Κενοτάφιο του Νεύτωνα
 |
Το λήμμα δεν περιέχει πηγές ή αυτές που περιέχει δεν επαρκούν. |
Το Κενοτάφιο του Νεύτωνα είναι ουτοπικό έργο του Ετιέν-Λουί Μπουλέ, που χρονολογείται το 1784 και αφιερώνεται στο Νεύτωνα, μια από τις πιο εμβληματικές προσωπικότητες του Διαφωτισμού, στη φυσική και την αστρονομία.
Ο αρχιτέκτονας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ο Ετιέν-Λουί Μπουλέ (1728-1799) ήταν Γάλλος αρχιτέκτονας που αποτέλεσε μια από τις σημαντικότερες φιγούρες της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής στη Γαλλία. Ο ίδιος προωθούσε την ιδέα μιας εκφραστικής αρχιτεκτονικής χρησιμοποιώντας συχνά στο έργο του το συμβολισμό.
Τα χαρακτηριστικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής του Μπουλέ[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Χαρακτηρίζεται από την ιδιαίτερη έμφαση στις γεωμετρικές μορφές και τις γιγάντιες κλίμακες, ενώ πρωταγωνιστούν έντονα επαναλαμβανόμενα στοιχεία. Η έντονη χρήση του φωτός και της σκιάς αναδεικνύει τις γεωμετρικές μορφές και εισάγει μια μυστηριακή διάθεση στο έργο του Μπουλέ. Χαρακτηριστικό είναι, άλλωστε, ότι στη εποχή δράσης του αρχιτέκτονα παρατηρείται μια στροφή προς τα έργα της αρχαιότητας στην Ευρώπη, των οποίων τις μορφές ο Μπουλέ απλοποιεί και ενσωματώνει στο έργο του, σε μια νέα ιδεολογία όσον αφορά τα μνημειακά κτίρια που συνδυάζει την αρμονία και τη χάρη της κλασικής αρχιτεκτονικής με την εκφραστική δύναμη. Στο γνωστό του σύγγραμμα, "Theorie des Corps", διερευνά σε μεγαλύτερο βάθος τις ιδιότητες των γεωμετρικών μορφών και τις επιδράσεις τους στις ανθρώπινες αισθήσεις, αποδίδοντας 'έμφυτες' συμβολικές ποιότητες στον κύβο, την πυραμίδα, τον κύλινδρο και τη σφαίρα, την τελευταία από τις οποίες θεωρούσε το ιδανικό στερεό.
Το πολισμικό υπόβαθρο της εποχής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Λίγο πριν την πραγματοποίηση του έργου του Κενοταφίου του Νεύτωνα, εγκαινιάζεται το Salon des Spheres της βασιλικής βιβλιοθήκης, στο οποίο οργανώνεται η έκθεση των γιγάντιων σφαιρών του Coronneli προς τιμήν του βασιλιά Louis XIV. Αυτό το γεγονός σε συνδυασμό με την απήχηση των αερόστατων, δημιουργεί τη «σφαιρομανία», όπως τη σατίριζε ο Rivarol. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Μπουλέ προτείνει ένα σφαιρικό μνημείο, μια καινοτόμο ιδέα, αν εξαιρέσουμε τις ειδικές μελέτες του Dewailly για τους αδερφούς Μονγκολφιέ.
Η σφαίρα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το ενδιαφέρον του Μπουλέ για τη σφαίρα αποδεικνύεται έντονο. Άλλωστε, σύμφωνα με τον ίδιο, οι ιδιότητες της σφαίρας προσφέρουν μια ξεκάθαρη αντίληψη για τη μορφή των σωμάτων. Η κανονικότητά της και η συμμετρία της εμποδίζουν κάθε οπτική ψευδαίσθηση στην οποία μπορεί να οδηγήσει η «μαγική ομορφιά» της.
Τα δύο στάδια σχεδιασμού[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το Κενοτάφιο του Νεύτωνα αναπτύσσεται σε δύο διακριτά στάδια. Το πρώτο σχέδιο χρονολογείται το 1784 και αναπαριστά μια μνημειώδη κυκλική αίθουσα, ύψους 150μ., μυστηριωδώς φωτισμένη από ένα σφαιρικό αστρολάβο στο κέντρο, κάτω από τον οποίο έχει τοποθετηθεί ένας βωμός. Την ίδια χρονιά παράγεται ένα δεύτερο σχέδιο που αναπαριστά τον ίδιο χώρο βυθισμένο στην έναστρη νύχτα.
Το πρώτο στάδιο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Φέρεται να αναπαριστά τη γη, περιγράφοντας τον ηλιοκεντρικό κόσμο του Κοπέρνικου. Είναι πολύ πιθανό, το πρώτο αυτό Κενοτάφιο να αφιερώθηκε στον τελευταίο (του οποίου το πορτρέτο, κοσμούσε το γραφείο του Μπουλέ, δίπλα σε αυτό του Νεύτωνα) παρόλο που στο «Essai sur l’art» (Δοκίμιο για την Τέχνη) ο αρχιτέκτονας αποδίδει το «πένθιμο φως» στο «θεϊκό σύστημα» του Νεύτωνα, του φυσικού που άλλαξε τα δεδομένα της αντίληψης του κόσμου ως κάτι πεπερασμένου, παρουσιάζοντας τη θεωρία της παγκόσμιας βαρύτητας. «Εσύ προσδιόρισες το πρόσωπο της γης, εγώ επινόησα ένα έργο για να επιστεγάσω την ανακάλυψή σου», υποστηρίζει ο Μπουλέ συμβολίζοντας την αχτίδα της ιδιοφυΐας του Νεύτωνα ως την καρδιά της γης. Στο παραπάνω σύγγραμμα, ομολογεί ότι απογοητεύτηκε από το πρώτο του σχέδιο καθώς πολλές ιδέες του έμειναν ανεκμετάλλευτες.
Το δεύτερο στάδιο[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Από «το ενδιαφέρον και τη σταθερότητα» για την «αγάπη της τέχνης του» αποφασίζει να ενσωματώσει στο δεύτερο σχέδιο εικόνες της φύσης, κάτω από μια «αγνή νύχτα», μια επιφάνεια που γίνεται αντιληπτή σαν ενιαία, χωρίς αρχή και τέλος. Η ιδέα, βέβαια, ενός σφαιρικού δωματίου που αναπαριστά τον έναστρο ουρανό με μια κάτοψη αυστηρά αρχιτεκτονική, δεν είναι καινούρια. Τα ρωμαϊκά πλανητάρια ήταν γνωστά για αυτά τα ίδια χαρακτηριστικά αλλά δε σχημάτιζαν παρά θόλους ή ημισφαίρια. Από την εποχή του Πτολεμαίου ο ουρανός αναπαρίστατο με τη μορφή ενός ημισφαιρίου αντίστοιχα με τη θέση των βορεινών άστρων, με άλλα λόγια, αυτών που παρατηρούνταν από το βόρειο ημισφαίριο. Οι ουράνιες σφαίρες αποτελούν παρ'όλα αυτά προϊόν του 7ου αιώνα. Αναπαριστούσαν τον ουρανό σαν να ήταν ιδωμένος έξω από το σύμπαν, περιβάλλοντας τη γη στο κέντρο της σφαίρας σε αντίθεση με τα πλανητάρια που αναπαριστούσαν τον ουρανό παρατηρώντας τον από τη γη. Ουράνιες σφαίρες και πλανητάρια αποτελούν δύο περιπτώσεις απόλυτα αντικρουόμενες, που όμως, στα πλαίσια της μηχανικής και της αρχιτεκτονικής τείνουν να ταυτιστούν από τη στιγμή που παράγονται γιγάντιες σφαίρες στα τέλη του 17ου αιώνα. Εντούτοις, η έναστρη νύχτα δε συμβαδίζει τόσο με τις αρχές του Νεύτωνα όσο με τη συμβολική διάθεση του Μπουλέ: «Στο χώρο της αθανασίας, μέσα στον ουρανό ήθελα να τοποθετήσω το Νεύτωνα». Ωστόσο, ο Μπουλέ στο Κενοτάφιο δεν τοποθετεί τάφο αλλά ένα βωμό γύρω από τον οποίο απεικονίζονται μορφές, μια από τις οποίες αναγνωρίζεται ως ο Ζωροάστρης. Ο μασονικός μυστικισμός, άλλωστε, ήταν διαδεδομένος στο 18ο αιώνα. Ο ίδιος ο Νεύτων είχε πάθος με την αλχημεία αφήνοντας έτσι υπόνοιες για μια νέα ανάγνωση της ταυτότητάς του με αφορμή το Κενοτάφιο του Μπουλέ.
Η δομή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το έργο, του οποίου κυρίαρχο στοιχείο είναι η σφαίρα, αποτελείται από τρία κύρια επίπεδα. Η πρόσβαση στο πρώτο από αυτά γίνεται μέσω μια κεντρικής σκάλας. Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις βασικοί είσοδοι, μια στην μπροστινή όψη και οι άλλες δύο αντιδιαμετρικά στις πλάγιες όψεις του κτιρίου. Οι τελευταίες συνδέονται στο εσωτερικό με ένα μακρύ διάδρομο που οδηγεί στον πυρήνα ενός σφαιρικού δωματίου, όπου τοποθετείται και ο περίφημος βωμός. Τα αρχιτεκτονικά στοιχεία και οι προσβάσεις του κτιρίου στα υπόλοιπα επίπεδα, τα οποία κοσμούνται εξωτερικά με δύο σειρές από κυπαρίσσια, είναι συγκεχυμένα. Μπορούμε ωστόσο να διακρίνουμε μία σκάλα κεντρικά στο τρίτο επίπεδο, καθώς και εσωτερικά κάποιες στοές (που πιθανόν τοποθετήθηκαν στο σχέδιο για λόγους συμμετρίας ή στατικότητας της σφαίρας).
Η σημασία του έργου[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η πρωτοτυπία του Μπουλέ βρίσκεται στο συσχετισμό μια σφαιρικής μορφής, ενός μνημείου και ενός αστρονόμου. Αν η λύση του πλανητάριου δεν είναι απόλυτα καινούρια αποδεικνύεται, στο πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε και γνωρίζοντας τις δυσκολίες της υλοποίησης του έργου, μια τολμηρή και πρωτότυπη αρχιτεκτονική ανακάλυψη.
Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Φιλμογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Στο αγγλικό έργο του Peter Greenaway The Belly of an Architect (Η κοιλιά του αρχιτέκτονα) (1987), ο ήρωας της ταινίας είναι ένας αρχιτέκτονας με εμμονή στις πρωτότυπες ιδέες του Μπουλέ. Πολλά σκίτσα και σχέδια εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της ταινίας ανάμεσά τους το Κενοτάφιο.
Βιβλιογραφία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- Helen Rosenau (éd.), Boullée & visionary architecture, New York, Harmony Books, 1976 – ISBN 0-85670-157-2.
- Jean-Marie Pérouse de Montclos, Boullée, architecte visionnaire, Hermann, 1993 – ISBN 2-7056-6215-4.
- Jean-Marie Pérouse de Montclos, Étienne-Louis Boullée, Paris, Flammarion, 1994 – ISBN 2-08-010075-0.
- Jean-Marie Pérouse de Montclos, Étienne-Louis Boullée (1728-1799: Theoretician of Revolutionary Architecture), George Braziller, 1974 – ISBN 0-8076-0672-3.
- Jean-Claude Lemagny, Visionary Architects: Boullée, Ledoux, Lequeu, Hennessey & Ingalls, 2002 – ISBN 0-940512-35-1.
- Annie Jacques et Jean-Pierre Mouilleseaux, Les Architectes de la Liberté, Gallimard, coll. « Découvertes Gallimard » (n° 47), série Arts, 1988 – ISBN 2-07-053067-1.