Εκλογές στην Γκαμπόν

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Στην Γκαμπόν που είναι Προεδρική Δημοκρατία, διεξάγονται εκλογές για Πρόεδρο και για Κοινοβούλιο. Αρχηγός Κράτους και κυβέρνησης είναι ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας, του οποίου η θητεία είναι επταετής και απεριόριστη. Τον Αύγουστο του 2023 η κυβέρνηση ανατράπηκε με στρατιωτικό πραξικόπημα. Ο μεταβατικός πρόεδρος Μπρις Ολιγκί Νγκεμά, διόρισε τα 98 μέλη της μεταβατικής Εθνοσυνέλευσης και τα 70 μέλη της μεταβατικής Γερουσίας στις 7 Οκτωβρίου 2023.

Προεδρικές εκλογές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πρόσφατες (2023)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

1961[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις πρώτες προεδρικές εκλογές στην γκαμπονέζικη ιστορία, ο Λεόν Μπα εξελέγη πρόεδρος χωρίς αντίπαλο με το 100% των ψήφων και με τη σημαία του Δημοκρατικού Μπλοκ της Γκαμπόν.[1]

1967[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Μπα ήταν ξανά ο μοναδικός υποψήφιος και επανεξελέγη πρόεδρος με ποσοστό 100% στις προεδρικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 19 Μαρτίου 1967. Πέθανε όμως λίγες ημέρες μετά την ορκωμοσία του για νέα θητεία και αντικαταστάθηκε από τον Ομάρ Μπονγκό. Η προσέλευση στις κάλπες έφτασε το 99,4%.

1973[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο νέος πρόεδρος Ομάρ Μπονγκό στερέωσε την εξουσία του και παγίωσε το μονοκομματικό καθεστώς. Εξελέγη πρόεδρος στις γενικές εκλογές που έγιναν στις 25 Φεβρουαρίου 1973 χωρίς αντίπαλο, με ποσοστό 100% και με συμμετοχή 97,8%.[2]

1979[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι προεδρικές εκλογές διενεργήθηκαν για πρώτη φορά ξεχωριστά από τις βουλευτικές, στις 30 Δεκεμβρίου 1979. Πρόεδρος επανεξελέγη ο μοναδικός υποψήφιος Ομάρ Μπονγκό με 100% και με προσέλευση 99,9%.[1]

1986[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ομάρ Μπόνγκο κέρδισε ξανά τις προεδρικές εκλογές, στις 9 Νοεμβρίου 1986, πάλι ως ο μοναδικός υποψήφιος. Το ποσοστό προσέλευσης στην κάλπη ήταν 99,9% και εκείνες ήταν οι τελευταίες εκλογές που διεξήχθησαν υπό μονοκομματικό καθεστώς.[2]

1993[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι προεδρικές εκλογές του 1993 διενεργήθηκαν στις 5 Δεκεμβρίου και ήταν οι πρώτες με τη συμμετοχή περισσότερων από έναν υποψήφιο, με τον Ομάρ Μπονγκό να διεκδικεί νέα θητεία, με αντιπάλους άλλους 12 υποψήφιους. Το ποσοστό συμμετοχής ήταν 88,1%.[3] Ο Μπονγκό κέρδισε από τον πρώτο γύρο, με ποσοστό 51,2% των ψήφων. Το αποτέλεσμα αμφισβητήθηκε από τον αρχηγό της αντιπολίτευσης, Πολ Μπα Αμπεσολέ, ο οποίος απείλησε να σχηματίσει μόνος του αντίπαλη κυβέρνηση. Ξέσπασαν ταραχές το 1994 στη χώρα. Τελικά κυβέρνηση και αντιπολίτευση έκαναν συνομιλίες και μετά τη διάσκεψη ειρήνευσης, σχηματίστηκε κυβέρνηση συνασπισμού, μέχρι τη διεξαγωγή των βουλευτικών εκλογών του 1996.[4]

1998[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις επόμενες προεδρικές εκλογές στις 6 Δεκεμβρίου 1998, ο Ομάρ Μπόνγκο κέρδισε ξανά, με ποσοστό 66,8% έναντι 16,54% για τον αρχηγό της αντιπολίτευσης, Πιέρ Μαμπουντού.[5][6] Ο Μαμπουντού αμφισβήτησε έντονα το αποτέλεσμα κάνοντας λόγο μεταξύ άλλων για "εκλογικό πραξικόπημα".[6] Μετά τις εκλογές, ο ίδιος κατήγγειλε ότι η κυβέρνηση έστειλε κομάντος να τον δολοφονήσουν στις 12 Δεκεμβρίου 1998.[7]

2005[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Ομάρ Μπόνγκο, όντας από το 1967 στην εξουσία, διεκδίκησε και κέρδισε νέα επταετή θητεία στις εκλογές που έγιναν στις 27 Νοεμβρίου 2005. Ο βετεράνος πρόεδρος εξελέγη με ποσοστό 79,18% των ψήφων και με προσέλευση 63,6%.[8] Ορκίστηκε για μια νέα 7ετή θητεία στις 19 Ιανουαρίου 2006. Η αντιπολίτευση κατήγγειλε νοθεία, εξαγορά ψήφων και ατασθαλίες, καλώντας σε γενική απεργία.[9] Στα τέλη του 2005, η αντιπολίτευση άσκησαν έφεση εναντίον του αποτελέσματος των εκλογών.[10] Το Συνταγματικό Δικαστήριο απέρριψε τις εφέσεις στις 5 Ιανουαρίου 2006,[11][12] although it did annul the results from a singleπαρότι ακύρωσε το αποτέλεσμα σε ένα εκλογικό τμήμα στην Κουλαμουτού εξαιτίας ενός "σοβαρού περιστατικού" στο τμήμα εκείνο, αναφορικά με τα ποσοστά που έλαβαν οι υποψήφιοι (φαίνονταν μόνον ο Μπόνγκο και ο Μιμποτό να έχουν λάβει ψήφους παρότι έλαβαν μέρος στις εκλογές άλλοι 3 υποψήφιοι).[12]

2009[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι εκλογές του 2009 έγιναν πρόωρα στις 30 Αυγούστου μετά τον θάνατο του επί 42 χρόνια προέδρου, Ομάρ Μπονγκό. Στις εκλογές εξελέγη ο πρόεδρος ο γιος του Ομάρ Μπονγκό, ο Αλί Μπονγκό, με 41,73% των ψήφων έναντι 25,88% για τον πρώην υπουργό Εξωτερικών Αντρέ Μπα Ομπάμε και 25,22% για τον αντιπολιτευόμενο ριζοσπάστη Πιερ Μαμπουντού.[13]

2016[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Αλί Μπόνγκο επανεξελέγη στις πιο πρόσφατες προεδρικές εκλογές, που διεξήχθησαν τον Αύγουστο του 2016.[14]

Εθνοσυνέλευση[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το Κοινοβούλιο αποτελείται από δύο σώματα. Η Κάτω Βουλή ή Εθνοσυνέλευση απαρτίζεται από 120 μέλη, εκ των οποίων τα 111 εκλέγονται για πενταετή θητεία σε μονοεδρικές περιφέρειες και 9 μέλη διορίζονται από τον πρόεδρο.

Βουλευτικές εκλογές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πρόσφατες βουλευτικές εκλογές (2018)[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι βουλευτικές εκλογές του 2018 διεξήχθησαν παράλληλα με τις δημοτικές εκλογές. Ο πρώτος γύρος διενεργήθηκε στις 6 Οκτωβρίου και ο δεύτερος στις 27 Οκτωβρίου. Παρότι έχασε 15 έδρες, το κυβερνών Δημοκρατικό Κόμμα της Γκαμπόν διατήρησε την πλειοψηφία των δύο τρίτων της Εθνοσυνέλευσης, κερδίζοντας τις 98 από τις συνολικά 143 έδρες (το 2018 αποφασίστηκε να αυξηθούν οι έδρες της Εθνοσυνέλευσης από 120 σε 143).

Πριν την ανεξαρτησία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι Γκαμπονέζοι πριν η χώρα γίνει ανεξάρτητη ψήφιζαν στις γαλλικές βουλευτικές εκλογές. Ειδικότερα, ψήφισαν σε βουλευτικές εκλογές το 1945, τον Ιούνιο και τον Νοέμβριο του 1946, το 1951 και το 1956. Τον Δεκέμβριο του 1946 και τον Ιανουάριο του 1947 έγιναν εκλογές για αντιπροσώπους. Το 30μελές Συμβούλιο των Αντιπροσώπων εξέλεξε 12 αντιπροσώπους από το Πρώτο Εκλεκτορικό Σώμα και άλλους 18 από το Δεύτερο Εκλεκτορικό Σώμα.[15] Τον Μάρτιο του 1952 διενεργήθηκαν εκλογές για Εδαφική Συνέλευση, με την Δημοκρατική και Σοσιαλιστική Ένωση της Γκαμπόν να κερδίζει τις 14 από τις συνολικά 24 έδρες. Τις ίδιες έδρες (14) κατέλαβε η ίδια Ένωση και στις επόμενες εδαφικές εκλογές, στις 31 Μαρτίου 1957, επί συνόλου 40 εδρών.[16]

Μετά την ανεξαρτησία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

1961[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι πρώτες βουλευτικές εκλογές έγιναν στις 12 Φεβρουαρίου 1961, ταυτόχρονα με τις προεδρικές. Το Δημοκρατικό Μπλοκ της Γκαμπόν και η Δημοκρατική και Σοσιαλιστική Ένωση της Γκαμπόν κατήλθαν με κοινή λίστα, υπό την ονομασία "Εθνική Ένωση", κερδίζοντας όλες τις 67 έδρες της Εθνοσυνέλευσης χωρίς αντίπαλο. Η συμμετοχή ήταν 98,7%.[17]

1964[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις βουλευτικές εκλογές στις 12 Απριλίου 1964, το Δημοκρατικό Μπλοκ της Γκαμπόν κέρδισε τις 31 από τις συνολικά 47 έδρες της Εθνοσυνέλευσης, έναντι 16 για την Δημοκρατική και Σοσιαλιστική Ένωση της Γκαμπόν με ποσοστό συμμετοχής 85%. Οι εκλογές επισκιάστηκαν από τη δωροδοκία των ψηφοφόρων από τον Λεόν Μπα με χαρτονομίσματα και από σοβαρές εκλογικές παρατυπίες.[18]

1967[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι επόμενες βουλευτικές εκλογές συνέπεσαν με τις προεδρικές. Το Δημοκρατικό Μπλοκ της Γκαμπόν κατέλαβε όλες τις 47 έδρες της Εθνοσυνέλευσης, ενώ λίγες ημέρες μετά τις εκλογές, απεβίωσε ο πρόεδρος Μπα και τον διαδέχθηκε ο Ομάρ Μπόνγκο.

1973[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Και οι εκλογές του 1973 έγιναν υπό καθεστώς μονοκομματισμού, παράλληλα με τις προεδρικές. Το Δημοκρατικό Κόμμα της Γκαμπόν, ως το μόνο νόμιμο, κέρδισε όλες τις 70 έδρες της διευρυμένης Εθνοσυνέλευσης.[19]

1980[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις βουλευτικές εκλογές του 1980 (24 Φεβρουαρίου) η συμμετοχή ήταν 108%, επειδή οι ψηφοφόροι μπορούσαν να εγγραφούν την ημερομηνία διεξαγωγής των εκλογών.[20] Το μοναδικό νόμιμο πολιτικό κόμμα εκείνης της περιόδου, το Δημοκρατικό Κόμμα της Γκαμπόν κέρδισε και τις 89 έδρες της Εθνοσυνέλευσης.[21]

1985[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε δύο φάσεις, στις 17 Φεβρουαρίου και στις 3 Μαρτίου, διενεργήθηκαν οι βουλευτικές του 1985, με την νέα εκλογική νομοθεσία. Ο αριθμός των εδρών αυξήθηκε από 89 σε 111 και όλες κερδήθηκαν από το μοναδικό νόμιμο πολιτικό κόμμα εκείνης της περιόδου, το Δημοκρατικό Κόμμα της Γκαμπόν.[22] Η προσέλευση έφτασε το 95,6%.

1990[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις πρώτες πολυκομματικές εκλογές (με τη συμμετοχή συνολικά 13 κομμάτων και 553 υποψηφίων) στην ιστορία της χώρας, στις 16 Σεπτεμβρίου 1990,σημειώθηκαν διαμαρτυρίες. Τα αποτελέσματα του πρώτου γύρου ακυρώθηκαν στις 32 από τις 120 εκλογικές περιφέρειες έπειτα από καταγγελίες από το λαό για νοθεία υπέρ του Δημοκρατικού Κόμματος της Γκαμπόν. Επαναληπτικές εκλογές έγιναν στις 21 Οκτωβρίου , με έναν δεύτερο γύρο να διεξάγεται στις 28 Οκτωβρίου.[23] Το κυβερνών Δημοκρατικό Κόμμα παρέμεινε πρώτο στο Κοινοβούλιο, κερδίζοντας τις 63 από τις συνολικά 120 έδρες.

1996[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι επόμενες βουλευτικές εκλογές έγιναν στις 15 και στις 29 Δεκεμβρίου 1996. Το κυβερνών Δημοκρατικό Κόμμα της Γκαμπόν κέρδισε τις 85 επί συνόλου 120 εδρών στην Εθνοσυνέλευση.[24]

2001[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Σε άλλη μία νίκη του κυβερνώντος Δημοκρατικού Κόμματος της Γκαμπόν κατέληξαν οι βουλευτικές εκλογές του 2001, οι οποίες έγιναν σε δύο γύρους, στις 9 και στις 23 Δεκεμβρίου 2001. Το κυβερνών κόμμα κέρδισε τις 86 από τις συνολικά 120 έδρες της Εθνοσυνέλευσης.[1]

2006[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις εκλογές για Εθνοσυνέλευση, που διεξήχθησαν στις 17 Δεκεμβρίου και στις 24 Δεκεμβρίου του 2006, κέρδισε το κυβερνών Δημοκρατικό Κόμμα της Γκαμπόν του Ομάρ Μπονγκό. Εξελέγησαν 4 ανεξάρτητοι βουλευτές.

2011[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εκλογές για εθνοσυνέλευση διεξήχθησαν στις 17 Δεκεμβρίου 2011.[25] Καθώς η Αντιπολίτευση κήρυξε αποχή, το κυβερνών Δημοκρατικό Κόμμα της Γκαμπόν (PDG) κέρδισε την απόλυτη πλειοψηφία, με 114 επί συνόλου 120 εδρών. Ήταν οι πιο πολλές έδρες που κέρδισε κόμμα από τότε που ξεκίνησε ο πολυκομματισμός, στις αρχές της δεκαετίας του 1990. Τις υπόλοιπες έδρες κατέλαβαν λίγα κόμματα: ο Συναγερμός για την Γκαμπόν (RPG) πήρε 3 έδρες, ενώ από 1 έδρα απέσπασαν ο Κύκλος των Φιλελεύθερων Μεταρρυθμιστών (CLR), το Σοσιαλιστικό Δημοκρατικό Κόμμα (PSD) και η Ένωση για τη Νέα Δημοκρατία (UPRN).[26]

Η συμμετοχή ήταν μόνο 34,8% καθώς πολλοί οπαδοί της αντιπολίτευσης προτίμησαν να μην προσέλθουν στην κάλπη.[27]

Γερουσία[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η Γερουσία (Sénat) είναι η άνω βουλή, ένα από τα δύο σώματα που συναποτελούν το Κοινοβούλιο της Γκαμπόν. Αποτελείται από 102 μέλη, τα οποία εκλέγονται για εξαετή θητεία σε μονοεδρικές εκλογικές περιφέρειες από τοπικούς και επαρχιακούς συμβούλους. Από τις εκλογές του 2009 και μετά, σε μερικές εκλογικές περιφέρειες εκλέγονται και 2 γερουσιαστές.

Ο πρώτος πρόεδρος της Γερουσίας ήταν ο Ζωρζ Ραβιρί (Georges Rawiri, 1932-2006), στενός συνεργάτης του προέδρου Μπονγκό. Ο Ραβιρί πέθανε εν ενεργεία το 2006 και τον αντικατέστησε ο Ρενέ Ραντεμπίνο Κονικέ (René Radembino Coniquet).

Εκλογές Γερουσίας[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

2021[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

2009[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Εκλογές για Γερουσία διεξήχθησαν στις 18 Ιανουαρίου του 2009. Το κυβερνών Δημοκρατικό Κόμμα της Γκαμπόν κέρδισε μεγάλη πλειοψηφία εδρών.[28] Στις εκλογές εκείνες,ο αριθμός των γερουσιαστών αυξήθηκε από 91 σε 102. Έπειτα από τις εκλογές, πρόεδρος εξελέγη για πρώτη φορά μια γυναίκα, η Ροζ Φρανσίν Ρογκομπέ, η οποία ανέλαβε και υπηρεσιακή αρχηγός κράτους μετά το θάνατο του Ομάρ Μπονγκό τον Ιούνιο του 2009.

Δημοψηφίσματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Συμμετοχή σε γαλλικά δημοψηφίσματα[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πριν την ανεξαρτησία, οι Γκαμπονέζοι ψήφισαν σε γαλλικά δημοψηφίσματα (που έγιναν στην περιοχή της σημερινής Γκαμπόν). Στις 21 Οκτωβρίου 1945 ενέκριναν το Γαλλικό Σύνταγμα με ποσοστό 89,3% και συμμετοχή 68,1%. Παρόμοια δημοψηφίσματα έγιναν τον Μάιο του 1946 (το 63,8% καταψήφισε το νέο σύνταγμα), τον Οκτώβριο του 1946 (καταψηφίστηκε από το 72%) και τον Σεπτέμβριο του 1958 (το νέο σύνταγμα υπερψηφίστηκε από το 92,6% των ψηφισάντων, με ποσοστό προσέλευσης 78,7%).[29]

1995[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το πρώτο δημοψήφισμα στην ιστορία της ανεξάρτητης χώρας διεξήχθη στις 23 Ιουλίου 1995, σε εφαρμογή των Συνθηκών των Παρισίων, που προέβλεπαν συνταγματικές μεταρρυθμίσεις, όπως συμφωνήθηκαν μεταξύ κυβέρνησης και αντιπολίτευσης κατά τις διαπραγματεύσεις του 1994.[1] Οι μεταρρυθμίσεις εγκρίθηκαν από το 96,5% των ψηφοφόρων, με ποσοστό συμμετοχής της τάξης του 64%.[30]

Παραπομπές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 Elections in Gabon African Elections Database
  2. 2,0 2,1 Nohlen, D, Krennerich, M & Thibaut, B (1999) Elections in Africa: A data handbook, p403 (ISBN 0-19-829645-2)
  3. Nohlen, D, Krennerich, M & Thibaut, B (1999) Elections in Africa: A data handbook, p404 (ISBN 0-19-829645-2)
  4. History of Gabon
  5. "Gabon: Opposition leader protests at results, alleges assassination attempt", Radio France Internationale (nl.newsbank.com), 13 Δεκεμβρίου 1998.
  6. 6,0 6,1 "GABON: Opposition calls for strike action to protest election results" Αρχειοθετήθηκε 2016-03-03 στο Wayback Machine., IRIN-West Africa Update 359, 14 Δεκεμβρίου 1998.
  7. "U.S. Department of State Country Report on Human Rights Practices 2000 - Gabon" Αρχειοθετήθηκε 2012-10-07 στο Wayback Machine., UNHCR.org, 26 Φεβρουαρίου 2001.
  8. "Bongo wins re-election in Gabon", BBC, 30 Νοεμβρίου 2005
  9. "Losers of Gabon's presidential election call for general strike", Radio France Internationale (nl.newsbank.com), 4 Δεκεμβρίου 2005.
  10. "Gabon: Defeated aspirants appeal against presidential poll results", Radio France Internationale (nl.newsbank.com), 16 Δεκεμβρίου 2005.
  11. "Gabon: Court rejects presidential poll petition by opposition leaders", Radio France Internationale (nl.newsbank.com), 6 Ιανουαρίου 2006.
  12. 12,0 12,1 "Gabon-élection-justice, Gabon: rejet des requêtes en annulation de la présidentielle"[νεκρός σύνδεσμος], AFP (IZF.net), 5 Ιανουαρίου 2006 (Γαλλικά).
  13. Καθημερινή[νεκρός σύνδεσμος], Γκαμπόν: Νικητής των προεδρικών εκλογών ο Αλί Μπονγκό, 3 Σεπτεμβρίου 2009.
  14. Celia Lebur and Samir Tounsi, "Gabon parliament set ablaze after Bongo declared winner" Αρχειοθετήθηκε 2016-09-20 στο Wayback Machine., Agence France-Presse, 31 Αυγούστου 2016.
  15. Dolf Sternberger, Bernhard Vogel, Dieter Nohlen & Klaus Landfried (1978) Die Wahl der Parlamente: Band II: Afrika, Erster Halbband, p694 (Γερμανικά)
  16. Bernault, Florence (1996) Démocraties ambiguës en Afrique centrale: Congo-Brazzaville, Gabon, 1940-1965 Paris: Karthala, (ISBN 2-86537-636-2), p224
  17. Nohlen, D, Krennerich, M & Thibaut, B (1999) Elections in Africa: A data handbook, p402 (ISBN 0-19-829645-2)
  18. Matthews, Ronald (1966), African Powder Keg: Revolt and Dissent in Six Emergent Nations, London: The Bodley Head, OCLC 246401461 
  19. Gabon Inter-Parliamentary Union
  20. Nohlen, D, Krennerich, M & Thibaut, B (1999) Elections in Africa: A data handbook, p399 (ISBN 0-19-829645-2)
  21. Gabon Inter-Parliamentary Union
  22. Inter-Parliamentary Union
  23. Gabon: Elections in 1990 Inter-Parliamentary Union
  24. Elections held in 1996 IPU
  25. http://www.mherrera.org/elections.htm
  26. "Gabon : La Cénap confirme la suprématie PDG" Αρχειοθετήθηκε 2013-08-14 στο Wayback Machine., Gaboneco, 22 Δεκεμβρίου 2011 (Γαλλικά).
  27. http://www.bbc.co.uk/news/world-africa-16299172
  28. "Gabon: Elections sénatoriales 2009: le PDG en tête des résultats"[νεκρός σύνδεσμος], Gabonews, 19 Ιανουαρίου 2009 (Γαλλικά).
  29. Sternberger, D, Vogel, B, Nohlen, D & Landfried, K (1969) Die Wahl der Parlamente: Band II: Afrika, Erster Halbband, p1047
  30. Nohlen, D, Krennerich, M & Thibaut, B (1999) Elections in Africa: A data handbook, p398 (ISBN 0-19-829645-2)