Νέα Ευρώπη

Η εφημερίδα Νέα Ευρώπη ήταν φιλοαξονική εφημερίδα που κυκλοφόρησε στη Θεσσαλονίκη στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής. Δημοσίευε άρθρα με τα οποία προπαγάνδιζε τη νίκη του Άξονα και τη δημιουργία της νέας τάξης πραγμάτων που, σύμφωνα με την εφημερίδα, αυτή θα δημιουργούσε, και στρεφόταν κατά των Συμμάχων και των Ελλήνων ανταρτών. Η αρθρογραφία της επίσης χαρακτηριζόταν από έντονο αντισημιτισμό και αντικομμουνισμό.

Έκδοση και διεύθυνση της Νέας Ευρώπης

Το πρώτο φύλλο της Νέας Ευρώπης κυκλοφόρησε στις 14 Απριλίου του 1941, λίγες μόνο μέρες δηλαδή μετά την είσοδο των γερμανικών δυνάμεων στην πόλη (9 Απριλίου 1941) και κόστιζε 2 δραχμές. Κατά τον πρώτο χρόνο της κυκλοφορίας της κάτω από τον τίτλο Νέα Ευρώπη υπήρχε με μικρότερα τυπογραφικά στοιχεία και ο τίτλος στα γερμανικά (Das Neue Europa).

Από την έναρξη έκδοσης της εφημερίδας μέχρι τον Ιούνιο του 1941 διευθυντής της ήταν ο Βασίλειος Λαμψάκης. Στη συνέχεια, με γερμανική διαταγή, τη διεύθυνση της εφημερίδας ανέλαβε ο Ιωάννης Σπαθάρης με αρχισυντάκτη τον Μιχαήλ Παπαστρατηγάκη. Λίγους μήνες αργότερα, τον Νοέμβριο του 1941, τη Νέα Ευρώπη απέκτησαν οι Δημήτριος Ηλιάδης και Πέτρος Ωρολογάς, ιδιοκτήτες εκδοτικού οίκου στην Αθήνα, ενώ παρέμεινε στην εφημερίδα ο Παπαστρατηγάκης. Τέλος, τον Φεβρουάριο του 1943, την Νέα Ευρώπη αγόρασε, έναντι 40-60 εκατομμυρίων δραχμών, ο Γεώργιος Πολλάτος, υπό τη διεύθυνση του οποίου η εφημερίδα εκδιδόταν μέχρι την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων από τη Θεσσαλονίκη.

Από τις αρχές Οκτωβρίου του 1944, λόγω έλλειψης χαρτιού και άλλων προβλημάτων, η Νέα Ευρώπη έβγαινε σε κοινή έκδοση με την άλλη φιλοαξονική εφημερίδα της Θεσσαλονίκης, την Απογευματινή, και, λόγω του πληθωρισμού, κόστιζε 100.000.000 δραχμές. Το τελευταίο φύλλο της κοινής έκδοσης των δύο εφημερίδων κυκλοφόρησε στις 29 Οκτωβρίου του 1944.

Η Νέα Ευρώπη, όπως και η Απογευματινή, ξεκίνησε να εκδίδεται στα πιεστήρια του Νικολάου Κοντογούρη ο οποίος είχε αναγκαστεί να τα πουλήσει σε τιμή πολύ χαμηλότερη από την πραγματική αξία τους ύστερα από απειλές που δέχθηκε από τη γερμανική διοίκηση.

Αρθρογραφία

Στη διάρκεια της Κατοχής η εφημερίδα Νέα Ευρώπη δημοσίευσε επανειλημμένα άρθρα που στρέφονταν κατά των Εβραίων. Μεταξύ αυτών υπήρξαν και άρθρα, στα οποία αποδίδονταν στην υποτιθέμενη «επιθυμία» για κερδοσκοπία των Εβραίων η πείνα στην Ελλάδα και οι θάνατοι από αυτή. Δημοσίευσε επίσης άρθρα στα οποία κατηγορούσε τους Εβραίους ότι συνωμοτούσαν εναντίον της Ευρώπης.

Ενδεικτικά:

Στις 9 Δεκεμβρίου του 1942 η εφημερίδα είχε τρίστηλο πρωτοσέλιδο σχετικά με την μεταφορά του Ισραηλιτικού Νεκροταφείου και με σχόλιο «Η απόφασις προκαλεί αισθήματα ευγνωμοσύνης».

Την 27 Φεβρουαρίου του 1943 δημοσιεύεται άρθρο του Παπαστρατηγάκη με τίτλο «Ήλθεν η ώρα»! «..όταν δε η Ελλάς ευρέθη κατά γης, πρώτοι οι οποίοι επετέθησαν εναντίον της διά να σκυλλεύσουν το πτώμα της ήσαν αυτοί, οι άνθρωποι με το κίτρινον αστέρα, οι Εβραίοι[..]. Αυτοί ενεθύμησαν και την χρεωκοπημένην λίραν. Ποιος λησμονεί τον παρισυνόν χειμώνα και το παρελθόν θέρος; Εις τα ύψη η λίρα, εις τον ουρανόν αι τιμαί. Πέρισυ νεκροί από την πείναν[...]. Και εκείνοι, οι άνθρωποι με τον κίτρινον αστέρα και με την κίτρινη από το μίσος ψυχήν, εθησαύριζον. Ήσαν οι ρυθμιστές των τιμών.[...] Η ελληνική γη θέλει να απαλλαγή από αυτούς. [...]Οι άνθρωποι με τους κίτρινους αστέρας δεν έχουν πλέον θέσιν εις τον τόπον αυτόν. Και η απαλλαγή θα είναι μία ημέρα πραγματικής απολυτρώσεως, την οποίαν θα εορτάση ο λαός και δεν θα λησμονήσουν αι ελληνικαί γεννεαί. Ήλθεν η ώρα! Οι βέβηλοι ας φύγουν...».

Στις 8 Μαρτίου του 1943 είχε τετράστηλο άρθρο με τίτλο «Προσοχή Έλληνες! Από σήμερον γενήτε φρουροί του συνόρου που χωρίζει τον Εβραίον από τον γηγενή» και άρθρο του Νίκου Καμμώνα με τίτλο «Δόλος – Απάτη. Το σύνθημα του Εβραϊσμού».

Στις 7 Απριλίου του 1943 είχε έντονο κύριο άρθρο με τίτλο «Συνωμοσία των Εβραίων και Μπολσεβίκων εναντίον ολοκλήρου της Ευρώπης και της ανθρωπότητος...»

Από τις 8 Αυγούστου του 1944 δημοσίευσε σε οκτώ συνέχειες την ανάλυση του συνταγματάρχη Γεωργίου Πούλου για το πώς δημιούργησαν «οι Εβραίοι κράτος εν κράτει».

Από τα πρώτα της φύλλα η Νέα Ευρώπη παρουσίαζε την νίκη των δυνάμεων του Άξονα ως σίγουρη και την νέα τάξη πραγμάτων που αυτή θα διαμόρφωνε ως την έναρξη μιας νέας εποχής, στην οποία οι Έλληνες θα έπρεπε να μπουν με την πλευρά των νικητών. Έτσι καλούσε τους Έλληνες να συνεργαστούν με τις κατοχικές δυνάμεις και κατηγορούσε ως προδότες εκείνους που αγωνίζονταν κατά των δυνάμεων κατοχής.

Στις 17 Μαΐου του 1941 στο κύριο άρθρο της ανέφερε : «Και αν ο πόλεμος αυτός συνεχίζεται και αν η κατηραμένη Νήσος της εβραιομασωνικής κεφαλαιοκρατίας αμύνεται ακόμη, αμφιβολία όμως πλέον καμμία δεν χωρεί διά την έκβασίν του, διά την θριαμβευτικήν δικαίωσιν του αγώνος της γερμανικής ρομφαίας –ενός αγώνος που θ’ ανοικοδομήση, με την νίκην του Άξονος, την νέαν, την προκομμένην, την ειρηνικήν, την ελευθέραν και ευτυχή Ευρώπη».

Στα τέλη του καλοκαιριού του 1941 δημοσίευσε τις δηλώσεις του κατοχικού πρωθυπουργού Γεώργιου Τσολάκογλου για την ανάγκη συνεργασίας με τις κατοχικές δυνάμεις και την ανάπτυξη ειρηνικών σχέσεων στην Ευρώπη και στην Μεσόγειο στην νέα τάξη πραγμάτων, σχολιάζοντας:

«...Είναι τούτο το κήρυγμα αληθώς εθνικόν, το οποίον πρέπει να κατανοήσουν όλοι, διότι μόνον διά της συνεργασίας θα φθάσωμεν εις καλλίτερας ημέρας διά το Έθνος μέσα εις μίαν Ευρώπη νέαν, εις την οποίαν θα επικρατήσουν ο πολιτισμός της εργασίας και η αρχή της δικαιοσύνης».

Τον Μάρτιο του 1943 το κύριο άρθρο της είχε τον τίτλο «Προδόται»: «Κάθε Έλλην ο οποίος αγαπά την πατρίδα του και διασώζει ακόμη κάποιαν δόσιν λογικής έχει την υποχρέωσιν να θεωρήση ως προδότας των μεγάλων συμφερόντων του Έθνους, όλους εκείνους τους κακοποιούς, οι οποίοι ετράπησαν προς τα όρη διά να ελευθερώσουν δήθεν τον τόπον. Διότι αυτοί, οι «ελευθερωταί» διαπράττουν τερατώδη εγκλήματα, φονεύουν Έλληνας, ληστεύουν, τρομοκρατούν πληθυσμούς αγροτικούς».

Η Γερμανία, σε αντίθεση με την Αγγλία και τις Η.Π.Α, παρουσιαζόταν από τις στήλες της εφημερίδας ως η χώρα που επιδίωκε τη συνεργασία με τις άλλες χώρες, συνεργασία που θα απέβαινε προς όφελος όλων των πλευρών, και όχι την εκμετάλλευσή τους. «Αντίθετα προς την καπιταλιστικήν και πολιτικήν αυτήν εκμετάλλευσιν, η Γερμανία βασίζει ανέκαθεν και θα βασίση και εις το μέλλον τας εμπορικάς της συναλλαγάς και με τας χώρας της Βαλκανικής επί των αρχών της συνεργασίας προς αμοιβαίον όφελος των συναλλασσομένων».(19 Μαΐου 1941)

Στους Συμμάχους επίσης απέδιδε η εφημερίδα την ευθύνη για την έλλειψη τροφίμων και την πείνα γράφοντας ότι «εσύρθημεν εις τον πόλεμον και όταν όλη η νεότης της υπαίθρου και των πόλων ευρέθη εις τας τάξεις του στρατού, οι αγροί έμειναν ακαλλιέργητοι» και ότι οι Σύμμαχοι «εστράφησαν εναντίον της Ελλάδος και απέκλεισαν τους λιμένας της[...] Έπρεπε να πεινάση ο Ελληνικός Λαός».(25 Νοεμβρίου 1941)

Τον Μάρτη του 1943 δημοσιεύτηκε στην Νέα Ευρώπη άρθρο του Κύρου Γραμματικόπουλου, που είχε καταταγεί ως εθελοντής στη Βέρμαχτ και φέρεται να είχε πολεμήσει με το γερμανικό στρατό σε διάφορα μέτωπα. Στο άρθρο αυτό, που είχε τίτλο «Ο Αγών κατά του Μπολσεβικισμού. Ιδού η φρικτή πραγματικότης εις την Ρωσσίαν των Σοβιέτ! Η αφήγησις ενός Έλληνος ο οποίος την έζησεν», ο Γραμματικόπουλος δήλωνε ότι ήταν υπερήφανος που είχε συμμετάσχει «εις τον αγώνα εναντίον του βάρβαρου μπολσεβικισμού και έτσι παρά το πλευρόν των Γερμανών συναδέλφων...»

Την 1η Μαΐου του 1943 δημοσιεύτηκε στην Νέα Ευρώπη άρθρο -πρόσκληση του συνταγματάρχη Γεωργίου Πούλου (που κατά τη διάρκεια της Κατοχής συνεργάστηκε με τους Γερμανούς ως επικεφαλής εθελοντικού σώματος) προς πρώην αξιωματικούς του ελληνικού στρατού για να συμμετάσχουν στο σώμα που είχε συγκροτήσει. Στο άρθρο αυτό που είχε τίτλο «Έλληνες αξιωματικοί! Οι δολοφόνοι μπολσεβίκοι λησταντάρται των βουνών εξοντώνουν κατά τον φρικαλεώτερον τρόπον συνδέλφους σας προκαλώντας φόβο και ανασφάλειας στις τάξεις των τελευταίων» ο Πούλος δήλωνε προς τους αξιωματικούς ότι σε περίπτωση που δεν τον ακολουθούσαν θα είχαν την ίδια τύχη με άλλους αξιωματικούς που εκτελέστηκαν από τον ΕΛΑΣ λίγο καιρό πριν.

Στα μέσα Μαΐου του 1943 η Νέα Ευρώπη ξεκίνησε τη δημοσίευση 20 άρθρων του πρώην βουλευτή του Κ.Κ.Ε Μανώλη Μανωλέα (ο οποίος είχε συνεργαστεί κατά τη διάρκεια της δικατορίας του Μεταξά με την Ασφάλεια και στην Κατοχή με τις γερμανικές αρχές κατοχής και συμμετείχε στη συγκρότηση της φιλοναζιστικής οργάνωσης ΕΣΠΟ) σχετικά με τις επιδιώξεις και την τακτική του διεθνούς κομμουνισμού.

Σε διάφορα άρθρα της Νέας Ευρώπης γινόταν αναφορά στον κίνδυνο από τον λεγόμενο «πανσλαυισμό», που σύμφωνα με την εφημερίδα ήταν το «στήριγμα» της Αγγλίας ενώ πίσω του κρυβόταν η Σοβιετική Ένωση. Σταδιακά ο «πανσλαυιστής» ταυτίστηκε από την εφημερίδα με τους κομμουνιστές αντάρτες.

Δίκη

Στις 23 Οκτωβρίου του 1945 ξεκίνησε στο Ειδικό Δικαστήριο Δωσιλόγων στη Θεσσαλονίκη η λεγόμενη «δίκη των Δημοσιογράφων» ή «των Δωσίλογων του Τύπου».. Μεταξύ των κατηγορουμένων, που συνολικά ήταν 17, ήταν ο Γεώργιος Πολλάτος, ο Νίκος Φαρδής, ο Ιωάννης Σπαθάρης, ο Βασίλης Λαμψάκης ο Μιχαήλ Παπαστρατηγάκης, ο Δημ. Ηλιάδης και ο Ξενοφών Γιοσμάς. Ανάμεσα στους μάρτυρες κατηγορίας ήταν Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, που είχαν επιζήσει από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, και οι οποίοι μέσω του προέδρου της Ισραηλιτικής κοινότητας Χαΐμ Σαλτιέλ, είχαν καταθέσει μηνυτήρια αναφορά κατά του Παπαστρατηγάκη, του Πολλάτου κ.α.

Εξεταζόμενος από τους δικαστές ο Πολλάτος υποστήριξε ότι ο ίδιος δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένας υπάλληλος των Γερμανών και ότι ανέλαβε την Νέα Ευρώπη προκειμένου να συντηρήσει την οικογένειά του, υποστηρίζοντας παράλληλα ότι αναλαμβάνοντας την εν λόγω εφημερίδα (χωρίς όμως να αναφέρει που βρήκε τα χρήματα για την αγορά της) έδωσε δουλειά σε δεκάδες άνεργους δημοσιογράφους της πόλης. Στις κατηγορίες για λεηλασία των εβραϊκών περιουσιών απάντησε: «Εάν δεν ήμην εγώ δεν θα εγένετο η κατάσχεσις των ισραηλιτικών περιουσιών;». Καταδικάστηκε σε κάθειρξη 15 ετών και οδηγήθηκε στις φυλακές Επταπυργίου. Υπέβαλε αίτηση χάριτος, η έκβαση της οποίας δεν είναι γνωστή. Πάντως, τον Οκτώβριο του 1949, είχε ενταχθεί στην κατηγορία των οφειλετών του Δημοσίου.

Ο Νικόλαος Φαρδής ήταν δημοσιογράφος της Νέας Ευρώπης και πριν τον πόλεμο εργαζόταν στην εφημερίδα "Μακεδονία". Ήταν γνωστός γιατί με τα εμπρηστικά άρθρα του κατά των Εβραίων της Θεσσαλονίκης το 1930 οδήγησε στο πογκρόμ του Κάμπελ στις 29 Ιουνίου του 1931. Για τον ρόλο του στο πογκρόμ δικάστηκε αλλά αθωώθηκε, όπως και οι συγκατηγορούμενοί του, από το κακουργιοδικείο Βέροιας το 1932. Αντίστοιχου ύφους και περιεχομένου άρθρα έγραφε και στην Νέα Ευρώπη στη διάρκεια της Κατοχής. Επιπλέον, από τον Σεπτέμβριο του 1941 ήταν υπάλληλος του Γραφείου Τύπου και Ραδιοφωνίας και αρμόδιος να λογοκρίνει τα θεατρικά έργα, τις ταινίες, τα περιοδικά, τα βιβλία και κάθε είδους έντυπο εκτός των ημερήσιων εφημερίδων ενώ αργότερα έγινε προϊστάμενος του ελληνικού τμήματος του Γερμανικού Γραφείου Τύπου, που είχε ιδρυθεί το 1942. Στη δίκη «των Δωσίλογων του Τύπου» απουσίαζε, με αποτέλεσμα να χωριστεί η εκδίκαση της υπόθεσης του από των υπολοίπων.

Ο Ιωάννης Λαμψάκης και ο Ξενοφών Γιοσμάς καταδικάστηκαν ερήμην σε θάνατο. Ο Μιχαήλ Παπαστρατηγάκης, που είχε φύγει στο εξωτερικό, καταδικάστηκε σε ισόβια. Τελικά συνελήφθη στη Βιέννη από τους Συμμάχους. Στην Ελλάδα βρέθηκε το 1947 και υπέβαλε αίτημα ανακοπής της απόφασης υποστηρίζοντας ότι δεν ήταν παρών στο δικαστήριο «ουχί εξ απειθείας αλλ' εκ λόγων ανωτέρας βίας». Τον Μάιο του 1948 το εν λόγω αίτημα έγινε δεκτό από το δικαστήριο που κήρυξε τον Παπαστρατηγάκη αθώο λόγω αμφιβολιών. Την ίδια μέρα και με τους ίδιους μάρτυρες δικάστηκε και ο Νικόλαος Φαρδής που επίσης αθωώθηκε.

Πηγές

• Αλεξάνδρα Πατρικίου, Μια «νέα» ιστορική περίοδος υπό συγκρότηση: Όψεις του δημοσίου λόγου των εφημερίδων Νέα Ευρώπη και Απογευματινή στην κατοχική Θεσ/νίκη, Εθνική Αντίσταση 1941-1944 – Ο παράνομος Τύπος στη Βόρεια Ελλάδα, Η Έκθεση Ντοκουμέντων – Τα Πρακτικά της Ημερίδας (Ημερομηνία ημερίδας: 31 Ιανουαρίου 2009, με τίτλο Ο Τύπος της Βόρειας Ελλάδας στην Κατοχή), Μορφωτικό Ίδρυμα Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Μακεδονίας – Θράκης
• Μανώλης Κανδυλάκης, Εφημεριδογραφία της Θεσσαλονίκης - Από τον πόλεμο στη δικτατορία 1941-1967, Τόμος Δ’, εκδ. UNIVERSITY STUDIO PRESS/ΕΚΦΡΑΣΗ, 1/2008, ISBN 9789601217000
• Στράτος Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων - Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, εκδόσεις Επίκεντρο, 11/2006, ISBN 9789606647314
• Στράτος Δορδανάς, «Ο εχθρός με την πένα»: Η δίκη των δημοσιογράφων της Νέας Ευρώπης και Απογευματινής, Εθνική Αντίσταση 1941-1944 – Ο παράνομος Τύπος στη Βόρεια Ελλάδα, Η Έκθεση Ντοκουμέντων – Τα Πρακτικά της Ημερίδας (Ημερομηνία ημερίδας: 31 Ιανουαρίου 2009, με τίτλο Ο Τύπος της Βόρειας Ελλάδας στην Κατοχή), Μορφωτικό Ίδρυμα Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Μακεδονίας – Θράκης