Βουλγαρική Λέσχη Θεσσαλονίκης

Λίγες ημέρες μετά την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς τον Απρίλιο του 1941, δημιουργήθηκε στην πόλη η Βουλγαρική Λέσχη Θεσσαλονίκης.

Μέσω της διανομής τροφίμων και άλλων ειδών καθώς και της παροχής διευκολύνσεων που παρείχε στα μέλη της αλλά και μέσω της προπαγάνδας που ασκούσε με διάφορους τρόπους, η Λέσχη επιδίωκε να προσελκύσει, κατοίκους τόσο της Θεσσαλονίκης όσο και γενικότερα της Μακεδονίας, στη βουλγαρική ιδέα με απώτερο στόχο να παρουσιάσει στις γερμανικές αρχές έναν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό βουλγαροφρόνων στην Μακεδονία προκειμένου να πετύχει κάποια στιγμή την προσάρτησή της στη Βουλγαρία.

Ίδρυση, λειτουργία και μέλη της Λέσχης

Σύμφωνα με το πρακτικό της ίδρυσής της Λέσχης την 1η Μαΐου του 1941 συγκεντρώθηκαν στο κτίριο όπου παλαιότερα στεγάζονταν το γιουγκοσλαβικό εμπορικό επιμελητήριο στη Θεσσαλονίκη, στην οδό Κομνηνών 6 οι: Νεδέλκο Α. Τσαούσεφ, Κρούμ Πόπεφ, Κωνσταντίνος Μπογδάνοφ, Νέστορ Αγγέλοφ, Στόγιαν Ρούκοφ, Νικόλα Φιλίπποφ και Δημήτρι Ιβάνοφ και αποφάσισαν να ιδρύσουν ένα σωματείο με την επωνυμία Βουλγαρική Λέσχη Θεσσαλονίκης και «με σκοπόν μορφωτικόν και εκπολιτιστικόν των μελών αυτής...». Ο Νεδέλκο Α. Τσαούσεφ ήταν ο εμπνευστής της ιδέας της δημιουργίας της Βουλγαρικής Λέσχης. Είχε γεννηθεί στη Θεσ/νίκη, είχε ελληνική υπηκοότητα και πριν την κατοχή ονομαζόταν Τσαούσης ή Τσαούσογλου, είχε δε προσπαθήσει να ενταχθεί στη Σχολή της Αστυνομίας Πόλεων αλλά είχε κοπεί λόγω προβλημάτων υγείας. Στις 10 Σεπτεμβρίου του 1941 ο Τσαούσεφ υπέβαλε στη Γενική Διοίκηση Θεσ/νίκης αίτηση ίδρυσης και λειτουργίας της Βουλγαρικής Λέσχης, μαζί με το καταστατικό της και στις 26 Οκτωβρίου 1941 ο στρατιωτικός –διοικητής Θεσσαλονίκης –Αιγαίου αντιστράτηγος Φον Κρένσκυ έστειλε στο Βούλγαρο αξιωματικό –σύνδεσμο πλοίαρχο Ιβάνοφ την έγκριση της λειτουργίας της Λέσχης.

Η Βουλγαρική Λέσχη Θεσσαλονίκης λειτουργούσε υπό την εποπτεία του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή της πόλης, και για την νόμιμη λειτουργία της υπεύθυνος απέναντι του ήταν ο Βούλγαρος αξιωματικός -σύνδεσμος. Επίσης ο στρατιωτικός διοικητής έπρεπε να εγκρίνει τον Πρόεδρο της Λέσχης και τα μέλη της Λέσχης δεν επιτρέπονταν να έχουν όπλα εκτός αν δίνονταν ειδική άδεια σε συγκεκριμένα πρόσωπα από το φρουραρχείο Θεσσαλονίκης.

Στο καταστατικό της Βουλγαρικής Λέσχης (αρ. 2) αναφέρονταν ότι σκοπός της ήταν: «α) Να εργάζεται και να συνεργάζεται δια την ηθικήν, εκπολιτιστικήν και εκπαιδευτικήν ανάπτυξιν των μελών της β) Να οργανώνει και καθοδηγή την αλληλοβοήθειαν μεταξύ των Βουλγάρων της περιοχής αυτής γ) Να παρέχη υγειάν μόρφωσιν και να μεριμνά δια την σωματικήν ανάπτυξιν των μελών αυτής και των οικογενειών των δ) Να ενεργεί οτιδήποτε με σκοπόν την σωματικήν ανάπτυξιν, την μόρφωσιν και εν γένει την εκπολιτιστικήν δράσιν των Βουλγάρων και των οικογενειών των της περιοχής». Η σφραγίδα της Λέσχης έγραφε «Βουλγαρική Λέσχη Θεσσαλονίκης» και στην μέση είχε τους Αγίους Κύριλλο και Μεθοδίο, στην ημέρα εορτής των οποίων (24 Μαΐου) η Λέσχη γιόρταζε.

Σύμφωνα με το αρ. 4 μέλη της μπορούσαν να γίνουν Βούλγαροι που είχαν γεννηθεί στην Μακεδονία ή είχαν μακεδονική καταγωγή. Τα μέλη έπρεπε να καταβάλλουν ετήσια συνδρομή 120 δραχμές. Κάθε μέλος της Λέσχης λάμβανε δελτίο στο οποίο αναφερόταν το ονοματεπώνυμό του, η οικογενειακή του κατάσταση και το επάγγελμά του. Πάντως, μεταξύ άλλων, μέλη της Λέσχης έγιναν και άτομα του υποκόσμου της πόλης προκειμένου να έχουν την προστασία της Λέσχης και κατ’ επέκταση του Βουλγαρικού Προξενείου αν συλλαμβάνονταν από Έλληνες αστυνομικούς.

Στα μέλη της Λέσχης γινόταν διανομή διαφόρων αγαθών όπως ζάχαρη, καφές, σαπούνι και πετρέλαιο η εξεύρεση των οποίων σε χαμηλές τιμές στη διάρκεια της κατοχής ήταν για τους υπόλοιπους ανθρώπους ιδιαίτερα δύσκολη έως αδύνατη. Επίσης η Λέσχη υποσχόταν στα μέλη της δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και εκπαίδευση, ότι θα τους έβρισκε δουλειά και ότι θα τους βοηθούσε και θα τους στήριζε έναντι των γερμανικών αρχών.

Στις 9 Νοεμβρίου του 1941 βουλγαρόφρονες κάτοικοι της Θεσσαλονίκης αλλά και άτομα από άλλες περιοχές της Μακεδονίας με βουλγαρική συνείδηση συγκεντρώθηκαν στην έδρα της Λέσχης και ενέκριναν τον Πρόεδρο και τα μέλη του νέου Διοικητικού Συμβουλίου της Λέσχης. Πρόεδρος έγινε ο Ταγματάρχης Αλέξανδρος Σαμαρτζίεφ, Γραμματέας ο Πέτρος Φικιώρης ή Δαλκαλίτσεφ και Ταμίας ο Πέτρος Δεμερτζίεφ. Επίσης μέλη του νέου Διοικητικού Συμβουλίου έγιναν και οι Νέστωρ Αγγέλοβιτς ή Αγγέλοφ, Χρήστος Τσίτσεφ, Δημήτριος Σιάνοφ, Στογιάν Γιουρούκοβιτς και Νικόλαος Φιλλίποβιτς.

Τον Μάρτιο του 1942 στην Λέσχη υπήρχαν 22 Βούλγαροι αστυνομικοί. Επίσης στην έδρα της Λέσχης λειτουργούσε και βουλγαρική στρατιωτική αντιπροσωπεία στην οποία αρχικά επικεφαλής ήταν ο έφεδρος λοχαγός Δημήτριος Γεράνοφ. Η στρατιωτική αυτή αντιπροσωπεία αποτελούνταν από τρεις Βούλγαρους αξιωματικούς που εργάζονταν εκεί μόνιμα όμως συχνά έρχονταν και άλλοι αξιωματικοί από τη Βουλγαρία. . Στα μέσα Νοεμβρίου του 1941 έφτασε στη Θεσσαλονίκη ο Βούλγαρος στρατηγός Ζίλκοφ και με βασικό συνεργάτη τον ταγματάρχη Μίτκοφ, που είχε τοποθετηθεί στρατιωτικός σύνδεσμος στο Γραφείο του Γερμανού στρατιωτικού διοικητή Θεσσαλονίκης –Αιγαίου, ανέλαβε τη διεύθυνση του συνόλου της προπαγάνδας της Βουλγαρικής Λέσχης. . Οι σχέσεις όμως του Προέδρου της Λέσχης Σαμαρτζίεφ με το Ζίλκοφ και τον Μίτκοφ δεν ήταν καλές και τελικά το Φεβρουάριο του 1942 ο Σαμαρτζίεφ απομακρύνθηκε από τη θέση του και πρόεδρος ανέλαβε ο Δημήτριος Σιάνοφ ή Σιάννης, με καταγωγή από τη Θεσσαλονίκη. Λίγους μήνες αργότερα, στα τέλη του καλοκαιριού του 1942, ο Σαμαρτζίεφ μαζί με άλλα μέλη της Λέσχης, προσπάθησαν να πετύχουν την αντικατάσταση του Σιάνοφ, κατηγορώντας τον για καταχρήσεις και υπερβάσεις, κάτι τέτοιο όμως τελικά δεν επετεύχθη καθώς ο Σιάνοφ είχε τη στήριξη του Μίτκοφ.

Τον Μάρτιο του 1943 οι ελληνικές αρχές προχώρησαν στην αντικατάσταση των δελτίων ταυτότητας. Τότε η Βουλγαρική Λέσχη Θεσσαλονίκης υποστήριξε ότι οι Βούλγαροι της Μακεδονίας, που είχαν ταυτότητες της Λέσχης, δε χρειαζόταν να πάρουν νέες ελληνικές ταυτότητες. Τελικά σύμφωνα με ανακοίνωση των γερμανικών αρχών, επίσημες ταυτότητες θεωρούνταν μόνο αυτές που εξέδιδαν οι ελληνικές αρχές. Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς η Λέσχη προσπάθησε, χωρίς αποτέλεσμα να πετύχει την ίδρυση «Βουλγαρικού Εμπορικού Συλλόγου» στη Θεσσαλονίκη.

Το Σεπτέμβριο του 1943, αντιπροσωπεία που αποτελούνταν από δεκατέσσερα μέλη της Λέσχης, με επικεφαλής τον Σιάνοφ και τον Δεμερτζίεφ, παρεβρέθησαν στην κηδεία του βασιλιά της Βουλγαρίας Μπόρις Γ’. Τον ίδιο μήνα στη διάρκεια της απογραφής που διενήργησε η Υπηρεσία Πρόνοιας στη Θεσσαλονίκη, τα μέλη της Λέσχης δήλωσαν Βούλγαροι, επιδεικνόντας την ταυτότητα με την οποία τους είχε εφοδιάσει η Λέσχη.

Το Φεβρουάριο του 1944 η Βουλγαρική Λέσχη έστειλε αναφορά στη Βουλγαρική κυβέρνηση με την οποία ζήτησε να παραχωρηθεί και η υπόλοιπη Μακεδονία στο βουλγαρικό κράτος, υποστηρίζοντας ότι οι βουλγαρόφορνες της Μακεδονίας υφίσταντο κακομεταχείριση από τους Έλληνες.

Το καλοκαίρι του 1944 η Βουλγαρική Λέσχη ήταν διχασμένη σχετικά με το μέλλον της Μακεδονίας: ο Σιάνοφ και άλλα μέλη υποστήριζαν την προσάρτηση της Μακεδονίας στη Βουλγαρία ενώ ο Δεμερτζίεφ υποστήριζε τη δημιουργία αυτόνομης Μακεδονίας. Στο μεταξύ τον Απρίλιο του 1944 η Λέσχη είχε συνεδριάσει για να εκλέξει νέο Διοικητικό Συμβούλιο, οι εκλογές όμως τελικά δεν έγιναν καθώς υπήρχαν έντονες διαφωνίες ανάμεσα σε μέλη της Λέσχης. Το Σεπτέμβριο του 1944, και ενώ ο Άξονας κατέρεε, το διοικητικό συμβούλιο και τα ηγετικά στελέχη της Βουλγαρικής Λέσχης Θεσσαλονίκης εγκατέλειψαν την πόλη και διέφυγαν στη Βουλγαρία. Συγχρόνως εγκατέλειψαν τη Θεσσαλονίκη και οι Βούλγαροι αξιωματικοί που ήταν υπεύθυνοι για τη βουλγαρική προπαγάνδα.

Σύμφωνα με στοιχεία της κατοχικής υπηρεσίας του «Κέντρου Αλλοδαπών» της Θεσσαλονίκης τα μέλη της Βουλγαρικής Λέσχης Θεσσαλονίκης τον Οκτώβριο του 1942 ήταν 14.149. Ενάμισι χρόνο περίπου αργότερα, τον Απρίλιο του 1944 η Λέσχη είχε 18.426 μέλη. Τα άτομα αυτά δεν ήταν μόνο από τη Θεσσαλονίκη αλλά και από επαρχίες της Δυτικής Μακεδονίας. Στη Λέσχη είχαν γραφτεί και πολλά άτομα που είχαν ελληνική συνείδηση αποκλειστικά για λόγους επιβίωσης και κάποια στιγμή αποχώρησαν δηλώνοντας μετάνοια για τη συμμετοχή τους στη Λέσχη, όμως ο αριθμός των μελών που αποχώρησαν δεν αφαιρέθηκε από το μητρώο της Λέσχης. Από την άλλη η βουλγαρική πλευρά υποστήριζε τον Οκτώβριο του 1942 ότι η Λέσχη είχε 80.000 μέλη θέλοντας προφανώς να δημιουργήσει την εντύπωση ότι πολλοί κάτοικοι της Μακεδονίας είχαν βουλγαρική συνείδηση και έτσι να πετύχει την προσάρτηση της Μακεδονίας στη Βουλγαρία.

Εκκλησιαστική, εκπαιδευτική και κοινωνική δραστηριότητα της Λέσχης

Στις 15 Ιανουαρίου του 1942, ύστερα από συνεχείς πιέσεις της Βουλγαρικής Λέσχης προς τις γερμανικές αρχές της Θεσσαλονίκης, παραχωρήθηκε στη βουλγαρική πλευρά, ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, στη Θεσσαλονίκη. Η εν λόγω εκκλησία είχε αρχίσει να χτίζεται, ύστερα από άδεια που είχαν δώσει οι οθωμανικές αρχές της Θεσσαλονίκης, από τη βουλγαρική κοινότητα της πόλης, λίγα χρόνια πριν τους Βαλκανικούς Πολέμους και ήταν αφιερωμένη στον Άγιο Γεώργιο. Λόγω όμως των αντιδράσεων της ελληνικής πλευράς ο ναός δεν είχε ολοκληρωθεί μέχρι την ενσωμάτωση της πόλης στο ελληνικό κράτος και αποπερατώθηκε τελικά από τους Έλληνες μετά το 1912 και μετονομάστηκε σε ναό του αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου. Μετά την απελευθέρωση το 1944 ξαναπέρασε στην ελληνική πλευρά. Σήμερα βρίσκεται στην οδό Περδίκκα, κοντά στο Θεαγένειο Νοσοκομείο. , Επίσης στις αρχές Ιουνίου του 1942 είχε δοθεί στη βουλγαρική κοινότητα ο σερβικός ναός του Αγίου Σάββα. Ο εν λόγω ναός διατηρήθηκε και βρίσκεται σήμερα στο ισόγειο του κτιρίου στην οδό Καμβουνίων 1.

Κατά τη διάρκεια της Κατοχής, βασική επιδίωξη της Βουλγαρικής Λέσχης Θεσσαλονίκης, ήταν η δημιουργία βουλγαρικού σχολείου στην πόλη. Στις 25 Απριλίου του 1942 ο στρατιωτικός διοικητής Θεσσαλονίκης –Αιγαίου ενέκρινε την λειτουργία βουλγαρικού σχολείου στη Θεσσαλονίκη, στο κτίριο του πρώην σέρβικου σχολείου, στην οδό Αγίας Τριάδος 15. Στο βουλγάρικο σχολείο λειτουργούσε και συσσίτιο γεγονός το οποίο, λόγω της πολύ άσχημης οικονομικής κατάστασης και της πείνας που επικρατούσε, οδήγησε και αρκετούς Έλληνες να γράψουν εκεί τα παιδιά τους. Το επόμενο διάστημα στάλθηκαν από τη Βουλγαρία βιβλία και γραφική ύλη. Κατά το σχολικό έτος 1942-1943 γράφτηκαν στο βουλγαρικό σχολείο (που είχε επτά τάξεις) περίπου 350 μαθητές αλλά αρκετοί απ’ αυτούς που είχαν γραφτεί είτε δεν παρακολούθησαν καθόλου είτε διέκοψαν αργότερα. Έτσι στην ονομαστική κατάσταση που έδωσε το σχολείο στις γερμανικές αρχές ήταν γραμμένα τα ονόματα 185 μαθητών. Το επόμενο σχολικό έτος (1943-1944) οι μαθητές του βουλγάρικου σχολείου στη Θεσσαλονίκη ήταν 200.

Το 1943 διευθυντής του σχολείου αναφέρεται ο Στ. Χρίστοφ. Το 1944 διευθυντής έγινε ο δάσκαλος Παπαναστάσοφ. Το γεγονός αυτό προκάλεσε τις αντιδράσεις δύο άλλων δασκάλων οι οποίοι το Φεβρουάριο και τον Μάιο του 1944 παρέμειναν στη Σόφια και έτσι το διάστημα αυτό το σχολείο δεν λειτούργησε.

Στις 16 Απριλίου του 1944 εγκαινιάστηκε το βουλγάρικο γυμνάσιο (στο κτίριο του Ορφανοτροφείου Μέλισσα, στην οδό Βασιλίσσης Όλγας), το οποίο όμως δεν λειτούργησε ποτέ. Στο κτίριο του Ορφανοτροφείου, μέχρι το τέλος της κατοχής, λειτούργησε κοιτώνας των μαθητών που δεν ήταν από τη Θεσσαλονίκη αλλά και ξενώνας για τους επίσημους Βούλγαρους που έφταναν στην πόλη.

Η Βουλγαρική Λέσχη Θεσσαλονίκης είχε προσπαθήσει επανειλημμένα να ξαναλειτουργήσει η παλαιά Βουλγαρική Σχολή στην οδό Μοναστηρίου αλλά κάτι τέτοιο τελικά δεν έγινε.

Τον Ιανουάριο του 1943 δημιουργήθηκε, στο σπίτι του Ρίστοβιτς ή Σιάτρεφ Μποζίν, στην οδό Αγίας Τριάδος 16, στη Θεσσαλονίκη, βουλγαρική κλινική, στην οποία σύμφωνα με την εφημερίδα Ζόρα (φύλλο 7ης Ιουλίου 1943) παρέχονταν δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη στους Βούλγαρους της Θεσσαλονίκης.

Πηγές

• Η βουλγαρική προπαγάνδα στη γερμανοκρατούμενη Μακεδονία, Βουλγαρική Λέσχη Θεσσαλονίκης (1941-1944), του Χρήστου Δ. Καρδαρά, εκδόσεις Επικαιρότητα.
• Περιοδικό Θεσσαλονικέων Πόλις, τεύχος 14, Απρίλιος –Ιούνιος 2004, Οι τοιχογραφίες του Γεωργίου Δούκα στον Άγιο Ιωάννη Χρυσόστομο Θεσσαλονίκης, σελ.10-11.