Μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα

30 Οκτωβρίου 2015: Σύριοι και Ιρακινοί πρόσφυγες προερχόμενοι από την Τουρκία αποβιβάζονται από μια βάρκα στο νησί της Λέσβου.

Το μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα αναφέρεται στη συστηματική παράνομη/παράτυπη είσοδο μεγάλου αριθμού μεταναστών στην Ελλάδα κατά σε κύριες περιόδους 1990 - 2011 και 2015 μέχρι και σήμερα.

Η πτώση των σοσιαλιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Ευρώπη το 1989, δημιούργησε το πρώτο κύμα οικονομικής μετανάστευσης με προορισμό την Ελλάδα (με μετανάστες κυρίως από την Αλβανία, Βουλγαρία και Ρουμανία) διαμέσου των βόρειων συνόρων και στη συνέχεια προστέθηκαν μετανάστες από χώρες της Αφρικής και της Ασίας. Κατά τη δεκαετία 2000 - 2010, η Ελλάδα έγινε πόλος έλξης εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών όχι μόνο από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, αλλά από ολόκληρο τον κόσμο, με αποτέλεσμα το 7% του πληθυσμού της χώρας να αποτελείται από μετανάστες από χώρες εκτός Ε.Ε (Ευρωπαϊκής Ένωσης). Η συσσώρευση μεγάλου πλήθους μεταναστών ήταν πρωτόγνωρη για τον γηγενή ελληνικό πληθυσμό και αναπόφευκτα δημιούργησε μείζον πολιτικό ζήτημα με τελείως διαφορετικές προσεγγίσεις και προτάσεις επίλυσης από τα ελληνικά πολιτικά κόμματα. Επίσης, η Ελλάδα έχει χαρακτηριστεί ως κύρια είσοδος μετανάστευσης στην Ευρώπη για την περίοδο το διάστημα 2005 - 2010 (συγκεκριμένα χαρακτηρίστηκε ως «η πύλη της Ευρώπης για την παράνομη μετανάστευση». Σε άλλες χώρες, όπως η Ισπανία και η Ιταλία, επιχειρείται περιορισμός της μετανάστευσης μέσω συμφωνιών με τις γειτονικές χώρες που δεν ανήκουν στην Ε.Ε. αλλά στην Ελλάδα η παράνομη μετανάστευση παραμένει μείζον ζήτημα. Η ελληνική κρίση χρέους 2010-2012 δεν έχει μειώσει τον αριθμό των μεταναστών που έρχονται στην Ελλάδα, η οποία αποτελεί το κύριο δρόμο εισόδου στην Ευρώπη. Το 2010, σύμφωνα με τη Frontex, 9 στους 10 μετανάστες που εισήλθαν παράνομα στην Ευρώπη, εισήλθαν μέσω της Ελλάδας. Πολλοί μετανάστες που εισέρχονται στην Ελλάδα, ξαναφεύγουν μετά από κάποιο χρονικό διάστημα. Ωστόσο, οι πολιτικές εξελίξεις στη Λιβύη και την Τυνησία το 2011 (Αραβική Άνοιξη), επανέφεραν τη μετανάστευση προς την Ευρώπη μέσω της Ιταλίας (κυρίως μέσω της νήσου Λαμπεντούζα), καθιστώντας αυτή τη χώρα μία από τις κύριες πύλες εισόδου μεταναστών στην Ευρώπη. Το 2011 αυξήθηκε περαιτέρω η μετανάστευση. Σύμφωνα με τη Frontex, τους πρώτους 9 μήνες του 2011 πέρασαν τα ελληνικά σύνορα 112.844 μετανάστες έναντι 76.697 την αντίστοιχη περίοδο του 2010. Το 2016 ιδρύθηκε το Υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής ενώ το 2019 καταργήθηκε. Τον Ιανουάριο του 2020 επανασυστάθηκε ως Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. Από τον Μάρτιο του 2020 λειτουργούν στη χώρα δύο Κλειστά Κέντρα Φιλοξενίας Προσφύγων και Μεταναστών, στο Κλειδί Σερρών και στη Μαλακάσα Αττικής.

Νομοθετικό πλαίσιο

Το φαινόμενο της μετανάστευσης έχει οδηγήσει την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή ένωση στη θέσπιση νόμων. Από το 1991 έχει τεθεί σε εφαρμογή η Συμφωνία Σένγκεν και η Ευρωπαϊκή Ένωση απέκτησε ενιαία σύνορα. Το 2004 δημιουργήθηκε η Frontex (Ευρωπαϊκή δύναμη φύλαξη των συνόρων), με σκοπό τον περιορισμό της μετανάστευσης.

Ευρωπαϊκή Ένωση

Οι κυριότερες πτυχές του κανονιστικού πλαισίου της Ε.Ε. (Ευρωπαϊκής Ένωσης) για τη μετανάστευση είναι :

• Συνθήκη Άμστερνταμ (1999): Τέθηκε σε ισχύ το 1999, εφαρμόζοντας στην Ε.Ε. πολιτικές που αφορούν το έλεγχο των εξωτερικών συνόρων, το άσυλο, τα δικαιώματα υπηκόων τρίτων χωρών και τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών.
• Συμβούλιο Τάμπερε (1999): Αποφασίστηκε η συνεργασία με τις χώρες προέλευσης των μεταναστών, κοινό ευρωπαϊκό σύστημα ασύλου, δίκαιη μεταχείριση υπηκόων τρίτων χωρών και πλαίσιο νόμιμης μετανάστευσης αλλά και λήψη μέτρων κατά της παράνομης.
• Συμβούλιο Λάακεν (2001): Διαπιστώθηκε ότι οι στόχοι του Τάμπερε δεν υλοποιήθηκαν και συμφωνήθηκε να ενισχυθεί η συνεργασία των χωρών για το μεταναστευτικό ζήτημα.
• Συμβούλιο Σεβίλλης (2002): Συζητήθηκαν τα προγράμματα επαναπατρισμού / επανεισδοχής παράνομων μεταναστών αλλά και η φύλαξη των συνόρων της Ε.Ε.
• Συμβούλιο Θεσσαλονίκης (2003): Πρόταση δημιουργίας της ευρωπαϊκής δύναμης Frontex (ειδική δύναμη φύλαξης των εξωτερικών συνόρων της Ε.Ε.).
• Συμβούλιο Βρυξελλών (2003): Πρόγραμμα Χάγης 2005-2010 με τις εξής προτεραιότητες: α) διευκόλυνση νόμιμης μετανάστευσης, καταπολέμησης της "μαύρης εργασίας" και έλεγχο της παράνομης μετανάστευσης, β) η μεταναστευτική πολιτική γίνεται ατζέντα των εξωτερικών υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, γ) ενσωμάτωση μεταναστών και δ) κοινό σύστημα απόδοσης ασύλου για την Ε.Ε.
• Συμβούλιο Βρυξελλών (2005): Σφαιρική αντιμετώπιση μετανάστευσης με συνεργασία χωρών προέλευσης, διέλευσης και προορισμού.
• Συμβούλιο Βρυξελλών (2007): Ίδρυση Ευρωπαϊκού Ταμείου Ένταξης υπηκόων τρίτων χωρών για την περίοδο 2007-2013.
• Συμβούλιο Βρυξελλών (2008): Έγκριση του Ευρωπαϊκού Συμφώνου για τη Μετανάστευση και το Άσυλο: α) οργάνωση της νόμιμης μετανάστευσης βάσει των δυνατοτήτων κάθε κράτους-μέλους (σε επίπεδο αγοράς εργασίας, στέγασης και κοινωνικών υπηρεσιών κ.α.) και ενθάρρυνση της ενσωμάτωσης, β) καταπολέμηση παράνομης μετανάστευσης - επαναπατρισμός, γ) ενίσχυση φύλαξης συνόρων και δ) συγκρότηση της Ευρώπης ως χώρας ασύλου.
• Συμβούλιο Βρυξελλών (2009): Ψήφιση του Προγράμματος της Στοκχόλμης (2010-2014): α) μηχανισμός αξιολόγησης συμφωνιών επανεισδοχής, β) συμφωνίες επανεισδοχής με χώρες όπως Αφγανιστάν ή Ιράκ, γ) χρηματοδότηση για υποδομές σε τρίτες χώρες με σκοπό τη διαχείριση της παράνομης μετανάστευσης και δ) διάλογος με τρίτες χώρες για αποφυγή των ανθρωπιστικών τραγωδιών της παράνομης μετανάστευσης (λόγω επικινδυνότητας των μεθόδων μετανάστευσης).

Ελλάδα

Διάγραμμα με αριθμό μεταναστών στην Ελλάδα από τη δεκαετία του 1951 μέχρι τη δεκαετία του 2001. Πηγή Εθνική Στατιστική Υπηρεσία της Ελλάδας - το διάγραμμα είναι από το βιβλίο Το Μεταναστευτικό Ζήτημα στη Μεσόγειο (Ισπανία - Ιταλία - Ελλάδα) σελ. 33.

Στο μακρινό παρελθόν, η Ελλάδα, λόγω της κακής της οικονομικής κατάστασης, δεν προσέλκυε οικονομικούς μετανάστες, αλλά αντίθετα ωθούσε Έλληνες στη μετανάστευση. Η Ελλάδα ως χώρα υποδοχής μεταναστών έγινε τη δεκαετία του 1990 και τότε ξεκίνησε η διαμόρφωση της μεταναστευτικής πολιτικής. Η μετανάστευση αυξήθηκε το διάστημα 2000-2011 και το 2010 εκτιμήθηκε ότι εισήλθαν στην Ελλάδα γύρω στους 128.000 μετανάστες. Το διάστημα 2000-2011 η μετανάστευση γινόταν κυρίως μέσω της Τουρκίας, διαμέσου του Έβρου ποταμού (ή και χερσαίως στο μοναδικό κομμάτι των ελληνοτουρκικών συνόρων μεταξύ Νέας Βύσσας και Καστανιών όπου ο Έβρος διασχίζει την Αδριανούπολη και τα σύνορα δεν οριοθετούνται από αυτόν) ή των νησιών του Αιγαίου. Συνήθης σκοπός ήταν η μετάβαση σε κάποια άλλη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συνήθως μέσω του λιμανιού της Πάτρας ή της Ηγουμενίτσας. Για να αντιμετωπιστεί το ζήτημα αυτό ελήφθησαν συγκεκριμένα οι εξής νομοθετικές πρωτοβουλίες:

• Νόμος 1975/1991 με τίτλο Είσοδος, έξοδος, παραμονή, εργασία, απέλαση αλλοδαπών, διαδικασία αναγνώρισης προσφύγων και άλλες διατάξεις. Μέχρι τότε υπήρχε μόνο ο νόμος 4310/1929 ο οποίος ήταν ανεπαρκής αφού αφορούσε ζητήματα των προσφύγων από τη Μικρά Ασία. Ο νέος νόμος 1975/1991 καθορίζει τις προϋποθέσεις εισόδου και παραμονής μεταναστών στην Ελλάδα αλλά και απέλαση όσων ήταν χωρίς νομικές διατυπώσεις. Η ποινή φυλάκισης έως πέντε χρόνια προβλέπεται με τον νόμο αυτό σε όποιον εισέρχεται παράνομα στην Ελλάδα.
• Νόμος 2910/2001 με τίτλο Είσοδος και παραμονή αλλοδαπών στην Ελληνική Επικράτεια. Κτήση της ιθαγένειας με πολιτογράφηση και άλλες διατάξεις. Παρόλο που ο νόμος 1975/1991 ήταν αυστηρός, αυξήθηκε η παράνομη εισροή μεταναστών και δημιουργήθηκε η ανάγκη για αντιμετώπιση του ζητήματος, αναγνωρίζοντας ότι οι μετανάστες συμβάλουν στην οικονομία και κοινωνία. Ο νέος νόμος μετέφερε τη μεταναστευτική πολιτική από το Υπουργείο Δημόσιας Τάξης στο Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Παράλληλα μειώθηκε από 15 σε 2 έτη ο απαιτούμενος χρόνος διαμονής του μετανάστη για το δικαίωμα στην οικογενειακή επανένωση. Οι ανήλικοι μετανάστες απέκτησαν δικαίωμα στην υποχρεωτική εκπαίδευση και κατοχυρώθηκε η πρόσβαση των μεταναστών στο σύστημα δικαιοσύνης και κοινωνικής προστασίας. Επίσης ο νόμος ρύθμισε την πολιτογράφηση.

• Νόμος 3386/2005 με τίτλο Είσοδος, διαμονή και κοινωνική ένταξη υπηκόων τρίτων χωρών στην Ελληνική επικράτεια, ο οποίος θεωρείται βασικό νομοθέτημα της ελληνικής μεταναστευτικής πολιτικής. Με τον νέο νόμο μειώθηκε η γραφειοκρατία, ενοποιώντας την άδεια εργασίας και διαμονής μεταναστών σε ένα έγγραφο. Έγινε προσπάθεια νομιμοποίησης παράτυπων μεταναστών και ενσωματώθηκε η κοινοτική οδηγία 2003/86 για την οικογενειακή επανένωση των μεταναστών. Επίσης ενσωματώθηκε η κοινοτική οδηγία 2003/109 για το καθεστώς του επί μακρός διαμένοντος αλλοδαπού με συμπλήρωση πενταετούς διαμονής στην Ελλάδα και γνώση της ελληνικής γλώσσας, πολιτισμού και ιστορίας. Παράλληλα προβλέπονται ποινικές, οικονομικές και διοικητικές κυρώσεις σε όσους παρέχουν υπηρεσίες σε παράνομους μετανάστες/υπηκόους τρίτων χωρών.

• Νόμος 3386/2007 με τίτλο Ειδικές ρυθμίσεις θεμάτων μεταναστευτικής πολιτικής και λοιπών ζητημάτων αρμοδιότητας Υπουργείου Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης. Με τον νόμο αυτό διευκολύνονται οι μετανάστες στην εξαγορά του 20% των ενσήμων που απαιτείται να συμπληρώσουν για να ανανεώσουν την άδεια παραμονής τους. Επίσης οι γονείς μεταναστών μπορούν να νομιμοποιούνται όταν τα παιδιά τους φοιτούν στην πρωτοβάθμια ή δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

• Νόμος 3838/2010 με τις προϋποθέσεις απόκτησης ελληνικής ιθαγένειας. Τροποποιείται ο Κώδικας ελληνικής ιθαγένειας ο οποίος βασιζόταν στην αρχή του δίκαιου του αίματος. Με τον νέο νόμο τα παιδιά μεταναστών αποκτούν την ελληνική ιθαγένεια, με τη γέννησή τους στην Ελλάδα, με προϋπόθεση ότι οι δύο γονείς διαμένουν στην Ελλάδα μόνιμα και νόμιμα για 5 συνεχόμενα έτη. Επίσης παιδιά μεταναστών, τα οποία έχουν παρακολουθήσει τουλάχιστον 6 έτη ελληνικού σχολείου και κατοικούν μόνιμα και νόμιμα στη χώρα, δικαιούνται την ελληνική ιθαγένεια. Οι αλλοδαποί οι οποίοι επιθυμούν την πολιτογράφηση ως Έλληνες θα πρέπει να διανέμουν νόμιμα για επτά συνεχόμενα έτη, να έχουν λευκό ποινικό μητρώο, γνώση ελληνικών, ομαλή ένταξη στην οικονομική και κοινωνική ζωή αλλά και εξοικείωση με τους θεσμούς του πολιτεύματος .

Πρόσφυγας

Σύμφωνα με τη Σύμβαση της Γενεύης «Περί του καθεστώτος των Προσφύγων» που υιοθετήθηκε διεθνώς στις 28 Ιουλίου 1951 (κυρώθηκε από την Ελλάδα το 1959 ) και τροποποιήθηκε με το Πρωτόκολλο της Νέας Υόρκης της 31ης Ιουλίου 1967, πρόσφυγας είναι «κάθε πρόσωπο, το οποίο, επειδή έχει δικαιολογημένο φόβο διωγμού λόγω φυλής, θρησκείας, εθνικής προέλευσης, πολιτικών πεποιθήσεων ή συμμετοχής σε ορισμένη κοινωνική ομάδα, βρίσκεται έξω από τη χώρα της υπηκοότητάς του και δεν μπορεί, ή εξαιτίας αυτού του φόβου, δεν θέλει να προσφύγει στην προστασία της χώρας αυτής».

Ανήλικοι

Η προστασία των ανήλικων και ασυνόδευτων μεταναστών γίνεται με εφαρμογή της Διεθνούς Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, κατά την οποία οι ανήλικοι δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως παραβάτες της μεταναστευτικής νομοθεσίας αλλά ως δικαιούχοι προστασίας. Ο Συνήγορος του Πολίτη σε δελτίο τύπου στις 8 Φεβρουαρίου 2008 με θέμα τους ασυνόδευτους ανήλικους στην Πάτρα επισήμανε ότι η Ελλάδα αθετεί την εφαρμογή των διεθνών συμβάσεων για τα δικαιώματα του παιδιού, χαρακτηρίζοντας την κατάσταση κρίσιμη και δραματική. Το 2012, οι δημοσιευμένες μαρτυρίες ανηλίκων ασυνόδευτων μεταναστών, από το κέντρο υποδοχής ανηλίκων μεταναστών Civico Zero της Ρώμης, επιβεβαίωσαν την κρίσιμη και δραματική κατάσταση στην Ελλάδα .

Στις 5 Απριλίου 2011 η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για την παράνομη κράτηση ασυνόδευτου ανήλικου Αφγανού, το 2007, στο κέντρο κράτησης της Παγανής στη Λέσβο.

Άσυλο - Δουβλίνο ΙΙ

Άσυλο

Οι πρόσφυγες είναι μετανάστες που αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη χώρα προκειμένου να διαφύγουν τον κίνδυνο που αντιμετωπίζουν στη χώρα που ζουν. Αναγκάζονται να καταφύγουν σε μια ξένη χώρα, συνήθως παράτυπα και χωρίς ταξιδιωτικά έγραφα, με σκοπό να ζητήσουν άσυλο. Ο προσδιορισμός του μετανάστη ως πρόσφυγα γίνεται από το Υπουργείο Εσωτερικών της Ελλάδος μέσω της Επιτροπής Ασύλου. Η αίτηση για άσυλο γίνεται από τον ίδιο τον μετανάστη ενώπιον των αστυνομικών αρχών ή τα τμήματα Διεύθυνσης Αλλοδαπών στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Η εξέταση του ασύλου γίνεται με προσωπική συνέντευξη από εξειδικευμένο αστυνομικό και διερμηνέα. Ο αιτών άσυλο μπορεί κατά τη διαδικασία συνέντευξης να έχει παράσταση από δικηγόρο, εάν το επιθυμεί. Από τη στιγμή που ένας μετανάστης αιτείται άσυλο δεν μπορεί να απελαθεί από τη χώρα. Υπεύθυνο για τη στέγαση των αιτούντων ασύλου στην Ελλάδα είναι το Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Ο αιτών άσυλο μετανάστης για να λάβει στέγαση κάνει αίτηση στα Κέντρα Υποδοχής. Τα παιδιά των αιτούντων άσυλο έχουν πρόσβαση σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες των δημόσιων σχολείων, ακόμη και με ελλιπή δικαιολογητικά.

Τον Ιούνιο 2013 απασχόλησε τα ΜΜΕ Ελλάδος και Τουρκίας η περίπτωση του Μπουλούτ Γιαϊλά, υπεύθυνου νεολαίας του κόμματος DHKP-C στην Τουρκία. Ο Γιαϊλά διέφυγε από την Τουρκία και προσπάθησε να αιτηθεί πολιτικό άσυλο από την Ελλάδα μέσω της ΜΚΟ «Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες» . Πριν ολοκληρωθεί το αίτημα ασύλου, την Πέμπτη 30 Μαΐου 2013, απήχθη σε δρόμο στα Εξάρχεια και στη συνέχεια βρέθηκε κρατούμενος στην Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία της Κωνσταντινούπολης. Ο Δημήτρης Τσουκαλάς, βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, έφερε το περιστατικό στη Βουλή των Ελλήνων, καταθέτοντας ότι το αυτοκίνητο με το οποίο απήχθη ο πρόσφυγας ανήκε στην Ελληνική Αστυνομία και ότι η απαγωγή διεξήχθη από την ίδια, με σκοπό την άμεση έκδοση του πρόσφυγα στην Τουρκία. Η ελληνική αστυνομία αρνήθηκε της κατηγορίες και τη συμμετοχή στο περιστατικό. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, με αφορμή το περιστατικό αυτό, δήλωσε ότι η Ελλάδα παραβιάζει σειρά διεθνών υποχρεώσεων. Η προϊσταμένη της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθηνών Παναγιώτα Φάκου έδωσε εντολή για προκαταρκτική εξέταση της συγκεκριμένης υπόθεσης. Τη συνεργασία της ελληνικής με την τουρκική αστυνομία αναφέρει δημοσίευμα της τουρκικής εφημερίδας Vatan.

Δουβλίνο ΙΙ

Ο κανονισμός Δουβλίνο ΙΙ (ή Κανονισμός 343/2003 ) είναι νομικό κείμενο που θεσπίστηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση και καθορίζει τη χώρα η οποία θα είναι υπεύθυνη για να δώσει άσυλο στον αιτούντα πρόσφυγα. Σύμφωνα με τον Κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ, ο μετανάστης δικαιούται να ζητήσει άσυλο στην ευρωπαϊκή χώρα στην οποία θα εισέλθει την πρώτη φορά. Μετανάστες οι οποίοι εισέρχονται στην Ελλάδα και κατόπιν μεταβαίνουν σε άλλη χώρα για να αιτηθούν άσυλο θα πρέπει, σύμφωνα με τον κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ, να επιστρέφονται πίσω στην Ελλάδα.

Λόγω της κακής κατάστασης της εφαρμογής του ασύλου στην Ελλάδα ο κανονισμός αυτό το 2010-2011 βρισκόταν άτυπα σε επανεξέταση και προτάθηκε προσωρινή αναστολή για περίοδο έξι μηνών όταν κάποιο ενδιαφερόμενο μέλος "αντιμετωπίζει ιδιαίτερα επείγουσες καταστάσεις, οι οποίες επιβαρύνουν στο έπακρο τις ικανότητες υποδοχής".

Τον Απρίλιο 2011, μετά από έκθεση της Γαλλίδας Σοσιαλίστριας Ευρωβουλευτού Σιλβί Γκιγιόμ, ψηφίστηκε από την Ολομέλεια του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου οδηγία η οποία συνιστά στα κράτη μέλη να μην εφαρμόζουν την αρχή της επαναπροώθησης των αιτούντων άσυλο στην πρώτη χώρα εισόδου στην Ευρώπη. Στην έκθεσή της η Σιλβί Γκιγιόμ συγκεκριμένα ανέφερε: "η ισχύουσα κοινοτική νομοθεσία για το άσυλο δεν προστατεύει αφενός τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο στην Ευρώπη ενώ προκαλεί, αφετέρου, πολύ μεγάλες διαφορές μεταξύ των κρατών-μελών σ' ό,τι αφορά τη μεταχείριση των αιτούντων άσυλο και των προσφύγων".

Στις 21 Δεκεμβρίου 2011 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι κινδυνεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα των μεταναστών που επιστρέφουν στην Ελλάδα μέσω του Κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ. Η απόφαση του δικαστηρίου χαρακτηρίστηκε ότι ανατρέπει τον κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ.

Εφαρμογή του Δουβλίνου ΙΙ στην Ελλάδα

Τον Μάρτιο 2011 τα αιτήματα ασύλου που εκκρεμούν στην Ελλάδα εκτιμάται ότι είναι περίπου 45.000. Λόγω της κακής λειτουργίας του συστήματος αιτήσεων και παροχής ασύλου στην Ελλάδα, η Γερμανία το 2010 αποφάσισε για ένα έτος να αναστείλει την εφαρμογή του κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ, απόφαση την οποία πήραν και εφάρμοσαν επίσης η Σουηδία, η Μ. Βρετανία, η Ισλανδία, η Νορβηγία, η Αυστρία, η Φινλανδία και η Δανία. Σύμφωνα με τη μη κυβερνητική οργάνωση ECRE (European Council on Refugees and Exiles) η πιθανότητα κάποιος μετανάστης να αναγνωριστεί στην Ελλάδα ως πρόσφυγας (αν καταφέρει και αιτηθεί άσυλο ) είναι πολύ μικρή. Σύμφωνα με στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, το έτος 2009 ένας μετανάστης είχε ελάχιστες πιθανότητες να αναγνωριστεί ως πρόσφυγας στην Ελλάδα σε σύγκριση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία (Eurostat) η Ελλάδα μαζί με τη Δανία και την Ολλανδία κατατάσσεται σε έκτη θέση στις ευρωπαϊκές χώρες για τις περισσότερες αιτήσεις ασύλου σε σχέση με τον πληθυσμό (η Κύπρος κατατάσσεται πρώτη με 3.600 αιτήσεις ανά εκατομμύριο κατοίκων και ακολουθούν η Σουηδία, το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο και η Αυστρία). Σε απόλυτους αριθμούς το 2010 η Γαλλία δέχτηκε τις περισσότερες αιτήσεις για άσυλο (51.600 αιτήσεις) ενώ η Ελλάδα το 2010 δέχτηκε πάνω από 10.000 αιτήσεις ασύλου.

Στις 21 Ιανουαρίου 2011 το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων καταδίκασε τη στάση του Βελγίου και της Ελλάδας, με αφορμή την επιστροφή ενός Αφγανού μετανάστη από το Βέλγιο στην Ελλάδα. Ο μετανάστης ταξίδεψε μέσω του Ιράν και της Τουρκίας και εισήλθε στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω της Ελλάδας στις 7 Δεκεμβρίου 2008 (από τη Μυτιλήνη). Στις 10 Φεβρουαρίου 2009 ο μετανάστης αυτός έφτασε χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα στο Γραφείο Αλλοδαπών του Βελγίου όπου αιτήθηκε άσυλο. Στις 15 Ιουνίου 2009 ο μετανάστης επιστράφηκε, χωρίς τη θέλησή του, στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον κανονισμό Δουβλίνο ΙΙ. Η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου αναφέρει ότι "η επιστροφή μεταναστών αιτούντων άσυλο πίσω στην Ελλάδα παραβιάζει την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα". Η Ελλάδα καταδικάστηκε για απάνθρωπη-εξευτελιστική μεταχείριση αλλά και άθλιες συνθήκες κράτησης του πρόσφυγα (παραβίαση του άρθρου 3 της Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων). Το Βέλγιο καταδικάσθηκε για παραβίαση του δικαιώματος στη ζωή με την απόφασή του να απελαθεί ο πρόσφυγας στην Καμπούλ. Επίσης το Βέλγιο καταδικάστηκε γιατί παραβίασε και το δικαίωμα προσφυγής του μετανάστη σε δίκαιη και σύντομη δίκη. Σύμφωνα με μη κυβερνητικές οργανώσεις για τους πρόσφυγες (όπως η φλαμανδική Vluchtelingenwerk Vlaanderen, η Διεθνής Αμνηστία, η Ciré, η βελγική Jesuit Refugee Service Belgium, η European Council on Refugees and Exiles, η CRE και η Caritas International) οι αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα κακοποιούνται ζώντας στους δρόμους ή σε υπερπλήρη κέντρα κράτησης και η διαδικασία χορήγησης ασύλου χαρακτηρίζεται προβληματική ενώ σχολιάζουν αρνητικά τη συνθήκη Δουβλίνο ΙΙ. Ο Kathelijne Houben από τη Vluchtelingenwerk Vlaanderen υποστηρίζει ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να υποστηρίξει την Ελλάδα σε νομοθετικές μεταρρυθμίσεις του συστήματος ασύλου.

Το 2011 θεσπίστηκε ο ελληνικός νόμος 3907/2011 «Ίδρυση Υπηρεσίας Ασύλου και Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής, προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ "σχετικά με τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες στα κράτη - μέλη για την επιστροφή των παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών" και λοιπές διατάξεις» για την αναδιάρθρωση των κρατικών λειτουργιών απονομής ασύλου. Με τον νόμο αυτό προβλέπεται η εθελούσια επιστροφή του μετανάστη και αναφέρονται οι τεχνικοί λόγοι για τους οποίους αυτό δεν θα μπορούσε να εφαρμοστεί, όπως σε περιπτώσεις όπου δεν υπάρχει συνεργασία με τις πρεσβείες ή εξαιτίας κακών πολιτειακών συνθηκών στις χώρες των μεταναστών κλπ.

Από την Ελλάδα έχει προταθεί η ανακατανομή και μετεγκατάσταση των μεταναστών χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα, με δίκαιη αναλογία, σε όλα τα κράτη μέλη της Ευρώπης.

Σύμφωνα με καταγγελτική αναφορά 14 οργανώσεων που ασχολούνται με μεταναστευτικά ζητήματα, η Ελλάδα δεν τηρεί τις υποχρεώσεις της όσον αφορά στην πρόσβαση των αλλοδαπών στη διαδικασία χορήγησης ασύλου, καθώς η Διεύθυνση Αλλοδαπών Αττικής δέχεται μόνο 20 αιτήσεις χορήγησης ασύλου κάθε Σάββατο.

Πρώτη φάση (έως το 2014)

Εικόνα φράκτη στην πόλη Μελίγια στα σύνορα Ισπανίας-Μαρόκου. Οι συνεργασίες Ισπανίας-Μαρόκου όπως και της Ιταλίας-Λιβύης έχουν φράξει τη μετανάστευση στην Ισπανία και Ιταλία με αποτέλεσμα οι μετανάστες να κάνουν το γύρο της Μεσογείου και να εισέρχονται στην Ευρώπη μέσω της Ελλάδας.

Πληθώρα ειδικών παραγόντων έχουν διαμορφώσει το ζήτημα των μεταναστευτικών ρευμάτων εισροής στην Ελλάδα. Η γεωγραφική θέση της χώρας, με χερσαία και θαλάσσια σύνορα που φυλάγονται δύσκολα, δημιουργεί προϋποθέσεις ευκολότερης πρόσβασης πληθυσμών από γειτονικές χώρες ενώ παράλληλα, ως σταυροδρόμι ανάμεσα σε δύο ηπείρους, αποτελεί ενδιάμεσο σταθμό αρκετών μεταναστών. Η ύπαρξη σχετικά εκτεταμένου αγροτικού τομέα, μεγάλου αριθμού μικρομεσαίων επιχειρήσεων αλλά και παραοικονομίας, συντελούν επίσης στην ευκολότερη απορρόφηση μεταναστευτικής εργασίας, συχνά εποχικής ή περιοδικής, κυρίως στους τομείς των κατασκευών, του αγροτικού τομέα, της παροχής υπηρεσιών και της βιοτεχνίας. Επιπλέον, η διαμόρφωση ενός εν γένει χαλαρού θεσμικού πλαισίου εκτιμάται πως ευνόησαν ή ενθάρρυναν την είσοδο μεταναστών.

Η Ελλάδα θεωρείται ως η κύρια είσοδος μετανάστευσης στην Ευρώπη καθώς οι δίοδοι μέσω άλλων χωρών όπως της Ιταλίας και της Ισπανίας έχουν ουσιαστικά φραγεί μεταφέροντας την αντιμετώπιση του προβλήματος σε τρίτες χώρες όπως το Μαρόκο, τη Λιβύη και την Τυνησία. Η Ιταλία, βάση συμφωνίας του 2009 με τη Λιβύη, απελαύνει όσους μετανάστες προσπαθούν να εισέλθουν στην Ιταλία, όταν εντοπιστούν στα διεθνή ύδατα. Η απέλαση των μεταναστών από την Ιταλία έχει λάβει αρνητικές κριτικές από την Καθολική Εκκλησία της Ιταλίας, την αντιπολίτευση του Σίλβιο Μπερλουσκόνι, από υπέρμαχους των ανθρώπινων δικαιωμάτων αλλά και από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) η οποία χαρακτηρίζει την πρακτική αυτή ως παράβαση της Συνθήκης της Γενεύης. Οι πολιτικές εξελίξεις στην Τυνησία και Λιβύη στις αρχές του 2011 έχουν οδηγήσει πολλούς μετανάστες σε παράνομη είσοδο στην Ιταλία μέσω της νήσου Λαμπεντούζα (βρίσκεται ανάμεσα στη Σικελία και την Τυνησία). Η Ισπανία, για την αντιμετώπιση της μετανάστευσης, έχτισε το 2005 ένα φράκτη μήκους 11 χιλιομέτρων και ύψους 6 μέτρων στη Θέουτα και έναν δεύτερο φράκτη στη Μελίγια. Παράλληλα ανέπτυξε συνεργασία με το Μαρόκο και δημιούργησε το SIVE (Sistema Integrado de Vigilancia Exterior), ένα πληροφοριακό και επιχειρησιακό σύστημα με σταθμούς ανίχνευσης παρουσίας ανθρώπων, ελικόπτερα και πλοία. Το 2010, η Ευρωπαϊκή Ένωση υπολόγιζε ότι το 90% των ανθρώπων που εισέρχονται παράνομα στην Ευρώπη συλλαμβάνονται στα ελληνικά σύνορα. Ανάμεσα στους μετανάστες βρίσκονται και πολλοί ασυνόδευτοι ανήλικοι οι οποίοι κινδυνεύουν από τα κυκλώματα των δουλεμπόρων. Ανήλικοι μετανάστες ωθούνται σε εξαναγκαστική εργασία, πορνεία και αφαίρεση οργάνων. Σύμφωνα με τη βρετανική υπηρεσία ελέγχου για το άσυλο, το 60% των παιδιών που εμφανίζονται σε κέντρα υποδοχής μεταναστών στην Ευρώπη έχει παρασυρθεί από τα παραπάνω κυκλώματα. Το φθινόπωρο του 2010, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε τη χορήγηση, από το κοινοτικό ταμείο, στην Ελλάδα ποσού 323 εκ. ευρώ για την αντιμετώπιση των ροών μεταναστών ενώ παράλληλα η επιτροπή έχει προσφύγει στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο κατά της Ελλάδας για παραβίαση της κοινοτικής νομοθεσίας σχετικά το σύστημα ασύλου.

Με αφορμή τις πολιτικές εξελίξεις (εξεγέρσεις) στην Τυνησία, την Αίγυπτο και την Αλγερία τον Ιανουάριο 2011, το Υπουργείο Θαλασσίων Υποθέσεων αποφάσισε τη λήψη εντατικότερων μέτρων και συνοριακών ελέγχων από τις αστυνομικές και λιμενικές αρχές της Ελλάδος, για ενδεχόμενο κύμα μεταναστών από την Αίγυπτο. Παράλληλα ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Χρήστος Παπουτσής, ζήτησε από τις οργανώσεις που υποστηρίζουν τους μετανάστες να μη συμμετέχουν σε εκδηλώσεις οι οποίες ενδέχεται να δημιουργήσουν εντάσεις. Συγκεκριμένα είπε "Απευθύνω έκκληση προς όλους τους φορείς και τις ενώσεις υπέρ των μεταναστών να αποτρέψουν τα μέλη τους από εκδηλώσεις που θα λειτουργούσαν ως εστίες έντασης".

Την 17η Ιανουαρίου 2012 η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) για βασανισμό (συγκεκριμένα βιασμό με κλομπ) του Τούρκου παράνομου μετανάστη Necati Zontul από δύο άνδρες του Λιμενικού Σώματος Χανίων, στις 5 Ιουνίου 2001. Η Ελλάδα παραβίασε το άρθρο 3 της ΕΣΔΑ και της επιβλήθηκε πρόστιμο 50.000 ευρώ για ηθική βλάβη και 3.500 ευρώ για δικαστικά έξοδα. Στις 14 Οκτωβρίου 2004 ο κατηγορούμενος λιμενικός είχε καταδικαστεί αρχικά σε 30 μήνες φυλάκιση για προσβολή σεξουαλικής αξιοπρέπειας. Στη συνέχεια, κατά την έφεση η ποινή μετατράπηκε σε 6 μήνες η οποία τελικώς τράπηκε σε πρόστιμο 792 ευρώ. Το ΕΔΑΔ χαρακτήρισε την τελική ποινή που επιβλήθηκε ως ανεπαρκή.

Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει δημοσιεύει αναφορές στις οποίες καλεί την Ελλάδα να βελτιώσει τις συνθήκες κράτησης των μεταναστών.

Κιλκίς

Η Περιφερειακή Ενότητα Κιλκίς είχε υποδεχτεί τους περισσότερους πρόσφυγες και μετανάστες από οποιαδήποτε άλλη περιοχή της Ελλάδας με συνολικό αριθμό καταυλιζόμενων που ξεπερνά τις 25.000 ενώ ο πληθυσμός των μόνιμων κατοίκων δεν ξεπερνά τις 80.000. Στην Περιφερειακή Ενότητα Κιλκίς, και συγκεκριμένα στην Ειδομένη κατέληγε το σύνολο των μεταναστών και προσφύγων που επιθυμούσαν να εγκατασταθούν στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη. Έτσι δημιουργηθεί από ΜΚΟ και την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες πρόχειροι καταυλισμοί στους οποίους παρέμεναν οι μετανάστες και πρόσφυγες έως τη χρονική στιγμή του ανοίγματος των συνόρων. Παράλληλα, ο Ελληνικός Στρατός δημιούργησε δύο οργανωμένα Κέντρα Διαμονής Μεταναστών και Προσφύγων. Συγκεκριμένα στην Περιφερειακή Ενότητα Κιλκίς λειτουργoύσαν τρεις πρόχειροι καταυλισμοί στην Ειδομένη με 15.000 άτομα, στον Συνοριακό Σταθμό Ευζώνων (παρά την ΠΑΘΕ) με 1.000 άτομα και στο Πολύκαστρο (στο ΣΕΑ Πολυκάστρου στην ΠΑΘΕ) με 2.000 άτομα. Τα δύο Κέντρα Διαμονής βρίσκονται στη Νέα Καβάλα Κιλκίς με 4.000 άτομα και στο Χέρσο Κιλκίς με 4.500 άτομα.

Έβρος

Το πρόβλημα της παράνομης διάσχισης των συνόρων στον Έβρο έγινε εντονότερο το 2010 και παρουσιάστηκε στα διεθνή μέσα μαζική ενημέρωσης. Υπολογίζεται ότι το 2010 (μέχρι τον Οκτώβριο 2010) καθημερινώς 300 - 350 μετανάστες εισέρχονταν στην Ελλάδα παράνομα από τα σύνορα του Έβρου. Το πέρασμα του ποταμού είναι επικίνδυνο και έχουν καταγραφεί περιπτώσεις πνιγμών ή θάνατοι από το ψύχος. Σύμφωνα τις συμφωνίες που έχει συνάψει η Ελλάδα με την Τουρκία, οι μετανάστες που εισέρχονται παράνομα στην Ελλάδα θα πρέπει να επιστρέφονται στην Τουρκία αλλά στην πράξη αυτές οι περιπτώσεις είναι πολύ λίγες και η Τουρκία δέχεται μόνο Τούρκους υπηκόους. Ένας λόγος που η Τουρκία είναι απρόθυμη να δεχτεί την επιστροφή μεταναστών είναι ότι αυτό μπορεί να οδηγήσει στη μαζική απέλαση εκατοντάδων χιλιάδων μεταναστών από την Ευρώπη πίσω στην Τουρκία. Ρεπορτάζ του BBC τον Ιούνιο 2013 παρουσίασε μαρτυρίες προσφύγων από τη Συρία οι οποίοι, προσπαθώντας να διασχίσουν τα σύνορα δια μέσου του Έβρου ποταμού, απωθήθηκαν με βίαιο τρόπο από την αστυνομία .

Κέντρα κράτησης μεταναστών

Όταν οι μετανάστες εισέρχονται στην Ελλάδα συλλαμβάνονται και οδηγούνται στα κέντρα κράτησης μεταναστών. Σύμφωνα με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα οι συνθήκες διαβίωσης στα κέντρα κράτησης μεταναστών είναι τραγικές και απάνθρωπες και επικρατεί συνωστισμός. τον Σεπτέμβριο 2010, κλιμάκιο της Ύπατης Αρμοστείας του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες χαρακτήρισε τραγική την κατάσταση στα κέντρα κράτησης και το φαινόμενο των μεταναστευτικών ροών που αντιμετωπίζει η Ελλάδα ως «ανθρωπιστική κρίση».

Πανοραμική εικόνα του κέντρου κράτησης μεταναστών στο χωριό Φυλάκιο.

Σύμφωνα με την οργάνωση Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, η κατάσταση στα τμήματα συνοριακής φύλαξης Έβρου λίγο πριν το τέλος του 2010 ήταν άσχημη (σύμφωνα με μαρτυρίες μεταναστών που κρατήθηκαν στα τμήματα συνοριακής φύλαξης Φερών, Σουφλίου, Κυπρίνου και Τυχερού). Υπήρχε συνωστισμός (υπερδιπλάσιος αριθμός ανθρώπων από το προβλεπόμενο), η κράτηση ήταν μικτή (άνδρες, γυναίκες και ασυνόδευτοι ανήλικοι κρατούνται στους ίδιους χώρους) και οι συνθήκες υγιεινής άθλιες. Συγκεκριμένα τα σκεπάσματα ήταν βρώμικα και οι μετανάστες δεν είχαν υγειονομική πρόσβαση. Τα κρεβάτια δεν επαρκούσαν και μερικοί μετανάστες κοιμούνταν καθισμένοι. Ο φωτισμός και η θέρμανση ήταν ελλιπής και υπήρχαν μετανάστες που δεν είχαν προαυλιστεί σε διάστημα κράτησης 4 μηνών. Οι μετανάστες δεν είχαν επικοινωνίας με τον έξω κόσμο, πρόσβαση σε δωρεάν νομική βοήθεια και οι ελληνικές αρχές δεν τους ενημέρωναν για τα δικαιώματά τους. Την κακή κατάσταση των κέντρων κράτησης σχολίασε και η Διεθνής Αμνηστία με ανακοίνωσή της στις 8 Ιουλίου 2011. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα αναφέρουν ότι το 60% των προβλημάτων υγείας (λοιμώξεις αναπνευστικού, μυοσκελετικοί πόνοι, διάρροια, εντερικές διαταραχές, δερματικές παθήσεις και ψυχολογικά) των κρατούμενων μεταναστών στον Έβρο οφείλεται στις απάνθρωπες συνθήκες διαβίωσης και υγιεινής των κέντρων κράτησης.

Αρνητική κριτική για την κράτηση παιδιών στα κέντρα κράτησης μεταναστών έκανε ο Επίτροπος για τα ανθρώπινα δικαιώματα του Συμβουλίου της Ευρώπης, Τόμας Χάμμαρμπεργκ. Σύμφωνα με αυτόν η κράτηση παιδιών στα κέντρα αυτά είναι αντίθετη στη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού και τα παιδιά είναι εκτεθειμένα σε πράξεις βίας ενώ παράλληλα στερούνται την πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας και εκπαίδευσης. Την 15η Δεκεμβρίου 2011, κείμενο κοινής απόφασης στη γερμανική Βουλή άσκησε αρνητική κριτική στην Ελλάδα για τις «συνθήκες φρίκης» που επικρατούν στα κέντρα κράτησης προσφύγων. Ο Συνήγορος του Πολίτη επισκέφτηκε τη Θράκη στις αρχές του 2011 και χαρακτήρισε «ανθρωπιστική κρίση» την κατάσταση στα κέντρα κράτησης.

Για την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης, οι ελληνικές αρχές ακολουθούν εν μέρει τη λογική «όσο χειρότερα για τους μετανάστες, τόσο το καλύτερο», δηλαδή οι κακές συνθήκες κράτησης θα αποθαρρύνουν μελλοντικούς μετανάστες να εισέλθουν στην Ελλάδα παράνομα. Αυτή τη διάγνωση για τη νοοτροπία των ελληνικών αρχών υιοθέτησε και έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Ελλάδα, τον Ιανουάριο του 2012. Ο Μάουρο Πάλμα (πρόεδρος Επιτροπής του Συμβουλίου της Ευρώπης) είπε συγκεκριμένα: «Υπάρχει εσκεμμένη πολιτική της ελληνικής κυβέρνησης. Διαφορετικά πώς μπορεί να εξηγηθεί ότι στο Σουφλί φιλοξενούνται 146 μετανάστες σε 110 τετρ. μέτρα ενώ την ίδια στιγμή στη Σπάρτη οι εγκαταστάσεις υποδοχής μεταναστών παραμένουν άδειες;».

Η Ευρωπαία επίτροπος Σεσίλια Μάλμστρομ έχει επισκεφτεί την Ελλάδα και τα κέντρα κράτησης μεταναστών αρκετές φορές και έχει χαρακτηρίσει τις συνθήκες κράτησης κακή ή απαράδεκτη. Αντίστοιχα ο Συνήγορος του Πολίτη έχει αποφανθεί ότι «διαθέτουν ελλιπέστατες υποδομές και είναι ακατάλληλοι ακόμη και για ολιγοήμερη κράτηση» Το Δεκέμβριο 2012 έκλεισε το κέντρο κράτησης μεταναστών της Βέννας, μετά από αυτοψία της Ευρωπαίας Επιτρόπου, αρμόδιας για Εσωτερικές Υποθέσεις, Σεσίλια Μάλμστρομ. Στο κέντρο αυτό, τον Φεβρουάριο του 2010, είχε ξεσπάσει εξέγερση 124 από τους μετανάστες που κρατούνταν εκεί.

Χώρος ταφής μεταναστών

Πανοραμική εικόνα του χώρου ταφής νεκρών μεταναστών που δεν είχαν ταξιδιωτικά έγγραφα, στη Σιδηρώ Έβρου.

Η διάσχιση του Έβρου ποταμού είναι επικίνδυνη και αρκετοί μετανάστες έχουν χάσει τη ζωή τους από πνιγμό ή λόγω κακών καιρικών συνθηκών όπως ψύχος στην προσπάθειά τους να εισέλθουν από την Τουρκία στην Ελλάδα. Μέσα στο πρώτο επτάμηνο του 2010, εικοσιοκτώ άτομα έχασαν τη ζωή τους (πνίγηκαν στο ποταμό) προσπαθώντας να περάσουν τα ελληνοτουρκικά σύνορα. Την ταφή των νεκρών μεταναστών (αγνώστων στοιχείων) αναλαμβάνει εδώ και 10 χρόνια ο Μουφτής Διδυμότειχου Σερίφ Δαμάδογλου σε ένα ύψωμα λίγο έξω από τη Σιδηρώ Έβρου. Στον ίδιο χώρο θάβονται και οι σοροί των μεταναστών χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα οι οποίοι περισυλλέγονται στο Αιγαίο Πέλαγος.

Μετά από δημοσίευση φωτογραφιών τον Αύγουστο-Σεπτέμβριο 2010, το νεκροταφείο αυτό έλαβε αρνητική κριτική από διεθνή και τοπικά μέσα ενημέρωσης. Συγκεκριμένα το νεκροταφείο χαρακτηρίστηκε ως "νεκροταφείο-χωματερή" και έγιναν αναφορές για ύπαρξη ομαδικών τάφων. Σύμφωνα με καταγγελία των Οικολόγων Πράσινων οι συγγενείς των νεκρών μεταναστών υφίστανται ταλαιπωρία γιατί οι τάφοι ανοίγουν πολλές φορές (δεν υπάρχει σήμανση για κάθε νεκρό) ώστε να εντοπιστεί ο αναζητούμενος νεκρός. Οι Οικολόγοι Πράσινοι για το θέμα αυτό ζήτησαν να αφαιρεθεί η πινακίδα «Νεκροταφείο λαθρομεταναστών Μουφτεία Έβρου» και ζήτησαν «η Πολιτεία να εξασφαλίσει την αξιοπρεπή ταφή των ανθρώπων αυτών και να παρέχει στους συγγενείς τους όλες τις απαραίτητες διευκολύνσεις».

Frontex

Για να μειωθεί η εισροή μεταναστών μέσω Έβρου, το φθινόπωρο του 2010 η Ελλάδα ζήτησε από την Ευρωπαϊκή Ένωση τη συνδρομή της δύναμης Frontex (Μεθοριακή Δύναμη Ταχείας Επέμβασης) η οποία επιχειρεί στο Αιγαίο από το 2009. Μέχρι την 4η Νοεμβρίου 2010 κατέφθασαν 175 μέλη της Frontex μαζί με 15 λεωφορεία, 19 περιπολικά και ένα ελικόπτερο. Η δύναμη αυτή είχε συσταθεί το 2007 και το 2010 ήταν η πρώτη φορά που εκτελούσε επιχειρήσεις στον Έβρο.

Εκπρόσωποι της Ελληνικής Αστυνομίας χαρακτήρισαν επιτυχή την παρουσία της Frontex στα ελληνοτουρκικά σύνορα γιατί μειώθηκε η εισροή μεταναστών. Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο τύπου της Ελληνικής Αστυνομίας, η δύναμη αυτή συμβάλει και στην ταυτοποίηση των χωρών προέλευσης των μεταναστών καθώς πολλοί μετανάστες που εισέρχονται στην Ελλάδα δηλώνουν ψεύτικες εθνικότητες ώστε να έχουν ευκολότερη πρόσβαση - αντιμετώπιση στην αίτηση ασύλου. Ορισμένοι Ασιάτες δηλώνουν Αφγανοί, μετανάστες από τη βόρεια Αφρική δηλώνουν Παλαιστίνιοι και άλλοι από την κεντρική Αφρική δηλώνουν Σομαλοί.

Σύμφωνα με τον εκπρόσωπο της Frontex, Michal Parzyszek, «η ασφάλεια των συνόρων σχετίζεται και με την τρομοκρατία». Συγκεκριμένα είπε «δεν δηλώνω ότι οι μετανάστες είναι τέτοια απειλή αλλά ανάμεσα σε αυτούς μπορεί να υπάρχουν άνθρωποι που δεν αναζητούν καλύτερη ζωή αλλά κάτι άλλο».

Τείχος-φράκτης και τάφρος στον Έβρο

Τον Ιανουάριο 2011 δήλωσε η Ελλάδα την πρόθεσή της να χτιστεί τείχος-φράκτης μήκους 12,5 χιλιομέτρων μεταξύ Νέας Βύσσας και Καστανιών (στο μοναδικό κομμάτι όπου τα ελληνοτουρκικά σύνορα είναι χερσαία χωρίς να μεσολαβεί ποτάμι, ο ποταμός Έβρος εκεί διασχίζει την Αδριανούπολη) ώστε να αποτραπεί η είσοδος αλλοδαπών στην Ελλάδα από τα ελληνοτουρκικά σύνορα. Ο ενδεικτικός προϋπολογισμός του φράχτη είναι 4.800.000 ευρώ. Η σύμβαση κατασκευής του φράκτη με την εταιρία «ΔΑΓΡΕΣ ΑΤΕ» υπεγράφη στις 19 Ιανουαρίου 2012 με χρονοδιάγραμμα παράδοσης μετά από 5 μήνες. Σύμφωνα με τη Frontex, από τον Ιανουάριο μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2010, 31.400 άτομα εισήλθαν στην Ελλάδα παράνομα διαμέσου των 12,5 χιλιόμετρων χερσαίων συνόρων στην περιοχή Νέας Βύσσας και Καστανιών.

Την 16η Ιανουαρίου 2011 δημοσιεύτηκαν τρεις δημοσκοπήσεις σχετικές με το τείχος-φράκτη, για λογαριασμό των εφημερίδων Καθημερινή της Κυριακής, Πρώτο Θέμα και Έθνος της Κυριακής. Στις δημοσκοπήσεις αυτές η πλειοψηφία των ερωτηθέντων συμφωνεί με τον φράκτη (σε ποσοστά 60% έως 80%, δηλώνοντας «συμφωνεί ή μάλλον συμφωνεί»). Επίσης υπέρ του τείχους-φράκτη έχει ταχθεί ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Άνθιμος, προτείνοντας να γίνει και άλλο ένα τείχος νοτιότερα στο χωριό Πόρος. Με την κατασκευή του τείχους συμφωνούν και οι κάτοικοι των χωριών Karaagac και Bosnakoy από την την πλευρά της Τουρκίας, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι οι μετανάστες ποδοπατούν τα χωράφια τους και δημιουργούν ζημιές. Η θέση υπέρ του τείχους αλλά και της επέκταση αυτού δημοσιεύτηκε στην επίσημη ιστοσελίδα της Κίνησης Ανεξάρτητων Πολιτών του Μίκη Θεοδωράκη στις 12 Ιανουαρίου 2011. Σύμφωνα με δηλώσεις του υφυπουργού Προστασίας του Πολίτη, Μανώλη Όθωνα, (μετά την περιοδεία του στον Έβρο τον Νοέμβριο 2011) ο φράχτης πρόκειται να ολοκληρωθεί το πρώτο εξάμηνο του 2012. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να μην χρηματοδοτήσει τον φράκτη και σύμφωνα με τη γνώμη της επιτρόπου Σεσίλια Μάλστρομ «η ενέργεια αυτή δεν συνιστά από μόνη της λύση στο πρόβλημα της παράνομης μετανάστευσης στην περιοχή».

Η απόφαση αυτή έχει δεχτεί αρνητική κριτική από διάφορες πλευρές. Ο κοινοβουλευτικός εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ Θ. Δρίτσας χαρακτήρισε την απόφαση «υποκριτική και απάνθρωπη». Οι Οικολόγοι Πράσινοι χαρακτήρισαν το τείχος ως το «ελληνικό τείχος του αίσχους» μέσω της εκπροσώπου Τύπου του κόμματος, Ελεάννας Ιωαννίδου. Η υπεύθυνη του Τομέα Ενημέρωσης του Γραφείου Ελλάδας της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, Καίτη Κεχαγιόγλου, είπε "κάθε κράτος έχει το δικαίωμα να ελέγχει τα σύνορά του, αλλά με το να χτίζουμε τείχη, σπάνια δίνουμε ριζική λύση στα προβλήματα". Ο Δήμαρχος Σουφλίου χαρακτήρισε την απόφαση "πρόχειρη λύση που δεν θα φέρει αποτελέσματα" και είπε επίσης ότι "Από την Αλεξανδρούπολη έως το Ορμένιο είναι απόσταση 150 χιλιόμετρα. Τι θα σταματήσει ένας φράχτης μόλις 12,5 χιλιόμετρα;". Ο πρόεδρος των αστυνομικών υπαλλήλων Έβρου, Κώστας Χατζηαναγνώστου υποστήριξε ότι ο φράκτης δεν θα λύσει το πρόβλημα αλλά «τα κυκλώματα διακίνησης θα μεταφέρουν τους μετανάστες στην παρέβρια περιοχή, στις όχθες του ποταμού Έβρου και όχι στα χερσαία σύνορα». Αρνητική κριτική για το τείχος έλαβε η Ελλάδα από τον εκπρόσωπο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ο οποίος είπε: "οι φράκτες και τα τείχη έχει αποδείξει το παρελθόν ότι είναι προσωρινά μέτρα και δεν βοηθούν στην οργανωμένη αντιμετώπιση της μετανάστευσης". Ο Κωνσταντίνος Τσιτσελίκης (επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου) σχολίασε σχετικά με τον φράκτη: «Η ύψωση, όμως, του συρμάτινου φράκτη, αλλά και κάθε μέτρο (βλ. την περίφημη FRONTEX) που αποσκοπεί στον αποκλεισμό της πρόσβασης σε άτομα που δικαιούνται διεθνούς προστασίας, υπονομεύει τα δικαιώματα του ανθρώπου και το κράτος δικαίου και κατά συνέπεια τη θέση του καθένα μας στην ελληνική δικαιοταξία. Εν τέλει το μόνο αποτέλεσμα που μπορεί να έχουν τέτοια μέτρα είναι να θέσουν ανθρώπινες ζωές σε κίνδυνο, όπως συνέβαινε και με τα ναρκοπέδια». Κατά τη συγγραφέα και ηθοποιό Αφροδίτη Αλ Σαλέχ το τείχος θα είναι αναποτελεσματικό και θα αυξηθεί η κερδοσκοπία των λαθροδιακινητών και ο αριθμός των νεκρών μεταναστών. Λίγες μέρες μετά την υπογραφή της σύμβασης για τον φράκτη, στις 19 Ιανουαρίου 2012, ο πρόεδρος του Συμβουλίου της Ευρώπης Τζιάκομο Σαντίνι σχολίασε αρνητικά τον φράκτη δηλώνοντας: πως «η τοποθέτηση του φράκτη στα σύνορα Ελλάδος-Τουρκίας, δεν πρόκειται να δώσει λύση στο πρόβλημα της αθρόας εισόδου μεταναστών από τον Έβρο».

Το καλοκαίρι 2011 δημοσιεύτηκαν άρθρα για την κατασκευή τάφρου παράλληλα με τα ελληνοτουρκικά σύνόρα στον Έβρο, μήκους 120 χιλιομέτρων, βάθους 7 μέτρων και πλάτους 30 μέτρων. Το έργο ξεκίνησε τον Δεκέμβριο 2009 ως αμυντικό έργο ύψιστης στρατηγικής σημασίας (αντιαρματική τάφρος) με πόρους του υπουργείου Εθνικής Άμυνας και του Γενικού Επιτελείου Στρατού. Η γερμανική εφημερίδα Berliner Zeitung χαρακτήρισε το έργο ως μυστικό σχέδιο οχύρωσης κατά της μετανάστευσης. Αρνητική κριτική στην τάφρο έκανε εκπρόσωπος για τα ανθρώπινα δικαιώματα από την οργάνωση Pro Asyl δηλώνοντας ότι «η τάφρος στον Έβρο είναι παράλογη» και ότι «τέτοιες ενέργειες αυξάνουν το φόρο αίματος που πληρώνουν οι πρόσφυγες, όταν περνούν τα σύνορα». Η ελληνική κυβέρνηση επιβεβαίωσε το έργο της τάφρου ως στρατιωτικό σχέδιο εθνική ασφάλειας και άμυνας. Η κατασκευή της τάφρου σχολιάστηκε αρνητικά και από την Τουρκία.

Πορεία 15 Ιανουαρίου 2011 κατά τείχους-φράκτη

Στις 15 Ιανουαρίου 2011 έγινε συγκέντρωση στην Αθήνα, από διάφορους φορείς, κατά του φράκτη, την οποία αποκάλεσαν αντιρατσιστική, ενώ από τα κύρια αιτήματα ήταν η μη κατασκευή του φράκτη. Παράλληλα έγινε και αντισυγκέντρωση στην περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα, με επικεφαλής τον δημοτικό σύμβουλο του Δήμου Αθηναίων Νικόλαο Μιχαλολιάκο της Χρυσής Αυγής. Η προγραμματισμένη συναυλία στον Άγιο Παντελεήμονα ακυρώθηκε. Άτομα που συμμετείχαν στην αντι-συγκέντρωση βρισκόντουσαν στην πλατεία από τις 07:00 το πρωί και απέτρεψαν την τοποθέτηση εξέδρας και μικροφωνικής εγκατάστασης. Η πορεία όταν έφτασε ένα τετράγωνο πριν την πλατεία Αγίου Παντελεήμονα ακινητοποιήθηκε. Μέλη της Χρυσής Αυγής προσπάθησαν να προσεγγίσουν τους διαδηλωτές και ήρθαν σε σύγκρουση με τις δυνάμεις των ΜΑΤ τα οποία χρησιμοποίησαν χημικά για να τους απομακρύνουν. Από την αντισυγκέντρωση στον Άγιο Παντελεήμονα δημοσιεύτηκε φωτογραφία στην οποία κρατά σιδηρολοστό ο υποψήφιος του ΛΑΟΣ για τη θέση δημάρχου Θήβας, Νίκος Τουτούζας. Μετά τη δημοσίευση της φωτογραφίας αυτής ο πρόεδρος του ΛΑΟΣ (Γιώργος Καρατζαφέρης) τον απομάκρυνε από το κόμμα.

Στις 17 Ιανουαρίου 2011, το θέμα της πορείας στον Άγιο Παντελεήμονα και την εμπλοκή της Χρυσής Αυγής έφερε στο δημοτικό συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων, η "Ανταρσία στις γειτονιές της Αθήνας" (δημοτική κίνηση της ΑΝΤΑΡΣΥΑ). Ο Νικόλαος Μιχαλολιάκος, συνοδευόμενος από οκτώ σωματοφύλακες, αντέδρασε απευθύνοντας ναζιστικό-φασιστικό χαιρετισμό και αποχώρησε δηλώνοντας «να χαίρεστε τους Πακιστανούς και τους Μπανγκλαντεσιανούς που τους κάνατε Έλληνες και σας ψηφίσανε». Η αντίδραση του Μιχαλολιάκου σχολιάστηκε αρνητικά από τον δήμαρχο της Αθήνας Γιώργο Καμίνη, τον πρόεδρο του δημοτικού συμβουλίου Παναγιώτη Μπέη και τον πρώην δήμαρχο Νικήτα Κακλαμάνη.

Αιγαίο

Αρκετοί μετανάστες από τα παράλια της Τουρκίας εισέρχονται στην Ελλάδα μέσω του Αιγαίου, χρησιμοποιώντας βάρκες. Το πέρασμα του Αιγαίου είναι επικίνδυνο και έχουν καταγραφεί περιπτώσεις πνιγμών. Σύμφωνα με την εφημερίδα η Αυγή, κατά το διάστημα 2007-2009, 511 μετανάστες πνίγηκαν στο Αιγαίο κατά την προσπάθειά τους να εισέλθουν στην Ελλάδα. Οι συνθήκες κράτησης μεταναστών στα κέντρα κράτησης μεταναστών όπως στην Παγανή και στη Σάμο έχουν λάβει αρνητικές κριτικές. Αρκετές φορές η κατάσταση με την παράνομη μετανάστευση στο Αιγαίο έχει ξεπεράσει τα όρια με τους τοπικούς φορείς να αναφέρουν πως η κατάσταση έχει φτάσει στο απροχώρητο και να καλούν συχνά όλους τους αρμόδιους φορείς του τόπου ώστε να αντιμετωπίσουν από κοινού το πρόβλημα με αστυνομικές δράσεις.

Κέντρο Κράτησης Παγανής

Στη Λέσβο λειτουργεί το κέντρο κράτησης μεταναστών στην Παγανή, το οποίο λόγω άθλιων συνθηκών έχει χαρακτηριστεί στην ιστοσελίδα του πρώην πρωθυπουργού, Γεωργίου Παπανδρέου, ως "κολαστήριο ψυχών". Στις 22 Οκτωβρίου 2009 ο Σπύρος Βούγιας, υφυπουργός Προστασίας του Πολίτη επισκέφτηκε το κέντρο κράτησης της Παγανής και δήλωσε «συγγνώμη για το έλλειμμα ανθρωπιάς», «σε αυτή την αποθήκη ψυχών, όπου η κόλαση του Δάντη ωχριά μπροστά της», «οι συνθήκες είναι άθλιες, είναι απάνθρωπες, θίγουν τον πυρήνα της ανθρώπινης αξιοπρέπειας». Μετά την επίσκεψη του Σπύρου Βούγια αποφασίστηκε το κλείσιμο του κέντρου κράτησης της Παγανής. Το κέντρο κράτησης της Παγανής ήταν αρχικά σχεδιασμένο για κράτηση 300 ανθρώπων αλλά υπήρξαν στιγμές που 1.200 μετανάστες ήταν στοιβαγμένοι χωρίς ιατρική βοήθεια και υπό άθλιες συνθήκες υγιεινής, δεχόμενοι σωματική βία από φύλακες. Η Ελλάδα καταδικάστηκε στις 5 Απριλίου 2011 από το Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων για την παράνομη κράτηση ανήλικου Αφγανού.

Αθήνα

Εικόνες αφρικανών πλανόδιων μεταναστών-μικροπωλητών στο Μοναστηράκι, Αθήνα.

Ο χώρος των Προπυλαίων του Πανεπιστήμιου Αθηνών έχει χρησιμοποιηθεί από μετανάστες αρκετές φορές ως χώρος διεκδίκησης ασύλου μέσω απεργιών πείνας ή ακόμη και «ραψίματος των στομάτων».

Μεγάλος αριθμός μεταναστών που εισέρχονται στην Ελλάδα παράνομα, καταλήγουν στο κέντρο της Αθήνας, χωρίς να υπάρχει κάποια επίσημη υποδομή ή μέριμνα από την πλευρά της Πολιτείας. Από το 2008 το μέγεθος της μεταναστευτικής τάσης στο κέντρο της Αθήνας είναι μεγάλος. Στο ιστορικό κέντρο (6ο, 4ο και 1ο διαμέρισμα της Αθήνας) οι μετανάστες έχουν βρεθεί στο επίκεντρο επιθέσεων ακροδεξιών ομάδων με την αδράνεια πολλές φορές της αστυνομίας και πολλοί από αυτούς έχουν πρόβλημα στην εύρεση διαμονής.

Στην Αθήνα οι μετανάστες πέφτουν πολλές φορές θύματα οργανωμένων κυκλωμάτων τα οποία τους εκμεταλλεύονται ως φθηνό εργατικό δυναμικό. Σύμφωνα με έρευνα που παρουσιάστηκε τον Μάιο 2011 σε ημερίδα του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών,οι μετανάστες στην Ελλάδα έχουν ίση πρόσβαση στην αγορά εργασίας με τους Έλληνες αλλά δουλεύουν περισσότερο χωρίς πλήρη εργασιακά δικαιώματα. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή, που διεξήχθη το διάστημα 2009-2010, μόνο το 60% των μεταναστών είναι ασφαλισμένοι, οι μισθοί τους είναι κατώτεροι κατά 40% από τους αντίστοιχους μισθούς που έχουν οι Έλληνες και για τις ίδιες εργασίες δουλεύουν περισσότερες ώρες. Οι μετανάστες ετεροαπασχολούνται σε διαφορετικά πεδία από ότι οι Έλληνες όπως γεωργικές και οικοδομικές εργασίες.

Προβλήματα διαμονής μεταναστών

Στην Αθήνα οι μετανάστες αντιμετωπίζουν δυσκολίες στο να ενοικιάσουν κατοικία και έτσι συνήθως αναγκάζονται να νοικιάσουν διαμερίσματα τα οποία μοιράζονται με άλλους μετανάστες. Οι περισσότεροι μετανάστες στο κέντρο της Αθήνας, στις οδούς Γερανίου, Σαπφούς, Μενάνδρου, Νικηφόρου και Βηλαρά. Πολλές φορές μέσα τα διαμερίσματα ζουν, σε κακές υγειονομικές συνθήκες, 30-40 μετανάστες και υπάρχουν περιπτώσεις όπου 100 άτομα μοιράζονται μια τουαλέτα. Κάποιες παλιές πολυκατοικίες του κέντρου οι ιδιοκτήτες τις εκμισθώνουν σε έναν μεσάζοντα "επιστάτη", συνήθως αλλοδαπό, ο οποίος αναλαμβάνει την ενοικίαση σε μετανάστες και την παραλαβή των ενοικίων από αυτούς. Υπάρχουν περιπτώσεις διαμερισμάτων όπου χώροι νοικιάζονται με την ώρα.

Την Άνοιξη του 2009 παρουσιάστηκε από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης η περίπτωσης μιας παραμελημένης από τους ιδιοκτήτες πολυκατοικίας (γκέτο μεταναστών) στο κέντρο της Αθήνας και συγκεκριμένα στην οδό Μενάνδρου 77. Η πολυκατοικία αυτή, σύμφωνα με την έκθεση της Διεύθυνσης Υγειονομικού Ελέγχου της Νομαρχίας Αθηνών, είχε άσχημες υγειονομικές συνθήκες: ο αγωγός αποχετευτικού δικτύου ήταν χαλασμένος και υπήρχε διαρροή των λυμάτων ενώ στο υπόγειο και στο ακάλυπτο χώρο υπήρχαν έντομα, τρωκτικά και ακαθαρσίες. Στις 17 Απριλίου 2009 κατόπιν εισαγγελικής παραγγελίας, για την προάσπιση της δημόσιας υγείας, έγινε από τον Δήμο Αθηναίων καθαρισμός της πολυκατοικίας και διόρθωση του αγωγού λυμάτων. Στην πολυκατοικία της Μενάνδρου 77, το ενοίκιο χώρυ 20 τ.μ. (όπου το 2010 διέμεναν 4 Αφγανοί) κόστιζε 350 ευρώ το μήνα.

Τον Μάιο του 2011 παρουσιάστηκε, σε ημερίδα που οργανώθηκε από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, πρωτογενής έρευνα με θέμα τους μετανάστες στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την πανελλαδική έρευνα που διεξήχθη το διάστημα 2009-2010, μεταξύ 1.800 μεταναστών το 78% των μεταναστών είναι ικανοποιημένοι από τις συνθήκες στέγασης, αλλά το ποσοστό ιδιοκατοίκησης είναι πολύ χαμηλό και φτάνει το 10,8%. Σχετικά με την παλαιότητα των κατοικιών όπου μένουν οι μετανάστες, επικρατεί ικανοποίηση κατά 71,6%.

Ρατσισμός

Οι μετανάστες στην Αθήνα συχνά έχουν δεχτεί ρατσιστικές επιθέσεις. Τον Μάρτιο του 2009, η εκπαιδευτική κοινότητα στην Αθήνα αναστατώθηκε όταν μαθητές του 3ου ΕΠΑΛ Αθηνών έφυγαν από το μάθημά τους και επιτέθηκαν σε Πακιστανούς μέσα στο σπίτι τους στην περιοχή του Κολωνού. Στις 9 Μαΐου 2009 συγκέντρωση αγανακτισμένων πολιτών και μελών της Χρυσής Αυγής επιτέθηκε σε μετανάστες στην περιοχή της Ομόνοιας και κατόπιν προσπάθησαν να εισέλθουν στο εγκαταλειμμένο παλαιό Εφετείο (στην οδό Σωκράτους 58) το οποίο είχε καταληφθεί από μετανάστες οι οποίοι το χρησιμοποιούσαν ως χώρο κατοικίας. Έχουν δημοσιευτεί άρθρα στον τύπο ότι μετανάστες έχουν δεχτεί ρατσιστικές επιθέσεις μελών της Χρυσής Αυγής και ακροδεξιών οργανώσεων.

Στην Αθήνα δεν υπάρχει τέμενος και οι μουσουλμάνοι μετανάστες χρησιμοποιούν ως τόπους λατρείας κάποιους ανεπίσημα διαμορφωμένους χώρους (όπως ισόγεια διαμερίσματα διαμορφωμένα ως τζαμιά). Έχουν καταγραφεί από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης επιθέσεις ακροδεξιών ομάδων στους χώρους αυτούς (όπως επιθέσεις-εμπρησμοί, γκράφιτι με συνθήματα μίσους ή σβάστικες).

Η Ελληνική Αστυνομία έχει κατηγορηθεί αρκετές φορές για βασανιστήρια κατά μεταναστών. Στις 17 Ιουλίου 2007, τέσσερις αστυνομικοί μπήκαν σε διαθεσιμότητα, μετά τη δημοσίευση στο διαδίκτυο ενός βίντεο όπου καταγραφόταν ο βασανισμός, στο Αστυνομικό Τμήμα Ομόνοιας, δύο μεταναστών αλβανικής καταγωγής. Στο ίδιο αστυνομικό τμήμα έχουν καταγραφεί αρκετά περιστατικά κακομεταχείρισης και βασανιστηρίων κατά μεταναστών και έχει παρομοιαστεί με τη φυλακή-κολαστήριο Αμπού Γκράιμπ στο Ιράκ.

Στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου 2010 στην Αθήνα, μέλη της Ομάδας Υποβρύχιων Καταδρομών (Ο.Υ.Κ.) των Ειδικών Δυνάμεων του στρατού, μετά την παρέλαση, και μπροστά στις εξέδρες των επίσημων στο Σύνταγμα, φώναξαν ρατσιστικά συνθήματα κατά των μεταναστών όπως: «Έλληνας γεννιέσαι, δεν γίνεσαι ποτέ, το αίμα σου θα χύσουμε, γουρούνι Αλβανέ», «Θα γίνει μακελειό, μετά θα εκδικηθώ, όταν θα προσκυνήσετε σημαία και σταυρό» και «Τους λένε Σκοπιανούς, τους λένε Αλβανούς, τα ρούχα μου θα ράψω με δέρματ' απ' αυτούς». Στις 29 Μαρτίου 2010 έγινε αντιρατσιστική διαδήλωση για το θέμα αυτό στην Αθήνα (έξω από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας) ενώ το περιστατικό καταδικάστηκε από τον υπουργό Προστασίας του Πολίτη Μιχάλη Χρυσοχοΐδη, τον ΣΥΡΙΖΑ, το ΚΚΕ, ενώ παράλληλα διατάχθηκε κατεπείγουσα Ένορκη Διοικητική Εξέταση από τον αρχηγό του Λιμενικού Σώματος. Το Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι υπέβαλε μηνυτήρια αναφορά για το θέμα αυτό. Οι 39 λιμενικοί οι οποίοι κατηγορούνται για τα ρατσιστικά συνθήματα επρόκειτο να δικαστούν στις 20 Σεπτεμβρίου 2011 στο Ναυτοδικείο Πειραιά αλλά η δίκη αναβλήθηκε για τις 16 Δεκεμβρίου. Στη δίκη, στις 16 Δεκεμβρίου 2011, μέλη της Χρυσής Αυγής αλλά και εθνικιστικών οργανώσεων συγκεντρώθηκαν για συμπαράσταση. Κατά τη δίκη δημιουργήθηκαν εντάσεις. Συγκεκριμένα, κατά την προβολή του βίντεο, παρευρισκόμενοι στην αίθουσα φώναξαν συνθήματα ανάλογου περιεχομένου με αυτά της διμοιρίας και ο συνήγορος πολιτικής αγωγής κατήγγειλε κάποιον από το ακροατήριο ο οποίος έκανε απειλητικές χειρονομίες, ενώ έγινε και απόπειρα χειροδικίας κατά του εκπροσώπου του Ελληνικού Παρατηρητηρίου των Συμφωνιών του Ελσίνκι (ΕΠΣΕ), Παναγιώτη Δημητρά. Παράλληλα ο δημοσιογράφος Δημήτρης Αγγελίδης, ο οποίος ανέδειξε το θέμα, κατηγορήθηκε ότι πέφτει σε αντιφάσεις. Στις 20 Δεκεμβρίου 2011 το Ναυτοδικείο Πειραιά έκρινε ως ένοχους δύο από τους 39 άνδρες του Λιμενικού σώματος (για παραβίαση του αντιρατσιστικού νόμου 927/1979). Η ποινή που επιβλήθηκε ήταν φυλάκιση 3 μηνών και 15 ημερών με αναστολή.

Στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου 2011, ακροδεξιοί οι οποίοι πετούσαν φυλλάδια της Χρυσής Αυγής και φώναζαν ρατσιστικά συνθήματα, επιτέθηκαν με καδρόνια κατά Αφγανών μεταναστών, τραυματίζοντας 2 μετανάστες οι οποίοι έκαναν απεργία πείνας στο χώρο των Προπυλαίων του Πανεπιστήμιου Αθηνών. Επίσης, ακροδεξιοί επιτέθηκαν σε μετανάστες που πωλούσαν ελληνικές σημαίες στην πλατεία Συντάγματος.

Το 2011, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, αυξήθηκαν τα κρούσματα ρατσιστικής βίας, από ακροδεξιές ομάδες στις οποίες συμμετέχουν και μαθητές, εναντίον μεταναστών. Στις 18 Σεπτεμβρίου 2011, επίθεση με μαχαίρι στην κοιλιά δέχτηκε Αφγανός μετανάστης ενώ στις 10 Σεπτεμβρίου 2011 έγιναν επιθέσεις σε σπίτια Πακιστανών. Επιθέσεις έχουν γίνει και σε υποστηρικτές των μεταναστών. Στις 26 Αυγούστου 2011 στο Περιστέρι, αντιεξουσιαστής δέχτηκε σοβαρή επίθεση με 8 μαχαιριές αλλά επέζησε. Επίθεση δέχτηκε και η Κατερίνα Πατρικίου, δημοτική Σύμβουλος Πετρούπολης με τον συνδυασμό Ανυπόταχτη Πετρούπολη, και καταγράφηκε προπηλακισμός μιας αριστερής δασκάλας.

Στις 17 Δεκεμβρίου 2011, η Ελληνική Ένωση για τα Δικαιώματα του ανθρώπου χαρακτήρισε ρατσιστικό λόγο τα σχόλια του Υπουργού Υγείας Ανδρέα Λοβέρδου για τις ιερόδουλες οι οποίες είναι φορείς του AIDS. Συγκεκριμένα διατύπωσε σε τηλεοπτικό κανάλι «Είναι ανάγκη να απελαθούν οι ιερόδουλες φορείς του AIDS, προκειμένου να πάψουν να συνιστούν απειλή για την ελληνική οικογένεια». Η οργάνωση αυτή υποστήριξε ότι το θεμελιώδες δικαίωμα για την υγεία κατοχυρώνεται συνταγματικά για όλους όσους βρίσκεται στην Ελλάδα, ανεξάρτητα διάκρισης φύλου και εθνικότητας, και οι μετανάστες που ζουν χωρίς χαρτιά μπορεί να είναι απελάσιμοι αλλά δεν τους καθιστά απελάσιμους αν αυτοί είναι άρρωστοι.

Τον Δεκέμβριο 2011 σε επιστολή προς τον υπουργό Εσωτερικών Τάσο Γιαννίτση, η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (ΕΣαμεΑ) κατήγγειλε ρατσιστική αντιμετώπιση σε βάρος ομογενούς αλλοδαπής γυναίκας με αναπηρία η οποία έκανε αίτηση πολιτογράφησης και προσήλθε συνοδευόμενη με την κόρη της για συνέντευξη στο αρμόδιο γραφείο του Υπουργείου Εσωτερικών. Η γυναίκα αυτή παρουσιάζει ημιπληγία και ανικανότητα ομιλίας και στη συνέντευξη η αρμόδια υπάλληλος πάγωσε τη διαδικασία κτήσης ελληνικής ιθαγένειας λόγω ότι δεν είναι σωματικά ικανή για να πραγματοποιηθεί η συνέντευξη.

Δολοφονία 44χρονου στην Αθήνα τον Μάιο 2011

Τα ξημερώματα της 10ης Μαΐου 2011, στη συμβολή των οδών Γ' Σεπτεμβρίου και Ηπείρου, στο κέντρο της Αθήνας (κοντά στην πλατεία Βιτωρίας), δολοφονήθηκε ο 44χρονος Έλληνας πολίτης Μανώλης Καντάρης, την ώρα που κατέβαινε από το σπίτι του για να πάρει το αυτοκίνητό του και να μεταφέρει την ετοιμόγεννη σύζυγό του στο μαιευτήριο. Στόχος της επίθεσης-κλοπής και του μαχαιρώματος ήταν η βιντεοκάμερα με την οποία επιθυμούσε να καταγράψει τη γέννηση του παιδιού του. Η δολοφονία αποτέλεσε την αφορμή για έκρηξη βίας και πογκρόμ κατά μεταναστών, οργανωμένου από ακροδεξιές οργανώσεις όπως της Χρυσής Αυγής. Κατά τα 24ωρα που ακολούθησαν, ακροδεξιοί καταδίωξαν και ξυλοκόπησαν διερχόμενους μετανάστες στο κέντρο της Αθήνας και επιτέθηκαν στην κατάληψη αντιεξουσιαστών «Βίλλα Αμαλίας». Την επομένη της δολοφονίας, 21χρονος αλλοδαπός από το Μπανγκλαντές έχασε τη ζωή του τα ξημερώματα στα Κάτω Πατήσια, στη συμβολή των οδών Στρατηγού Καλλάρη & Κωνσταντινίδου υπό αδιευκρίνιστες αιτίες. Συγκεκριμένα οι δύο δράστες καταδίωξαν τον μετανάστη με μικρή μοτοσυκλέτα και στη συνέχεια τον μαχαίρωσαν. Η Ασφάλεια Αττικής παρουσίασε το ενδεχόμενο της ρατσιστικής επίθεσης στον απόηχο της δολοφονίας του 44χρονου. Η οικογένεια του νεκρού έκανε καταγγελία για «καπηλεία» και «βεβήλωση της μνήμης του νεκρού» από τη Χρυσή Αυγή και η χήρα του Μανώλη Καντάρη αρνήθηκε τα λουλούδια που είχε αποστείλει η Χρυσή Αυγή. Στις 19 Μαΐου 2011, δύο Αφγανοί συνελήφθησαν ως ύποπτοι για τη δολοφονία και οδηγήθηκαν στην Εισαγγελέα. Οι συλληφθέντες Αφγανοί ηλικίας 20 και 27 ετών ομολόγησαν την πράξη τους και υποστήριξαν ότι φυσικός αυτουργός της δολοφονίας είναι ένας Πακιστανός ο οποίος διαφεύγει της σύλληψης. Οι Αφγανοί, οι οποίοι πούλησαν την κλεμμένη βιντεοκάμερα στο Μοναστηράκι για 120 ευρώ, είχαν βρει καταφύγιο στο εγκαταλελειμμένο κτήριο της Μενάδρου 77 και λίγο πριν συλληφθούν σκόπευαν να διαφύγουν στην Τουρκία. Την επόμενη ημέρα, απαγγέλθηκαν στους δύο Αφγανούς διώξεις για τρία κακουργήματα (απλή συνέργεια σε ανθρωποκτονία από πρόθεση κατά συναυτουργία, ληστεία/θάνατος προσώπου κατά συναυτουργία και τα πλημμελήματα της παράνομης οπλοφορίας/οπλοχρησίας/οπλοκατοχής).

Απεργία πείνας 300 μεταναστών 2011

Στην Αθήνα, στις 25 Ιανουαρίου 2011, ξεκίνησε απεργία πείνας 300 μεταναστών με αίτημα τη νομιμοποίησή τους. Από τους 300 μετανάστες οι 250 μετανάστες έφτασαν στην Αθήνα από τα Χανιά ακτοπλοϊκώς την Κυριακή 23 Ιανουαρίου 2011. Οι μετανάστες ξεκίνησαν την απεργία πείνας με κατάληψη της Νομικής Αθηνών. Η Νομική είναι νομοθετικά ορισμένη ως άσυλο και το θέμα του ασύλου αυτό συζητήθηκε στην ελληνική Βουλή και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Βουλευτές του ΛΑΟΣ και της ΝΔ ζήτησαν την κατάργηση/αλλαγή του καθεστώτος σχετικά με το άσυλο. Πηγή του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη δήλωσε: «πίσω από την κατάληψη της Νομικής το υπουργείο βλέπει απόπειρα προβοκάτσιας» και μίλησε για οργανωμένη μεταφορά μεταναστών από τα Χανιά με σκοπό την πρόκληση έντασης. Στελέχη του ΛΑΟΣ μίλησαν επιθετικά απευθυνόμενοι σε στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ. Τα ξημερώματα της Παρασκευής 28 Ιανουαρίου 2011 και μετά από πολύωρες διαπραγματεύσεις, οι μετανάστες μεταφέρθηκαν σε άλλο κτήριο, στην οδό Πατησίων και Ηπείρου στην Αθήνα (Μέγαρο Υπατίας). Στις 31 Ιανουαρίου 2011, πέντε μέλη της Πρωτοβουλίας Αλληλεγγύης στην απεργία πείνας των 300 μεταναστών κλήθηκαν να καταθέσουν ως ύποπτοι για παράνομη διακίνηση παράνομων μεταναστών, διατάραξη οικιακής ειρήνης και φθορά ξένης περιουσίας. Λόγω της κατάληψης της Νομικής, ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών, Θεοδόσης Πελεγρίδης, κλήθηκε να καταθέσει ως ύποπτος για διάπραξη του αδικήματος παράβασης καθήκοντος στις 2 Φεβρουαρίου 2011 (ο ίδιος αρνήθηκε οποιαδήποτε μεμπτή πράξη). Σε διαμάχη ανακοινώσεων μεταξύ κυβέρνησης και ΝΔ για το θέμα της κατάληψης, ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη Χρήστος Παπουτσής ανέφερε ότι οι μετανάστες που κατέλαβαν τη Νομική, δεν μπόρεσαν, λόγω της οικονομικής κρίσης, να συγκεντρώσουν τα απαραίτητα 150 ένσημα για να νομιμοποιηθούν, αλλά τα προηγούμενα χρόνια ήταν νόμιμοι και πλήρωναν τις εισφορές τους στο ΙΚΑ. Η υπουργός Παιδείας Άννα Διαμαντοπούλου τοποθετήθηκε κατά της Αριστεράς θεωρώντας ότι η κατάληψη της Νομικής ήταν μέρος οργανωμένου σχεδίου για να δημιουργηθεί ένταση και να χυθεί αίμα.

Μετά από 44 μέρες οι μετανάστες ανέστειλαν επισήμως την απεργία πείνας, μετά από αποδοχή των προτάσεων της κυβέρνησης. Σύμφωνα με τον νόμο 3907 του υπουργείου Προστασίας του Πολίτη, όποιος μετανάστης βρίσκεται 12 χρόνια στη χώρα μπορεί να καταθέσει αίτηση για άδεια παραμονής για εξαιρετικούς λόγους αλλά η κυβέρνηση υποσχέθηκε μείωση του χρόνου αυτού, και η όποια νομιμοποίηση θα λειτουργήσει εξατομικευμένα και όχι μαζικά. Θα υπάρχει καθεστώς ανοχής 6 μηνών με ανανέωση για άλλου 6 ή περισσότερους μήνες. Το καθεστώς ανοχής θα εξετάζεται από την Αστυνομία και θα αποφασίζεται η ανανέωση της άδειας παραμονής. Όσοι βρίσκονται σε καθεστώς ανοχής θα μπορούν να ταξιδεύουν, για ανθρωπιστικούς λόγους, στη χώρα καταγωγής τους.

Μεταναστευτικό ζήτημα στον Άγιο Παντελεήμονα

Κατά τη δεκαετία του 2000, η περιοχή του Αγίου Παντελεήμονα στην Αθήνα έγινε τόπος εγκατάστασης μεταναστών, κυρίως από την Ασία και την Αφρική. Η εγκατάσταση αυτή έγινε αφορμή εμφάνισης κρουσμάτων ρατσιστικής βίας και ξενοφοβίας από κατοίκους της περιοχής, ακροδεξιούς και οπαδούς του Λαϊκού Συνδέσμου της Χρυσής Αυγής, ενώ δεν είναι λίγες φορές που οι κάτοικοι του Αγίου Παντελεήμονα, έχουν εναντιωθεί στις πρακτικές των πολιτικών κομμάτων ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΤΑΡΣΥΑ. Στην ίδια περιοχή, το θέμα των επιθέσεων σε μετανάστες και των φαινομένων μισαλλοδοξίας πυροδοτεί συγκρούσεις μεταξύ αντιεξουσιαστών-αριστερών, ακροδεξιών και της αστυνομίας. Πολλές φορές ομάδες ακροδεξιών επιτίθονται σε μαγαζιά μεταναστών αλλά και σε χώρους οι οποίοι έχουν διαμορφωθεί ως άτυπα τεμένη γειτονιάς από τους μετανάστες.

Το 2009 η Χρυσή Αυγή εγκαταστάθηκε στην περιοχή του Άγιου Παντελεήμονα στην Αθήνα όταν ο Χρήστος Ρήγας, στέλεχός της, άνοιξε το μπαρ «Πύλες», που χρησιμοποιήθηκε ως ορμητήριο. Στην περιοχή τελούνταν επιθέσεις εις βάρος μεταναστών, σε ορισμένες από τις οποίες αναγνωρίζονταν άτομα που συνδέονταν με τη Χρυσή Αυγή, με αποτέλεσμα η περιοχή να γίνει άβατη για μετανάστες. Στον Άγιο Παντελεήμονα δρούσαν μέλη της ΧΑ από άλλες περιοχές της Αθήνας ή κοντινές πόλεις, τα οποία παρουσιάζονταν ως «αγανακτισμένοι κάτοικοι» της γειτονιάς. Ως «επιστάτης», «τομεάρχης» ή «μέλος της ασφάλειας» της Χρυσής Αυγής στην περιοχή συστηνόταν ο Γιώργος Βάθης, ο οποίος στο παρελθόν είχε φυλακιστεί για κακούργημα και διατηρούσε στην περιοχή κατάστημα επίπλων μέχρι το 2006, όταν αποκαλύφθηκε ότι αποτελούσε «βιτρίνα» κυκλώματος εξαναγκασμού αλλοδαπών γυναικών στην πορνεία.

Από τον Ιούνιο 2009 μέχρι σήμερα, η παιδική χαρά του Αγίου Παντελεήμονα παραμένει κλειστή για τους μετανάστες, κυρίως από αντιδράσεις των κατοίκων της περιοχής και υποστηρικτές της Χρυσής Αυγής. Κατά την προεκλογική εκστρατεία των δημοτικών εκλογών της Αθήνας, το 2010, έγινε επίθεση στον Αλέκο Αλαβάνο, την Ελένη Πορτάλιου και δημοσιογράφων-μελών που ακολουθούσαν την περιοδεία της παράταξη «Ελεύθερη Αττική» στην πλατεία του Αγίου Παντελεήμονα. Ο Αλέκος Αλαβάνος δέχτηκε επίθεση με πέτρες και γιαούρτια. Σύμφωνα με άρθρο της εφημερίδας Ελευθεροτυπία, η υποβάθμιση του κέντρου της Αθήνας ευνοεί τις ρατσιστικές κοινωνικές συμπεριφορές οι οποίες υποκινούνται από μικροπολιτικά συμφέροντα ακροδεξιών οργανώσεων. Για παράδειγμα, στις εκλογές του 2010, η Χρυσή Αυγή κατάφερε να εκλέξει τον αρχηγό της οργάνωσης, Νίκο Μιχαλολιάκο, δημοτικό σύμβουλο του Δήμου Αθηναίων.

Στις 12 Δεκεμβρίου 2011 έφτασε στα ελληνικά δικαστήρια η υπόθεση της επίθεσης ομάδας 15 ατόμων ελληνικής καταγωγής η οποία είχε συμβεί τον Σεπτέμβριο 2011 κατά Αφγανών στην οδό Περγάμου. Κατά την επίθεση αυτή, ένας από τους Αφγανούς τραυματίστηκε με μαχαιριές στη θωρακική χώρα, κοντά στην καρδιά και το στομάχι. Ανάμεσα στους κατηγορούμενους για την επίθεση είναι και η Θέμις Σκορδέλη, μέλος της Χρυσής Αυγής και υποψήφια στις βουλευτικές εκλογές του 2012, γνωστή στην τηλεόραση από εμφανίσεις της σε εκπομπές όπου φερόταν ως κάτοικος Αγίου Παντελεήμονα. Η Θέμις Σκορδέλη επίσης έχει δεχτεί μηνύσεις για συμμετοχή και σε άλλες επιθέσεις, όπως εναντίον των Αλέκου Αλαβάνου και Ελένης Πορτάλιου στην περιοδεία της παράταξης «Ελεύθερη Αττική» στην πλατεία του Αγίου Παντελεήμονα. Η δίκη αναβλήθηκε για τις 12 Ιανουαρίου 2012, όταν ο δικηγόρος της Σκορδέλη προσκόμισε βεβαίωση ψυχιατρικής κλινικής πως πάσχει από κατάθλιψη και τάσεις αυτοκαταστροφής.

Τον Δεκέμβριο του 2004, δύο αστυνομικοί στο Αστυνομικό Τμήμα Αγίου Παντελεήμονα κατηγορήθηκαν για βασανιστήρια κατά μεταναστών Αφγανών προσφύγων. Οι αστυνομικοί καταδικάστηκαν από το Μικτό Ορκωτό Δικαστήριο Αθήνας σε ποινές φυλάκισης, ο ένας 5 έτη και ο άλλος 5 έτη και 5 μήνες. Σύμφωνα με την ακροαματική διαδικασία, οι αστυνομικοί εισέβαλαν σε σπίτια Αφγανών κακοποιώντας τους ενοίκους με σκοπό την απόσπαση πληροφοριών για έναν συμπατριώτη τους. Οι καταδικασθέντες αστυνομικοί οδηγούσαν τους μετανάστες σε υπόγειο χώρο στάθμευσης του αστυνομικού τμήματος του Αγίου Παντελεήμονα όπου τους υπέβαλαν σε βασανιστήρια, μεταξύ των οποίων και η φάλαγγα.

Στις 18 Ιανουαρίου 2012 υποβλήθηκε στον Υπουργό Προστασίας του Πολίτη, Χρήστο Παπουτσή, καταγγελία του Πέτρου Κωνσταντίνου δημοτικού συμβούλου Αθήνας με την «Κίνηση Ενωμένοι Ενάντια στον Ρατσισμό και τη Φασιστική Απειλή», για ύπαρξη κυκλώματος αστυνομικών, οι οποίοι εισβάλλουν σε σπίτια μεταναστών, τους απειλούν και τους εκβιάζουν για να αποσπάσουν χρηματικά ποσά από αυτούς.

Πάτρα

Στην Πάτρα η ροή μεταναστών δημιουργεί έντονο κοινωνικό πρόβλημα που ταλανίζει την πόλη από τα μέσα της δεκαετίας του 90, εξαιτίας της αθρόας εισέλευσης οικονομικών μεταναστών και της μόνιμης διαβίωσής τους. Μέχρι σήμερα έχουν υπάρξει διακυμάνσεις στον αριθμό και στην εθνικότητά τους, ενώ το πρόβλημα λόγω των ποικίλων κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών μέχρι σήμερα παραμένει άλυτο, εντεινόμενο ιδιαίτερα από τις αρχές του 21ου αιώνα, όταν άρχισε να μετακινείται μεγάλος αριθμός Αφγανών χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα, καθώς και Σομαλών και Σουδανών. Σήμερα υπολογίζεται ότι στην Πάτρα διαμένουν περίπου 3.000 - 5.000 μετανάστες χωρίς έγγραφα, με σκοπό τη λαθραία ακτοπλοϊκή έξοδο από την Ελλάδα προς την Ιταλία και τις υπόλοιπες χώρες της ανεπτυγμένης Ευρώπης.

Ηγουμενίτσα

Πολλοί μετανάστες φτάνουν στο λιμάνι της Ηγουμενίτσας όπου έχει σχηματιστεί καταυλισμός, κάτω από τη γέφυρα στο Λαδοχώρι και στο Γραικοχώρι. Οι μετανάστες στην Ηγουμενίτσα προσδοκούν να ταξιδέψουν με κάποιο τρόπο στην Ευρώπη, μέσω της ακτοπλοϊκής γραμμής Ηγουμενίτσας-Ιταλίας. Τον Ιούνιο του 2010, εντοπίστηκε νεκρός μετανάστης μέσα σε δεξαμενή καυσίμου φορτηγού οχήματος το οποίο εκτελούσε το δρομολόγιο από Πάτρα προς Ηγουμενίτσα, με προορισμό την Ιταλία. Η αύξηση των μεταναστών το 2009 στην Ηγουμενίτσα οφείλεται στην κατεδάφιση του αντίστοιχου καταυλισμού στην Πάτρα και την ολοκλήρωση της Εγνατίας Οδού.

Ο καταυλισμός των μεταναστών και οι ίδιοι οι μετανάστες έχουν δεχθεί επιθέσεις. Η περίπτωση του Κούρδου Αριβάν Οσμάν Αμπντουλάχ, ο οποίος έπεσε σε κώμα μετά από χτυπήματα των λιμενικών και στη συνέχεια πέθανε, συζητήθηκε στην ελληνική Βουλή το 2009. Σύμφωνα με την ένορκη διοικητική εξέταση (ΕΔΕ) του υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, ο Κούρδος πέθανε πηδώντας από το φορτηγό όπου, είχε κρυφτεί όταν συνειδητοποίησε ότι αυτό κατευθύνεται προς τα Ιωάννινα. Τον Μάιο 2011 οι αστυνομικές αρχές της Ηγουμενίτσας προχώρησαν σε επιχείριση απομάκρυνσης των μεταναστών κάνοντας συλλήψεις. Πολιτικοί φορείς της Ηγουμενίτσας και τοπικά μέσα παρουσιάζουν την εικόνα του καταυλισμού ως πρόβλημα στην τουριστική ανάπτυξη της περιοχής.

Συνθήκες εργασίας

Έχει καταγραφεί ότι οι μετανάστες πέφτουν πολλές φορές θύματα οργανωμένων κυκλωμάτων τα οποία τους τους εκμεταλλεύονται ως φθηνό εργατικό δυναμικό χωρίς πλήρη εργασιακά δικαιώματα. Στη Νέα Μανωλάδα Ηλείας μετανάστες εργάζονται εποχιακά στη συγκομιδή και συσκευασία φράουλας με χαμηλό ημερομίσθιο . Απεργίες μεταναστών έχουν πυροδοτήσει περιστατικά βίας και εντάσεις . Οι μετανάστες πληρώνονται με 3,5 ευρώ την ώρα και πληρώνουν ενοίκιο 20 ευρώ το μήνα, δηλαδή ένα ημερομίσθιο, για να διαμένουν σε υπόστεγα με κακές συνθήκες διαβίωσης . Τον Απρίλιο 2013 μια διαφωνία μεταξύ εργατών από το Μπανγκλαντές και το Πακιστάν και των επιστατών της εταιρίας παραγωγής φράουλας Βαγγελάτος Α.Ε. απασχόλησε τα διεθνή μέσα ενημέρωσης όταν τρεις επιστάτες πυροβόλησαν και τραυμάτισαν 30 μετανάστες. Στη συνέχεια, συνελήφθησαν οι τρεις επιστάτες μαζί με τον ιδιοκτήτη της εταιρίας. Ο ιδιοκτήτης κατηγορήθηκε για το αδίκημα της ηθικής αυτουργίας σε απόπειρα ανθρωποκτονίας από πρόθεση. Στους τρεις επιστάτες οι οποίοι πυροβόλησαν, ασκήθηκε δίωξη για εμπορία ανθρώπων κατ' εξακολούθηση και επάγγελμα, απόπειρα ανθρωποκτονίας κατά συναυτουργία και κατά συρροή, ηθική αυτουργία στην απόπειρα, παράνομη οπλοφορία και οπλοχρησία και πρόκληση επικίνδυνης σωματικής βλάβης κατά συρροή και κατά συναυτουργία. Η Σεσίλια Μάλμστρεμ (επίτροπος της ευρωπαϊκής ένωσης για θέματα δικαιοσύνης και εσωτερικές υποθέσεις) σε μήνυμά της στο κοινωνικό δίκτυο Twitter ζήτησε να γίνει πλήρη διερεύνηση από τις ελληνικές αρχές.

Απελάσεις - επαναπατρισμοί

Την 31η Ιανουαρίου 2011 ξεκίνησαν τη λειτουργία τους οι 10μελείς επιτροπές εξέτασης ασύλου αιτημάτων Διεθνούς Προστασίας και το πρόγραμμα εθελοντικού επαναπατρισμού μεταναστών, με προτεραιότητα σε μετανάστες από το Αφγανιστάν, Πακιστάν, Ιράκ, Μπανγκλαντές, Σουδάν, Αλγερία, Μαρόκο και Σομαλία. Το πρόγραμμα επαναπατρισμού χρηματοδοτείται 75% από κοινοτικά κονδύλια. Το κόστος για κάθε μετανάστη που επαναπατρίζεται είναι 1.000 ευρώ από τα οποία τα 300 ευρώ προορίζονται για τον μετανάστη και τα σχετικά έξοδα στη χώρα επιστροφής. Στις 23 Μαΐου 2011 επαναπατρίστηκαν εθελοντικά οι πρώτοι 40 μετανάστες από το Αφγανιστάν.

Η υφυπουργός Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, Άννα Νταλάρα, τον Μάϊο 2011 σχολίασε τους εθελούσιους επαναπατρισμούς και τις πολιτικές ασύλου: «Όσο εστιάζουμε σε πολιτικές ασύλου, επιστροφών, ή εθελουσίων επαναπατρισμών, με την ίδια ένταση πρέπει να εστιάσουμε και στην ένταξη των μεταναστών». Το 2011, είτε εθελούσια είτε αναγκαστικά, επιστράφηκαν στις χώρες τους 2.412 άτομα. Τα 1.097 επιστράφηκαν εθελοντικά μέσα του προγράμματος επιστροφής του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης.

Από το 2011 ξεκίνησαν περίπου δύο πτήσεις τσάρτερ το μήνα από Ελλάδα προς τη Λαχώρη του Πακιστάν με συνολικό κόστος 200.000 ευρώ ανά πτήση (όπου το 80% καλύπτεται από Ευρωπαϊκό Ταμείο Επιστροφών και το υπόλοιπο από το ελληνικό κράτος). Το 2012 υπολογίζεται ότι 159.490 μετανάστες χωρίς άδεια διαμονής επαναπατρίστηκαν από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Δεύτερη φάση: 2014 - 2019

29/1/2016: πρόσφυγες σε λέμβο που κατευθύνονται από τα τουρκικά παράλια στη Λέσβο.

Από τα τέλη του 2014 ξεκίνησε μία συστηματική είσοδος ανθρώπων από τα παράλια της Τουρκίας στην Ελλάδα, κυρίως Συρίων και για λόγους ασφαλείας από τον πόλεμο αλλά και οικονομικούς.

Κύρια κέντρα υποδοχής αποτελούν τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου όπως η Λέσβος, η Χίος, η Σάμος, η Κως και η Σύμη αλλά και το Καστελλόριζο στα οποία φθάνουν με την καταβολή ενός αντιτίμου σε διακινητές και ΜΚΟ, περίπου 1.200 €, για να επιβιβασθούν σε λέμβους.

Η Ελλάδα θεωρείται ως η κύρια είσοδος μετανάστευσης στην Ευρώπη. Την εικοσαετία 1990-2010, η Ελλάδα έγινε κέντρο υποδοχής μεταναστών από χώρες του Ανατολικού Μπλοκ. Η γεωγραφική θέση της χώρας, με χερσαία και θαλάσσια σύνορα και ως σταυροδρόμι τριών ηπείρων, εύκολα προσβάσιμο από την εμπόλεμη ζώνη της Μέσης Ανατολής, αποτελεί σταθμό αρκετών μεταναστών. Η εκβιαστική πολιτική της Τουρκίας και η γεωγραφία της Ελλάδας ενθαρρύνουν την είσοδο μεταναστών από το 2015. Από το 2016 άρχισαν να συσσωρεύονται στην Ελλάδα αλλοδαποί λόγω του κλεισίματος των συνόρων από τις γείτονες χώρες με αποτέλεσμα τη δημιουργία Hot Spot ανά τη χώρα για τη διαμονή τους. Το 2016 υπεγράφη συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και ΕΕ για τη μείωση των ροών.

Κατηγορία	2013	2014	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Αφίξεις	10.533	41.065	856.723	176.906	29.595	28.252	66.116	14.848	8.616	17.122
Αιτήσεις ασύλου	4.814	9.431	13.187	51.053	58.637	66.963	77.287	40.559	28.320	37.362

2020 - σήμερα

Αριθμός αφίξεων και επαναπροωθήσεων

Μετά από ένα διάστημα αποκλιμάκωσης στις αρχές του 2020 οι ροές άρχισαν να αυξάνονται. Ακολούθησε μια πολυήμερη ένταση που εξελίχθηκε σε δύο νησιά του Βορείου Αιγαίου, τη Λέσβο και τη Χίο, στις 25 με 27 Φεβρουαρίου του 2020. Η ένταση προκλήθηκε από την απόφαση της κυβέρνησης να αποστείλει διμοιρίες ΜΑΤ στα δύο αυτά νησιά με σκοπό να επιβλέψουν τις εργασίες κατασκευής δύο νέων δομών φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών, μία δομή σε κάθε νησί. Οι κάτοικοι των νησιών αυτών είχαν αρνηθεί προ πολλού την ιδέα κατασκευής νέων δομών, με αποτέλεσμα να ξεσπάσουν βίαιες συγκρούσεις ανάμεσα στα ΜΑΤ και στους κατοίκους, με τους τελευταίους να προσπαθούν να σταματήσουν τις εργασίες, ενώ τους πρώτους να προσπαθούν να αποτρέψουν κάτι τέτοιο. Στις 28 Φεβρουαρίου 2020 όταν η τουρκική κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι σε αντίδραση για τον θάνατο 33 Τούρκων στρατιωτών στο Ιντλίμπ Ακολούθησε το άνοιγμα των συνόρων της Τουρκίας προς την Ελλάδα για να περάσουν οι πρόσφυγες και μετανάστες που επιδιώκουν να φτάσουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ταυτόχρονα δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες μετανάστες έφθασαν στα ελληνοτουρκικά σύνορα κατά μήκος του ποταμού Έβρου. Η διακίνηση έγινε μέσω λευκών λεοφορείων και ταξί. Ο εφοδιασμός τους με τούρκικα πυρομαχικά. Η προσπάθεια διάρρηξης του φράγματος με τούρκικο τεθωρακισμένο αυτοκίνητο ευρωπαϊκής προέλευσης δεν επέφερε το ποθητό αποτέλεσμα. Οι ελληνικές αστυνομικές δυνάμεις με την βοήθεια των πολιτών κατάφεραν με πυροσβεστήρες, φωταγωγία, μεγάφωνα καθώς και με την επισκευή του φράχτη να εμποδίσουν την άτακτη εισβολή. Αμέσως ανακοινώθηκε η αναβάθμιση και η επέκταση του φράκτη στον Έβρο.

Από τον Μάρτιο του 2020 το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου δημιούργησε δύο κλειστά κέντρα φιλοξενία προσφύγων και μεταναστών. Σε αυτά μεταφέρονται όσοι μπήκαν παράνομα στη χώρα μετά την 1η Μαρτίου, τόσο από τον Έβρο όσο και από τα νησιά του Αιγαίου. Το πρώτο βρίσκεται στο Σιδηρόκαστρο Σερρών όπου διαμένουν 1.345 πρόσφυγες και μετανάστες και το δεύτερο στη Μαλακάσα Αττικής . Κατόπιν αιτήματος του Υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής, ο Ερυθρός Σταυρός ανέλαβε την πρόληψη κρουσμάτων του COVID-19, την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας και τη διανομή ειδών πρώτης ανάγκης στους νεοαφιχθέντες μετανάστες.

Στο πλαίσιο της ουκρανικής προσφυγικής κρίσης, έφθασαν στην Ελλάδα 26.000 Ουκρανοί.

Βίντεο-ρεπορτάζ

• 8 Δεκεμβρίου 2010: Ομιλία - ανοιχτή πρόσκληση σε πολίτες της Ε.Ε για το μεταναστευτικό ζήτημα στην Ελλάδα. Στην ομιλία μιλάει η Ηλέκτρα Κούτρα η οποία είναι Δικηγόρος και ακτιβίστρια ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ομιλία έγινε υπό την αιγίδα του δικτύου TEDxTalks.
• 14 Οκτωβρίου 2010 - Άρθρο στο tvxs.gr: "Η μάχη για την πλατεία Αττικής". Ντοκυμαντέρ 20 λεπτών της Νορβηγικής τηλεόρασης για την είσοδο μεταναστών στην Ελλάδα, γυρισμένο το Φθινόπωρο 2010.
• Εκπομπή-ρεπορτάζ 52 λεπτών "Τα μυστικά του Έβρου" από τη σειρά του MEGA οι «Πρωταγωνιστές». Προβλήθηκε 21 Νοεμβρίου 2010 στο τηλεοπτικό σταθμό MEGA.
• "Greece: Asylum-Seekers" (Αγγλικά): Βίντεο-ρεπορτάζ της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για την εισροή μεταναστών στον Έβρο και το γενικότερο θέμα των μεταναστευτικών ροών στην Ελλάδα. Δημοσιεύθηκε 16-Ιουν-2010 στο κανάλι youtube της οργάνωσης.
• "Greece grapples with illegal immigrants" (Αγγλικά): Βίντεο-ρεπορτάζ του Al-Jazeera English το οποίο δημοσιεύτηκε 5-Σεπ-2010 στο κανάλι youtube.
• 23 Δεκεμβρίου 2009: Διαδικτυακή συνέντευξη (βίντεο στη εφημερίδα Έθνος online) "Μια Αφροδίτη για τους μετανάστες". Η Αφροδίτη Αλ Σαλέχ (ως σύμβουλος του Υφ. Προστασία Πολίτη) μιλάει για του μετανάστες χωρίς χαρτιά και τις κακές συνθήκες που επικρατούν στα κέντρα υποδοχής μεταναστών (Παγανή Λέσβου).
• The invisible wall / Το αόρατο τείχος Ταινία μικρού μήκους (3:53 λεπτών) του Κίμων Τσακίρη για το μεταναστευτικό ζήτημα στο Αγαθονήσι. Δημοσιεύτηκε 28 Φεβρουαρίου 2011 στο κανάλι της εταιρίας παραγωγής ταινιών "Bioptic Productions" του σκηνοθέτη.
• Κέντρο Κράτησης Παγανής - Τα Κοράκια της Λέσβου Δύο βίντεο-ρεπορτάζ (13:06 και 9:11 λεπτών) του δημοσιογράφου Μάριου Διονέλλη για το κέντρο κράτησης Παγανής και το μεταναστευτικό ζήτημα στη Λέσβο.
• Greece: Hate on the streets - Xenophobic violence in Greece Βίντεο-ρεπορτάζ της οργάνωσης Human Rights Watch (Ιούλιος 2012) για τις ρατσιστικές επιθέσεις κατά μεταναστών στην Ελλάδα.
• Amygdaleza "The five star Detention Centre" Βίντεο στις 30 Νοεμβρίου 2012 με την επίσκεψη των Ευρωπαίων Οικολόγων (Greens EFA) στο κέντρο κράτησης Αμυγδαλέζας στην Αττική.
• "Into the Fire - The Hidden Victims of Austerity in Greece" Ένα ντοκιμαντέρ που παρακολουθεί και καταγράφει τη ζωή χιλιάδων προσφύγων και μεταναστών στην Ελλάδα του 2013 και δημοσιεύτηκε 21 Απριλίου 2013 στο youtube.
• "Συμπληγάδες η λαθρομετανάστευση για την Ελλάδα" Βίντεο-ρεπορτάζ από την εκπομπή «On the frontline» / Euronews. Δημοσιεύτηκε 8-Μαΐου-2013 και αναφέρεται σε Σύριους μετανάστες που φτάνουν στη Λέσβο και το θέμα του ασύλου στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
• Γιάννης Παπαδόπουλος, Enri Canaj (18 Μαΐου 2013). Η επιστροφή. Εφημερίδα Τα Νέα. Συμβαίνει στα 00:00. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 28 Νοεμβρίου 2013. Ανακτήθηκε στις 18 Μαΐου 2013.  Βίντεο Ρεπορτάζ της Εφημερίδας Τα Νέα για τον επαναπατρισμό 69 μεταναστών από το Πακιστάν. Το ρεπορτάζ γυρίστηκε στη ναυλωμένη πτήση η οποία έγινε στις 15/5/2013 από Ελλάδα προς Λαχώρη.

Δείτε επίσης

• Μεταναστευτικό πρόβλημα στην Πάτρα
• Χομαγιούν και Βακάρ

Σημειώσεις

α.^{^} Χρησιμοποιούνται επίσης η ορολογία παράτυπη μετανάστευση στη θέση της παράνομης μετανάστευσης. Οι παράνομοι ή παράτυποι ή ανεπιθύμητοι ή ανεπίσημοι ή μη μόνιμοι είναι όροι που χρησιμοποιούνται από ερευνητές και αναφέρονται σε υπηκόους τρίτων χώρων που εισέρχονται στην ευρωπαϊκή ένωση: α) χωρίς χαρτιά - ταξιδιωτικά έγραφα, β) με νόμιμο τρόπο αλλά παραμένουν στην Ευρώπη μετά την λήξη της άδειας παραμονής και γ) αιτούνται άσυλο και παραμένουν στην χώρα μετά την απόρριψη του αιτήματος.

β.^{^} Το βιβλίο "ΕΛΛΑΔΑ. Η δεύτερη πατρίδα" είναι το βιβλίο που έχει εκδοθεί από το Υπουργείο Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης το 2001 για τους μετανάστες οι οποίοι ενδιαφέρονται να αποκτήσουν την Ελληνική ιθαγένεια με πολιτογράφηση. Το βιβλίο παρουσιάζει με συνοπτικό τρόπο την ιστορία και το πολιτισμό της Ελλάδος.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• 2008: Έκθεση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για τους μετανάστες στην Ελλάδα (pdf)
• "Μαρτυρίες μεταναστών από τα κέντρα κράτησης", 22 Ιανουαρίου 2010 άρθρο στην ιστοσελίδα των Γιατρών Χωρίς Σύνορα.
• Ετήσια αναφορά της Διεθνούς Αμνηστίας για το έτος 2005 (pdf), στην σελίδα 115-7 αναφέρονται παραβιάσεις της Ελλάδος για θέματα μεταναστών.
• «Επείγουσα παρέμβαση των Γιατρών Χωρίς Σύνορα στους χώρους κράτησης μεταναστών στον Έβρο» (PDF). Γιατροί Χωρίς Σύνορα. Δεκέμβριος 2010 – Απρίλιος 2011. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 11 Ιανουαρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουλίου 2012.  (pdf)
• «Μίσος στους δρόμους - Η ξενοφοβική βία στην Ελλάδα». Human Rights Watch. 10 Ιουλίου 2012. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 13 Ιουλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 10 Ιουλίου 2012. 
• «Police perception of migration and migrants in Greece». Teesside University. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 4 Μαρτίου 2016. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2012. 
• «Μετανάστες χωρίς έγγραφα / Ζωές υπό κράτηση» (PDF). Γιατροί Χωρίς Σύνορα. Ιούνιος 2013. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 10 Αυγούστου 2013. Ανακτήθηκε στις 14 Μαΐου 2013.  (pdf)
• «European borders Controls, detention and deportations» (PDF). Migreurop NGO. 2010. σελίδες 73–108. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 20 Δεκεμβρίου 2012. Ανακτήθηκε στις 15 Μαΐου 2013.  (pdf)
• «Irregular immigration in the EU: Facts and Figures (Μη κανονική μετανάστευση στην Ε.Ε.: Γεγονότα και αριθμοί)» (PDF). Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Απρίλιος 2015.  (pdf)

Νομικά κείμενα

• «Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή και την Επιτροπή των Περιφερειών». Ευρωπαϊκή Ένωση, Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (C 191/134). 29 Ιουνίου 2012.  (pdf)

• «Γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής με θέμα: «Κοινοτική πολιτική για τη μετανάστευση και τη συνεργασία με τις χώρες προέλευσης για την προώθηση της ανάπτυξης»». Ευρωπαϊκή Ένωση, Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (C 44/91). 16 Μαρτίου 2008.  (pdf)

• «Ψήφισμα του Ευρωπ. Κοινοβουλίου της 22ας Απριλίου 2009 σχετικά με μία κοινή μεταναστευτική πολιτική για την Ευρώπη: αρχές, ενέργειες και μέσα». Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 22 Απριλίου 2009.