Ναρκισσισμός

Ο όρος ναρκισσισμός μπορεί να χρησιμοποιηθεί είτε από ψυχολόγους για να περιγραψεί έναν τύπο διαταραχής προσωπικότητας είτε από ανθρώπους χωρίς γνώσεις ψυχολογίας που θέλουν να περιγράψουν ένα άτομο του στενού ή ευρύ κοινωνικού περίγυρού τους, που συμπεριφέρεται υπέρμετρα εγωκεντρικά. Είναι λανθασμένο όμως αυτοί οι δύο τρόποι χρήσης να συγχέονται, γιατί δεν είναι απαραίτητο ένας υπέρμετρα εγωκεντρικός να κρύβει ναρκισσιστική διαταραχή.

Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε τον ναρκισσισμό σαν την σκοτεινή πλευρά του ατομικισμού και του εγωκεντρισμού. Εγωκεντρικός είναι ο άνθρωπος ο οποίος θέλει να έχει όλα τα «φώτα» της δημοσιότητας πάνω του, δηλαδή να αποτελεί το κύριο αντικείμενο απασχόλησης από τους υπόλοιπους ανθρώπους.

Όλοι οι άνθρωποι φέρουν ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά, μια και αυτό είναι αναγκαίο για την οντογενετική μας εξέλιξη. Οι άνθρωποι αναπαράγουν με την αυτοεκτίμηση και το συναίσθημα ότι αξίζουν μια ιδεώδη εικόνα του εαυτού τους. Αυτή τους βοηθάει να είναι σε θέση να εκπροσωπήσουν τα συμφέροντά τους αμερόληπτα και αποτελεσματικά και να είναι ευτυχισμένοι μια και βρίσκουν αναγνώριση από τους συνανθρώπους τους. Πολλές φορές μάλιστα πιστεύουν ότι έχουν περισσότερες ικανότητες από αυτές που πραγματικά κατέχουν. Έτσι τα ναρκισσιστικά χαρακτηριστικά συμβάλλουν στην ψυχική μας ισορροπία και μας δίνουν κίνητρα για να δράσουμε και να αποκτήσουμε ακόμα περισσότερες δεξιότητες.

Ο ναρκισσισμός γίνεται παθογενής, μια ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας όταν οι εγωκεντρικοί άνθρωποι δεν μπορούν να ζήσουν εάν δεν ικανοποιήσουν την ανάγκη τους να τους θαυμάζουν^[1] και έχουν την τάση να πιστεύουν ότι έχουν μια "υπεραξία" σε σχέση με τους άλλους (progressive narcissism, αύξων ναρκισσιμός). Κάνουν μάλιστα τα πάντα για να το πετύχουν αψηφώντας προσωπικούς κινδύνους και θέτοντας πολλές φορές ομάδες (π.χ. οικογένεια, εταιρεία, κράτος) σε κίνδυνο. Τυπικά συμπτώματα είναι η συναισθηματική αστάθεια και διπολικότητα, συναισθήματα ανεπάρκειας, ακραία ευαισθησία σε κριτική, μοναξιά, άγχος και ανεξέλεγκτος θυμός ^[2].

Πολλές φορές συναντούμε κοντά στους αύξοντες νάρκισσους τους μείζονες (regressive ή co-narcissism, μείζων ναρκισσιμός), που παίζουν το ρόλο των θαυμαστών. Οι ίδιοι δεν αισθάνονται ικανοί να φτάσουν ποτέ τον αύξοντα νάρκισσο, παρ’ όλα αυτά όμως ποθούν κάτι τέτοιο.

Τα κύρια χαρακτηριστικά ενός ναρκίσσου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι ναρκισσιστές διακρίνονται κυρίως από έξι βασικά χαρακτηριστικά:

Υπέρμετρη αυτοπεποίθηση, η οποία πρέπει να επιβεβαιώνεται συνεχώς (μεγαλομανία): Ο ναρκισσισμός προέρχεται από μια διαταραγμένη αυτοεκτίμηση. Για αυτό και οι ναρκισσιστές χρειάζονται συνεχώς αναγνώριση και θαυμασμό. Μπορούν να νιώσουν ευτυχείς μόνο όταν βρίσκονται στο προσκήνιο.
Ισχυρή επιθυμία για κυριαρχία πάνω στους άλλους που τους θεωρούν κατώτερους.
Έλλειψη βούλησης να ενσωματώσουν τα συναισθήματα και τις αποφάσεις των άλλων στις δικές τους αποφάσεις και πλάνα.
Διακρίνονται από μία σχετική ανησυχία και ανυπομονησία.
Δεν υποβάλουν τον εαυτό του σε κριτική: Την κριτική την εκλαμβάνουν ως απειλή και αντιμετωπίζουν μεγάλες δυσκολίες στο να την αποδεχτούν.
Η έλλειψη ενσυναίσθησης: Δεν ανταποκρίνονται στις ανάγκες των συνανθρώπων τους.
Η ξεχωριστή διαχείριση της δουλειάς με την προσωπικη ζωή

Η "καλή πλευρά" των ατόμων με ναρκισσιστική διαταραχή είναι πως τα άτομα είναι πολλές φορές κοινωνικά, ανοιχτά σε νέα πράγματα και ιδέες και πολλοί άνθρωποι τους βιώνουν ως διασκεδαστικούς. Είναι πάρα πολύ εύγλωττα άτομα και δείχνουν ανοιχτά στους άλλους τι γνωρίζουν, ότι είναι καλά ενημερωμένοι και ότι γνωρίζουν πολλά.

Ναρκισσισμός και σχέσεις[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο ναρκισσισμός αποτελεί μεταξύ άλλων διαταραχή προσωπικότητας. Με την έννοια αυτή νοείται να εμφανίζονται στην καθημερινή ζωή καταστάσεις λόγω ναρκισσιστικής συμπεριφοράς επανειλημμένα και όχι μια - δυο φορές, δηλαδή να δυσκολεύει τη ζωή του ατόμου, είτε στην έκδηλη είτε στην άδηλη συμπεριφορά του και στον εσωτερικό κόσμο.

Σχέση με τον εαυτό του: Ο ναρκισσισμός είναι η διαταραχή προσωπικότητας όπου το άτομο ασχολείται υπερβολικά με τον εαυτό του, την εμφάνιση, τον τρόπο ομιλίας, ακόμα και την γλώσσα του σώματος και γενικότερα την εικόνα την οποία δημιουργεί στους άλλους. Περνάει έτσι πολύ χρόνο της ημέρας μόνος. Σκοπός βέβαια απ' όλην αυτή την ασχολία είναι να δημιουργεί θετική εκτίμηση στους γύρω του και έτσι να τους ασκεί ένα είδος εξουσίας. Το υπερβολικό ενδιαφέρον για τον εαυτό του οδηγεί στην κατάσταση του να αυτοθαυμάζεται.

Σχέση με τον κοινωνικό περίγυρο: Η ανάγκη του για θαυμασμό έχει δυσμενείς συνέπειες στο άτομο μια και αδυνατεί να καταλάβει τις ανάγκες και τα συναισθήματα άλλων. Έτσι του είναι δύσκολο να δημιουργήσει μια αληθινή σχέση με τους άλλους και διακατέχεται από το αίσθημα μοναξιάς που είναι και ο κυριότερος παράγοντας κατάθλιψης. Στις ερωτικές σχέσεις δυσκολεύεται να αγαπήσει και χρησιμοποιεί τον/την σύντροφο του ως μέσο ανάδειξης. Επιδιώκει ανθρώπους υψηλής κοινωνικής τάξης και αλλάζει συνήθως γρήγορα σύντροφο επιλέγοντας, όπως πάντοτε με κριτήριο να κερδίσει την γνώμη των άλλων, κάποιον εξίσου σημαντικό άνθρωπο. Αρχικά μπορεί ο σύντροφος του ναρκίσσου να τον θαυμάζει και για αυτό η σχέση να εξελίσσεται ομαλά αφού αυτός είναι και ο σκοπός του νάρκισσου, ο θαυμασμός της εικόνας που δημιουργεί για τον εαυτό του. Στη συνέχεια όταν τεθεί στο ζευγάρι το θέμα της αγάπης αρχίζει η σχέση σταδιακά να καταρρέει μια και δεν νοιάζονται και δεν αγαπούν πραγματικά οι νάρκισσοι τους συντρόφους τους (παρόλο που ισχυρίζονται το αντίθετο). Σκοπός τους είναι να διαλέγουν άτομα ώστε να μπορούν οι ίδιοι τους να προβληθούν. Για αυτόν τον λόγο διαλύεται μετά από λίγο καιρό η σχέση τους ώσπου να βρεθεί κάποιος άλλος θαυμαστής/θαυμάστρια που θα είναι μοναδικός στον τομέα του. Όπως και στις επαγγελματικές έτσι και στις φιλικές σχέσεις επιλέγει άτομα υψηλής κοινωνικής τάξης για να νιώθει και ο ίδιος σημαντικός, άτομα που τον θαυμάζουν και έχουν θετική εκτίμηση για αυτόν.

Αιτία ναρκισσισμού[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ηθική μείωση, κακοποίηση στην παιδική (ή και εφηβική) ηλικία,
Έλλειψη αγάπης από τους γύρω ανθρώπους και κυρίως από γονείς
Γενετικοί παράγοντες
Συναίσθημα ανεπάρκειας

Τα παραπάνω δημιουργούν αρχικά έναν αδύναμο χαρακτήρα ο οποίος θεωρεί τον εαυτό του ως θύμα. Για να αποδείξει ότι αξίζει, επιδιώκει με κάθε τρόπο να κατατάσσεται στους μη 'κοινούς' θνητούς αλλά σε μία ανώτερη κοινωνική τάξη, σε μια ελίτ. Το αίτιο του ναρκισσισμού αποτελεί ψυχολογικό τραύμα, γι' αυτό και επιδιώκει να γίνει 'κάποιος' εκδικούμενος γι' αυτά που του συνέβησαν στη ζωή του. Έχει αρνητική εικόνα για τον κόσμο γύρω του. Στο ασυνείδητο επεξηγείται ως κατώτερος που μεταφράζεται ως χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενώ στη συμπεριφορά του και στα σκεπτόμενα που ελέγχει ο ίδιος, το "ανόμοιος" το επεξηγεί ως ανώτερος καταφεύγοντας σε ιδέες μεγαλομανίας και συχνά παρανοϊκές. Μπορεί για παράδειγμα να νομίζει ότι είναι απόστολος του Θεού και κατέβηκε στη Γη για μια ειδική αποστολή ή γενικά σκέψεις που τον κάνουν να θεωρεί τον εαυτό του ανώτερο, διαφορετικό και μοναδικό. Έτσι εκτοξεύεται λόγω του εγωκεντρισμού και της μανίας του για δόξα σε υψηλές θέσεις. .

Αδύναμα σημεία: α) από εξωγενείς παράγοντες:

Όταν ο άλλος δεν τον αντιμετωπίζει με τον συνήθη τρόπο που θέλει (να τον θαυμάζουν και να του κάνουν συνεχώς κοπλιμέντα) τότε θυμώνει και μπορεί ακόμη να αλλάξει η εκτίμηση που τρέφει για αυτό το πρόσωπο.
Όταν ανακαλύπτει ότι οι ιδέες μεγαλομανίας δεν ισχύουν, για παράδειγμα αν χάσει κάπου και έτσι δει ότι δεν είναι καλύτερος από τους άλλους οι συνέπειες θα είναι εξίσου άσχημες.
Όταν δέχεται κριτική από άλλα άτομα, γιατί φοβάται ότι θα ανακαλύψουν τον πραγματικό εαυτό του που κρύβει (ότι δηλαδή θα τον καταλάβουν) και θα χάσει όλη τη θετική εκτίμηση του κόσμου που κέρδισε μέσα από το θέατρο.

β) από ενδογενείς παράγοντες: Μπορεί χωρίς τη μεσολάβηση κάποιου συμβάντος να συνειδητοποιήσει τα παραπάνω, τότε το αποτέλεσμα θα είναι ίδιο. Η μοναξιά που τον πνίγει μπορεί να τον οδηγήσει σε κατάθλιψη.

Επαγγελματική εξέλιξη[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Όπως είπαμε και παραπάνω ενδιαφέρονται κυρίως οι νάρκισσοι για δουλειές που θα τους δώσουν τη δυνατότητα να είναι στο επίκεντρο, να είναι διάσημοι και θα τους εντάξουν στην ανώτερη κοινωνική τάξη έτσι ώστε να υπερέχουν των ''κοινών θνητών''. Τέτοιες δουλειές είναι οι τραγουδιστές, τα μοντέλα, οι ηθοποιοί, οι μάνατζερ, οι πολιτικοί, οι επιχειρηματίες, οι παρουσιαστές κ.α.

Θεραπεία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Δύσκολα οι νάρκισσοι αναζητούν ψυχολογική υποστήριξη. Τις περισσότερες φορές αρνούνται την πάθηση. Η θεραπεία πραγματοποιείται με ψυχοθεραπεία και αν το άτομο αντιμετωπίζει και κατάθλιψη τα φάρμακα ίσως να είναι απαραίτητα.

Σχέση ναρκισσισμού και άλλων διαταραχών προσωπικότητας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Είναι αρκετά σημαντικό να εξεταστεί κατά πόσο τα στοιχεία του ναρκισσιστικού χαρακτήρα είναι όντως στοιχεία χαρακτήρα και όχι συμπτώματα κοινωνιοπάθειας, υπομανίας ή μανίας ή διπολικής διαταραχής. Σε περίπτωση που έχουμε με κάποια άλλη διαταραχή προσωπικότητας τα φαινομενικά ναρκισσιστικά στοιχεία του χαρακτήρα είναι περιοδικά και άμεσα εξαρτημένα από τις διακυμάνσεις στη διάθεση του ασθενούς.

Επίλογος[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η ψυχολογία ενός νάρκισσου όπως φάνηκε και παραπάνω από την περιγραφή είναι αρκετά πολύπλοκη και τίθεται ένα μεγάλο θέμα στο είναι και φαίνεσθαι. Ένας νάρκισσος είναι ένας καλός ηθοποιός γιατί τα προβλήματα που τον βαραίνουν και διαμόρφωσαν αρχικά ένα χαρακτήρα αδύναμο δεν τα έχει ξεφορτωθεί απλά τα έχει κρύψει καλά. Για αυτό και συχνά νάρκισσοι λένε εκφράσεις όπως: 'δεν με ξέρει κανείς πραγματικά'.

Δείτε επίσης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

• Otto Kernberg: Aggressivity, Narcissism, and Self-Destructiveness in the Psychoterapeutic Relationship: New Developments in the Psychopathology and Psychotherapy of Severe Personality Disorders, Yale University Press (July 10, 2004)