Εννοιολογικός χάρτης

Ένας εννοιολογικός χάρτης είναι ένα διάγραμμα που απεικονίζει γραφικά τη συσχέτιση μεταξύ διαφόρων εννοιών. Οι εννοιολογικοί χάρτες είναι ένας τρόπος αναπαράστασης της ανθρώπινης σκέψης, ή πιο συγκεκριμένα τρόπος αναπαράστασης ενός κάποιου πεδίου γνώσεων (όταν η συσχέτιση που απεικονίζεται είναι επιστημονικά ακριβής). Υπάγονται στα συστήματα εννοιολογικής χαρτογράφησης στα οποία εκτός από τους εννοιολογικούς χάρτες ανήκουν και οι νοητικοί χάρτες. Οι δύο αυτές κατηγορίες συχνά αλληλοεπικαλύπτονται και οι όροι χρησιμοποιούνται πολλές φορές για το ίδιο πράγμα. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μοιάζουν με διαγράμματα που έχουν στόχο την απεικόνιση της σκέψης μας.

Περιγραφή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ένας εννοιολογικός χάρτης περιέχει κόμβους και συνδέσμους. Δύο κόμβοι μαζί με το σύνδεσμο που τους συνδέει αποτελούν ένα στιγμιότυπο. Οι κόμβοι αναπαριστούν τις έννοιες, που συνήθως περικλείονται σε έναν κύκλο ή ένα τετράπλευρο. Οι σύνδεσμοι αποτελούνται από μια γραμμή, η οποία μπορεί να έχει και τη μύτη του βέλους αν θέλουμε να δείξουμε τη μονόδρομη ή αμφίδρομη πορεία της σχέσης. Πάνω στη γραμμή γράφουμε τη σχέση της μίας έννοιας με την άλλη. Με τα παραπάνω στοιχεία μπορούμε να φτιάξουμε έναν εννοιολογικό χάρτη είτε με χαρτί και μολύβι είτε με κατάλληλο λογισμικό. Ένας εννοιολογικός χάρτης μπορεί να είναι απλός, δηλαδή , να συνδέει τις έννοιες σ' ένα πρώτο επίπεδο ή πιο ανεπτυγμένος ώστε να συνδέει οικογένειες εννοιών με άλλες έννοιες. Να απλώνεται δηλαδή σε μεγάλο πλάτος και βάθος. Μοιάζει έτσι σαν ένα μεγάλο δίκτυο που δεν έχει προφανή αρχή και τέλος.

Είδη εννοιολογικών χαρτών[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι εννοιολογικοί χάρτες μπορούν να έχουν διαφορετική μορφή. Έτσι με βάση την εμφάνισή τους υπάρχουν χάρτες:

1. Ιεραρχικοί[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σ' αυτούς τους χάρτες η κεντρική έννοια τοποθετείται στην κορυφή και προχωρώντας στα χαμηλότερα επίπεδα της ιεραρχίας αναλύεται στις επιμέρους έννοιες.

2. Αραχνοειδείς[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η κεντρική έννοια τοποθετείται στο κέντρο και γύρω της τοποθετούνται οι υποέννοιες. Σ' αυτούς τους χάρτες δεν υπάρχει συνήθως μεγάλη κλιμάκωση.

3. Διαγράμματος ροής[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η κεντρική έννοια τοποθετείται στην κορυφή και ακολουθεί μια γραμμική διάταξη των υποεννοιών.

Ιστορία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι εννοιολογικοί χάρτες αναπτύχθηκαν για πρώτη φορά από τον Joseph D. Novak το 1972 κατά τη διάρκεια ενός ερευνητικού προγράμματος στο Cornell University. Το πρόγραμμα έγινε σε μαθητές και είχε στόχο τη μελέτη-παρακολούθηση των γνωστικών αλλαγών που αφορούσαν στις φυσικές επιστήμες. Η έρευνα της ομάδας του Novak ήταν βασισμένη στις θέσεις του Ντέιβιντ Όσουμπελ (David Ausubel - "The psychology of meaningful learning" - 1963) ότι, δηλαδή η γνώση μαθαίνεται και είναι πλήρως κατανοητή από το μαθητή, όταν αυτός γνωρίζει πώς αυτό που έμαθε σχετίζεται με άλλες πρότερες γνώσεις. Κατά τη διάρκεια της συγκεκριμένης έρευνας στο πανεπιστήμιο Cornell προέκυψε η ιδέα της παρουσίασης της σκέψης των παιδιών με τη βοήθεια ενός χάρτη της σκέψης τους.

Παιδαγωγικές Χρήσεις Εννοιολογικής Χαρτογράφησης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι εννοιολογικοί χάρτες μπορούν να ενταχθούν σε όλες τις φάσεις της εκπαιδευτικής διαδικασίας, και να συμβάλλουν στην υλοποίηση διαφορετικών τύπων δραστηριοτήτων. Ειδικότερα, αν χρησιμοποιείται και κάποιο λογισμικό για τη δημιουργία των εννοιολογικών χαρτών, τότε θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στην εκπαίδευση για :

Ανάδυση νοητικών παραστάσεων (κατασκευή νοητικών χαρτών)
Διδασκαλία διάφορων γνωστικών αντικειμένων (αν ο εννοιολογικός χάρτης χρησιμοποιηθεί ως εποπτικό μέσο)
Οικοδόμηση εννοιών και γνώσεων
Αξιολόγηση μαθητών (με σύγκριση διαφορετικών εννοιολογικών χαρτών)
Δραστηριότητες μετάγνωσης (με σύγκριση αρχικού νοητικού χάρτη και του τελικού εννοιολογικού χάρτη)
Επικοινωνία και ανταλλαγή ιδεών (όταν πραγματοποιείται συλλογική κατασκευή εννοιολογικών χαρτών)
Σχεδίαση εφαρμογών υπερμέσων και συστημάτων πλοήγησης

Λογισμικά Εννοιολογικής Χαρτογράφησης[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Με μια απλή αναζήτηση στο διαδίκτυο, ο καθένας μπορεί να βρει αρκετά λογισμικά για τη δημιουργία εννοιολογικών χαρτών. Το κύριο πλεονέκτημά τους είναι ότι επιτρέπουν την κατασκευή πολυμεσικών εννοιολογικών χαρτών, δηλαδή εννοιολογικών χαρτών, οι οποίοι πέρα από το κείμενο συνδυάζουν και εικόνα, βίντεο ή ήχο.

Ένα από τα ευρέως διαδεδομένα είναι το CMapTools. Αποτελεί ένα λογισμικό εννοιολογικής χαρτογράφησης το οποίο κατασκευάστηκε από το Florida Institute for Human & Machine Cognition (IHMC), ένα μη κερδοσκοπικό ερευνητικό ινστιτούτο, με εγκαταστάσεις στις πόλεις Pensacola και Ocala στην Φλόριντα. Ο χρήστης μπορεί εύκολο να το χρησιμοποιήσει μετά από δωρεάν εγκατάσταση στη συσκευή του. Επιπλέον, με την εγκατάσταση του CMapServer διαφορετικοί χρήστες μέσω του διαδικτύου να διαμοιράζονται, να διαμορφώνουν και να συνδέουν εννοιολογικούς χάρτες, καθώς και να αφήνουν σχόλια και κριτικές σε εννοιολογικούς χάρτες άλλων χρηστών. Αν θέλει να αποφύγει την εγκατάσταση του λογισμικού μπορεί να χρησιμοποιεί τη διαδικτυακή έκδοση μόνο με μια δωρεάν εγγραφή στην υπηρεσία CMap Cloud, το οποίο περιέχει στους χρήστες κάποιες από τις δυνατότητες του CMapServer, όπως να διαμορφώνουν και να μοιράζονται εννοιολογικούς χάρτες άλλων χρηστών.

Ένα λογισμικό εννοιολογικής χαρτογράφησης για παιδιά μικρότερων ηλικιών (4-10 ετών) είναι το Kidspiration. Διατίθεται από το Ontario Institute for Studies in Education, του Πανεπιστημίου του Τορόντο, επί πληρωμή μετά από δωρεάν δοκιμή. Από το ίδιο ινστιτούτο κυκλοφορούσε, μέχρι και το 2019, όπου σταμάτησε να διατίθεται το Inspiration, αντίστοιχο λογισμικό εννοιολογικής χαρτογράφησης για παιδιά μεγαλύτερων ηλικιών και ενήλικες.