Αρχειομαρξισμός

Ο Αρχειομαρξισμός ήταν ένα πολιτικό κίνημα που διαμορφώθηκε τη δεκαετία του 1920, άλλοτε εντός και άλλοτε εκτός του ΣΕΚΕ/ΚΚΕ, εκπροσωπώντας κυρίως εργατικά στρώματα χειροτεχνών εργατών. Από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 συντάχθηκε με το τροτσκιστικό κίνημα. Η ονομασία του οφείλεται στο περιοδικό που εξέδιδε με τίτλο "Αρχείον Μαρξισμού". Ο Φραγκίσκος Τζουλάτι διετέλεσε πρώτος ηγέτης της (1921-1926), αλλά η οργάνωση ταυτίστηκε με τον Δημήτρη Γιωτόπουλο (1926-1949).

Ιστορική διαδρομή[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Οι οπαδοί της αρχειομαρξιστικής οργάνωσης είχαν ως κύριο σύνθημά τους πρώτα μόρφωση μετά δράση, τάσσονταν κατά των μαζικών δράσεων και του συνδικαλισμού. Πήραν το όνομά τους από το περιοδικό Αρχείον Μαρξισμού, που κυκλοφόρησε το 1923.^[1] Πρώτος ηγέτης τους ήταν ο Φραγκίσκος Τζουλάτι. Η οργάνωση λειτουργούσε γύρω από έναν Πρώτο Πυρήνα (Κέντρο). Παρότι είχε ως οργανωτικό πρότυπο το ρωσικό μπολσεβικισμό, αναπτύχθηκε μέχρι τις αρχές του 1930 παρουσιάζοντας περισσότερο έναν λόγο περί τιμής και ηθικής και λιγότερο έναν αμιγώς πολιτικό κομμουνιστικό λόγο. Με στόχο τη δημιουργία ενός κομμουνιστικού κόμματος, ανέπτυξε μια μορφή μυστικής δράσης-παρανομίας- με κύριο αρχικό ενδιαφέρον τον κομμουνιστικό διαφωτισμό και την κομμουνιστική ηθικοποίηση της ελληνικής εργατικής τάξης. Μετά το 1926 ο αρχειομαρξισμός μαζικοποιείται και ανοίγονται εμπρός του οι συνδικαλιστικές προκλήσεις. Ο Τζουλάτι, αναγνωρίζοντας την αναγκαιότητα του «ανοίγματος» του χώρου των αρχειομαρξιστών και εκτιμώντας την αδυναμία του να ηγηθεί αυτής της νέας πρόκλησης, παραιτήθηκε από την ηγεσία. Επέλεξε ως διάδοχό του τον Δημήτρη Γιωτόπουλο, ο οποίος δεν ήταν ανάμεσα στα αρχικά μέλη του Πρώτου Πυρήνα, υπερβαίνοντας κατά αυτό τον τρόπο την επετηρίδα. Ο νέος ηγέτης, διορισμένος χωρίς να έχει προηγηθεί καμία δημοκρατική διαδικασία εκλογής από τα μέλη της Επαναστατικής Οργάνωσης, παρουσιάζεται από τις πηγές ως συγκεντρωτικός, καλλιεργώντας ένα μύθο γύρω από μια αόρατη αρχή, την «Εργασία», που στην ουσία ήταν ο ίδιος μαζί με τον δεύτερο στην ιεραρχία, τον ηθοποιό Γιώργο Βιτσώρη. Η πολιτική πρόταση του Γιωτόπουλου για το άνοιγμα της οργάνωσης ήταν η μετωπική σύγκρουση με το ΚΚΕ σε όλα τα επίπεδα. Οι συγκρούσεις στο δρόμο και στα διάφορα συνδικαλιστικά σώματα έφταναν εύκολα στη χρήση βίαιων μέσων, όπως της φαλτσέτας και του πιστολιού. Μάλιστα, εκείνη την περίοδο σκοτώθηκαν και δύο μέλη του Αρχείου. Εκείνη την περίοδο το Αρχείο επεκτάθηκε και στην επαρχία και γενικότερα αρκετά σωματεία περιήλθαν υπό τον έλεγχό του. Συγκεκριμένα, το Αρχείο είχε κυρίως επιρροή στους τσαγκαράδες, οικοδόμους, ζαχαροπλάστες, αρτεργάτες, φοιτητές κ.ά. Παρουσίαζε ελάχιστη επιρροή στο βιομηχανικό προλεταριάτο, στο καπνεργατικό παρουσίαζε μόνο στο Αγρίνιο, ενώ δεν συνδέθηκε με προσφυγικούς πληθυσμούς.

Παράλληλα με το συνδικαλιστικό άνοιγμα η ηγεσία Γιωτόπουλου αναζητούσε να αποκτήσει ιδιαίτερη πολιτική ταυτότητα. Έτσι, ήρθε σε επαφή με τη Διεθνή Αριστερή Αντιπολίτευση (ΔΑΑ). Το 1929 έλαβε το όνομα Ένωση Διεθνιστών Κομμουνιστών (ΕΔΚ).^[1] Ο Τρότσκι, αφού έλαβε υπόψη του τις οργανωτικές αδυναμίες του «αυθεντικού» τροτσκιστικού Σπάρτακου του Πουλιόπουλου, έδωσε το 1930 το χρίσμα της αναγνώρισης στο πολύ μαζικότερο Αρχείο, θέτοντας κάποιους όρους, όπως ο περιορισμός της βίας, η λειτουργία με βάση την αρχή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού και η εμπέδωση της αντίληψης ότι επρόκειτο όχι για νέο κόμμα, αλλά για την αριστερή αντιπολίτευση στο ΚΚΕ (πρακτική που το Αρχείο ουδέποτε εφάρμοσε). Έτσι, η ΕΔΚ μετονομάστηκε ύστερα από συνέδριο σε Κομμουνιστική Οργάνωση Μπολσεβίκων Λενινιστών Ελλάδας - Αρχειομαρξιστών (ΚΟΜΛΕΑ). Ο Γιωτόπουλος, παίρνοντας το ψευδώνυμο Witte, έγινε μέλος της Γραμματείας και κάποια στιγμή γραμματέας της ΔΑΑ.

Στα 1930 έφυγε μια ομάδα από το Αρχείο με αρχηγό τον Μιχάλη Ράπτη, συγκροτώντας την Κομμουνιστική Ενωτική Ομάδα (ΚΕΟ) με τροτσκιστικά χαρακτηριστικά, απαρνούμενη τον αρχειομαρξισμό. Η ΚΕΟ, αποτυγχάνοντας να συνενωθεί με τον Σπάρτακο, μετονομάστηκε το 1932, ύστερα από τη συμμετοχή του διαγραμμένου από το ΚΚΕ Άγι Στίνα, σε Λενινιστική Αντιπολίτευση του ΚΚΕ (ΛΑΚΚΕ). Το 1933 ο Στίνας αποχώρησε και το 1934 η ΛΑΚΚΕ ενώθηκε με τον Σπάρτακο συγκροτώντας την Οργάνωση Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΟΚΔΕ).

Το 1934 η ΚΟΜΛΕΑ διασπάστηκε. Ο Γιωτόπουλος διαφώνησε με τον Τρότσκι πάνω στο ζήτημα της ίδρυσης νέας Διεθνούς. Χωρίστηκε σε εκείνους που με αρχηγό τον Γιωτόπουλο φέρονταν ως αυθεντικοί εκφραστές της αρχειομαρξιστικής παράδοσης και σε εκείνους που με τον Στίνα (μόλις είχε φύγει από την ΛΑΚΚΕ), τον Γιώργη Βιτσώρη και άλλους αρνούνταν τον Αρχειομαρξισμό παρουσιαζόμενοι ως γνήσιοι τροτσκιστές. Ο Τρότσκι αργότερα θα παραδεχτεί τη δυσκολία της αφομοίωσης από το Αρχείο, μιας οργάνωσης έξω από την ιστορία της καθαυτής Αριστερής Αντιπολίτευσης, με τη θεωρία και τη πρακτική της ΔΑΑ, αλλά θα αναγνωρίσει ως σωστή την προσπάθεια προσέγγισης, εφόσον μια μερίδα έμεινε πιστή στις μπολσεβίκικες οργανωτικές αρχές κατά τη διάρκεια του σχίσματος. Ο Γιωτόπουλος ίδρυσε το Κομμουνιστικό Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδας (ΚΑΚΕ) και οι τροτσκιστές τον Μπολσεβίκο. Σύντομα, όμως, το 1935, ο Μπολσεβίκος διασπάστηκε στην Κομμουνιστική Διεθνιστική Ένωση Ελλάδος (ΚΔΕΕ) και στην ομάδα Νέος Δρόμος. Στην πραγματικότητα, καμία από τις ομάδες που διαδέχτηκαν την ΚΟΜΛΕΑ δεν κατάφεραν να αποκτήσουν τη μαζικότητά της.

Σίγουρα, από τη μία, ο Αρχειομαρξισμός, καθαρά γεννημένος μέσα στις ελληνικές αντιφάσεις της περιόδου, δυσκολεύτηκε να αφομοιώσει τον Τροτσκισμό. Από την άλλη, όμως, καθίστατο πλέον δύσκολο να αντιμετωπίσει την ανοδική πορεία του ΚΚΕ από το 30 και μετά. Στα 1930 η αρχειομαρξιστική οργάνωση ήταν σχεδόν ισοδύναμη αριθμητικά με το ΚΚΕ, αλλά το 1934 διασπάστηκε και απώλεσε τη δυναμική της. Η ιστορία του Αρχειομαρξισμού διακρίνεται σε πολλές φάσεις. Ο Νέος Δρόμος συνενώθηκε το 1937 με την ΟΚΔΕ στην πορεία προς την Ενιαία ΟΚΔΕ (ΕΟΚΔΕ). Οι δύο τροτσκιστικές οργανώσεις, ΚΔΕΕ και ΕΟΚΔΕ, επιχείρησαν αποτυχημένα να ενωθούν το 1939 μέσα στις φυλακές της Ακροναυπλίας. Στο ιδρυτικό συνέδριο της νέας Διεθνούς, η πρώτη αντιπροσωπεύτηκε από τον Βιτσώρη και η δεύτερη με τον Ράπτη. Γενικά, οι περισσότερες τροτσκιστικές ομάδες στάθηκαν αρνητικές απέναντι στο ΕΑΜ λόγω της πατριωτικής του αναφοράς. Το 1944 πραγματοποιήθηκε ένας διάλογος μεταξύ ΚΚΕ και τροτσκιστών, αλλά το Δεκέμβρη ακολούθησαν οι εκτελέσεις από την ΟΠΛΑ. Διαμορφώθηκε έτσι μια τάση αποκομμουνιστικοποίησης στους αντιπολιτευόμενους που προέρχονταν από τον Αρχειομαρξισμό, εκτιμώντας πως οι μάζες αναγνώριζαν ως κομμουνιστικό το ΚΚΕ. Το 1945 το Διεθνιστικό Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, μετεξέλιξη της ΚΔΕΕ, μετονομάστηκε σε Διεθνιστικό Επαναστατικό Κόμμα Ελλάδας. Για τον ίδιο λόγο το 1947 το ΚΑΚΕ μετονομάστηκε σε Αρχειομαρξιστικό Κόμμα Ελλάδος (ΑΚΕ). Μάλιστα, το τελευταίο, το 1949 υποστήριξε με ανακοίνωση τον Εθνικό Στρατό εναντίον του ΔΣΕ, περνώντας ανοιχτά στο αστικό στρατόπεδο. Τη δεκαετία του '50 το ΑΚΕ διαλύθηκε, ενώ ο ίδιος ο Γιωτόπουλος απεβίωσε, όντας σε πλήρη ένδεια, το 1965.

Βιβλιογραφία-Πηγές[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Άγγελος Ελεφάντης, Η επαγγελία της αδύνατης επανάστασης. ΚΚΕ και αστισμός στον Μεσοπόλεμο, εκδ. Θεμέλιο, 1999
Κώστας Παλούκης, "Η οργάνωση «Αρχείο του Μαρξισμού», όψεις και τάσεις της ιδεολογίας, της πολιτικής και των δομών χειραφέτησης της ελληνικής εργατικής τάξης στον μεσοπόλεμο (1920-1930), διπλωματική εργασία, διδ. Χατζηιωσήφ Χρήστος, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Κώστας Παλούκης, "Η οργάνωση Αρχείον του Μαρξισμού (1919-1934), κοινωνικοί αγώνες, πολιτική οργάνωση, ιδεολογία και πολιτισμικές πρακτικές στα εργατικά στρώματα της μεσοπολεμικής Ελλάδας, διατριβή, διδ. Χατζηιωσήφ Χρήστος, Πανεπιστήμιο Κρήτης
Κώστας Παλούκης, Αρχειομαρξιστές, οι άλλοι κομμουνιστές του μεσοπολέμου, εκδ. Ασσίνη, 2020
Δημήτρης Κατσορίδας, Δημήτρης Λιβιεράτος. Κώστας Παλούκης, Ο ελληνικός τροτσκισμός, ένα χρονικό 1923-1946, Φιλίστωρ, Αθήνα 2003
Κώστας Παλούκης, «‘‘Ανεπεξέργαστα καπνά’’ και ‘‘ίδια μεροκάματα για ίδια δουλειά’’: οι απόψεις των κομμουνιστικών παρατάξεων για το καπνικό ζήτημα (1927-1933)», Πρακτικά 1ου Επιστημονικού Συνεδρίου, Ο καπνός στην ιστορία: οικονομικές, κοινωνικές και πολιτισμικές προσεγγίσεις. Επιστημονική επιμέλεια: Άγγελος Παληκίδης, Ινστιτούτο Κοινωνικών Κινημάτων και Ιστορίας Καπνού, Καβάλα, 2020
Κώστας Παλούκης, “Η ταξική ηθική στο ιδεώδες του αρχειομαρξιστικού ανδρισμού” στο: Δήμητρα Βασιλειάδου, Γιάννης Γιαννιτσιώτης, κ.ά. (επιμ.), Ανδρισμοί, αναπαραστάσεις, υποκείμενα και πρακτικές από τη μεσαιωνική μέχρι τη σύγχρονη περίοδο, Αθήνα, Gutenberg, 2019.
Kostas Paloukis, «“And they struck terror into the exploiters and their lackeys.” Violence in the coppersmiths strike of 1933 in Athens», στο: Marios Dimitriades (edit.), Violence and Politics, Cambridge Scholars Publishing, 2018
Kostas Paloukis, “The different views of the interwar left and labor movement currents on the Greek revolution of 1821 and the Greek nation”, στο: Steven Parfitt, Lorenzo Costaguta, Matthew Kidd και John Tiplady (edit.), Working-Class Nationalism and Internationalism until 1945: Essays in Global Labour History, Cambridge Scholars Publishing, 2018.
Κώστας Παλούκης, «Οι αρχειομαρξιστές στον εμφύλιο πόλεμο: Το ‘‘Τρίτο Μέτωπο’’ και ‘‘ο αγώνας για το τσάκισμα της ανταρσίας’’» στο: Μ. Λυμπεράτος και Π. Παπαστράτης (επιμέλεια), Πρακτικά Συνεδρίου Διαστάσεις του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου 1946 - 1949, Βιβλιόραμα, 2017
Κώστας Παλούκης, «Η λογική της ενδοαριστερής βίας: κομματικοί εναντίον τροτσκιστών/αρχειομαρξιστών» στο: Π. Βόγλης, Ι. Παπαθανασίου, Τ. Σακελλαρόπουλος, Μ. Χαραλαμπίδης (επιμέλεια), Δεκεμβριανά 1944 Το παρελθόν και οι χρήσεις του Αθήνα, α΄ έκδ. Απρίλιος 2017.
Κώστας Παλούκης, «Οι αρχειομαρξιστές απέναντι στο ΕΑΜικό κίνημα: η επιδίωξη κοινής αντιστασιακής δράση και η καταγγελία της φιλοσυμμαχικής πολιτικής του ΕΑΜ» στο: Μ. Λυμπεράτος και Π. Παπαστράτης (επιμέλεια), Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου - Από την απελευθέρωση στα Δεκεμβριανά, εκδόσεις Βιβλιόραμα, 2016.
Κώστας Παλούκης, «Ο Οσκάρ και η Ωραιοζήλ, αι περιπέτειαι της νεαράς επαναστάτιδος, άγνωστοι λεπτοµέρειαι» στο: Αναπάντεχες αφηγήσεις του παρελθόντος, Νήσος/ΟΜΙΚ, 2015.
Κώστας Παλούκης, «Το μυθιστόρημα της Ωραιοζήλης Λεβή: Η άρνηση της «αστικής θηλυκότητας» χάριν του κομμουνισμού και το τραύμα του αστικού τύπου», Πρακτικά Διημερίδας (Αντι)μιλώντας στις βεβαιότητες: φύλα, αναπαραστάσεις, υποκειμενικότητες, ΟΜΙΚ, 2013
Κώστας Παλούκης, «Η σταλινοποίηση του ΚΚΕ: η ανάδειξη του αρχειομαρξιστικού εχθρού και η στροφή προς τους οικονομικούς αγώνες». Μαρξιστική Σκέψη, τόμος 14, Ιούλιος – Σεπτέμβριος 2014