίνια 4 Οκτωβρίου 1947)[35][36]
  • Παιδούπολη Αγία Βαρβάρα Γλυφάδας (Μάιος 1949), μετέπειτα (1951) μετακινήθηκε στη Νέα Σμύρνη, στο Ιωσηφόγλειο ορφανοτροφείο[18]
  • Παιδούπολη Αγίου Δημητρίου Ωραιοκάστρου Θεσσαλονίκης (-2001)[10]
  • Παιδόπολη Αγία Σοφία Αγριάς Βόλου[10]
  • Παιδούπολη Απόστολος Παύλος Λάρισας[10]
  • Παιδούπολη Άγιος Αλέξανδρος Φιλιππιάδας Ζηρού (1948-1986)[37][38]
  • Παιδούπολη Βέροιας Καλή Παναγιά (Δεκ. 1950-1986)[10][39]
  • Παιδούπολη Λαμίας (Στυλίδα)[10]
  • Παιδόπολη Αγία Ελένη Ιωαννίνων[40]
  • Παιδόπολη Ρόδου[35] η Θεοτόκος
  • Παιδόπολις Του Σωτήρος Αγρινίου [41]
  • Παιδούπολη Κονίτσης [42]
  • Παιδούπολη Σύρου[43]
  • Παιδούπολη στην Κέρκυρα, στο Αχίλλειο [44]
  • Παιδόπολη Σίνδου «Άγιος Κωνσταντίνος»[45].

Οι παιδουπόλεις σήμερα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Αρχικά οι Παιδουπόλεις λειτουργούσαν υπό την επίβλεψη του Βασιλικού Ιδρύματος Πρόνοιας. Μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, οι περισσότερες από τις 52 περίπου παιδοπόλεις έκλεισαν και έμειναν σε λειτουργία 14. Το 1970, το Ίδρυμα μετονομάστηκε σε Εθνικό Οργανισμό Πρόνοιας (Ε.Ο.Π.) (ΦΕΚ 125/2.6.1970) και οι Παιδουπόλεις συνέχισαν να λειτουργούν υπό την επίβλεψη του. Σήμερα οι Παιδουπόλεις (συνήθως αναφέρονται ως «Παιδοπόλεις») είναι ιδρύματα φιλοξενίας και περίθαλψης απροστάτευτων και ορφανών παιδιών. Μετά από σταδιακό κλείσιμο κάποιων παιδουπόλεων, στην Ελλάδα ήταν κατά το 2007 σε λειτουργία 6 παιδοπόλεις οι οποίες φιλοξενούν 200-250 παιδιά.[46].

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. Νίκος Ε. Καραγιαννακίδης, Παιδόπολη «Άγιος Γεώργιος» Καβάλας:η ίδρυση και ο πρώτος χρόνος της λειτουργίας της (Σεπτέμβριος 1947 - Σεπτέμβριος 1948), σ. 6
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 2,7 Lars Bærentzen, John O. Iatrides, Ole Langwitz Smith, Studies in the History of the Greek Civil War, 1945-1949: 1945-1949, εκδ. Museum Tusculanum Press, 1987, σσ. 138-139, 152, ISBN 8772890045
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Εφημ. Ριζοσπάστης, Ποιος έκανε αλήθεια "παιδομάζωμα";, [Συνέντευξη της ιστορικού Τασούλας Βερβενιώτη], 27/01/1999
  4. Δημήτρης Γκιώνης, «Παιδομάζωμα», ένα θέμα «ταμπού»[νεκρός σύνδεσμος], εφημ. Ελευθεροτυπία, 15/11/2006
  5. Loring M. Danforth,Riki Van Boeschoten, "Children of the Greek Civil War: Refugees and the Politics of Memory", University of Chicago Press, 2012, σ. 103, 104
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 Τάκης Καμπύλης, Η τραγωδία των παιδιών στα χρόνια του Εμφυλίου Αρχειοθετήθηκε 2011-07-22 στο Wayback Machine., εφημ. Καθημερινή, 09/04/2008
  7. 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 7,6 7,7 7,8 Catherine Panter-Brick, Malcolm T. Smith, Abandoned Children, εκδ. Cambridge University Press, 2000, σσ. 92, 96, 99, 108, ISBN 0521775558
  8. Σπ. Β. Μαρκεζίνης, Σύγχρονη Πολιτική Ιστορία της Ελλάδος (1936-1975), Τόμος 2ος (1944-1951), σσ. 282-283, εκδ. Πάπυρος, 1994
  9. 9,0 9,1 Jack P. Shonkoff, Samuel J. Meisels, contributor Jack P. Shonkoff, Edward F. Zigler, Handbook of Early Childhood Intervention, εκδ. Cambridge University Press, 2000, σ. 126, ISBN 9780521585736
  10. 10,0 10,1 10,2 10,3 10,4 10,5 Κ. Αθ. Καλούσης, Επιστολές που λάβαμε(β) Αρχειοθετήθηκε 2005-02-23 στο Wayback Machine., Εφημ. Η Ωραία Καλλιπεύκη, Έτος 25, Οκτώβριος - Νοέμβριος - Δεκέμβριος 2003, αρ. φυλ. 110]
  11. Έκδ. Βασιλικής Πρόνοιας, Τι είναι και τι προσφέρει στον Ελληνικόν Λαόν η Βασιλική Πρόνοια, ημ. έκδ. περίπου 1962. Στο κείμενο αναφέρεται "...σήμερα μετά 15 ετών συνεχή εργασία".
  12. Lars Bærentzen, John O. Iatrides, Ole Langwitz Smith, Studies in the History of the Greek Civil War, 1945-1949: 1945-1949, Museum Tusculanum Press, 1987, σελ. 138, 139, 152, ISBN 8772890045
  13. Ιστοσ. Η Ελληνική Βασιλική Οικογένεια, Ιστορικό Αρχείο: Βασιλική Πρόνοια - Παιδουπόλεις Αρχειοθετήθηκε 2007-09-29 στο Wayback Machine.
  14. Ιστοσ. Ιός Press, Τα Ιδρύματα Των Τέως, Βασιλικό παρακράτος προνοίας, Πρώτη δημ. Ελευθεροτυπία, Αναδημ. 15/12/2002
  15. 15,0 15,1 15,2 15,3 Παιδουπόλεις[νεκρός σύνδεσμος], από το site της πρώην βασιλικής οικογένειας της Ελλάδας
  16. Catherine Panter-Brick, Malcolm T. Smith, Abandoned Children, Cambridge University Press, 2000, σελ. 92, 96, 99, 108, ISBN 0521775558
  17. 17,0 17,1 Queen Frederica of the Hellenes, Measure of Understanding, Macmillan, 1971, ISBN 978-0333124543
  18. 18,0 18,1 Γιώργος Μόσχος, Όλγα Θεμελή, Σταματίνα Πούλου, Σαμάνθα Στρατιδάκη, Προστασία και κοινωνική φροντίδα των παιδιών στο δρόμο, Κύκλος Δικαιωμάτων του Παιδιού, Εκδ. Συνήγορος του Πολίτη, Μάρτιος 2004]
  19. Κ. Αθ. Καλούσης (μέλος του Συλλόγου Αποφοίτων Παιδουπόλεων), Άργος, 25-06-2003, αναδημοσίευση από άρθρο με τίτλο «ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΩΝ ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΠΑΙΔΟΠΟΛΕΩΝ» που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Ωραία Καλλιπεύκη». Το ψηφιακό κείμενο ανακτήθηκε από τον ιστοχώρο του Μορφωτικού Εκπολιτιστικού Συλλόγου Απανταχού Καλλιπευκιωτών [1] Αρχειοθετήθηκε 2005-02-23 στο Wayback Machine. στις 13 Σεπτ. 2008.
  20. Ελένη Παπαγεωργίου, Το «παιδομάζωμα» κατά τον Ελληνικό Εμφύλιο πόλεμο, Διδακτορική Διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, Αθήνα, 2008, σ.37
  21. Βιστωνίτης Αναστάσης, Τα ιδρύματα της Φρειδερίκης και του Φράνκο, To Βήμα, 29/12/2013. Παρουσίαση του βιβλίου του Λουκιανού Χασιώτη "Τα παιδιά του εμφυλίου", Εστία, 2013.
  22. Εφημ. Ελευθεροτυπία, Στις παιδουπόλεις της Φρειδερίκης[νεκρός σύνδεσμος], 13/12/2005
  23. Ελένη Παπαγεωργίου, Το «παιδομάζωμα» κατά τον Ελληνικό Εμφύλιο πόλεμο, Διδακτορική Διατριβή, Πάντειο Πανεπιστήμιο-Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας, Αθήνα, 2008, σ.42
  24. Εφημ. Πολίτης της Θράκης, Μεταξάδες - Α΄ Μέρος, αρ. φυλ. 108, 20/02/2008
  25. Σύλλογος Πολιτικών Εξορίστων Γυναικών,Στρατόπεδα Γυναικών (Χίος, Τρίκερι, Μακρόνησος, Αϊ-Στράτης 1948-1954), εκδ. Αλφειός, 2006, ISBN 960-87931-8-1
  26. 26,0 26,1 «Εκπομπή "Η μηχανή του χρόνου", Τηλεοπτικό κανάλι Alpha TV, Σάββατο 24 Νοεμβρίου 14:30». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 17 Ιουνίου 2008. Ανακτήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 2008. 
  27. Καραγιαννακίδης, σ. 19.
  28. 28,0 28,1 Marc Mazower, After the war was over, Princeton University Press, 2000, σελ. 98-100, ISBN 9780691058429
  29. Μαρίνα Πετράκης, The Metaxas Myth: Dictatorship and Propaganda in Greece, εκδ. I. B. Tauris, 2006, σσ. 225-226, ISBN 9781845110376
  30. Άγγελος Παληκίδης, Οι διδακτικές και ιδεολογικές λειτουργίες της εικονογράφησης των σχολικών βιβλίων ιστορίας: Το παράδειγμα του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και της Αντίστασης στα εγχειρίδια της περιόδου 1950-2000 Αρχειοθετήθηκε 2008-04-08 στο Wayback Machine., Πρακτικά 3ο Διεθνές Συνέδριο Ιστορίας Εκπαίδευσης, Πάτρα, 2004
  31. Paola Bacchetta, Margaret Power, Right-wing Women: From Conservatives to Extremists Around the World, εκδ. Routledge, 2002, σ. 119, ISBN 9780415927772
  32. Μαντώ Νταλιάνη Καραμπατζάκη, Children in Turmoil during the Greek Civil War 1946-1949: Today's Adults. A Longitudinal Study on Children Confined with Their Mothers in Prison, εκδ. Karoliska Institutet, Stockholm, 1994, ISBN 9162812815
  33. Γεώργιος Χ. Μανούκας, Παιδομάζωμα, Το μεγάλο έγκλημα κατά της φυλής, εκδ. Πελασγός, 2003, ISBN 960-522-168-3
  34. Καραγιαννακίδης, σ. 27.
  35. 35,0 35,1 Ιστσελίδα Alpha TV, Alpha TV Δελτία Τύπου για Σάββατο 24.11 & Κυριακή 25.11.2007 Αρχειοθετήθηκε 2008-06-17 στο Wayback Machine.
  36. Νικόλαος Ε. Καραγιαννακίδης, Παιδόπολη "Άγιος Γεώργιος" Καβάλας: Η ίδρυση και ο πρώτος χρόνος της λειτουργίας της (Σεπτέμβριος 1947-Σεπτέμβριος 1948)", Β΄ Διεθνές Συνέδριο Βαλκανικών Ιστορικών Σπουδών, Καβάλα, [Παραπομπή με βάση το πρόγραμμα το συνεδρίου, 17/09/2005, Ανακτήθ. 27/10/2011]
  37. Ζέττα Αντωνοπούλου, Λίμνη Ζηρού, μοναδική ομορφιά σε ένα σύνθετο πρόβλημα Αρχειοθετήθηκε 2011-12-28 στο Wayback Machine., Ιστοσελίδα Περιοδικού Monumenta, 20/03/2008
  38. «Βιβλιοπαρουσίαση: «Οι Παιδοπόλεις της Φρειδερίκης» – Μια πρωτότυπη διατριβή για ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα». Εφημερίδα Γνώμη Υπεύθυνη ενημέρωση. 28 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2024. 
  39. Ιστοσ. Επιμεληρήριο Ημαθίας, Δήμος Δοβρά Αρχειοθετήθηκε 2016-03-04 στο Wayback Machine.. Απόσπασμα: "Από το 1951 μέχρι το 1983 λειτουργούσε ως παιδόπολη και φιλοξενούσε μόνο αγόρια από έξι χρονών μέχρι να αποφοιτήσουν από το Δημοτικό. Έπειτα στέλνονταν σε άλλες παιδουπόλεις για να φοιτήσουν στο Γυμνάσιο."
  40. Εφημ. Νέοι Αγώνες, Το Παιδικό Χωριό SOS των Ιωαννίνων στις κτιριακές εγκαταστάσεις της πρώην Παιδόπολης «Αγία Ελένη», 24/10/2008, Ανακτηθ. 27/10/2011
  41. Τασούλα Βερβενιώτη: Τόποι εγκλεισμού και αμνησίας στην εμφυλιοπολεμική Αιτωλοακαρνανία. Οι φυλακές Κρυονερίου και η Παιδόπολις «Του Σωτήρος» Αγρινίου[νεκρός σύνδεσμος], παρουσίαση στο επιστημονικό συνέδριο Κατοχή - Αντίσταση - Εμφύλιος Πόλεμος: η Αιτωλοακαρνανία στη δεκαετία 1940-1950, Αγρίνιο, 14 και 16 Μαρτίου 2008, ανακτήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 2008
  42. Ιερά Μητρόπολις Δρυινουπόλεως, Πωγωνιανής και Κονίτσης, «τιμήθηκε μὲ πλακέτα ὁ τότε ἐπιστάτης τῆς Παιδουπόλεως Κονίτσης καὶ στρατιώτης τῆς τότε ἐποχῆς , κ. Ἀναστάσιος Πηγαδᾶς», άρθρο Χ.Ι. Αμαραντινού, "Η Μάχη της Κονίτσης" (αναφορά σε Αρχιερατική Θεία Λειτουργία και Μνημόσυνο που τελέστηκε την Κυριακή 13 Ιανουαρίου 2008)
  43. Πολίτης της Θράκης[νεκρός σύνδεσμος] Μεταξάδες-Α΄ Μέρος, ΛΑΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΑΡΑΔΟΣΗ-ΙΣΤΟΡΙΑ, Δημήτρης Αλεξιάδης, Τετάρτη, 20.02.2008 09:00:00, ΦΥΛΛΟ: 108, ανακτήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 2008
  44. Φωτογραφίες από τη παιδόπολη στην Κέρκυρα , ανακτήθηκε στις 25 Σεπτεμβρίου 2008
  45. «Περιοδεία της Βασίλισσας Φρειδερίκης στη Δυτική Μακεδονία και την Ήπειρο (29/05/1955 - 20/06/1955)». Ταινία Επικαίρων QO/230, Τεκμήριο D2544. Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο. Ανακτήθηκε στις 27 Φεβρουαρίου 2011.  Στην εκπομπή επικαίρων δείχνεται επίσκεψη στην Παιδόπολη Σίνδου «Άγιος Κωνσταντίνος»
  46. Ιστοσελίδα Κοινωνικός Αποκλεισμός του Παιδιού, Οργάνωση και λειτουργία του εθνικού συστήματος κοινωνικής φροντίδας (Νόμος υπ. αριθμ. 26/46)[νεκρός σύνδεσμος], αναρτημένο από τη διαδικτυακή πύλη «Κοινωνικός Αποκλεισμός του παιδιού» (Κοινοτικό Πρόγραμμα Δράσης 2002- 2006, ΤΕΠ 2). Ανακτήθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου 2008

Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  • Γιάννης Ατζάκας, Θολός βυθός (προσωπική μαρτυρία), εκδ. Άγρα ISBN 978-960-325-773-8
  • Θωμάς Θεολόγης, Φρειδερίκη και Παιδοπόλεις χωρίς φόβο και πάθος, εκδ. Πελασγός ISBN 978-960-522-212-3
  • Τασούλα Βερβενιώτη, "Τα παιδιά του Εμφυλίου. Παιδομάζωμα ή/και παιδοφύλαγμα", στο: Β. Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού 1770-2000, τ 8, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2003, σσ. 271-280, ISBN 960-406-547-5
  • Τασούλα Βερβενιώτη, "Περί “παιδομαζώματος“ και παιδοφυλάγματος ο Λόγος ή παιδιά στη δίνη της εμφύλιας διαμάχης", στο: Ε. Βουτυρά κ.ά. (επιμ.), Το όπλο παρά πόδα. Οι πολιτικοί πρόσφυγες του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου στην Ανατολική Ευρώπη, Θεσσαλονίκη, 2005, σσ. 101-123, ISBN 960-8396-16-6
  • Τασούλα Βερβενιώτη, Αναπαραστάσεις της Ιστορίας (μέσα από τα αρχεία του Διεθνούς Σταυρού- Κεφ. Παιδοπόλεις της βασίλισσας), 2011 εκδ. Μέλισσσα ISBN 978-960-200-296-0
  • Lars Baerentzen, Μελέτες για τον εμφύλιο πόλεμο 1945-1949, ένθετο Το "παιδομάζωμα" και οι παιδουπόλεις της βασίλισσας, Συνέδριο για τον Ελληνικό Εμφύλιο Πόλεμο 1945-1949, εκδ. Ολκός, 2002 ISBN 960-7169-12-3
  • Θ. Καρζής, Βασίλισσα Φρειδερίκη «Μέτρον κατανοήσεως», εκδ. Βιβλιομεταφραστική, Αθήναι, 1971
  • Λουκιανός Χασιώτης, Εθνικοφροσύνη και αντικομμουνισμός στο νεανικό τύπο: το παράδειγμα του περιοδικού Παιδόπολις 1950-51, εκδ. Ίστωρ, 15, 2009, σσ. 277-284
  • (Αγγλικά) Catherine Panter-Brick, Malcolm T. Smith, Abandoned Children, εκδ. Cambridge University Press 2000, σσ. 92, 96, 99, 108, ISBN 0521775558
  • (Αγγλικά) Marc Mazower, After the war was over, εκδ. Princeton University Press, 2000, ISBN 9780691058429
  • (Αγγλικά) Measure of Understanding, Queen Frederica of the Hellenes, εκδ. Macmillan, 1971, ISBN 978-0333124543
  • Στέφανος Αγάθος, "Επισκέπτες, εκδηλώσεις και γιορτές της Παιδόπολης Ζηρού το 1948", Πρεβεζάνικα Χρονικά, τχ. 53-54 (2017), σσ. 283-301, ISSN 1105-753X
  • Στέφανος Αγάθος, "Παιδοπόλεις και περίθαλψη. Ιστορικοδημογραφική αποτύπωση του βιβλίου νοσηλείας των ετών 1950-1954 της Παιδόπολης Ζηρού Πρέβεζας", Περί Ιστορίας, τχ. 8 (2017), Ιόνιος Εταιρεία Ιστορικών Μελετών, σσ. 11-56, ISSN 1107-1559
  • Θανάσης Σκρουμπέλος, Bella ciao, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, 2005, ISBN 960-442-057-7
  • Βασίλης Μπούτος, Τα δάκρυα της βασίλισσας, εκδ. Νεφέλη, 2000, ISBN 960-211-562-9
  • Riki Van Boeschoten, Loring M. Danforth, Παιδιά του Ελληνικού Εμφυλίου. Πρόσφυγες και πολιτική της μνήμης, μετάφραση Μιχάλης Λαλιώτης, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2015. ISBN 978-960-221-624-8
  • Λουκιανός Χασιώτης, Τα παιδιά του Εμφυλίου. Από την "κοινωνική πρόνοια" του Φράνκο στον "Έρανο" της Φρειδερίκης (1936-1950), Βιβλιοπωλείον της Εστίας, Αθήνα 2013, ISBN 978-960-05-1590-9
  • Στέφανος Σ. Αγάθος, «Η δίχρονη φιλοξενία της Παιδόπολης Ζηρού «Άγιος Αλέξανδρος» στις εγκαταστάσεις της Παιδόπολης «Άγιος Ανδρέας» Αττικής (1948-1950)», Ψηφίδες Ιστορίας της Πρέβεζας β΄, Εκδ. Ίδρυμα Ακτία Νικόπολις, Πρέβεζα, 2020, σελ. 101-137.
  • Dimitrios Anoyatis-Pelé, Konstantinos Mavreas, Antonis Masonidis & Stefanos Agathos, “The demographic profile of the children of Paidopolis Ziros Preveza [1950-1968]”, Mediterranean Chronicle, Volume 11 (2021), pp. 209-229.
  • Στέφανος Αγάθος, Η Παιδόπολη Ζηρού Πρέβεζας (1948-1986), διδακτορική διατριβή, Τμημα Ιστορίας, Αρχαιολογίας & Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βόλος, 2023.[1]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ψηφιακό Αρχείο ΕΡΤ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. «Βιβλιοπαρουσίαση: «Οι Παιδοπόλεις της Φρειδερίκης» – Μια πρωτότυπη διατριβή για ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα». Εφημερίδα Γνώμη Υπεύθυνη ενημέρωση. 28 Ιανουαρίου 2024. Ανακτήθηκε στις 29 Ιανουαρίου 2024.