Νικόλαος Μπακόπουλος (οπλαρχηγός)
 |
Αυτό το λήμμα τεκμηριώνεται κυρίως με πρωτογενείς πηγές. Παρακαλούμε βελτιώστε το προσθέτοντας δευτερογενείς ή τριτογενείς πηγές. |
 |
Αυτό το λήμμα χρειάζεται επιμέλεια ώστε να ανταποκρίνεται σε υψηλότερες προδιαγραφές ορθογραφικής και συντακτικής ποιότητας ή μορφοποίησης. Γίνετε περισσότερο συγκεκριμένοι ως προς το τι χρειάζεται το λήμμα με {{επιμέλεια|αίτιο}} ή χρησιμοποιήστε ένα πρότυπο όπως το {{μορφοποίηση}}.Για περαιτέρω βοήθεια, δείτε τα λήμματα πώς να επεξεργαστείτε μια σελίδα και τον οδηγό μορφοποίησης λημμάτων. |
| Νικόλαος Μπακόπουλος | |
|---|---|
| Γενικές πληροφορίες | |
| Γέννηση | 1796 Δάρας Αρκαδίας |
| Θάνατος | 1825 |
| Πληροφορίες ασχολίας | |
| Στρατιωτική σταδιοδρομία | |
| Πόλεμοι/μάχες | Ελληνική Επανάσταση του 1821 |
Οικογενεια Μπακα-Μπακοπουλου, καταγωγή , τα πρώτα χρονια.
Ο Νικόλαος Μπακόπουλος ή Κολιός Μπακόπουλος ή Δαριώτης (1796-1825) ήταν οπλαρχηγός και Στρατηγός στην επανάσταση το 1821 από το χωριό Δάρας Αρκαδίας και ένας από τους πρωτεργάτες της Ελληνικής Επανάστασης. Μέλος μιάς αρχαίας Οικογένειας Οπλαρχηγων με καταγωγή απο την Λάκκα Σουλίου μετοίκησε τον μεσαίωνα περί το 1405 μαζί με άλλες φάρες Αρβανιτών Χριστιανών που μετά απο παρότρυνση του Αυτοκράτορα Κομνηνού και μετεπειτα του Μανουήλ Παλαιολόγου αποτέλεσαν την αιχμή του δόρατος σε μια εκστρατεία για εκδίωξη Βενετών Σλάβων και Τούρκων που έρειζαν για την κυριαρχία του Δεσποτάτου του Μορεώς. Μετά το επιτυχές πέρας του εγχειρήματος οι Μπακόπουλοι έλαβαν τιμές και αναγνώριση για την προσφορά τους και τοποθετήθηκαν ως πρωτοι Προεστοί της επαρχίας Δάρα με ιδιαίτερες παροχες όπως γή και αξιώματα με δικαίωμα μα και υποχρέωση να διατηρούν πάντα προσωπικό στρατό. Με πάνω απο 500 χρόνια πολεμική παράδοση, το 1821 βρισκει του Μπακόπουλους πανέτοιμους να πολεμούν ασταμάτητα σε όλα τα μέτωπα της Επανάστασης δίνοντας στην πατρίδα τέσσερεις ανώτερους Αξιωματικούς, τον Παναγιώτη η Παλλίλη ,Γεώργιο, Σταμάτη και Νικόλαο με ανώτερο βέβαια τον τελευταίο.
Βιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Καπετάν Κολιός Μπακόπουλος μαζί με τους Λαμπρόπουλο, Τσεκόπουλο, Τζαβάρα, Μεγρέμη , Νικόλαο Πατσίρη και Μονάντερα κυνήγησαν και σκότωσαν τους κεχαγιάδες του Αγά των Καλαβρύτων Αρναούτογλου στον κάμπο του Δάρα το απόγευμα της 21ης Μαρτίου 1821 δίνοντας μία από τις αφορμές για το ξέσπασμα της επανάστασης στην Πελοπόννησο.[1] Τα γεγονότα στον Κάμπο του Δάρα επηλθαν έπειτα απο μυστικές συνεννοήσεις με τον Παπαφλέσσα που εκείνη την εποχή γυρνούσε μεταμφιεσμένος ως ζητιάνος, ξεσήκωνε τους 'Έλληνες και έδινε οδηγίες στους Καπετάνιους για συγκεκριμένα χτυπήματα κατα της Τουρκικής εξουσίας. Φαινεται λοιπον πως ο Κολιός Μπακόπουλος ήταν ήδη μέλος της Φιλικής Εταιρείας και εκ των μυημένων της επανάστασης εγγυημένης συνομοτικότητας και παλληκαριάς οπως συμπεραινει ο Ιστορικός συγγραφέας Θάνος Βαγενάς στο βιβλιο του "Χρονικά Δάρα και Αρχαίων Νασών" [2] Σε ηλικία μόλις 28 χρονών έγινε στρατηγός,[3] ενώ ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης τον αποκαλούσε «Τσιμπίδα» γιατί δεν του ξέφευγε εύκολα Τούρκος.
Σαν αδάμαστος καί γνήσιος λαικός Μαχητης που ήταν δεν είχε συμπάθειες από τους Προκρίτους και τους Πολιτικούς οι οποίοι του στέρησαν πολλές φορές την στρατιωτική αναγνώριση και τις προαγωγές του μέσα από τις αποφάσεις του Βουλευτικού Σώματος.[4]
Πρωταγωνιστής ο Κολιός στη πολύ σημαντική πρώτη νίκη των Ελλήνων στη Μάχη του Λεβιδίου στις 14 Απριλίου 1821 όπου μαζί με τον Στριφτόμπολα Σολιώτη Γκολφίνο Γιάννη και Παναγιώτη Πετμεζάδες, Λεβιδιώτη ,Κουλοχέρα και Νεζερίτη ανδραγάθησε όταν μόνοι 60 Έλληνες Καπετάνιοι λιοντάρια κλείστηκαν σε 7 σπίτια και απέκρουσαν 3000 Τούρκους που ανέβαιναν απειλητικά ερχόμενοι από την Τρίπολη .Μετά από 6 ώρες μάχης και καθώς κατέφθασαν και άλλες ενισχύσεις, οι Τούρκοι καταδιωχθήκαν και επέστρεψαν κακήν κακώς στην Τριπολιτσα[5]
Σε στιγμιότυπο της μάχης του Άγιου Σώστη των Κλεωνών στην οποία σκοτώθηκε ο Παπά-Αρσένης Κρέστης κατά την πολιορκία του Ναυπλίου, σώζει από βέβαιο θάνατο τον Νικηταρά Σταματελόπουλο πολεμώντας γενναία και παρέχοντας του κάλυψη όταν δεκάδες Τούρκων διασπώντας τις Ελληνικές γραμμές πήδηξαν μέσα στο ταμπούρι του και παραλίγο να τον συλλάβουν, "αν δεν πολεμάει γενναίος ο Μπακόπουλος ήθελε τον πιάσει ζωντανό", όπως αναφέρει ο Φωτάκος,[6] και ο ίδιος ο Νικηταράς στα απομνημονεύματα του.
Το 1822 αφού συνετέλεσε στη κατάληψη της Τριπολιτσάς, αναμείχθηκε δυναμικά και στην εκλογή του πληρεξουσίου Τρίπολης υπό τις οδηγίες του Ρήγα Παλαμήδη και τις μυστικές κατευθύνσεις του Κολοκοτρώνη.[7]
Στη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου το 1823 ήταν με το μέρος το "Αντικυβερνητικών" όπως ήταν φυσικό όντας Φίλος και στενός Συνεργάτης του Κολοκοτρώνη ηγήθηκε μάλιστα και μια προσπάθειας ανακατάληψης της έδρας την Κυβέρνησης Κουντουριώτη που μόλος είχε μετακομίσει απο το Νάυπλιο στην Τριπολιτσα και με συνεργάτες τους Αντώνη Κολοκοτρώνη, Καπετάν Αλέξη Λεβιδιώτη , Αλωνιστιώτη και Κοκώνη δημιούργησαν σοβαρό πρόβλημα στην ευρυτερη Επαρχία όπως αναφέρει σε επιστολή του ο αντίπαλος του Κυβερνητικός Αντιπροεδρος Ανδρέας Λόντος προς τον Χιλίαρχο Μακρυγιάννη.http://arxeiomnimon.gak.gr/[8]
Το 1824 εστάλη έπειτα από διαταγή του Υπουργού Πολέμου Αναγνωσταρά και της Κυβέρνησης στις Σπέτσες ως Φρούραρχος επικεφαλής 200 στρατιωτών για την προστασία του νησιού μαζί με άλλους επιφανής Καπετάνιους όπως ο Νικηταράς, Ζαχαρόπουλος, Χελιώτης κ.α. για να αποτραπεί απόβαση των Τούρκων παρόμοια με αυτή που οδήγησε στην καταστροφή των Ψαρών που είχε συμβεί λίγες ήμερες νωρίτερα.[9]
Επικεφαλής των Τριπολιτσιωτών μετά από διαταγή του Κολοκοτρώνη που μόλις είχε αποφυλακιστεί, έλαβε δυναμικό μέρος στην άτυχη εκστρατεία κατά του Ιμπραήμ που κατάληξε δυστυχώς σε μια από τις μεγαλύτερες Ελληνικές καταστροφές με την Πτώση του Νεοκάστρου (1825) και στην Πτώση της Σφακτηρίας (1825) κατά την ατυχή εκστρατεία που ανέλαβε ο Μαυροκορδάτος τον Απρίλιο του 1825. Εκεί υπό την ηγεσία του Αναγνωσταρά, 2000 Έλληνες και μαζί με τους υπόλοιπους σωματάρχες Σανταρόζα, Τσόκρη, Γιατράκο Τσαμαδό, Σαχτούρη, Ζαφειρόπουλο, Διαμαντόπουλο, Μπηλίδα, Μακρυγιάννη και τους Μανιάτες Γεώργιο Μαυρομιχάλη Ηλία Τσαλαφατινό και Γιαννέα Καπετανάκη, πολέμησαν σε μεικτές πεζοναυτικές επιχειρήσεις γενναία τον Ιμπραήμ και τους 18.000 ευρωπαϊκά εκπαιδευμένους στρατιώτες του που αποβιβάζονταν κατά κύματα στο νησί. Η ελληνική αντίσταση μοιραία κάμφθηκε, και οι Έλληνες για να γλυτώσουν κατέφυγαν στα κάστρα του Νεοκάστρου και Παλαιοκάστρου. Εκεί πολιορκούμενοι στενά και βομβαρδιζόμενοι συνεχώς έπεσαν σε απελπισία κυρίως λόγω της αδυναμίας ανεφοδιασμοί, της παύσης κάθε επικοινωνίας και την έλλειψη κάθε ελπίδας για αποστολή ενισχύσεων ενώ ήταν ταυτόχρονα εξελισσόταν ναυτικός αποκλεισμός. Όταν τελείωσαν τα τρόφιμα και το νερό οι στρατιώτες ορκίστηκαν να αλληλοσκοτωθούν ανά δύο παρά να πέσουν ζωντανοί στα χέρια του Ιμπραήμ. Οι αρχηγοί τότε σύστησαν έκτακτο πολεμικό συμβούλιο στο οποίο ο Μπακόπουλος πρότεινε γιουρούσι (αιφνιδιαστική έξοδο από το κάστρο) πριν το ξημέρωμα, αλλά η πρόταση δεν έγινε δεκτή.
Τελικά όμως επιχειρήθηκε άκαιρα η έξοδος με καταστροφικά αποτελέσματα για τους Έλληνες. Μοναδική διέξοδος ήταν μια στενή λωρίδα γης που ένωνε τη Σφακτηρία με την ξηρά, αλλά το πεδίο ήταν γεμάτο λάσπη και άμμο. Ηρωικοί πεσόντες στη μάχη ο ίδιος ο Στρατηγός Αναγνωσταράς ο φιλέλληνας Κόμης Σανταρόζα και οι περισσότεροι Έλληνες, που καθώς ο βούρκος και η λάσπη από τα στάσιμα νερά του κόλπου της Σφακτηρίας δυσχέραιναν τις κινήσεις τους βρέθηκαν περικυκλωμένοι τελικά από πιο πολυάριθμους εχθρούς και έγιναν ευάλωτοι στα χτυπήματα του Αιγυπτιακού ιππικού. Τραγικός απολογισμός 700 νεκροί 400 αιχμάλωτοι σκοτώθηκαν στην μάχη η πιάστηκαν αιχμάλωτοι εκτός από τον Μπακόπουλο και 200 περίπου ανδρών που κατάφεραν να ξεφύγουν, καθώς το βαλτώδες έδαφος της ιδιαίτερης πατρίδας του στον Δάρα Αρκαδίας τους εξοικείωνε με το τωρινό πεδίο μάχης. Αυτή η ομάδα σε ένα απονενοημένο μαραθώνιο γιουρούσι κατάφερε διασχίζοντας υπό βαρέα πυρά τις γραμμές του εχθρού να επιστρέψουν στην Τρίπολη.
Ο Μπακόπουλος τιμήθηκε για αυτό του το κατόρθωμα και ονομάστηκε Στρατηγός, ενώ του έγινε υποδοχή ήρωα στο Ναύπλιο. Διασώζεται μάλιστα και η συγχαρητήρια επιστολή που του κοινοποιήθηκε απο τον Γρηγόριο Δικαιο Παπαφλέσσα με την οποία ο ιδιος προτείνει στον Υπουργό Πολέμου Ιωάννη Κωλεττη την τιμητική του προαγωγή σε Στρατηγό πράγμα που πραγματοποιηθηκε μετα απο ψηφισμα του Εκτελεστικου και του Βουλευτικου. Στην συνέχεια του ανατέθηκε νέος ρόλος από την Κυβέρνηση και τον Κολοκοτρώνη που στο μεταξύ είχε αμνηστευθεί.
Μετά από 2 ήμερες αφου μαθεύτηκε και η θυσία του Παπαφλέσσα στο Μανιάκι, η κυβέρνηση βρέθηκε σε μεγάλη αμηχανία και μεγάλο φόβο ενέσπειρε στους Έλληνες η ακάθεκτη πορεία του Ιμπραήμ προς την Μεγαλόπολη. Ο Κολοκοτρώνης αποφάσισε να χτυπήσει τον Ιμπραήμ στο ύψωμα "Τραμπάλα" της Πολιανής στη τοποθεσία Τραπεζοράχι και αφού έκανε κάλεσμα για πανστρατιά των Ελλήνων τους οργάνωσε στα ταμπούρια τους.
Ήταν παρόντες οι Γιατράκος, Κανέλλος Δεληγιάννης, Γενναίος Κολοκοτρώνης, Πλαπούτας, Κ. Μαυρομιχάλης, Τσαλαφατινός, Τσώκρης και Κολιός Μπακόπουλος με τους Τριπολιτσιώτες όλοι μαζί 8000. Το σχέδιο του προέβλεπε χτύπημα των Τούρκων στα περάσματα και αν κυκλώνονταν τα οχυρά (ταμπούρια), νυχτερινή απαγκίστρωση (τακτική υποχώρηση) και ανασύνταξη στο δάσος του Ίσαρι, όπου το αριθμητικό πλεονέκτημα του Ιμπραήμ θα χανόταν.
Δυστυχώς μέσα σε μια νύχτα νεροποντής και φοβερής καταχνιάς όπου κάνεις δεν έβλεπε τον δίπλα του, έγιναν ένα Τούρκοι και Έλληνες, κυριάρχησε φόβος και αταξία, οι δε σωματάρχες δια της βίας κατόρθωναν να συγκρατήσουν την πειθαρχία και την συνοχή των στρατιωτών που βιάζονταν να βγουν από το δάσος και μερικοί μάλιστα έτοιμοι να λιποτακτήσουν.
Ήταν τότε που ο Κολοκοτρώνης, υπό τον φόβο να διαλυθεί τελείως το μέτωπο διεμήνυε μέσω των αξιωματικών του "φωτιά και τσεκούρι στους προσκυνημένους"! ,έβγαλε διαταγή στους Αξιωματικούς του λοιπόν πως όποιος σηκώνεται από το ταμπούρι του να πυροβολείται χωρίς δισταγμό.
Η Μάχη της Τραμπάλας στα υψώματα του χωρίου Ίσαρι της Μεγαλόπολης έμελλε να είναι η τελευταία πράξη στη ζωή του γενναίου αλλά άτυχου Οπλαρχηγού και στρατηγού Κολιού Μπακόπουλου που όπως ομολογεί ο Φωτάκος πολλά είχε να προσφέρει ακόμα στη πατρίδα του και στη οικογένεια του.
Ο Κολιός στήν εκτέλεση αυτού του καθήκοντος και διασχίζοντας όπως και οι άλλοι αρχηγοί όλο το πεδίο της μάχης για να ενισχύσει ψυχικά και ηθικά τους στρατιώτες να στηλιτεύσει τους δειλούς και ίσως και να αποτρέψει και να τιμωρήσει την λιποταξία, ήρθε αντιμέτωπος με έναν στρατιώτη από το χωριό Βαλτετσινίκο που καθώς ήθελε να φύγει από τη μάχη ο Οπλαρχηγός τον εμπόδισε και τον χτύπησε για να πολεμήσει, στο δε δάσος Κούρταγα του Ίσαρι στο οποίο οι Έλληνες υποχώρησαν πάλι θέλησε να φύγει, πάλι ο Μπακόπουλος τον εμπόδισε και του είπε σε έντονο ύφος να σταθεί να πολεμήσουν γιατί πίσω τους έρχονται οι Τούρκοι. Τότε ο στρατιώτης θύμωσε και τον σκότωσε, πυροβολώντας τον πισώπλατα από μεσαία απόσταση. Το βόλι χτύπησε τον Καπετάνιο στην πλάτη και βγήκε από το αριστερό βυζί όπως λέει ο Κανέλλος Δεληγιάννης στα απομνημονευματα του. Ο Γενναίος αλλά ατυχής Κολιός έζησε 30 περίπου ήμερες αλλά στο τέλος υπέκυψε.[10]. Ήταν ξημερώματα 7 Ιουνίου 1825. Ο χιλίαρχος Κωνσταντίνος Διαμαντόπουλος που ήταν υπό τις Οδηγίες του Στρατηγού Μπακόπουλου στα απομνημονεύματα του αναφέρει το τραγικό στιγμιότυπο της δολοφονίας ως εξής:¨"Ηλθεν είδησις ότι ανεφάνησαν ιππείς του εχθρού εις τον κάμπον, ημείς δε ετράπημεν εις φυγήν,ο δε Κολιός εκ του Ντάρα κατά διαταγή του Γενναίου,(Κολοκοτρώνη),ηθέλησε να τους εμπολίση, ένας δε εκ των πολλών τον επυροβόλησε και μετ'ολίγας ημέρας απέθανε.''
"Δια τον θάνατον δε του παλικαριού τούτου ενοχοποιούνταν πρότερον πολλοί επίσημοι άνδρες και συγγενείς του ακόμα" λέει ο Φωτάκος.
Ο Κανέλλος Δεληγιάννης στα δικά του απομνημονεύματα αναφέρει πως ο Κολιός έπεσε θύμα των επιτόπιων άγριων σπαραγμών που δημιούργησαν οι νωπές ακόμα μνήμες του Εμφύλιου Πολέμου. Επί λέξει λέει πως έτσι χάθηκε ένας από τους πιο σημαντικούς Αγωνιστές της Επανάστασης και πως τον σκότωσε ένας χωρικός που τον ακολουθούσε σαν καπετάνιο του. Ο Κολοκοτρώνης στα απομνημονεύματα του που τα έγραψε ο Τερτσέτης αναφέρει τον Κολιό ως πεσόντα της μάχης από άγνωστο χέρι πάντως όχι τούρκικο όπως λέει ο ίδιος στα 1834 διότι δεν αποκαλύφθηκε ο Δράστης του φόνου και λεπτομέρειες έγιναν γνωστές όχι πριν το 1854 έπειτα από επιθανάτια εξομολόγηση του ίδιου του στρατιώτη δολοφόνου.
Οι Δαραίοι έκλαψαν τον Καπετάνιο τους με καθυστέρηση 30 ετών, πικραμένοι για το άδικο του θανάτου του μα δεν ζήτησαν ποτέ εκδίκηση γιατί ο Κολιός συνέχισε να ζει αθάνατος πια στο Δημοτικό Τραγούδι:
"Ωρέ Μην τα-να μαλώνεις τα-να παιδιά
Νικόλα, μπάρμπα Νικόλα
Αχ, ρε στρατηγέ Νικόλα,
μην τα παραχουγιάζεις
Τί τα-να παιδιά 'ναι ά-να-μυαλα
Νικόλα, μπάρμπα Νικόλα
Αχ, ρε στρατηγέ Νικόλα,
ρίχνουν και σε σκοτώνουν
Κι αν σε-νε σκοτώσουν τον ορφανό
Νικόλα, μπάρμπα Νικόλα
Αχ, ρε στρατηγέ Νικόλα
ποια μάνα θα σε κλάψει
(Τσάμικος) Μη τα μαλώνεις τα παιδιά
Νικόλα μωρέ Νικόλα
Μη τα παραχουγιάζεις,
Τι τα παιδιά είναι παλαβά
Ρίχνουν και σε σκοτώνουν.
Ακόμα ο λόγος έστεκε
Νικόλα μωρέ Νικόλα
Και η συντυχιά κρατιέται.
Μια μπαταριά του δώσανε
Νικόλα μωρέ Νικόλα
Με τρία ασημένια βόλια
Τονα τον πήρε στην καρδιά
Νικόλα μωρέ Νικόλα
Και τ' άλλο στο πλεμόνι
Το τρίτο το φαρμακερό
Νικόλα μωρέ Νικόλα
Τον πήρε στο κεφάλι".
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως", Φώτιος Χρυσανθακόπουλος]
- ↑ Βαγενάς, Θάνος Κ. (1977). Χρονικά Δάρα και Αρχαίων Νασών. ΑΘΗΝΑ: Έκδοση "Συλλόγου Δαραιών" Αττικής "Ο Άγιος Δημήτριος". σελ. 96.
- ↑ Τα αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας Τόμ. 08, σελ. 236 απόφαση Βουλευτικού υπ'αριθμω 678 τη 15 Μαιου 1825)
- ↑ Τα αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας Τόμος 2, σελίδα 466)
- ↑ Φιλήμων, Ιωάννης (6 Ιουνίου 2022). «Δοκιμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικάς Επαναστάσεως,Τόμος 3 ,σελιδα 475-476».
- ↑ Απομνημονεύματα περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, Φώτιος Χρυσανθόπουλος, σελ. 248
- ↑ Τα αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας Τόμ. 10, σελ. 9)
- ↑ Πλοήγηση [Φορέας] GRGSA-CSA Κεντρική Υπηρεσία Γ.Α.Κ. Πλοήγηση [Αρχείο] GRGSA-CSA_PAA006.00 Αρχείο Μινιστέριου/Γραμματείας/Υπουργείου του Πολέμου (περιόδου Αγώνος) [1822 - 1827] Περιέχει επιστολές, καταλόγους (ονομάτων, μισθοδοσίας), υπηρεσιακές επιστολές, λογαριασμούς και διάφορα έγγραφα. Πλοήγηση [Φάκελος] GRGSA-CSA_PAA006.00.F000008 Φάκελος #008 - Μινιστέριο/Γραμματεία/Υπουργείο του Πολέμου [1824] Επιστολές και υπηρεσιακά έγγραφα. ΛΗΨΕΙΣ 48,49,50,51,52 ΑΝΤΡΕΑΣ ΛΟΝΤΟΣ ΓΡΑΦΕΙ ΤΟΥ ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΚΑΤΑΛΗΨΗΣ ΤΗΣ ΤΡΙΠΟΛΗΣ ΑΠΟ ΚΟΛΙΟ ΛΕΒΙΔΙΩΤΗ ΚΟΚΚΟΝΗ ΑΛΩΝΙΣΤΙΩΤΗ ΚΑΙ ΑΝΤΩΝΗ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ ΤΟ ΒΡΑΔΥ ΤΗΣ
- ↑ Χατζηαναργύρου, Ανάργυρος Ανδρέου. «Τά Σπετσιώτικα» ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ, προς τους Ευγενέστατους Προκρίτους Σπετσών.. Τα Σπετσιωτικά, ήτοι συλλογή ιστορικών εγγραφών και υπομνημάτων αφορώντων τα κατά την Ελληνικήν επανάστασίν 1821. Τυπογραφείο Δ.Α.Μαυρομάτη. σελ. Σελίδα 795.
- ↑ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ, ΚΑΝΕΛΛΟΣ (2009). ΚΑΝΕΛΛΟΣ ΔΕΛΗΓΙΑΝΝΗΣ, ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ ΤΟΜΟΣ 3. ΑΘΗΝΑ: ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΕΛΕΚΑΝΟΣ, 99 ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ. σελ. 'σελ' 40-41. ISBN 978-960-400-517-8.