Ναός Θεοτόκου Γοργοεπήκοου και Αγίου Ελευθερίου

Ναός Θεοτόκου Γοργοεπήκοου και Αγίου Ελευθερίου
Είδος	εκκλησία
Αρχιτεκτονική	βυζαντινή αρχιτεκτονική
Γεωγραφικές συντεταγμένες	37°58′30″N 23°43′48″E
Θρήσκευμα	Ανατολικός Ορθόδοξος Χριστιανισμός
Διοικητική υπαγωγή	Δήμος Αθηναίων
Τοποθεσία	Αθήνα
Χώρα	Ελλάδα
Προστασία	αρχαιολογικός χώρος στην Ελλάδα και διατηρητέο κτήριο στην Ελλάδα
	Πολυμέσα
	δεδομένα (π)

Συντεταγμένες: 37°58′30.02″N 23°43′48.06″E / 37.9750056°N 23.7300167°E / 37.9750056; 23.7300167

Ο Ναός της Θεοτόκου Γοργοεπήκοου και Αγίου Ελευθερίου, γνωστός και ως Μικρή Μητρόπολη, είναι μεσαιωνικός χριστιανικός ναός στην Αθήνα.

Τοποθεσία & Ιστορική αναδρομή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η εκκλησία βρίσκεται στην πλατεία Μητροπόλεως, δίπλα στη Μητρόπολη. Διάφορες ημερομηνίες έχουν προταθεί σχετικά με την κτίση της, από τον 9ο αιώνα υπό της Ειρήνης της Αθηναίας μέχρι και τον 13ο αιώνα. Η επικρατούσα άποψη των ερευνητών —μέχρι πρόσφατα— ήταν πως ο ναός κτίστηκε από τον Μητροπολίτη Αθηνών Μιχαήλ Χωνιάτη στις αρχές του 13ου αιώνα. Όμως, η Μικρή Μητρόπολη διαφέρει σημαντικά από τις άλλες Βυζαντινές εκκλησίες της ίδιας περιόδου στην Αθήνα αλλά και αλλού, μιας κι έχει χτιστεί εξολοκλήρου από τα αρχιτεκτονικά μέλη (spolia) παλαιότερων κτιρίων, από την Κλασική εποχή μέχρι τον 12ο ή 13ο αιώνα, οπότε μάλλον αποκλείεται μια πρωιμότερη ημερομηνία κτίσης^[2]. Επιπλέον, η ιστορικός Bente Kilerich ανακάλυψε πως ο αρχαιοδίφης Κυριακός Αγκωνίτης κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του στην Αθήνα το 1436 αναφέρεται σε μια αρχαία επιγραφή που βρισκόταν στον χώρο της Αρχαίας Αγοράς της Αθήνας και η οποία σήμερα είναι εντοιχισμένη στη Μικρή Μητρόπολη. Σύμφωνα με την Κilerich, το γεγονός αυτό σημαίνει πως ο ναός χτίστηκε μετά το 1436^[3] και ίσως έχει σχέση με την κατάληψη της παλαιάς μητρόπολης της Αθήνας (Παναγία η Αθηνιώτισσα) στον Παρθενώνα από τους Οθωμανούς και τη μετατροπή της σε τζαμί.^[4] Η αρχαιολόγος Όλγα Παλαγιά σχολιάζοντας την πρόταση της Killerich, επισημαίνει πως το πλήθος των αρχαιοελληνικών ανάγλυφων που έχουν εντοιχιστεί στον ναό παραπέμπουν περισσότερο σε μια όχι μεταβυζαντινή (ή βυζαντινή) αλλά φράγκικη αισθητική. Η πιθανότητα η Μικρή Μητρόπολη να είναι μια ιταλική εκκλησία που ανεγέρθηκε από ουμανιστή χορηγό στην κορύφωση της Φλωρεντινής Αναγέννησης χρήζει περισσότερης μελέτης, σύμφωνα με την Παλαγιά, η οποία επίσης σημειώνει πως η ερευνήτρια Mary-Lee Coulson της υπέδειξε ότι η τοποθέτηση ημερολογίων (όπως η ζωφόρος που υπάρχει στην πρόσοψη της εκκλησίας) ή ρολογιών ήταν συνήθης πρακτική στις λατινικές εκκλησίες του Μεσαίωνα.^[5] Εξάλλου, η Αθήνα εκείνη την περίοδο αποτελούσε κτήση της Οικογένειας Ατσαγιόλι, μιας από τις διασημότερες οικογένειες της Φλωρεντίας, που βασίλεψε στο Δουκάτο των Αθηνών από το 1385 έως το 1458.

Το όνομα «γοργοεπήκοος» είναι βυζαντινή προσωνυμία της Θεοτόκου και σημαίνει ότι «ακούει κάποιον γρήγορα και σπεύδει στην έκκληση κάποιου». Είναι ένας από τους ναούς βυζαντινού ρυθμού που κτίστηκαν μέσα στη πόλη της Αθήνας. Είναι κτισμένος επάνω στα ερείπια αρχαίου ναού της Ειλειθύιας, της λεγόμενης Λυτηρίας και Ελευθούσας, και σήμερα εκ παραφθοράς «Ελευθερούσας». Ο αρχιτεκτονικός ρυθμός της εκκλησίας είναι ο ημισύνθετος σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο ή βυζαντινού ρυθμού της εποχής μετά τον Ιουστινιανό. Έχει τετράγωνη κάτοψη και τρούλο στηριζόμενο επάνω σε τύμπανο κομψό και μάλλον ψηλό.

Περιγραφή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το κτίριο είναι διαστάσεων 12,20 x 7,60 μ. Ο ναός είναι τετρακιόνιος, σταυροειδής εγγεγραμμένος, με τριμερή νάρθηκα, του οποίου το κεντρικό, καμαροσκεπές τμήμα είναι ψηλότερο από τα δύο πλάγια. Οι τοίχοι του ναού είναι εξ ολοκλήρου κατασκευασμένοι από μεγάλους μαρμάρινους ακόσμητους λίθους και ανάγλυφα, που προέρχονται από αρχαία ελληνικά, ρωμαϊκά και Βυζαντινά μνημεία, ενώ δεν έχουν χρησιμοποιηθεί πουθενά πλίνθοι.^[6] Πολλά από τα υλικά του κτιρίου είναι από την κλασική αρχαιότητα, ενώ οι κατασκευαστές της τα επεξεργάστηκαν προσθέτοντας καινούργια διακοσμητικά στοιχεία για να ταιριάζουν στην νεότερη αρχιτεκτονική της εποχής τους. Οι γλυπτές αναπαραστάσεις συνδυάζουν χριστιανικά και παγανιστικά στοιχεία με αρχαία ελληνική διακόσμηση. Στην πρόσοψη και πάνω από την κύρια είσοδο, υπάρχει μια ζωφόρος από Πεντελικό μάρμαρο με παραστάσεις αστερισμών του ζωδιακού κύκλου και εορταστικών εκδηλώσεων που αντιπροσωπεύουν τους μήνες του Αττικού ημερολογίου^[7].

Εικόνες[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εξωτερικοί σύνδεσμοι[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παρουσίαση από το Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού Αρχειοθετήθηκε 2018-04-14 στο Wayback Machine.

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

↑ www.arxaiologikoktimatologio.gov.gr/el/monuments_info?id=147921&type=Monument.
↑ Killerich, Bente (2005). «Making Sense of the Spolia in the Little Metropolis in Athens». Arte medievale n.s. 4. https://www.academia.edu/2971890. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2021. «σελ. 103-104».
↑ Killerich, Bente (2005). «Making Sense of the Spolia in the Little Metropolis in Athens». Arte Medievale. n.s. IV (2): 95–114. https://www.academia.edu/2971890. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2021. «σελ. 107-108».
↑ Killerich, Bente (2005). «Making Sense of the Spolia in the Little Metropolis in Athens». Arte Medievale. n.s. IV (2): 95–114. https://www.academia.edu/2971890. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2021. «σελ. 108-111».
↑ Palagia, Olga. «The date and iconography of the calendar frieze on the little metropolis, Athens, JdI 123, 2008». Jahrbuch des Deutschen Archaologischen Instituts. https://www.academia.edu/843544/The_date_and_iconography_of_the_calendar_frieze_on_the_little_metropolis_Athens_JdI_123_2008.
↑ «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Απριλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2016.
↑ Palagia, Olga. «The date and iconography of the calendar frieze on the little metropolis, Athens, JdI 123, 2008». Jahrbuch des Deutschen Archaologischen Instituts. https://www.academia.edu/843544/The_date_and_iconography_of_the_calendar_frieze_on_the_little_metropolis_Athens_JdI_123_2008.

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα
Ναός Θεοτόκου Γοργοεπήκοου και Αγίου Ελευθερίου

Τάσος Νερούτσος, Χριστιανικαί Αθήναι, Αθήνα, 1889, σσ. 77-84
Kiilerich, Bente (2005). Making Sense of the Spolia in the Little Metropolis in Athens. Arte Medievale. n.s. IV (2): 95–114.
Edith Browne (1912). Early Christian and Byzantine architecture. London: A. and C. Black. σελίδες 110-111. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουνίου 2012.

Αυτό το λήμμα σχετικά με έναν χριστιανικό ναό ή χώρο λατρείας χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το.

Αυτό το λήμμα σχετικά με την Αττική χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το.

[eade2faf4872d21f4128ebf2436e26a35a5a692c-1] www.arxaiologikoktimatologio.gov.gr/el/monuments_info?id=147921&type=Monument.

[2] Killerich, Bente (2005). «Making Sense of the Spolia in the Little Metropolis in Athens». Arte medievale n.s. 4. https://www.academia.edu/2971890. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2021. «σελ. 103-104».

[3] Killerich, Bente (2005). «Making Sense of the Spolia in the Little Metropolis in Athens». Arte Medievale. n.s. IV (2): 95–114. https://www.academia.edu/2971890. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2021. «σελ. 107-108».

[4] Killerich, Bente (2005). «Making Sense of the Spolia in the Little Metropolis in Athens». Arte Medievale. n.s. IV (2): 95–114. https://www.academia.edu/2971890. Ανακτήθηκε στις 4 Ιουλίου 2021. «σελ. 108-111».

[5] Palagia, Olga. «The date and iconography of the calendar frieze on the little metropolis, Athens, JdI 123, 2008». Jahrbuch des Deutschen Archaologischen Instituts. https://www.academia.edu/843544/The_date_and_iconography_of_the_calendar_frieze_on_the_little_metropolis_Athens_JdI_123_2008.

[6] «Αρχειοθετημένο αντίγραφο». Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 14 Απριλίου 2018. Ανακτήθηκε στις 25 Μαΐου 2016.

[7] Palagia, Olga. «The date and iconography of the calendar frieze on the little metropolis, Athens, JdI 123, 2008». Jahrbuch des Deutschen Archaologischen Instituts. https://www.academia.edu/843544/The_date_and_iconography_of_the_calendar_frieze_on_the_little_metropolis_Athens_JdI_123_2008.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]