Καλλιόπη Κεχαγιά

Καλλιόπη Κεχαγιά
Η Καλλιόπη Κεχαγιά στην Ποικίλη Στοά του 1894
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη μητρική γλώσσα	Καλλιόπη Κεχαγιά (Ελληνικά)
Γέννηση	1839 Προύσα
Θάνατος	9 Ιουνίου 1905 Αθήνα
Χώρα πολιτογράφησης	Ελλάδα
Εκπαίδευση και γλώσσες
Ομιλούμενες γλώσσες	νέα ελληνική γλώσσα Αγγλικά
Σπουδές	Σχολή Χιλλ Αρσάκεια - Τοσίτσεια Σχολεία
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότητα	εκπαιδευτικός ακτιβίστρια για τα δικαιώματα των γυναικών πανεπιστημιακό στέλεχος
Υπογραφή
Σχετικά πολυμέσα

Η Καλλιόπη Α. Κεχαγιά (1839 - 1905) ήταν Ελληνίδα παιδαγωγός του 19ου αιώνα, από τις σημαντικότερες και πρωτοπόρες Ελληνίδες που ασχολήθηκαν με την εκπαίδευση και επιμόρφωση των γυναικών, σύμφωνα με επιστημονικά πρότυπα. Υπήρξε διευθύντρια έγκυρων παιδαγωγικών ιδρυμάτων (Παρθεναγωγείων) στην Αθήνα και στην Κωνσταντινούπολη, δραστήρια συγγραφέας παιδαγωγικών και φιλοσοφικών ερευνών, ιδρύτρια και οργανώτρια φιλανθρωπικών συλλόγων για τις άπορες γυναίκες και παιδιά. Με την σκέψη της και την δράση της βοήθησε στην προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών ενώ επηρέασε και την δημόσια πολιτική του κράτους στα ζητήματα αυτά.
Σύμφωνα με την κοινωνιολόγο Ελένη Φουρναράκη, «... (στη σκέψη της Κεχαγιά)...ο εθνικός και ηθοποιητικός ρόλος των γυναικών ολοκληρώνεται στο πρόσωπο της παιδαγωγού. Η δασκάλα εμφανίζεται να είναι εκείνη που θα συντελέσει καθοριστικά στη διάδοση της μητρικής γλώσσας και στην καλλιέργεια της εθνικής συνείδησης, μέσα από τη διδασκαλία των πνευματικών και ηθικών αξιών του «Ελληνισμού». Κάθε Ελληνίδα —μέσα ή έξω από το ελληνικό κράτος— αλλά πολύ περισσότερο η υποψήφια δασκάλα, δεν μπορεί παρά να έχει βαθιά γνώση του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και της χριστιανικής θρησκείας, παράλληλα με τη θεωρητική και πρακτική μόρφωση στον τομέα της παιδαγωγικής επιστήμης.»

Βιογραφικά στοιχεία

Η Καλλιόπη Κεχαγιά γεννήθηκε το 1839 στην Προύσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο παππούς της και ο πατέρας της, ήταν αντιπρόσωποι των Χριστιανών της πόλης της Προύσας απέναντι στις Οθωμανικές διοικητικές αρχές και στην Υψηλή Πύλη, και μάλιστα εικάζεται ότι λόγω αυτού πήραν και το επώνυμο Κεχαγιάς. Μετά την Επανάσταση του 1821 και την αλλαγή της αντιμετώπισης των Ελλήνων από τους Οθωμανούς, ο πατέρας της έχασε όλα τα δημόσια αξιώματά του και ασχολήθηκε με το εμπόριο. Το 1850 η οικογένεια Κεχαγιά, εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, και η 11χρονη Καλλιόπη τελείωσε την εκπαίδευσή της, στη Σχολή Χιλλ. Το 1854, έχοντας αποφασίσει να ασχοληθεί με το επάγγελμα της δασκάλας, εγγράφηκε στο Αρσάκειο Παρθεναγωγείο, από το οποίο αποφοίτησε με «Άριστα», το 1856. Το 1857 φοίτησε σε ανώτερο εκπαιδευτικό ίδρυμα του Λονδίνου (Ladie's College) όπου συμπλήρωσε τις γνώσεις της στην Παιδαγωγική ενώ έμαθε άριστα και την αγγλική γλώσσα.
Περισσότερες πληροφορίες για την προσωπική της ζωή δεν είναι γνωστές. Ο Κωνσταντινουπολίτης λόγιος και εκδότης Σταύρος Βουτυράς εξέδωσε επ' αφορμή του θανάτου της, μια σύντομη βιογραφία, που κυκλοφόρησε σε βιβλιαράκι το 1925 όπου γράφει ότι πέθανε ανύπαντρη και άτεκνη φροντίζοντας και στηρίζοντας ηθικά και οικονομικά μέχρι τέλους τον πατέρα της, τον αδερφό και την αδερφή της.
Πέθανε σε ηλικία 66 χρόνων, ύστερα από ξαφνική και σύντομη ασθένεια, στις 9 Ιουνίου του 1905. Η κηδεία της έγινε από τα ξαδέρφια της, Δημήτρη Σ. και Μιχάλη Σ. Κεχαγιά στον Άγιο Γεώργιο Καρύτση.

η προσωπικότητα της Κεχαγιά σκιαγραφημένη από την Καλλιρόη Παρέν

Πολλά χρόνια μετά το θάνατο της Κεχαγιά, σε μια διάλεξή της στο Λύκειο των Ελληνίδων, η Καλλιρόη Παρέν, ανάμεσα στην σκιαγράφηση της προσωπικότητας επιφανών γυναικών, - μιλάει και για την άλλη (μετά την Σαπφώ Λεοντιάς) σοφή της Κωνσταντινουπόλεως, όπως την ονομάζει:
«Είς τήν εύφυΐαν της προστίθεται καί ένα κάλλος πρώτης γραμμής, ένα παράστημα ηγεμονικόν, μία εύφράδεια σπανία καί διά τούς άνδρας άκόμη τής εποχής της. Esprit brillant, καθ ’ όλην τήν έκτασιν τής λέξεως, ωραία, επιδεικτική, έχει όλα τά έφόδια διά νά βαδίση εμπρός, νά σκορπίση φώς γύρω της, νά κατακτήση, νά διακριθή. »
Αυτά τα προσόντα της νεαρής Κεχαγιά εκτός από το ότι γοητεύουν τους σημαντικότερους άντρες της εποχής, ανησυχούν την δασκάλα της, την Φράνσις (Φανή) Χιλλ, καθώς συμβαδίζουν με οίηση και εγωισμό, που μπορεί να βλάψει την καριέρα της. Μετά την συνεργασία με την Λασκαρίδου, η Κεχαγιά φιλοδοξεί να κατακτήσει και την Κωνσταντινούπολη, και για αυτό αρχίζει την συνεργασία της με τον Κωνσταντίνο Ζάππα. Ο Ζάππας της προσφέρει συμβόλαιο ως διευθύντρια δια βίου και αμοιβή ανώτερη ακόμα και από των καθηγητών του Πανεπιστημίου, και η Κεχαγιά αφιερώνεται στην νέα της αποστολή. «...Τό Ζάππειον ώς κτίριον, ώς σχολεΐον, ώς ιδέα οφείλεται είς αύτήν. 'Ο Ζάππας θέτει εις τήν διάθεσίν της όσον χρυσάφι χρειάζεται διά νά πραγματοποιηθούν τά τολμηρά παιδαγωγικά της όνειρα. Ή εφορεία τών λογίων άνδρών πού τήν περιστοιχίζει είναι άνδρες ποϋ τήν θαυμάζουν, ποϋ έκτελοΰν χωρίς συζήτησιν τάς διαταγάς της. Ταξειδεύει εις τό Παρίσι καί εις δλα τά ευρωπαϊκά κέντρα, διά νά ίδή καί μελετήση τά καλλίτερα σχολεία τών θηλέων, μεταξύ τών οποίων εννοεί νά διακρίνεται τό Ζάππειον. Τό Ζάππειον Παρθεναγωγείον κτίριον πλούσιον εις μάρμαρα καί εις κιονοστοιχίας επιπλώνεται, στολίζεται, καί έμψυχόνεται από την θριαμβεύουσαν τότε δημιουργόν του. Ή εναρξίς του σημειώνει εποχήν εις τά σχολικά χρονικά τής Κων)πόλεως. Η Καλλιόπη Κεχαγιά προσφωνεί τούς Τούρκους αντιπροσώπους είς την γλώσσαν των καί εκφωνεί λόγον παιδαγωγικόν, ό όποιος ενθουσιάζει τον κόσμον. Οί καθηγηταί του σχολείου, αί διδασκάλισσαι, αί μαθήτριαι καί αυτοί οί υπηρέται ακόμη την θαυμάζουν καί εύρίσκονται ώς υπνωτισμένοι υπό τό κράτος της. Τής προσφέρουν την εικόνα της στηριζομένην είς μίαν κολώναν του Παρθενώνος καί την Παλλάδα πτερωτήν νά τήν στεφανώνη μέ στεφάνι δάφνης...» Ωστόσο, αυτές οι τιμές θα μετεξελιχθούν συν τω χρόνων σε ψίθυρους και δυσφορία. Η έλλειψη μετριοφροσύνης της Κεχαγιά, ο πλούτος του Ζαππείου και τα εξογκωμένα έξοδα λειτουργίας του θα ξεκινήσουν τον πόλεμο εναντίον της διευθύντριας του Ιδρύματος. Το Πατριαρχείο και μερίδα του Τύπου τροφοδοτούν την δυσαρέσκεια στο πρόσωπό της, και έτσι αναγκάζεται να παραιτηθεί (προκειμένου να μην βλάψει την εικόνα του Ιδρύματος).

Επαγγελματική πορεία

Η Καλλιόπη Κεχαγιά (όρθια δεξιά) μαζί με τις δασκάλες του Ζαππείου Παρθεναγωγείου

Η επαγγελματική της πορεία αρχίζει το 1858 όταν προσελήφθη ως δασκάλα της αγγλικής στο παλαιό της σχολείο, την σχολή Χιλλ.
Το 1859 ύστερα από δύσκολες εξετάσεις ενώπιον της αρμόδιας επιτροπής του Υπουργείου «Επί των Εκκλησιαστικών και Δημοσίας Εκπαιδεύσεως», παίρνει και επίσημα το δίπλωμα της δασκάλας με "Άριστα" ενώ επαινέθηκε ξεχωριστά από τον Πρόεδρο της επιτροπής, Σκαρλάτο Βυζάντιο. Με την απόκτηση του διπλώματος προήχθη σε υποδιευθύντρια της Σχολής Χιλλ.
Από το 1860 έως το 1865 ταξίδεψε σε χώρες της δυτικής Ευρώπης, όπου συνδέθηκε με τον παροικιακό Ελληνισμό και δίδαξε τα κορίτσια των καλών οικογενειών της ομογένειας. Επέστρεψε στην Ελλάδα, το 1865 και αμέσως διορίστηκε διευθύντρια του «Ανώτερου Παρθεναγωγείου» ¹,της Σχολής Χιλλ καταρτίζοντας η ίδια το πρόγραμμα διδασκαλίας. Το 1867 υπό την εποπτεία της Φράνσις Χιλλ, (Fanny Frances Mulligan Hill) διεύθυνε μαζί με την άλλη μεγάλη παιδαγωγό της εποχής, την Αικατερίνη Λασκαρίδου, το «Ελληνικόν Παρθεναγωγείον». Το νέο αυτό ίδρυμα θα επηρεάσει και θα ανανεώσει τον τρόπο διδασκαλίας των κοριτσιών, τόσο ώστε θα ζητηθεί από το Υπουργείο η συνδρομή των δυο αυτών παιδαγωγών, στην αναδιοργάνωση των μαθημάτων των Παρθεναγωγείων όλης της χώρας. Το 1875 η Κεχαγιά δέχτηκε - ύστερα από την πρόσκληση του «Υπέρ της γυναικείας παιδεύσεως σύλλογον Κωνσταντινουπόλεως» - να αναλάβει την διεύθυνση του Ζαππείου Παρθεναγωγείου Κωνσταντινουπόλεως, που μόλις είχε ιδρύσει ο Κωνσταντίνος Ζάππας στη συνοικία Πέραν . Η Κεχαγιά συνέβαλλε, με την υπεύθυνη διοίκησή της, στην δημιουργία και εδραίωση της καλής φήμης του σχολείου, ενώ παράλληλα ανέπτυξε αξιόλογη δράση λογίας. Έδινε συχνά διαλέξεις για παιδαγωγικά και ευρύτερα φιλοσοφικά θέματα στον «Φιλολογικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως», γεγονός εξαιρετικό για γυναίκα τότε, αρθρογραφούσε σε εφημερίδες και περιοδικά, οργάνωνε τακτικά κύκλους ανοιχτών μαθημάτων για γυναίκες στο χώρο του Ζαππείου, ενώ τα καλοκαίρια επισκεπτόταν αντίστοιχα ιδρύματα του εξωτερικού, όπου και ενημερωνόταν για τις τελευταίες εξελίξεις στην Παιδαγωγική. Το 1880 μάλιστα, εκδόθηκε σε βιβλίο η ομιλία της «Εγκόλπιον παιδαγωγικόν ή συμβουλαί τινες προς αποφοιτώσας Ζαππίδας». Με το τέλος της σχολικής χρονιάς 1887 - 1888 η Κεχαγιά θα αποχωρήσει από τη θέση της, επικαλούμενη λόγους υγείας. Σύμφωνα όμως, με τον μελετητή του έργου της, Θεόδωρο Ξυνογαλά, η σφοδρή κριτική που δεχόταν από κύκλους του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως ² και μερίδας του Τύπου για την ασυνήθιστη προσωπική της ζωή (ανύπαντρη και άτεκνη) που την θεωρούσαν ως κακό παράδειγμα για τις νεαρές μαθήτριές της και η ενασχόλησή της με ευρύτερα φιλοσοφικά ζητήματα που έθιγαν τον ανδροκρατούμενο χώρο τον λογίων, ήταν η πραγματική αιτία της παραίτησής της. Τα επόμενα δυο χρόνια, η Κεχαγιά ταξίδεψε στην Ευρώπη αλλά και στην Αμερική. Στην Αμερική εκφώνησε λόγο σε συνέδριο γυναικών στο Ντιτρόιτ, και συναντήθηκε μάλιστα , στο Λευκό Οίκο, με την Πρώτη Κυρία των Ηνωμένων Πολιτειών Φράνσις Κλήβελαντ. Οι εμπειρίες της από αυτό το ταξίδι δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Ποικίλη Στοά, με τίτλο «Το εις Αμερικήν ταξίδιόν μου». . Με την επιστροφή της στην Ελλάδα, ανέλαβε την οργάνωση του «Πρότυπου Εθνικού Παρθεναγωγείου» που ίδρυσε ο Σύλλογος των Κυριών επί της γυναικείας παιδεύσεως. Η εργασία της Κεχαγιά όσον αφορά στη σύνταξη του κανονισμού του Παρθεναγωγείου υπήρξε το υπόδειγμα των κανονισμών των μετέπειτα Παρθεναγωγείων.
Το 1889 στο απόγειο της καριέρας της ανέλαβε επόπτρια των σχολείων και Παρθεναγωγείων της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας. Την επιλογή της Κεχαγιά, προώθησε ο πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Κωνσταντίνος Σημαντήρας και ήταν η πρώτη γυναίκα παιδαγωγός που ανέλαβε τόσο υψηλόβαθμη θέση, θέση που της επέτρεπε μάλιστα να επηρεάζει την εκπαιδευτική πολιτική του ελληνικού κράτους.

Κοινωφελές έργο

Η πλήρης γνώση της Κεχαγιά για την κατάσταση των γυναικών τόσο των εύπορων όσο και των λιγότερο ή καθόλου εύπορων την οδήγησε από το 1870 και μετά στην προσπάθεια βοήθειας και στήριξης των λιγότερων τυχερών γυναικών.
Έτσι, το 1872 ίδρυσε μαζί με άλλες κυρίες της αθηναϊκής κοινωνίας, τον «Σύλλογο των Κυριών υπέρ της γυναικείας παιδεύσεως» που τα επόμενα χρόνια θα αναπτύξει σημαντική προσφορά στο θέμα της εκπαίδευσης και της μόρφωσης όλων των γυναικών. Ο Σύλλογος θα ιδρύσει σχολή Χειροτεχνίας, σχολή Νοσοκόμων για τις ανεκπαίδευτες γυναίκες της εργατικής τάξης, θα διοργανώσει μαθήματα οικιακής οικονομίας αλλά και ευρύτερων θεμάτων και θα συστήσει το 1890 το «Πρότυπον Εθνικόν Παρθεναγωγείον» του οποίου η Κεχαγιά θα διατελέσει διευθύντρια ως το τέλος της ζωής της.
Στα χρόνια του Ζαππείου Παρθεναγωγείου έδωσε πολλές διαλέξεις και στον Φιλολογικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως - του οποίου ήταν η πρώτη γυναίκα - τακτικό μέλος - αλλά και στον χώρο του Παρθεναγωγείου όπου μάλιστα έδινε διαλέξεις κάθε Κυριακή με θέματα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και τέχνης αποκλειστικά για γυναίκες.

Το οκτάμηνο ταξίδι της στην Αμερική ήταν σημαντικότατη εμπειρία για την Κεχαγιά, αφού ήρθε σε επαφή με την δράση των γυναικείων συλλόγων της χώρας αυτής, και διαπίστωσε ότι επεκτεινόταν σε πολύ ευρύτερους τομείς από ότι η αντίστοιχη στην Ελλάδα. Με βάση αυτήν την εμπειρία, θα δημιουργήσει ίσως το πιο μεγάλο της επίτευγμα στο χώρο της φιλανθρωπίας, το Εφηβείο των φυλακών Αβέρωφ. Το 1890 με την ίδρυση της «Εν Χριστώ Αδελφότητας», η Κεχαγιά με την συμπαράσταση της Βασίλισσας Όλγας θα εργαστεί για να γίνει πράξη η ίδρυση ξεχωριστών καταστημάτων κράτησης των ανηλίκων κακοποιών με στόχο την ηθική τους αναμόρφωση. Όπως αναφέρει η ίδια η Κεχαγιά: «Δύο εισίν οι λόγοι, οι προκαλέσαντες την ίδρυσιν του Αβερωφείου Σωφρονιστηρίου των ανηλίκων: τα εκ της συμβιώσεως των ανηλίκων μετά ενηλίκων προερχόμενα επικίνδυνα και ανήθικα αποτελέσματα, και η υπαγωγή αυτών υπό σωφρονιστικόν σύστημα ηθικοποιήσεως». Η Κεχαγιά συνέταξε τον κανονισμό του Εφηβείου και διορίστηκε και πρόεδρος της Επιτηρητικής Επιτροπής.
Το 1897 ίδρυσε μαζί με τις παιδαγωγούς Σωτηρία Αλιμπέρτη και Σεβαστή Καλλισπέρη, το σύλλογο «Εργάνη Αθηνά». Ο σύλλογος είχε σκοπό την ανάπτυξη της γυναικείας βιοτεχνίας ως μέσο βιοπορισμού των φτωχότερων γυναικών. Ο σύλλογος οργάνωσε την Α΄ Πανελλήνια Έκθεση γυναικείων έργων και χειροτεχνίας στο Αγρίνιο το 1898 και την Β' Πανελλήνια έκθεση στην Χαλκίδα το 1889. Ο σύλλογος οργάνωσε και το Α' Γυναικείο Πανελλαδικό Συνέδριο 24 Μαΐου 1898 με θέμα «Ποία είναι και ποία πρέπει να είναι η θέσις της ελληνίδος γυναικός εν τω οίκω και τη κοινωνία».

Σημειώσεις

• 1: Παρθεναγωγεία ονομάζονταν τα σχολεία τα οποία παρείχαν πρωτοβάθμια εκπαίδευση στα κορίτσια της εποχής. Από τα μέσα περίπου του 19ου αιώνα παρείχαν και στοιχειώδη μέση εκπαίδευση, προσθέτοντας ένα ή δύο χρόνια σπουδών (και πάντως πολύ κατώτερη από την αντίστοιχη των αγοριών που είχαν στην διάθεσή τους το Ελληνικό σχολείο και τα Γυμνάσιο. Οι μαθήτριες που ολοκλήρωναν αυτά τα χρόνια σπουδών μπορούσαν να εργαστούν ως δασκάλες. Η ειδίκευση στο επάγγελμα της Δασκάλας συστηματοποιήθηκε από το 1890 και μετά, με τά λεγόμενα «Διδασκαλεία Θηλέων».
• 2: Το Ζάππειο Παρθεναγωγείο λειτουργούσε στο Πέραν υπό την εποπτεία του Πατριαρχείου και ο πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου ήταν και μέλος της Ιεράς Συνόδου

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Κείμενα της Κεχαγιά στο περιοδικό Ποικίλη Στοά

Το εις Αμερικήν ταξείδιόν μου

«Η Αντιγόνη» του Σοφοκλέους

Πηγές

• Ξυνογαλάς, Θεόδωρος Κ. (2010). Η παιδαγωγός Καλλιόπη Κεχαγιά (1839 - 1905): Προσεγγίσεις στη ζωή και στο έργο της (PDF). Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.). 

• Σταύρος Βουτυράς (1925). Καλλιόπη Α. Κεχαγιά (1839 - 1905). ιδιωτική έκδοση. 

• Δαλακούρα, Αικατερίνη· Ζιώγου-Καραστεργίου, Σιδηρούλα (2015). Η εκπαίδευση των γυναικών - Οι γυναίκες στην εκπαίδευση. Εκδόσεις Κάλλιπος.